Научная статья на тему 'Ҳисоблаш ва инфокоммуникация қурилмалари энергия таъминоти мониторингининг аппарат-дастурий воситалари'

Ҳисоблаш ва инфокоммуникация қурилмалари энергия таъминоти мониторингининг аппарат-дастурий воситалари Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
2
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
a model / a structure / a microprocessor / an information processing block / a multidimensional signal converter / an Arduino microcontroller / monitoring / модель / қурилма / микропроцессор / ахборотни қайта ишлаш блоки / кўп ўлчовли сигнал ўзгарткич / A

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Абдумаликов Акмалжон Абдухолиқ Ўғли, Сиддиқов Озодбек Илҳомжонович

Ушбу мақолада ҳисоблаш ва инфокоммуникация қурилмаларининг энергия таъминоти жараёнида электр энергия манбалари катталикларини иккиламчи сигналларга ўтказиш, ўлчов ва назоратнинг кўп параметрли ўзгарткичлари ҳамда уларнинг замонавий аппарат-дастурий воситаларини кенг қўллаш, улар ёрдамида мониторинг олиб бориш тамойиллари, қурилмаларнинг узлуксиз ва сифатли ишлашини таъминлаш сигналларини қабул қилувчи, қайта ишловчи ҳамда тегишли асосда узатувчи воситаларнинг тузилиш тамойили, модел ва дастурий таъминоти келтирилган. Шунингдек, ишлаб чиқилган энергия таъминоти назорат қурилмасида кечувчи жараёнлар ва қурилмани йиғишда танлаб олинган функционал модуллар асосланган. Тадқиқотнинг асосий мақсадидан келиб чиқиб, ўрнатилган тизим архитектураси асосида мониторинг алгоритми ҳамда дастурий мажмуаси ишлаб чиқилган. Татбиқ этилган модел асосида мониторинг учун аппарат ва дастурий мажмуа ўртасида интеграция жараёнлари батафсил келтириб ўтилган. Дастурий мажмуанинг мониторинг жараёнларида статистик маълумотларни йиғиш ва қайта ишлаш учун маълумотлар базасининг IDEF моделлари ишлаб чиқилиб, асослари келтирилган. Манбаларнинг электр энергия ишлаб чиқариши ва сарфини ой, йил ва кунлар кесимида корхоналарда қўллаб, амалий натижалар график ва жадваллар кўринишида олинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Абдумаликов Акмалжон Абдухолиқ Ўғли, Сиддиқов Озодбек Илҳомжонович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Computer and info-communication devices, hard and software for power supply monitoring

The paper reviews the use of multidimensional measuring and control variables and their modern hardware and software in the conversion of power sources to secondary signals in the power supply processes of computing and info-communication devices, the principles of monitoring them, receiving signals to ensure smooth and quality operation of devices. It also elucidates the principle of construction, model and software of working and transmitting media on an appropriate basis. The developed power supply control device is based on the ongoing processes and functional modules selected when the device was assembled. According to the main objective of the study, a monitoring algorithm and software package were developed based on the built-in system architecture. The implemented model was used to describe integration processes taking place between the hardware and software for monitoring, in detail. The research enabled developing and introducing of models of the IDEF database destined for the collection and processing of statistical data in monitoring processes of a software package. Practical results from the generation of sources of electricity and its use in enterprises by month, year and day, are presented in the form of graphs and tables.

Текст научной работы на тему «Ҳисоблаш ва инфокоммуникация қурилмалари энергия таъминоти мониторингининг аппарат-дастурий воситалари»

d ) https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2022-2-12 UDC: 004.383.3

Х.ИСОБЛАШ ВА ИНФОКОММУНИКАЦИЯ КУРИЛМАЛАРИ ЭНЕРГИЯ ТАЪМИНОТИ МОНИТОРИНГИНИНГ АППАРАТ-ДАСТУРИЙ

ВОСИТАЛАРИ

Абдумаликов Акмалжон Абдухолик угли,

"Киберхавфсизлик ва криминалистика" кафедраси катта укитувчиси, Му^аммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети,

e-mail: akmalabdumalikov6@gmail.com;

Сиддиков Озодбек Ил^омжонович,

Марказий банкнинг Тошкент шщар бош бошкармаси "Энергетика" булими 1-тоифали энергетиги, e-mail: ikhsiddikov@mail.ru

Кириш

Жахрнда инфокоммуникация объектла-рини узлуксиз электр энергия билан таъ-минлаш, энергия таъминоти манбаларини мониторинг жараёнларида ахборотлар кабул ;илиш ва та;симлашда уларда кулланув-чи аппарат ва дастурий воситаларни ишлаб чи;иш х,амда амалиётга кенг жорий этиш долзарблигича колмокда. Ушбу ма;олада энергия таъминоти манбаларини узлуксиз мониторинг ;илиш учун мулжалланган аппарат ва дастурий мажмуа ишлаб чи;илиши х,амда улар уртасидаги узаро интеграция жа-раёнлари асослаб курсатилган [1, 2].

Тад;и;от ишининг асосий ма;сади ин-фокоммуникация объектларини узлуксиз электр энергия билан таъминлашда ман-баларни масофадан мониторинг жараё-ни моделлари, алгоритмлари ва аппарат-дастурларини ишлаб чи;ишдан иборат.

