CC BY
5UOT 612.67/68(478.9)+612.014.4
LONKORAN RAYONUNDA YASAYAN UZUNÖMÜRLÜLOR POPULYASiYASININ KARDiOVASKULYAR SiSTEMiNiN
MÜQAYiSOLi TODQiQi
S.i. Hüseynova
Azzrbaycan Milli Elml9r Akademiyasinin akademik Abdulla Qarayev adina Fiziologiya institutu, §3rifzada küg., 78, AZ1100, Baki, Azarbaycan
E-mail: sevinj huseynova@yahoo.com
Tadqiqatda Azarbaycan Respublikasinin Lankaran rayonunda ya^ayan uzunömürlülar müayina olunniii$diir. Alinmi^ naticalar göstardi ki, uzunömürlülarda güclü adaptiv kompensator va genetik faktorlar hesabina patolji va invalyusion dayi$ikliklar letal sonluga gatirib £ixarmir. Bu özünü ham arterial tazyiqin (AT), ham da ürak döyüntülarinin sayinin (ÜDS) tanzimlanmasinda göstarir. Ya§la alaqadar kardiovaskulyar dayi^ikliklar tadrici fizioloji qocalmanin asas göstaricisi va ürak damar sisteminin funksional ehtiyatlarinin va adaptasiya imkanlarinin qorunub saxlanmasinin göstaricisidir ki, bu da tadqiq olunan üzünömürlülarin 30 %-da qeyda aliniidi. Uzunömürlülarin yaxin qohumlarinda irsi faktor özünü daha qabariq göstarir, bela ki, eyni ekoloji $araitda ya^amaqlarina baxmayaraq kontrol qrupa nisbatan daha güclü adaptasiya imkanlarina malikdirlar.
A?ar sözlar: uzunömürlülar, kardiovaskulyar sistemi, Lankaran rayonu
GiRIS
Qocaliq proseslari bir sira fizioloji funksiyalar va toxumalarin biokimyavi tarkibinin dayi§masi, atraf mühitin dayi§ikliklarina qar§i orqanizmin adaptasiya qabiliyyatinin zaiflamasi, xastaliklara qar§i hassasligin yüksalmasi ila xarakteriza olunur. Uzunömürlülük atraf mühit amillarinin va fardi adaptiv-kompensator imkanlarin qar§iliqli alaqalarinin uygunla§masi va birga funksiyalarin idara edilmasi §araitinda ba§ verir [1, 6]. ödabiyyatda uzunömürlü insanlarin aksariyyatinin mülayim iqlim qur§aqlarinda ya§adigi va bela §araitin insan ömrünün uzanmasi ü9ün alveri§li olmasi malumatlari ila rastla§maq mümkündür [3]. Uzunömürlü insanlarin bioqrafik analizi göstardi ki, onlarin aksariyyati qadinlardir va kandda ya§ayanlardir. Kand ahalisinin saglamliq vaziyyatinin saxlanmasinda sakit hayat ritmi,
müxtalif§akilli va kifayat qadar yüksak fiziki aktivlik, atraf mühitin sanaye tullantilari ila nisbatan az 9irklanmasi faktorlari mühüm ahamiyyat kasb edir [4].
Uzunömürlülar i9arisinda qadinlarin üstünlük ta§kil etmasinin asas fizioloji faktorlarindan biri, qadin orqanizminin tabiatan daha möhkam olmasidir. Qadinlara maxsus hormonal fon, qoca ya§larinda rast galinan xastaliklarin, ki§ilara nisbatan 10-15 il gec inki§af etmasina §arait yaradir [2, 4].
