CC BY
34INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
KOREYS VA O'ZBEK TILLARIDAGI SO'Z BIRIKMASINING SINTAKTIK
TASNIFI
Jabborova Gulrux Sindor qizi
Samarqand davlat chet tillar instituti 2-kurs magistranti Nazarova Shaxlo Baxtiyarovna Samarqand davlat chet tillar instituti o'qituvchisi, PhD
Anotatsiya: Ushbu maqola koreys tili va o'zbek tilidagi so'z birikmalarining sintaktik tasnifi haqida ma'lumotlar keltirilgan. Bundan tashqari so'z birikmalari va so'z, qo'shma so'z bilan o'xshash vafarqli tomonlari haqida ta'rif va misollar bilan ko'rsatilgan. Hamda so'z birikmasi ikki tilda tasnifi keltirilgan.
Kalit so'zlar:So'z birikmasi, sintaksis, so'z birikmasi turlari,yasalish usullari, qo'shma
so'z.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7644253
Annotation: This article provides information about the syntactic classification of phrases in Korean and Uzbek. In addition, there are definitions and examples of the smilarities and compound words. Also, the classification of the phrase in two languages is presented.
Keywords: Word combination, syntax, types of word combination, methods of formation, compound word.
Ma'lumki, til bevosita kuzatib bo'lmaydigan semiotik belgilar va ularning bog'lanishini ta'minlovchi qonun-qoidalar yig'indisidan tashkil topgan murakkab sistemadir. Nutqda, gapda so'zlar ma'lum qonun-qoidalar asosida o'zaro, ma'no va grammatik jihatdan bog'langan bo'ladi. Masalan, qiziqarli kitob, toqqa chiqmoq, tez o'qimoq. Bunday juftlik bir butunlik hosil qilib, yaxlit, lekin o'z ichida qismlarga bo'linaidgan bir butun tushunchani bildiradi. Ikki va undan ortiq mustaqil so'z va so'z shakillarining nopredikativ tobe aloqasi asosida birikishidan xosil bo'lgan bog'lama so'z birikmasi deyiladi. So'z birikmasi tarkibidagi so'zlardan biri hokim, ikkinchi tobe bo'ladi. So'z birikmasi boshqaruv, bitishuv, moslashuv usullari bilan hosil bo'ladi.
So'z birikmasi frazeologik iboralardan farq qiladi. Frazeologik iboralar so'z kabi til birligi bo'lib, so'z kabi tayyor holda qo'llanib, bir butun holda lug'aviy ma'no ifodalaydi va gapda bitta gap bo'lagi vazifasini bajaradi. So'z birikmasi esa nutq birligi bo'lib, nutq so'zlanib turgan paytda tuziladi va tarkibidagi qismlar, a'zolar boshqa -boshqa gap bo'lagi vazifasini bajaradi.
So'z birikmalari quydagi xususiyatlar asosida tasnif qilinadi: So'z birikmalari qismlarining grammatik tabiatiga ko'ra. So'z birikmalarining tuzilishiga ko'ra. So'z birikmalari qismlarining grammatik tabiatiga ko'ra tasnif qilinganda, hokim a'zoning qaysi so'z turkumidan ekanligi, tobe a'zoning sintaktik vazifasi asosga olinadi.
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
So'z birikmasi tarkibiga bosh so'z va ergash so'zlar kiradi. So'z birikmalari hokim qismning qaysi so'z turkumidan ekanligiga ko'ra quydagi turlarga ajratiladi:
1) Otli birikma, 2)fe'lli birikma, 3) ravishli birikma, 4) modal so'zli birikma,
5) sifatli birikma.