Республикамиз ва хорижлик олимлар-нинг ушбу сохдда олиб борган илмий изла-нишлари тах,лили шуни курсатадики, энергия таъминоти манбалари мониторингида сигнал узгартириш жараёнларини модел-лаштириш, мониторинг жараёнларида IoT технологияларини кенг куллаш, Cloud

Аннотация. Ушбу мацолада хисоблаш ва инфокоммуникация цурилмаларининг энергия таъминоти жараёнида электр энергия манба-лари катталикларини иккиламчи сигналларга утказиш, улчов ва назоратнинг куп параметр-ли узгарткичлари %амда уларнинг замонавий аппарат-дастурий воситаларини кенг цуллаш, улар ёрдамида мониторинг олиб бориш тамо-йиллари, цурилмаларнинг узлуксиз ва сифатли ишлашини таъминлаш сигналларини цабул ци-лувчи, цайта ишловчи %амда тегишли асосда узатувчи воситаларнинг тузилиш тамойили, модел ва дастурий таъминоти келтирилган. Шунингдек, ишлаб чицилган энергия таъминоти назорат цурилмасида кечувчи жараёнлар ва цурилмани йигишда танлаб олинган функционал модуллар асосланган. Тадцицотнинг асосий мацсадидан келиб чициб, урнатилган тизим архитектураси асосида мониторинг алгорит-ми %амда дастурий мажмуаси ишлаб чицилган. Татбиц этилган модел асосида мониторинг учун аппарат ва дастурий мажмуа уртасида интеграция жараёнлари батафсил келтириб утилган. Дастурий мажмуанинг мониторинг жараёнларида статистик маълумотларни йигиш ва цайта ишлаш учун маълумотлар ба-засининг IDEF моделлари ишлаб чицилиб, асос-лари келтирилган. Манбаларнинг электр энергия ишлаб чицариши ва сарфини ой, йил ва кунлар кесимида корхоналарда цуллаб, амалий натижалар график ва жадваллар куринишида олинган.

Калит сузлар: модель, ъурилма, микропроцессор, ахборотни к,айта ишлаш блоки, куп ул-човли сигнал узгарткич, АгСипо микроконтроллер, мониторинг.

ПРОГРАММНОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ ДЛЯ ВЫЧИСЛИТЕЛЬНЫХ И ИНФОКОММУНИКАЦИОННЫХ УСТРОЙСТВ МОНИТОРИНГА ЭНЕРГОСНАБЖЕНИЯ

Абдумаликов Акмалжон Абдухолик угли,

старший преподаватель кафедры «Кибербезопасность и криминалистика» Ташкентского университета информационных технологий им. Мухаммада аль-Хорезми;

Сиддиков Озодбек Илхомжонович,

энергетик 1 категории отдела энергетики Главного управления Центрального банка по г. Ташкенту

Аннотация. В работе рассмотрены использование многомерных измерительных и управляющих преобразователей во вторичные сигналы и их современных аппаратно-программных средств при измерении и мониторинге источников питания в процессе электроснабжения вычислительных и инфокомму-никационных устройств, а также принципы их контроля, приема сигналов для обеспечения бесперебойной и качественной работы этих устройств. В соответствии с этим приведены принцип построения, модель и программное обеспечение рабочих и передающих сред. Разработанное устройство управления электропитанием основано на протекающих процессах и выбранных функциональных модулях. Исходя из основной цели исследования, был разработан алгоритм мониторинга и программный комплекс на основе встроенной архитектуры системы. На базе реализованной модели для мониторинга подробно описаны процессы интеграции между аппаратным и программным обеспечением. Разработаны и представлены модели базы данных IDEF для сбора и обработки статистических данных в процессах мониторинга программного комплекса. Практические результаты источников выработки электроэнергии и ее использования на предприятиях по месяцам, годам и дням представлены в виде графиков и таблиц.

Ключевые слова: модель, устройство, микропроцессор, блок обработки информации, многомерный преобразователь сигналов, микроконтроллер ArCuino, мониторинг.

computing воситаларидан фойдаланиш, алгоритм ва аппарат-дастурий воситаларни куллаш х,амда энергия таъминоти манба-лари иш х,олати х,ак;ида маълумотлар туп-лаш учун маълумотлар базасини ишлаб чи;иш ва амалиётга жорий этиш масала-лари етарлича урганилмаган.

Материал ва методлар

Белгиланган вазифаларни х,ал килишда куйидагилар кулланилди: электротехника назарий асосларининг асосий ;оидалари, математик тах,лил усуллари, электр таъминоти тизимларини замонавий компьютер моделлаштириш усуллари. Экспери-ментал тад;и;отларни утказиш учун ви-зуал назорат ;илиш, ра;амлаштириш ва жисмоний микдорларни ;айд ;илиш учун замонавий асбоблар кулланилди. Ишни ба-жаришда мах,аллий ва хорижий олимлар-нинг тад;и;отлари, шунингдек, илмий-техникавий конференциялар ва семинар-лар материалларидан фойдаланилган.

Тадкикот натижалари

Республикамизда энергия таъминоти манбалари мониторингида ахборотларни кабул килиш ва таксимлашда турли сигнал узгартириш жараёнлари асосида на-зорат килинувчи, катъий белгиланган мониторинг х,олатини белгиловчи катталик ва параметрлар кийматларини меъёрлаш х,амда уларда кулланувчи алгоритмлар ва аппарат дастурий мажмуаларни ишлаб чикиш х,амда амалиётга кенг жорий этиш-га катта эътибор каратилмокда.