Uzunömürlülük ü9ün ahalinin miqrasiyasi faktoru tasirlarinin mühüm ahamiyyati vardir. Bela ki, son illar bu faktin insan ömrüna manfi tasir etmasi barada malumatlar 9oxalir. Bunu bela izah etmak olar ki, insan orqanizmi öyra§diyi mühitdan macburi va ya har hansi sababa göra yerdayi§maya maruz qalirsa, bu orqanizm ü9ün stres tasir rolunu oynayaraq, bütün psixofizioloji proseslarin pozulmasi ila naticalana bilar. Yeni mühita orqanizmin
adaptasiyasi orta ya§lilara nisbatan, ahil va qocalarda 9ox lang gedir ki, bu da uzunomürlülüya tasir edir. Yerdayi§ma naticasinda adatan qocalarda, uzunomürlülarda müxtalif psixo-somatik xastaliklarin amala galmasi, sosial mühitin dayi§masi ila bir sira psixoloji va nevroloji proseslarin garginla§masi, iqlim farqlarinin olmasi ila aparici fizioloji funksiyalarin pozulmasi kimi hallar yarana bilar ki, bu omrün qisalmasina sabab ola bilar [8].
insan populyasiyasinda qocalarin sayinin yüksalmasi ila yana§i neyrodegenerativ patologiyalarin da yayilmasinin artmasi qeyd olunub. Bela bir aktual problemin halli isa qocalmanin va uzunomürlülük indeksinin yüksalmasini tamin eda bilacak faktorlardandir. Uzunomürlülük va xastaliklar arasinda qar§iliqli alaqalarin va münasibatlarin xüsusiyyatlarinin oyranilmasi tibbi -biologiyanin asas problemlarindan biridir. Ümumilikda isa, omür uzunlugunun artirilmasi ü9ün orqanizmin patoloji qocaliqla mübariza aparmasi mühüm ahamiyyat kasb edir. Bu baximdan qocalarda xastaliklarin tadqiqi maraq yaradir va mühüm naticalarin alinmasina yardim eda bilar [6].
Kliniki va fundamental kardiologiyanin an boyük problemlarindan biri ya§dan asili patoloji proseslarin formala§masidir.
Kardiovaskulyar sisteminda involyusion dayi§ikliklarin oyranilmasi xüsusi ahamiyyat kasb edir, bela ki, bu patologiya XXI asrda olümün va xastaliklarin strukturunda liderlik edir. involyusion proseslar ürak va damarlarin ham struktur, ham da funksional parametrlarinda dayi§ikliklar yaradaraq kardiovaskulyar patologiyalarin
formala§masini modifikasiya edir [5, 7].
Kardiologiyanin an aktual problemlarindan biri da mahz ahil va qoca insanlarda ürak damar sisteminda patoloji va invalyusion dayi§ikliklarin differensasiyasini oyranmakdir
[9, 10].
indiyadak olan tasavvürlarda
uzunomürlülarin dag adami olmasi assosiasiyasi olsa da, aparilmi§ tadqiqatlar gostardi ki, yüksak uzunomürlülük indeksi bazi dagliq arazilarda oldugu kimi dagatayi va aran arazilarda da qeyda alinir. Azarbaycanin ayri-
ayri tabii zonalarinda uzunomürlüyün xüsusi 9akisinin 60 ya§ va yuxari insanlarin sayina nisbatda oyranilmasi góstarmi§dir ki, ya§li ahali arasinda asasan uzunomürlü ya§inda olanlar asasan dagatayi zonada camla§ib. Ekoloji faktorlarin uzunomürlüya tasiri §übhasizdir. Lakin onlarin rolunun digar faktorlarla (genetik) müqayisada na daracada ahamiyyatli olmasinin tadqiqi xüsusi maraq kasb edir. Bu xüsusila uzunomürlülük fenomenina geni§ arazida ya§ayan boyük insan kütlasina xas olan xüsusiyyat kimi baxildiqda daha 9ox aktualliq kasb edir. insanlarin zaman-zaman bir cografi zonadan digarina miqrasiyasindan asili olaraq uzunomürlülük xattinin qorunub saxlanmasi da xüsusi maraq kasb edan masaladir [8].