Koreys tilshunoslari dunyo tilshunoslarinig olib borgan izlanishlarini o'rganib, ularni Sintaktik grammatika - sintaktik va leksik qismlar o'rtasidagi qat'iy farqni rad etadi va ikkalasini ham sintaktik - leksik davomiylik sifatida ko'radi. So'zlar va murakkab konstruksiyalar bir xil bo'lib, ular ikkala ma'no va shakl juftligi bo'lib, faqat ichki ramziy murakkabligi bilan farqlanadi. Ular sintaktik va leksik hodisalarni qat'iy farqlamaydilar, turli hodisalarni qonuniyatlar uzluksizligida ko'radilar. Boshqacha qilib aytganda, bo'linishlar muntazamdan ixtiyoriyga qarab tartiblangan bo'lsa, u sintaksis, pastki turkumlash ramkasi -idioma - shakl - sintaktik kategoriya - so'zga aylanadi. ( Sintaksis boshqa atamalardan foydalanadi). Sintaktik grammatika, xuddi semiotika kabi, grammatik sintaksisga shakl va mazmunining juftligi sifatida qaraydi.
Sintaksisning formal jihati sintaktik jihat ( sintaktik shablon ) va fonologik jihati ( prosodiya va intonatsiya ) bilan bog'liq. Sintaksisning mazmun jihati semantik ma'no va pragmatik ma'no bilan bog'liq.Sintaktik no'aniqlikni samarali hal qilish uchun jumla kompanentlarining sintaktik, funksional mazmuni va hajmi xususiyatlaridan foydalanadigan koreyscha sintaksis tahlilining ehtimoliy modelini taklif qilgan, shu tajribalar orqali har bir xususiyat kombinatsiyasi uchun tavsiya etilgan sintaktik tahlil modelining ishlashi tahlil qilinadi.
Tilshunoslik sodda gap bilan birga bo'lgan birlik ko'plik ^^
sintaksisini o'rganuvchi predmat hisoblanadi. Shuningdek sintaktik birliklar so'z shakli va murakkab sintaktik yahlitlikdir. Koreyschada sintaksis ^^^ yoki
^^^ tilning bir bo'lagi bo'lib, uning birliklari - ^^ so'z, ^ - iboralari,
^^ - jumlalar, ^ - matnlar - nutq a'zolari shakli sifatida o'rganiladi. Koreys tilida sintaksisning asosiy tushunchalari - sintaktik birlikdir. - sintaktik munosabatlar, ^^^ ^^^ - sintaktik aloqalardir. Koreys tilida so'z birikmalarining tasnifi - biz bu ishimizda "aniqlash" ni muhim deb oldik. Umuman olganda koreys tilshunoslari va h,k. Ularning fikricha - gapdagi iboralar ikkita katta guruhga bo'linadi. 1) tobe so'zlarga mos keladigan ^^ ega - so'z birikmalari 2) mavzu va tobe so'zlar predikatga to'g'ri keladigan iboralar -
Ushbu jumlani ko'rib chiqsak.
- 10 yil shunday yolg'iz yashadi. Bu jumlada mavzu yo'q, shuning uchun mavzuga biz - ^fe ( u ) so'zini kiritishimiz mumkin.
Koreys tilshunoslari nuqtai nazaridan, gapda quydagi sintaktik birliklar ajratiladi:
1) Gapning o'zagi - ( ^fe) ( u ) yashagan.
2) Bosh so'z bo'lgan iboralar predikat - shunday yashagan.
- 10 yil yashagan,
- - yolg'iz yashagan.
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
3) Asosiy so'z bo'lgan iboralar - " ^^ " qo'shimchalar. Bunday iboralar
- , shunday 10 yil yolg'iz,
- - shunday yolg'iz,
- - 10 yil yolg'iz.
So'z birikmalari a'zolari o'rtasidagi sintaktik munosabatlar koreys tilida bo'ysunuvchi asosida qurilgan sintaktik aloqa , chunki ibora doimo mavjud grammatik jihatdan mustaqil va unga tobe kompanentlardir. Birinchidan ibora shakillanishining o'ziga xos xususiyatlarini ko'rib chiqamiz.
Bizga ma'lumki, koreys tilida ibora turli xil so'z shakillari bilan taqsimlanadi va garammatik ma'no jihatidan birlashadi, shuning ichun ibora yagona, ammo ajratilgan tushuncha yoki fikmi ifodalash uchun xizmat qiladi. Misol uchun, -so'zlashuvchi odam iborasida so'zning so'z shakillari " 4|7] ^^ " dir. " " - gapirmoq,
" " - gaplashdi,
" " - gapirsangiz,
" - gaplashish,
" - gaplashib,
" " - gaplashish uchun,
" " - gaplashmoqchi, hammasi gaplashish uchun.