Электр энергиянинг кенг х,ажмда, си-фатли ва ишончли булишини талаб килув-чи х,исоблаш ва инфокоммуникация маж-муалари х,амда курилмаларини энергия билан таъминлашда автоном, кайта тикла-нувчи электр энергияси манбаидан фойда-ланиш максадга мувофик. Ишлаб чикари-лаётган ва истеъмол килинаётган электр энергиянинг узгариши, марказлашган энергия тармокда уланган ва уланмаган х,олларда альтернатив энергия манбала-ридан фойдаланиш, энергетик курилмалар тавсифларини яхшилаш, иш х,олатларини доимий равишда мониторинг килиш, на-зорат учун катталик ва параметрларнинг

;ийматлари узгарганда, замонавий дасту-рий ва аппарат мажмуалар билан тегишли асосда ростлаш ор;али энергия самарадор-лигини ошириш имкони мавжуд. Электр энергия бирламчи катталикларини икки-ламчи сигналга узгартириш, ;айта ишлаш ва узатиш элементлари энергия таъмино-ти мониторингида асосий вазифани бажа-рувчи восита саналиб, тегишли дастурий ва аппарат мажмуалар билан интеграция-лашган х,олда хизматларни амалга ошириш учун мулжалланган [5, 14, 15].

Мониторинг учун мулжалланган урна-тилган тизимлар мобил иловалар ва ама-лий дастурий воситалар ёрдамида энергия таъминоти манбаларини масофадан мониторинг ;илиш, бош;ариш учун ;арор-лар ;абул ;илиш имкониятини та;дим этмо;да. Урнатилган тизим (УТ) - бу шун-дай аппарат-дастурий мажмуа х,исоблана-дики, дастурланадиган компьютерни уз ичига олади, аммо компьютер ;урилмаси булиши умумий ма;сад ;илинмайди. Уз номи билан айтадиган булсак, урнатилган тизим - маълум вазифа ёки вазифаларни бажариш, бош;ариш, мониторинг ;илиш учун микроконтроллер ёки микропроцес-сорга урнатилган махсус компьютер ти-зими х,исобланади. УТ га муста;ил тизим ёки катта тизимнинг бир булаги сифатида ;араш мумкин. УТ нинг умумий иерархик модели 1-расмда курсатиб утилган.

Урнатилган тизимларни лойих,алашда дастлаб кучланиш куринишидаги сигнал-лар олишда электр ;урилмалари, яъни ток узгарткичлар х,исобланиб, уларнинг маз-кур тад;и;от ишига оид ;исмлари тах,лил ;илинган. Инфокоммуникация объект-лари энергия таъминоти мониторинги ;у-рилмалари жараёнларини микропроцессор ва электрон воситаларни иккиламчи кучланиш куринишидаги сигнал билан таъминловчи узгарткичларнинг иш х,о-лати эх,тимоллиги тавсифлари иккиламчи сигнални х,осил ;илиш элементлари-нинг ишлаш ва ишдан чи;иш х,олатлари тад;и;лари асосида амалга оширилади. Мониторинг ;урилмасининг иш х,олати эх,тимолликлари тад;и;ида бирламчи

COMPUTER AND INFO COMMUNICATION

DEVICES, HARD- AND SOFTWARES FOR POWER SUPPLY MONITORING

Abdumalikov Akmaljon Abdukholik ugli,

Department of "Cybersecurity and forensics", Senior Teacher,

Tashkent University of Information Technology named after Muhammad al- Khorazmiy;

Siddikov Ozodbek Ilhomjonovich,

Power Engineer of the 1st category,

Department of Energy of the Main Directorate Central Bank of Tashkent

Abstract. The paper reviews the use of multidimensional measuring and control variables and their modern hardware and software in conversion of power sources to secondary signals in the power supply processes of computing and infocommunication devices, the principles of monitoring them, receiving signals to ensure smooth and quality operation of devices. It also elucidates the principle of construction, model and software of working and transmitting media on an appropriate basis. The developed power supply control device is based on the ongoing processes and functional modules selected when the device was assembled. According to the main objective of the study, a monitoring algorithm and software package were developed based on the built-in system architecture. The implemented model was used to describe integration processes taking place between the hardware and software for monitoring, in detail. The research enabled developing and introducing models of IDEF database destined for collection and processing of statistical data in monitoring processes of a software package. Practical results from generation of sources of electricity and its use in enterprises by month, year and day, are presented in the form of graphs and tables.

Keywords: a model, a structure, a microprocessor, information processing block, multidimensional signal converter, Arduino microcontroller, monitoring.

токларни асосий катталик булган U3 - чи-киш кучланишларини х,осил килишда иштирок этувчи элементларнинг ишлаши эх,тимоли булган х,олатларининг курсат-кичларини х,исоблаш талаб этилади. Энергия таъминоти манбаларини масофадан мониторинг килиш учун мулжалланган аппарат воситасининг структуравий тузи-лиши 2-расмда келтирилган [1, 3, 8].

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

Иловалар таъминоти сат*и

1-расм. Урнатилган тизимлар иерархик модели

2-расм. Энергия таъминоти манбалари мониторинги аппарат воситасининг структуравий тузилиши

БУ ерда UM0,A, UM0,B, имо,с _ сигнал Узгар-тириш курилмаси моделининг кучланиш куринишидаги кириш катталиклари; IA IB IC - сигнал узгартириш курилмаси моделининг ток (реакция) куринишидаги кириш

катталиклари; KuA; KUB; Ктс; KA KIB; К« - мониторинг килинаётган катталиклар-нинг улчов ва кайта ишлаш функцияси -занжирлараро богланиш коэффиценти.