Azarbaycan arazisinda uzunomürlülarin müxtalif cografi zonalarda paylanma sixliginin dayi§kanliyini va son onilliklarda müxtalif sabablardan uzunomürlülük indeksinin a§agi dü§masini nazara alaraq bu fenomenin daha darindan va hartarafli tadqiqi ü9ün Azarbaycanin cografi zonalarinin dagliq, dagatayi va aran hissalarinda uzunomürlülarin kompleks §akilda fizioloji gostaricilarinin oyranilmasi, onlarin adaptasiya imkanlarinin müqayisali tadqiqi, bu zaman qocalma prosesina tasir edan faktorlarin a§kar edilmasinin oyranilmasi xüsusi ahamiyyat kasb edir.
metodíka
Tadqiqat i§ini aparmaq ü9ün Azarbaycanin canub bolgasinin Lankaran rayonu se9ilmi§dir. Tadqiqatin asas maqsadi bu regionda ya§ayan uzunomürlülar, onlarin qohumlari va kontrol qruplarda elektrokardioqrafik gostaricilari, tadqiq olan insanlarin nevroloji statusu va ümumi saglamliq durumunun
qiymatlandirilmasi idi. ilk onca rayonun Sosial Müdafia Fondundan ya§i 90 va yuxari olan §axslarin siyahilari alda olunmu§dur. Siyahida gostarilan 89 nafardan ya§i verifikasiya olunmu§ 42 uzunomürlü qeyd olunmu§dur. Bu uzunomürlülarin ya§ verifikasiyasini aparmaq ü9ün 18 kand va Lankaran §ahari ahata olunmu§dur. Kandlar asasan dagliq, aran va sahilyani arazida yerla§ir. Ya§ verifikasiyasi
ila yana§i hamin uzunomurlularin 238 nafardan ibarat yaxin qohumlar qrupu va 149 nafarlik kontrol qrup da muayyan edilmi§dir.
Urak faaliyyatinin EKQ-i Yaponiyanin Fukuda Denshi firmasinin istehsali muasir Cardi Max Fx 8322 kardioqrafinda yazilmi§dir. Tadqiqatlarda i§tirak konullu idi. Tadqiq olunanlar tam §akilda tadqiqatda i§tirakin aspektlari ila tani§ olmu§dular va bununla da Helsinki deklarasiyasinin talablarina tam §akilda amal olunmu§du. Tadqiqatlar naticasinda alinmi§ naticalarin unifikasiyasi va analitik malumat bazasinin yaradilmasi u9un anketla§dirma sistemindan istifada olunmu§dur ki, bu da alda olunmu§ materialin analizi, situasiyanin sonraki proqnozla§dirmasina imkan yaradir. Anket analizina asasan a§agidakilar daxil idi: cins, verifikasiya olunmu§ ya§, ya§ayi§ yeri, tahsili, amayin novu, nikaha daxil oldugu tarix, u§aqlarin sayi, hazirda aila vaziyyati, ke9irdiyi xastaliklar, amak staji, alkoqol va siqaretdan istifada va hayatdan raziligi.
ALINMI§ N9TEC9L9R
Tadqiqat zamani 24 uzunomurlu, 30 nafar onlarin yaxin qohum qrupu, 30 nafar isa kontrol qrup uzvlari tadqiq olunmu§dur. Tadqiq olunan uzunomurlular arasinda qadinlarin sayi (14 nafar) ki§ilardan 9oxdur. A§kar etdiyimiz muhum faktlardan biri da qohumluq uzunozmurluyunun olmasidir. Bela ki, bir ailada iki qarda§, digarinda isa baci va qarda§ 90 ya§ haddini ke9mi§dilar. Lankaranda ya§ayan uzunomurlularin aksariyyati tam harakatli, yax§i yadda§a malik idi. Onlarin arasinda Alsheymer xastaliyi qeyda alinmami§dir.
AT-in statistik analizi gostardi ki, uzunomurlularda yuksak arterial tazyiq demak olar ki, qeyda alinmir. Qanda §akar miqdari aksaran normada idi. Urak doyuntularinin sayi isa urak faaliyyati ila tam korrelyasiya edir (§ak. 1).
