Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА ИХТИСОСЛАШУВ ЖАРАЁНИ ШАРТШАРОИТЛАРИ ВА УНГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ АСОСИЙ ОМИЛЛАР'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА ИХТИСОСЛАШУВ ЖАРАЁНИ ШАРТШАРОИТЛАРИ ВА УНГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ АСОСИЙ ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Мировая наука
Область наук
Ключевые слова
многопрофильное фермерское хозяйство / факторы сельскохозяйственной специализации / экономический потенциал. / Multi-branch farm / factors of agricultural specialization / economic potential.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Калимбетов Х.К., Баймуратова З.А., Мадреймов А.

В данной статье авторы раскрыли проблемы развития фермерских хозяйств и деятельности фермеров исходя требование на создание дополнительных отраслей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONDITIONS OF THE PROCESS OF SPECIALIZATION IN AGRICULTURE AND THE MAIN FACTORS AFFECTING IT

In this article, the authors revealed the problems of the development offarms and the activities of farmers based on the requirement to create additional industries.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА ИХТИСОСЛАШУВ ЖАРАЁНИ ШАРТШАРОИТЛАРИ ВА УНГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ АСОСИЙ ОМИЛЛАР»

Калимбетов Х.К.

преподаватель Баймуратова З.А. преподаватель Мадреймов А. преподаватель

Каракалпакский государственный университет имени Бердаха

Узбекистан, Нукус

КИШЛОК ХУЖАЛИГИДА ИХТИСОСЛАШУВ ЖАРАЁНИ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ ВА УНГА ТАЪСИР КИЛУВЧИ АСОСИЙ

ОМИЛЛАР

Аннотация. В данной статье авторы раскрыли проблемы развития фермерских хозяйств и деятельности фермеров исходя требование на создание дополнительных отраслей.

Ключевые слова: многопрофильное фермерское хозяйство, факторы сельскохозяйственной специализации, экономический потенциал.

Kalimbetov H.K.

teacher Baimuratova Z.A.

teacher Madreimov A. teacher

Karakalpak State University named after Berdakh

Uzbekistan, Nukus

CONDITIONS OF THE PROCESS OF SPECIALIZATION IN

AGRICULTURE AND THE MAIN FACTORS AFFECTING IT

Abstract. In this article, the authors revealed the problems of the development offarms and the activities of farmers based on the requirement to create additional industries.

Key words: Multi-branch farm, factors of agricultural specialization, economic potential.

К,ишлок хужалигида ишлаб чикариш жараёнлари хусусиятларини тарихий жихатдан тахлил киладиган булсак, ишлаб чикаришнинг натурал куриниши хукумронлик килиши, ишлаб чикарувчи субъектлар учун куп тармокли фаолиятни амалга оширишни такозо килган. Хусусан, ишлаб чикарувчи субъектлар уз оиласининг кундалик эхтиёжлари учун гушт, сут,

Fалла, сабзавотлар, мева етиштириш, уларни куз ва киш мавсумларида саклаш учун кайта ишлаш масалаларини хал этишга мажбур булишган.

Айникса йилнинг кишлок хужалиги махсулотлари етиштириш кийин булган ёки мумкин булмаган фаслларида хам оиланинг озик-овкатга булган эхтиёжи етиштирилган кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаган холда саклаш муддатини узайтириш масаласини хал этишни талаб килган. Жумладан, мисол сифатида карайдиган булсак, мураккаб технологияларни талаб килмайдиган гушт ёки мевалар, сабзавотларни куритиш оркали махсулотлар купрок сакланган ва оиланинг истеъмол талабини кондириш имкони пайдо булган.

Айни пайтда кадимий илм-фан сохасида хам куп тармоклиликни кузатиш мумкин. Илм-фан сохасида ижод килган кадимги дунё классик олимлари фаолияти бунга мисол була олади. Масалан, Абу Али Ибн Сино бобомизнинг тиббиёт илми асосчиларидан бири сифатида бугунги кунгача хам дунё илм ахли тан олаётганлигини билганимиз холда, олимнинг математика, астрономия, физика, фалсафа сохаларида илмий мушохадалар юритганлигини бизгача етиб келган асарлари исботлайди. Аммо, кейинчалик илм-фан сохаларининг ва шунингдек, ишлаб чикариш жараёнининг техник ва технологик ривожланиб, мураккаблашиб бориши, ишлаб чикаришнинг товар пул муносабатлари доирасида товар айрибошлаш тизимига буйсина бориши, баробарида алохида ишлаб чикаришнинг узи турли тармокларга ажралиб ихтисослашув жараёни юз берган, хар бир фаолият сохаси уз урнида янада чукурлашиб, йуналишларга булиниб борган.

Бу холатда ихтисослашиш ишлаб чикаришнинг илм-фан ютукларига асосланган холда мураккаблашиб бориши махсули булиши билан биргаликда, ишлаб чикаришнинг иктисодий самарадорлиги ортишини таъминловчи мухим дастаклар ва иктисодий муносабатларни уз ичига олади.