Иккиламчи сигнал куринишига узгар-тирилаётган бир ёки уч фазали бирламчи кучланишлар - U ёки токлар - I масштаб-ли узгарткич блоки - элементи (МУБ бул-

гичлар) киришларига берилади. Ушбу улчов ва назорат элементи аналог сигнални кабул килиш, кайта ишлаш асосида кириш кучланишлари ёки токларининг катталик х,амда фазаларига пропорционал кучла-ниш куринишидаги иккиламчи сигнал-ларни х,осил килади. Иккиламчи сигнал-ларнинг белгиланган микдорда (кучланиш сигнали буйича - 5 (20) В, ток сигнали буйича - 0,1 А) булиши тегишли узгартириш элементларида кечаётган сигнал узгартириш жараёнлари куйидаги ифодалар куринишида моделлаштирилади [1, 7]:

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

3-расм. Мониторинг курилмасининг сигнал узгартириш ва сигнал узатиш жараёнлари модели

Мониторинг курилмаларининг умумий матрицаси; F - чегара катталиклари мат-модели матрица куринишида куйидагича рицаси.

шакллантирилади [10]:

AU = F

бу ерда: А - параметрлар ва узатиш функ-

Модел тугунлари х,олатини аниклаш учун Mij ва Njk уланишлар матрицаси шакллантирилади. Юкорида келтириб утилган сигнал узгартириш жараёнлари модели асосида унинг тугунларини ифодаловчи

цияси матрицаси; U - тугун катталиклари катталиклар шакллантирилади: имоъ = KaUa = К^Ц, = K0UC = KAIA = KBIB = К^1с = KmjUKE^;

Uaro' = KUeUMOB = KIeUMOB = KM2UKEEM;

UAKIB = KM3UKEEM+ KCIUARO14" С^Сб - KC4)UK; UEBBX = KC2UAKI&

UKV = KC3UAKIB;

ЦА.1 = KC4UAKI&

^AKIB ^KEEM

K,

1

^AKIB ^ARO'

KC3 1

^AKIB ^K _ TT TT .

~~ rvC3uKV)

Uakib — (ВД^ ишм+ U

1

к.

к.

к.

кг

ик)/(-

1

1

к.,, к г

1

к.

С 4 "-СЗ С5 "-МЗ "-СЗ С 5

Uakib = ^UKEEM= UAROs ик, Кмз, Ксз, КС5 );

(1) (2)

(3)

(4)

(5)

(6)

(7)

(8) (9)

Курилмада манбалар мониторингида кечувчи жараёнларнинг х,исоблашлар на-тижасида динамик ва статик тавсифлари график куринишида асослаб курсатилган булиб, назарий (Н) ва тажрибавий (Т) ста-тик таснифларнинг микдорлари асосида

улар орасидаги фарк, яъни хатолик х,исоб-ланди. Олиб борилган тадкикотлар нати-жалари шуни курсатдики, хатоликлар мик-дори 4-5% ни ташкил этади (4, 5-расмлар).

6 =

U АК1в(Т) ~ U АК1в(Н)

и.

* 100% = 0.5%. (10)

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

4-расм. Мониторинг цурилмаси чициш сигналларининг статик тавсифлари тадцицоти алгоритми

Uakib J-

0,5

TT (T> ^АИВе

[

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4 UAKIB

/

UA

0,5

5-расм. ^урилманинг статик тавсифлари

Инфокоммуникация объектлари энергия таъминоти курилмаси ва булаклари-нинг узатиш функция хамда коэффици-

ентларининг турли кириш кииматлари (K = 0.9-1.1) ва узгариш вакти доимиИсининг Т турли киИматларида (T = 0.1-0.3) олинган динамик таснифлари тадкикот натижалари 6-расмда келтирилган. Курилмага келаёт-ган сигнал ва ундан чикаётган кучланиш куринишидаги сигнални хисоблаш кетма-кетлиги, узгарткич параметрларини хисоб-лаш жараёнлари тахлил килинди.

UAKiBp (t) KUap(at); (11)

UAKlBp (t) = UAKlB(t)SinWin' (12)

"AKdatP (t) = o>M = K e~ T Uap (t), (13)

UAK1BE (t) = UAKlBp(t) + UAKlBap Mi (14)

UAKlBap (t) = K(1 - e T ) + Uap 0) (15)

K=1, T=0.03

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

U AK10 ар ®

U AKEB P®

и AKIB s Ct)

\ K=1

0 \,02 / 0, D4 \ / 96 98 / 0,1 12 ^ 14 / 0, 16 \ 0, t(sek)

K = 0.9, T = 0.03

U /,л 200 AKIBW

UAKIBap(t)

UAKIBp(t) UAKT! 3 v (t)

\ K=0.9

0 V), 02 / 0, 114 \ / 06 MV )8 JJ 0 1 \ A 12 Y 14 / 0, 16 \ 0, t(sek)

K = 1.1, T = 0.03

AKffiW

250

200

I JAKIBap(t)

/UAKffip(t)

J AKIB £(t)

. K=l.l

0 \ 12/ 0, 1)4 \ »6 \ я/ 0 l 12 \ 0,16 \ 0, t(sek)