Uzunomurlu populyasiyalarda urak faaliyyatinin tadqiqi xususi ahamiyyat kasb edir. Bela ki, tadqiqat apardigimiz rayonda an 9ox yayilmi§ xastaliklardan biri mahz urak damar sisteminin patologiyasi qeyda alinir.
Uzunomurlularin orqanizminin adaptiv
mexanizmlarinin oyranilmasi u9un
elektrokardioloji dayi§ikliklarin ya§dan asili
xususiyyatlarinin tadqiqi vacib faktlardan biridir.
§akil 1. Uzunomurlularda arterial tazyiq gostaricilari.
Uzunomurlularin elektrokardioqrafik gostaricilarinin analizi (§ak. 2) gostardi ki, urak faaliyyatinda qeyd olunan patoloji dayi§iklikar ya§la alaqadar olan dayi§ikliklari ustalamir. Bela ki, tadqiq olunan uzunomurlularin 35%-da urak azalasinda darin hipoksiya, T-manfi (urak qan dovraninin pozulmasi), ekstrosistoliyalar, i§emik dayi§ikliklar, Hiss dastasinin blokadasi, urak damarlarinin siradan 9ixmasi, kardiosklerotik dayi§ikliklar qeyda alinmi§dir.
Uzunomurlularin 25%-da normal EKQ, 45%-da isa ya§la alaqadar dayi§iklar mu§ahida olunur. Bu zaman EKQ-nin butun di§ciklari va komplekslar ki9ik amplitudludur. EKQ-da olan agir patoloji dayi§ikliklara baxmayaraq uzunomurlularda patoloji tazyiqin orta gostaricisi 145-85 c.s, urak doyuntularinin orta gostaricisi isa daqiqada 75-78 vurgu idi. Halbuki bu zaman EKQ-da miokardin zadalanmasi, sol madaciyin hipertrofiyasi, Hiss dastasinin tam va ya qisman blokadasi qeyda alinirdi. Tadqiq olunan uzunumurlularin yalniz birinda qanda §akarin miqdari normadan bir qadar yuksak qeyda alinmi§dir.
Uzunomurlularin yaxin qohumlarinin EKQ-nin analizi (§ak. 4) gostardi ki, bu qrupa daxil olan §axslarda darin patoloji dayi§ikliklar kontrol qrupa nisbatan daha azdir (§ak. 3). Tadqiq olunan 24 yaxin qohumdan 14 nafarinda EKQ normal, 4 nafarinda patoloji dayi§ikliklar (T-manfi, Hiss dastasinin blokadasi), 6 nafarinda isa ya§la alaqadar
dayiçikliklar (hipoksiya, ürak azalasinin qidalanmasinin pozulmasi) qeyda alinir. Bu qrupda asasan hipoksik va nevrotik mançali dayiçikliklar daha çox qeyda alinir.
Yaçla alaqadar Normal EKQ
dayiçikliklar 25%
40%
. f>« * ♦ 1 ♦ г*Ф*ФФ*ФФ*Ф**ФФФ-\ +ФФФФФФФФФФФФФФФФ. ФФФФФФФФФФФФ ффффффф
'ФФФФФФФФФФФФФФФФ+Ф1ь 'ФФФФФФФФФФФФФФФФФФЛ1 ФФФФФФФФФФФФФФФФ0Г.
Patoloji dayiçikliklar
35%
Çakil 2. Uzunömürlülarin EKQ-da baç vermiç dayiçikliklarin faiz göstaricisi.
Çakil 3. Kontrol qrupun EKQ-da baç vermiç dayiçikliklarin faiz göstaricisi.
Çakil 4. Yaxin qohumlarin EKQ-da baç vermiç dayiçikliklarin faiz göstaricisi.
Bela ki, kontrol qrupda (Çak. 3) müxtalif mançali patoloji dayiçikliklar olan çaxslarin sayi daha çoxdur. Tadqiq olunan 24 çaxsdan
15-da elektrokardioqrafik göstaricilar qeyri qanaatbaxç hesab oluna bilar. Burada da asasan ürayin ön patoloji hipoksiyasi, T-manfi, bradikardiya va içemik dayiçikliklar qeyda alinir.