So'z shakillariga misol, " ^^ " - odam. " nomlash,
" " - agar odam,
" "- odamlar bilan,
" " -chunki, siz odam,inson
" ' - odamlar,
" " - hatto odamlar.
Ushbu iboraning tuzilishini sxematik tarzda " bog'liq so'z, asosiy so'z " deb hisoblash mumkin, bu yerda iborani yopadigan asosiy so'z nutqning muhim qismi ot bilan ifodalangan. Bu iborada asosiy so'zning gap bo'lagi " shaxs " iboraning grammatik vazifasini belgilaydi. Koreys tilshunosligida qaysi iboralar bosh so'zligini ko'rib chiqamiz.
ibora so'z nominal qismi bilan ifodalanadi ^^^ Guruh quydagilarga bo'linadi:
1) Bosh so'z ot bilan ifodalangan so'z birikmalari - ^^^ - ot so'z birikmasi. Misol uchun: ^ ^ - katta uy.
2) Asosiy narsa bo'lgan iboralar olmosh bilan ifodangan - tfl^^}^ - olmosh
gap.
Misol uchun: ^^ ^ - mehribon men.
3) Bosh so'z ^^^ son bilan ifodalangan so'z birikmalari.
JOl R\A L-RESEA RCHS. COM
I
213
FEBRUARY, 2022
I
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Misol uchun: 4 - 2 da uchrashdi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, til belgilari kichik ham katta ham bolishi mumkin.Shu sababli u fonologik, morfologik yoki sintaktik nuqtayi nazardan ham o'rganiladi. So'z birikmasi sintaksisi bilan bog'liq bo'lgan ko'pgina masalalar ana shu ikkinchi tur- boshqaruv yo'li bilan bog'lanish turiga aloqadordir.Moslashuv turi bilan bog'lanish turi esa tarqalish e'tibori bilan juda cheklangan bo'lib, yolg'iz qaratqich-qaralmish aloqalari chegarasida ko'riladi, predikatsiya bilan bog'liq bo'lgan birikuvlar esa ma'lum sabablarga ko'ra so'z birikmalari bobida maxsus o'rganilmaydi. Tilshunoslikda qo'shma so'z hamda so'z birikmasi o'rtasidagi farq hanuzgacha bahs talab qiladigan masalalardan biri bo'lib kelmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. - М.: Советская энциклопедия, 1969. - 608 с
2.МазурЮ.Н. Корейскийязык. - М.: Изд.вост.лит., 1960. - 118 с.5. Мазур Ю.Н. и др. Краткий русско-корейский словарь. 27.000 слов. -М.: ГИС, 1958. - 648 с.
3.Murzin L. N. Sintaktik hosila. Rus tilining hosila jumlalarini tahlil qilish: maxsus kurs uchun qo'llanma. - Perm: Perm universiteti, 1974. - 128 p.
4.Nikitevich V. M. So'z shakllanishi va hosila grammatikasi: umuman maxsus kurs. Talabalar filologlari uchun tilshunoslik. - Grodno: Grodno davlat universiteti, 1978 yil.
5.Ким Фил. Грамматика современного корейского языка. - Алматы:КазГУ, 2000.
8. 444. 444 444. -44: 44444, 2003.
9. 444.4444. -44: 44444, 1996.
10. 444. 444 Ä4 44. -44: 44444, 2005.
11. 4444 4 4 -44: 44444, 1994.
12. 4 ^4. 4444444. -44: 44444, 2002.
13. 4 44. 444 44 -44: 44444, 2006.
14. 44, 444, 444, 444, 444, 44^. 444^44 444^^- 7fl4. -44: £4#4, 2012.
6. 444 4. 444444. -44: 44444, 2003.
7. 444, 44 444. -44: 44444, 2003.
JOl 1RNA L-RESEA RCHS. СОМ
I
214
FEBRUARY, 2022
I