6-расм. Курилманинг динамик тавсифлари

Х,исоблаш ва инфокоммуникация объек-тлари энергия таъминоти курилмалари мо-ниторингининг бирламчи узгарткичлари-даги жараёнлар х,амда сигнал узгартириш хдлатларини масофадан улчаш ва назорат килишнинг комплекс тизимларини жорий этишда сигнал узгарткичлари элементла-рининг танлаш мезонлари алох,ида урин тутади. Электр таъминоти тизими катта-лик ва параметрларни масофадан мониторинг килишда, марказлаштирилган электр тармогини интеграциялашда электр энер-гияни ишлаб чикариш, узатиш, саклаш ва истеъмол режимларини мувофиклашти-ришда электр катталик ва параметрлар кий-матларини аник, сифатли, тезкор, ишончли улчаш ва назорат килишни талаб этади. Бу-нинг учун истеъмолчилар электр таъмино-тини таксимлаш курилмалари шиналарига керакли сигнал узгарткичлар урнатилади,

уларнинг чикиш катталик ва параметрлари улчов узгартириш, назорат элементлари ва воситалари тизимига берилади [7].

Энергия таъминоти манбалари мони-торинги жараёнларини амалга оширувчи воситалар таркибига автоматлаштирил-ган аппарат ва дастурий мажмуалар кира-ди. Шундан келиб чикиб, тадкикот доира-сида шу каби тизимнинг ишлаш алгоритми ишлаб чикилди. Электр энергияси ишлаб чикариш ва унинг сарфидан келиб чикиб, курилмадаги жараёнларни бошкариш бу-гунги кунда энергетика сох,асига ахборот технологиялари сох,асининг аппарат ва дастурий воситаларининг тулик кириб келиши кераклигини англатади. Энергия таъминотининг доимий мониторинг жара-ёнлари турли сезиш элементлари асосида карор кабул киладиган микроконтроллер-лар ёрдамида олиб борилади (7-расм] [7].

Сенсор

GSM SIM800L

7-расм. Инфокоммуникация объектлари энергия таъминотини масофадан мониторинг килиш аппарат таъминотининг функционал модуллари

Микроконтроллер таркибида турли хил сигналларни кайта ишлаш ва электр курилмаларидан олинган маълумотларни сигнал узатиш курилмаси ёрдамида узок масофаларда жойлашган мониторинг объ-ектлари, яъни серверларга юборишга мул-жалланган комплекс курилмалар мавжуд. Ушбу макола муаллифлари таклиф эта-

ётган модель асосида курилган аппарат воситасидан келаётган улчов ва назорат маълумотларини масофадан мониторинг, х,имоя ва автоматик бошкариш учун мул-жалланган https://pwcontrol.uz/ дастурий мажмуа яратилган [7].

Ракамли кайта ишлаш курилмаси ёр-дамида дастур маълумотлар базасига

ажратилган вактда маълумотлар келиши таъминланиши келтирилган. Х,ар бир ку-рилманинг кунлик электр энергия ишлаб чи;ариши ва энергия сарфига караб, маъ-лум ва;т давомида купрок ишлаган ку-рилма ва унинг энергия сарфи буйича статистик маълумотлар маълумотлар ба-засига тугридан-тугри ёзилади. Статистик маълумотлар асосида тизим карор кабул килиш жараёнини автоматик амалга ошириши мумкин, яъни бу, асосан, сезиш

элементлари ва курилманинг асосий пара-метрларидан келаётган кунлик маълумот-лар ёрдамида шакллантирилади.

Маълумотлар базаси моделини ку-ришда IDEF функционал моделлаштириш услуби асосида энергия таъминоти ман-балари мониторинги учун тузилган тах-лилий методология курилди. Ушбу услуб мураккаб энергия таъминоти мониторин-ги, ускуналар хамда дастурий таъминотни лойихалашда кенг кулланилди (8-расм).

8-расм. Энергия таъминоти мониторинги ва бошцарувида IDEF модели

IDEF модели асосида энергия таъминоти манбалари холатлари орасидаги ман-тикий муносабатлар ва кетма-кетликлар келтириб утилди. IDEF модели энергия таъминотида хар бир модуллар туплам си-фатида ифодалаб курсатилди.

Бир суз билан айтганда, инфокомму-никация объектлари энергия таъминоти тизимлари мониторингида яратилган аппарат ва дастурий мажмуа узаро бир-бири билан боглик холда хизмат килади. Тар-мок инфратузилмаси, бу, уз навбатида, бир-бири билан бирлаштирилган кичик тизимлардан иборат. Бу тизим энергия таъминоти курилмалари, телекоммуникация ускуналари, сервер ускуналари, иш станциялари ва бошкаларни уз ичига олади. Шу билан бирга, «тизим интегра-

цияси» тушунчасининг мохияти, прин-ципиал жихатдан атаманинг узи тизим-лар бирлашиши, яъни алохида таркибий кисмларнинг (куйи тизимларнинг) ягона ечимини (тизимини) яратиш, ушбу ягона тизимга пайдо буладиган хусусиятларни бериш учун таркибий кисмларни бир-би-рига боглашдан иборат. Энергия таьми-ноти мониторингида ахборот тизимлари уртасидаги маьлумот алмашинуви турли хил усуллар хамда интеграция архитек-туралари асосида курилади. Энергия таъ-миноти мониторинги ва бошкарувида биз ишлаб чиккан масофадан мониторинг ки-лишга мулжалланган дастурий мажмуа ва аппарат воситаларни узаро интеграция килишда куйидаги асосий вазифаларни бажаради:

- тармокларни тизим маъмурияти ва ускуналарни техник куллаб-кувватлаш;

- ускуналарга хизмат курсатиш ва фавкулодда таъмирлаш;

- операцион тизимлар ва дастурларни урнатиш, ишга тушириш;

- хисоботларни такдим этиш билан ишлашни назорат килиш;

- техник ва фоИдаланувчини куллаб-кувватлаш, маслахат бериш;

- Autsorser масофадан туриб ишлаш им-конияти.