Tadqiqat naticasinda uzunömürlülarda miokardin elektrofizioloji vaziyyatinda gender müxtalifliyi da açkar olunmuçdur. Bela ki, qadinlarda miokardin asas elektrofizioloji dayiçikliklari keçiriciliyin müxtalif daracali pozuntulari va darin içemiya, Hiss dastasinin sag va sol ayaqciqlarinin blokadasi, kiçilarda isa asasan hipoksik va nevrotik dayiçikliklar, miokardin ön va arxa divarinin qidalanmasinin pozulmasi qeyd olunurdu.
Yaçi 100-ü ötmüçlar arasinda isa ürak damar patologiyalari müçahida olunmurdu. ÜDS va AT isa tam normaya uygun idi.
N9TÉC9L9R
Qocalma prosesinda kardiovaskulyar sistem patoloji disfunksiyalarin inkiçafina sabab olan involyusion dayiçikliklara maruz qalir. Aparilmiç tadqiqat göstardi ki, uzunömürlülarda güclü adaptiv kompensator va genetik faktorlar hesabina patoloji va invalyusion dayiçikliklar letal sonluga gatirib çixarmir. Bu özünü ham AT, ham da ÜDS-nin tanzimlanmasinda göstarir. Bu
uzunömürlülarda müxtalif xarici stres faktorlara qarçi orqanizmin güclü adaptasiya mexanizmlarinin va möhkam vitaukt sisteminin olmasini göstarir. Yaçla alaqadar kardiovaskulyar dayiçikliklar tadrici fizioloji qocalmanin asas göstaricisi va ürak damar sisteminin funksional ehtiyatlarinin va adaptasiya imkanlarinin qorunub
saxlanmasinin göstaricisidir ki, bu da tadqiq olunan üzünömürlülarin 30%-da qeyda alinirdi. Uzunömürlülarin yaxin qohumlarinda irsi faktor özünü daha qabariq göstarir, bela ki, eyni ekoloji çaraitda yaçamasina baxmayaraq kontrol qrupa nisbatan daha güclü adaptasiya imkanlarina malikdirlar.
9D9BiYYAT
[1] Анисимов В.Н. Молекулярные и физиологические механизмы старения. M. СПб: Наука, 2003, 468 с.
Анисимов В.Н. Молекулярные и физиологические механизмы старения. M. СПб: Наука, 2003, 468 с. [Anisimov VN. Molecular and physiological mechanisms of aging. M. St. Petersburg: Nauka, 2003, 468 p.]
[2] Дмитриева Н.В. Электрофизиологические механизмы развития адаптационных процессов. Физиология человека. 2004; 30(3):35-44.
[Dmitrieva NV. Electrophysiological mechanisms of the development of the adaptation processes. Fiziol Cheloveka. 2004 May-Jun;30(3):35-44. (Russian).]
[3] Плотникова Ю.С. Долгожительство человека как социально демографический феномен. Автореф. дис. на соис. уч. степени канд.соц.наук. 2011. 22 с.
[Plotnikova YuS. Human longevity as a socio-demographic phenomenon. Abst. PhD thesis. 2011. 22 p.]
[4] Сафарова Г.Л. Старение городского и сельского населения России. Современные проблемы старения населения в мире: тенденции, перспективы, взаимоотношения между поколениями. М, Макс Пресс., 2004; 121-130.
[Safarova GL. Aging of the urban and rural population of Russia. Modern problems of population aging in the world: trends, prospects, relationships between generations. M, Max Press., 2004;121-130.]
[5] Basile G, Cucinotta MD, Figliomeni P, Lo Balbo C, Maltese G, Lasco A.
Electrocardiographic changes in centenarians: a study on 42 subjects and comparison with the literature. Gerontology. 2012;58(3):216-20.
https://doi.org/10.1159/000330801.