9-расм. Энергия таъминоти х;олатини масофадан мониторинг цилишда курилма ва pwcontrol.uz тизими уртасидаги интеграция жараёни

Интеграцияда, асосан, Arduino мик-роконтроллери сезиш элементлари асо-сида хар бир энергия таъминоти курил-малари хакидаги маълумотларни укиб олади ва юкоридаги 9-расмда келти-рилган куринишда ракамларга угириб, сигнал узатиш воситаси GSM sim800 маркали модул ёрдамида серверга юбо-ради. Энергия таъминоти курилмала-ри хакидаги маълумотларни шифрлаб, 16 лик санок тизимида ракамли куринишда юборади. Х,ар бир курилмани та-ниб олиш кетма-кетлиги шаблони дои-миИ килиб белгиланган. Хабар юборил-ганда, мавжуд булган энергия таъминоти манбасини ишга тушириш ва манба-ларнинг аИни вактдаги параметрлари хакида маълумот юборилади. Тескари хабар борганда эса манбани учириш ва манба хакидаги маълумотни серверга

юбориш буйруги бажарилади. Хисоб-лаш ва инфокоммуникация мажмуала-ри энергия таъминоти курилмаларини масофадан мониторинг килиш жараён-ларини бошкарувчи дастурий мажмуа, асосан, гибрид энергия таъминоти жа-раёнларини бошкариш ва доимий мониторинг жараёнларини амалга оширишга мулжалланган (10-расм) [7].

Тажриба тадкикотлари "Узбектелеком" АК Жиззах филиалида энергия таъмино-ти тизими корхонасида узлуксиз электр энергия билан таъминлашда куёш энергия таъминоти манбалари асосида амалга оширилган булиб, мониторинг тизимини куллаш оркали телекоммуникация объ-ектлари энергия таъминоти манбаларига техник хизмат курсатиш ва эксплуатация вактини 8-11% га кискартириш имконини беради.

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

10-расм. Масофадан мониторинг цилиш жараёнларини амалга оширувчи аппарат-дастурий мажмуанинг структуравий куриниши

Жадвал

"Узбектелеком" АК Жиззах филиали энергия таъминоти манбаидан

олинган натижалар

Кун кесимида Ой кесимида Йиллар кесимида

№ Вакти Куввати № Ой Куввати № Йил Куввати

1. 1:00 AM 0 kWh 1. Январь 80,4 kWh 1. 2021 йил 1472,823 kWh

2. 2:00 AM 0 kWh 2. Февраль 96,4 kWh 2. 2022 йил 314,32 kWh

3. 3:00 AM 0 kWh 3. Март 102,65 kWh 3. 2023 йил 0 kWh

4. 4:00 AM 0 kWh 4. Апрель 114,6 kWh 4. 2024 йил 0 kWh

5. 5:00 AM 0 kWh 5. Май 64,85 kWh 5. 2025 йил 0 kWh

6. 6:00 AM 0,022 kWh 6. Июнь 33,756 kWh 6. 2026 йил 0 kWh

7. 7:00 AM 0,202 kWh 7. Июль 320,702 kWh

8. 8:00 AM 0,358 kWh 8. Август 321,535 kWh

9. 9:00 AM 0,495 kWh 9. Сентябрь 142,303 kWh

10. 10:00 AM 1,028 kWh 10. Октябрь 116,184 kWh

11. 11:00 AM 1,202 kWh 11. Ноябрь 157,322 kWh

12. 12:00 PM 2,124 kWh 12. Декабрь 210,448 kWh

13. 1:00 PM 1,248 kWh

14. 2:00 PM 1,269 kWh

15. 3:00 PM 1,571 kWh

16. 4:00 PM 0,465 kWh

17. 5:00 PM 0,453 kWh

18. 6:00 PM 0,445 kWh

19. 7:00 PM 0,434 kWh

20. 8:00 PM 0,222 kWh

21. 9:00 PM 0,005 kWh

22. 10:00 PM 0 kWh

23. 11:00 PM 0 kWh

24. 00:00 AM 0 kWh

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

Жиззах вилоятида алоца хизматла-рини таъминлашда "Узбектелеком" АК Жиззах филиали йиллар давомида фа-олият юритиб келмоцда. Ушбу диссертация ишининг амалий тадцици мазкур корхонанинг энг зарур ва шарт булган алоца курилмаларини узлуксиз энергия билан таъминлайдиган булимларда, ху-дудий сигнал узатиш курилмалари ва

корхонага тегишли худудии антенна-ларда олиб борилди. Юцорида келти-рилган жадвалда иил давомида станци-яни цаита тикланувчи электр энергия билан таъминлашдаги хисоблар тугри-сида хамда уларни асословчи ой, кун ва йил кесимида графикларга асосланган маълумотлар келтириб утилган (11-13-расмлар).

"Узбектелеком " АК Жиззах филиали ЭТТ 350 5АЛ ^Н ШШ

1

£

CD Z\J\J CD & I

1JU ^ 1 f\f\ ■ ,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

knrl

V/ у у ^ J? # J* 4 cf ¿fi ^Г ^ ^ ^ ^S Ойлар кесимида f j? У <f

11-расм. "Узбектелеком" АК Жиззах филиали ойлар кесимида энергия таъминоти т^рисида маълумотлар

12-расм. "Узбектелеком" АК Жиззах филиали йил давомидаги энергия таъминоти т^рисида маълумотлар

13-расм. "Узбектелеком" АК Жиззах филиали кун давомидаги энергия таъминоти тугрисида маълумотлар

"Узбектелеком " AK Жиззах филиали ЭТТ

с-- 2.5

1 A: £ 2 д

CD CD & 1.5

1 \

I / \

1 0.5 0 ^ —\

S« V V V V te- Л- V V V V V te- Л- Кун давомида

Энергия таъминоти мониторинги жа-раёнида сигнал узгартириш элементлари тавсифлари тадкиккоти дастурий мажмуа-си узлуксиз равишда энергия истеъмоли ва энергия таъминоти курилмаларининг иш холатини бахдлаб боради. Тажриба си-нов натижасига кура, йиллик энергия ва ресурс тежашдаги йиллик самара 3% ни ташкил этиши кутилмокда.

Хулосалар

Макрлада хисоблаш ва инфокомму-никация объектлари энергия таъминоти тизимлари масофали мониторингида сиг-налларни узгартириш жараёнлари, усул-лари, улчов ва назорат узгарткичларининг хусусиятлари тахлил кдлинди. Натижада мониторингнинг сигнал узгартириш эле-

ментлари мух,им воситалар сифатида бел-гиланди.

Х,исоблаш ва инфокоммуникация объектлари энергия таъминоти манбалари-нинг масофали мониторинги жараёнлари тадк;ик;ига мулжалланган математик моделлар, дастурий таъминотлар ишлаб чи;илди х,амда Узбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлиги томонидан руйхатдан утказилди. Яратилган аппарат дастурий таъминоти х,исоблаш ва инфокоммуникация объектлари энергия таъминоти манбаларининг ишончли х,амда узлуксиз ишлашини таъминлаш максади-да Жиззах вилояти корхоналари масофали мониторинг тизими сифатида амалий си-новлардан утказилди.

REFERENCES

1. Abdumalikov A.A. A study of static and dynamic characteristics of multifunctional signal converters. Chemical Technology. Control And Management, Tashkent, 2020, iss. 4 (94), pp. 38-45. ISSN: 1815-4840, E-ISSN 2181-1105.

2. Siddikov I.Kh., Abdumalikov A.A., Makhsudov M.T. The Dynamic Characteristics of Sensors of Primary Currents of Energy Sources to Secondary Voltages. International Journal of Innovative

Technology and Exploring Engineering (IJITEE), 2020, February, vol. 9, iss. 4. ISSN: 2278-3075. Available at: http://www.ijitee.org/wp-content/uploads/papers/v9i4/D1906029420.pdf/.

3. Siddikov I.Kh., Abdumalikov A.A., Khonturaev I.M. Research of Static Characteristics of the Sensors of Multiphase Primary Currents to Secondary Voltages on the Basis of Cloud Computing. International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE), 2020, February, vol. 9, iss. 4. Available at: http://www.ijitee.org/wp-content/uploads/papers/v9i4/D1779029420.pdf/. ISSN: 2278-3075.

4. Sapaev M., Turakulov O., Sattarov Kh., Abdumalikov A.A. Modeling and research of reliability and probability of operational parameters of control units. Descendants of Muhammad al-Kharizmi, Tashkent, 2021, no. 1 (15), pp. 82-86. ISBN:978-9943-11-665-8.

5. Siddikov I.X, Xujamatov X.E. Telekommunikatsiya va axborot texnologiyalari ob'ektlarining energiya ta'minoti manbalari va ularning boshqaruvi [Sources of energy supply and management of telecommunications and information technology facilities]. Tashkent, Nihol Print Publ., 2021, 136 p.

6. Siddikov I.X., Kasimaxunova A.M. Elektr ta'minoti tizimining rele himoyasi va avtomatikasi [Relay protection and automation of power supply system]. Tashkent, Tipograff Publishing House, 2021, 461 p.

7. Siddikov I.Kh., Abdumalikov A.A., Sobirov M.A., Sattarov H.A. Equipment and software for energy supply monitoring and control process. Proceedings of the International Conference on Information Science and Communications Technologies ICISCT 2021, Uzbekistan, Tashkent, 2021, p. 4.

8. Siddikov I.Kh., Abdumalikov A.A. Modeling and research signals conversion proceses of multiphase power measure and control devices. Proceedings of the International Conference on Information Science and Communications Technologies ICISCT 2020, Uzbekistan, Tashkent, 2020, p. 4.

9. Siddikov I.Kh., Makhsudov M.T., Abdumalikov A.A. Modeling and research multiphases signal transducers of power control systems. Proceedings of the International Conference on Information Science and Communications Technologies ICISCT 2020, Uzbekistan, Tashkent, 2020, p. 4.