[6] Bayramova Y.O., Qasimov £.Y. Astara rayonunda ya§ayan uzunomurlularda ba§-beyin bioelektrik faaliyyatinin xususiyyatlari. Azarb. Fiziol. J. 2012; 30:41-47.
[Bayramova YO, Gasimov ChY. The features of bioelectric activity of the brain of long-livers in the Astara Region. Azerb J Physiol. 2012;30:41-47. (In Azerb).]
[7] Cocco G, Amiet P. Known-Unknowns in Geriatric Cardiology. OBM Geriatrics 2020;4(1):20;
https://doi.org/10.21926/obm.geriatr.20011 11.
[8] Hashimova UF. Geography of population longevity hotspots in Azerbaijan. Journal of Life Sciences & Biomedicine. 2021;76(2):77-80. http://dx.doi.org/10.29228/jlsb.24
[9] Mechli Vicent L, Martinez-Selles M. Electrocardiogeriatrics: ECG in advanced age. J Electrocardiol. 2017 Sep-Oct;50(5):698-700.
https://doi.org/10.1016/jjelectrocard.2017. 06.003
[10] Vicent L, Martinez-Selles M. Electrocardiogeriatrics: ECG in advanced age. J Electrocardiol. 2017 Sep-Oct;50(5):698-700.
https://doi.org/10.1016/jjelectrocard.2017. 06.003.
СРАВНИТЕЛЬНОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ КАРДИОВАСКУЛЯРНОЙ СИСТЕМЫ ДОЛГОЖИТЕЛЕЙ ПОПУЛЯЦИИ ЛЕНКОРАНСКОГО РАЙОНА
Севиндж Ильяс гызы Гусейнова
Институт Физиологии им. академика Абдуллы Гараева Национальной Академии Наук
Азербайджана, Баку, Азербайджан
Исследования проводились на долгожителях, проживающих в Ленкоранском районе Азербайджанской Республики. Результаты мониторинга показали, что у долгожителей патологические и инволюционные изменения, обусловленные сильными адаптивно-компенсаторными и генетическими факторами, не приводят к летальному исходу. Это
отражается в регуляции как артериального давления, так и количестве сердечных сокращений. Сердечно-сосудистые изменения, связанные со старением, являются основным показателем постепенного физиологического старения и сохранения функциональных ресурсов и адаптационных возможностей сердечно-сосудистой системы, что регистрируется у 30% долгожителей. У близких родственников долгожителей наследственный фактор является более ярким, поскольку они имеют такую же относительную адаптивную способность по сравнению с контрольной группой, несмотря на то что живут в одной и той же экологически чистой среде.
Ключевые слова: долголетие, сердечно-сосудистая система, Лянкоранский район
COMPARATIVE STUDY OF THE CARDIOVASCULAR SYSTEM OF THE LONG-LIVERS IN THE POPULATION OF LANKARAN REGION
Sevinj I. Huseynova
Academician Abdulla Garayev Institute of Physiology, Azerbaijan National Academy of Sciences,
Baku, Azerbaijan
The studies were carried out on long-lived people living in the Lankaran region of the Republic of Azerbaijan. The results of the monitoring showed that pathological and involutional changes caused by strong adaptive-compensatory and genetic factors in long-livers didn't lead to death. This was reflected in the regulation of both blood pressure and heart rate. Cardiovascular changes associated with aging are the main indicator of gradual physiological aging and preservation of the functional resources and adaptive capacities of the cardiovascular system, which is recorded in 30% of long-livers. Close relatives of long-livers have a hereditary factor that is brighter, since they have the same relative adaptive capacity compared to the control group, despite the fact that they live in the same ecologically clean environment.
Keywords: longevity, cardiovascular system, Lankaran region
£apa taqdim etmi§dir: Aysel 9li qizi Allahverdiyeva, t.u.f.d. dosent Redaksiyaya daxil olma tarixi: 14.12.2021. Takrar i§lanmaya gondarilma tarixi: 21.12.2021. £apa qabul edilma tarixi: 18.04.2022.