10. Siddikov I.X., Abdullaeva S.M., Maksudov M.T., Abdumalikov A.A. Qayta tiklanuvchan energiya manbalari toklarining monitoringi va boshqaruv signaliga o'zgartirish datchiklarining statik tavsiflari [Static characteristics of sensors for monitoring the currents of renewable energy sources and switching to the control signal]. The role of information and communication technologies in the innovative development of the economy. Abstracts of Papers of the Republican scientific and technical conference. Tashkent, 2020, pp. 50-53.

11. Siddikov I.X., Amurova N.Yu., Xonto'raev I.M., Abdumalikov A.A. Elektr toki monitoringi va boshqaruv datchiklarining ishonchlilik ko'rsatkichlari va ish qobiliyati ehtimolligini tadqiq etish [Investigation of reliability indicators and probability of operation of electric current monitoring and control sensors]. TATUnews, 2020, no. 3 (55), pp. 113-124.

12. Siddikov I.KH., Lezhina YU.A., Khontürayev I.M., Maksudov M.T., Abdumalikov A.A. Issledovaniye pokazateley nadezhnosti i veroyatnosti rabotosposobnosti datchikov kontrolya i upravleniya energopotrebleniyem [Investigation of indicators of reliability and probability of performance of sensors for monitoring and managing energy consumption]. Engineering and construction bulletin of the Caspian Sea, Astrakhan, SAEI JSC VO "AGASU", 2020, no. 1 (31), pp. 74-78.

13. Siddikov I.X., Anarbaev M.A., Abdumalikov A.A. Monitoring va boshqaruv datchigining ishonchliligi va ish holati ko'rsatkichlarini tadqiq etish [Study of reliability and working conditions of monitoring and control sensor]. Muhammad al-Khwarizmi avlodlari - Descendants of Muhammad al-Khwarizmi, 2020, no. 2 (12), pp. 125-129. ISBN: 978-9943-11-665-8.

14. Siddikov I.KH., Amurova N.YU., Khontürayev I.M., Abubakirov A.B., Abdumalikov A.A. Pokazateli nadezhnosti i veroyatnosti rabochego sostoyaniya datchikov signala mikroprotsessornykh i elektronnykh ustroystv telekommunikatsii i svyazi [Indicators of reliability and probability of the working state of signal sensors for microprocessor and electronic devices of telecommunications and communication]. // Muhammad al-Khwarizmi avlodlari - Descendants of Muhammad al-Khwarizmi, 2020, no. 1 (11), pp. 47-50 ISBN: 978-9943-11-665-8.

15. Siddikov I.Kh., Amurova N.Y., Khonturaev I. M., Abdumalikov A.A. Indicators of reliability and probability of operational condition of sensors of microprocessor and electronic of communication devices. International Journal of Advanced Science and Technology (IJAST), India, 2020, vol. 29, no. 5, pp. 11420-11428. ISSN: 2005-4238.

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

16. Siddikov I.Kh., Anarbaev M.A., Sobirov M.F., Makhsudov M.T., Khonturaev I. M., Abdumali-kov A.A. Technological aspects of modelling and research of smart grid. Proceedings of the International Conference on Information Science and Communications Technologies ICISCT 2019. Uzbekistan, Tashkent, 2019, p. 5.

17. Siddikov I.Kh., Anarbaev M.A., Abubakirov A.B., Makhsudov M.T., Khonturaev I. M., Abdumalikov A.A. Modeling of transducers of nonsymmetrical signals of electrical nets. Proceedings of the International Conference on Information Science and Communications Technologies ICISCT 2019. Uzbekistan, Tashkent, 2019, p. 6.

18. Siddikov I.X., Mirzaev N.N., Abubakirov A.B., Anarboev M.A., Abdumalikov A.A. Elektr energiyasini uzatish va taqsimlashda releli himoyasi va avtomatikasini modernizatsiya qilish orqali energiya samaradorlikka erishish [Achieving energy efficiency through the modernization of relay protection and automation in the transmission and distribution of electricity]. Modern trends in improving the systems of control and management of technological processes and industries. Proceedings of the Republican scientific and technical conference. Tashkent, 2019, pp. 174-179.

19. Siddikov I.X., Abubakirov A.B., Utemisov A.D., Abdumalikov A. A Qayta tiklanuvchan energiya manbali elektr ta'minoti tizimlarida reaktiv quvvati manbalarining ko'p fazali toklarini kuchlanishga o'zgartirish datchiklarini modellashtirish [Modeling of multi-phase voltage converters of reactive power sources in renewable energy supply systems]. Modern trends in the improvement of control and management systems for technological processes and industries. Proceedings of the Republican Scientific and Technical Conference. Tashkent, 2019, pp. 192-194.

20. Nematova N.G., Abdumalikov A.A. Development of smart grid elements for optimizing regional network modes. Proceedings of the scientific-practical conference of the President of the Republic of Uzbekistan in the framework of the youth forum "5T", dedicated to five important initiatives. Samarkand, 2019, pp. 236-241.

21. Siddikov I.KH., Abdumalikov A.A., Siddikov O.I. Programmnoye obespecheniye optimizatsii signalov kontrolya i upravleniya vozobnovlyayemykh i traditsionnykh istochnikov energii na osnove IoT-tekhnologii [Software for optimizing signals for control and management of renewable and traditional energy sources based on IoT technology]. Certificate of official registration of the program for electronic computers. Intellectual Property Agency of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, 09.02.2021, no. DGU 20210046.

Тоиров О.З., т.ф.д., профессор, Тошкент давлат техника университета "Электр машиналари" кафедраси мудири.

Тацризчи:

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.