Ишлаб чикариш жараёнининг ихтисослашуви чукурлашиб бориши ва бу жараёнинг муттасиллиги, мехнатнинг узига хос булган хамда мураккаблашиб борувчи техникалар ва технологиялар тизими билан куролланиши, алохида билим ва куникмаларга эга булган мутахассисликлар ва мутахассислар шаклланиши хамда уларнинг малакаси ошиб боришини таъмин этган. Шунингдек, замонавий алохида йуналишлар буйича бозорда махсулотларнингишлаб чикаришдан то охирги истеъмолчигача булган самарали харакатини таъмин этиш, махсулотлар рекламасини, бозорга таклиф этиш борасида дунё фани ва амалиёти томонидан эришилган натижаларни ишлаб чикаришга жорий этиш йуналишидаги тадбирларни амалга ошириб боришни такозо кила бошлайди.

Ихтисослашув хужалик юритувчи субъектларга товар махсулоти етиштирувчи хужаликларга алохида йуналишдаги ва узига хос булган

вазифаларни бажарадиган моддий-техник ресурслар, харид килиш билан боFлик булган хужалик алокаларини йулга куйиш талаб этилади.

К,ишлок хужалигида ишлаб чикаришнинг ихтисослашуви тармок иктисодий ривожланишини таъмин этишдаги мухим масалалардан бири -хар бир худуднинг (мамлакат доирасида), алохида давлатларнинг (дунё микёсида) табиий-иклим шароитлари билан боFлик булган устунликларидан (тупрокнинг табиий унумдорлиги, механик таркиби, кимёвий хусусиятлари, мелиоратив холати, йиллик вегетация даври двомийлиги, тупрокнинг табиий намлик билан таъминланганлик даражаси, йиллик самарали харорат микдори, сув таъминоти даражаси, жой рельефининг ва табиатининг чорвачилик учун кулайлиги) унумли фойдаланишга шароит яратиб беради.

Ишлаб чикаришнинг ихтисослашувидаги мухим иктисодий ва ижтимоий ахамият касб этувчи масалалардан бири бу - алохида худудлар (мамлакат доирасида), алохида давлатлар (дунё микёсида) доирасида бир неча юз йилликлар давомида шаклланиб, сайкаланиб, авлоддан-авлодга утиб келаётган тажрибалар, махсулотлар етиштириш борасидаги билимлар, куникмалар, техник воситалардан самарали фойдаланиш хисобланади.

Мисол сифатида карайдиган булсак, республиканинг алохида худудларида алохида турдаги кишлок хужалиги махсулотларни етиштириш (Олтиарик туманида турп, бодринг ёки аччик калампир етиштирилиши, Бахмал туманида етиштириладиган кирмизи олмалар, факат Паркент, Ургут ёки Пахтачи туманларига хос булган сифатдаги узумлар ва майизлар) борасида тупланган билимлар, тажрибаларни бошка худудларда жорий этилиши кийин булган, куплаб сарф-харажатларни, билимларни узлаштириш учун маълум вактни талаб киладиган жараён хисобланади.

Дунё микёсида олиб карайдиган булса, планетамизнинг Жанубий, Марказий Осиё мамлакатларида асосий экин сифатида шоли етиштирилиши, Европанинг шимолида жойлашган давлатларда чорвачилик махсулотлари етиштирилиши,махсулотларни кайта ишлаш сохаларида тупланган тажрибалар бошка давлатларга нисбатан юкори самарадорликка эгалиги ёки етиштирилган махсулот бирлиги учун нисбатан камрок моддий-техник ва мехнат ресурслари сарфи талаб этилиши худудий ихтисослашув махсули (табиий омилларга боFлик холда пайдо булган, ривожланган) хисобланади.

Юкоридаги фикрларга таянадиган булсак, кишлок хужалиги сохасида ишлаб чикаришнинг ихтисослашув жараёни шартли равишда куйидаги гурухларга булиниши мумкин (1-расм):

• худудларнинг табиий-иклим шароитларига боFлик холда асрлар давомида шаклланган ва ривожланиб борувчи ихтисослашув жараёни;

• худудларда яшовчи ахолининг махсулот истеъмоли борасидаги одатлари асосида пайдо булувчи бозор талабига боFлик холда шаклланган ва чукурлашиб борувчи ихтисослашув йуналиши;

• алохида худудларда яшовчи ахолининг диний маросимлар, турли чекловлар асосида шаклланувчи ихтисослашув йуналиши;

• бозор талаби ва иктисодий самарадорлик даражаси борасидаги устуворлик туфайли шаклланувчи ва чукурлашиб борувчи ихтисослашув;

• худуддаги асосий кишлок хужалиги махсулотлари етиштирувчи тармокка боFлик холда пайдо булган ихтисослашув йуналиши;

• худудлар доирасида шаклланган аграр соха инфратузилмаларга боFлик холда шаклланган ихтисослашув йуналиши;

• мамлакат доирасида кишлок хужлиги махсулотлари етиштириш борасидаги турли чекловлар ёки алохида сохаларни ривожлантириш (устувор йуналишлар) таъсирида пайдо булган ихтисослашув йуналиши;

Санаб утилган ихтисослашув йуналишлари хусусиятларига эътибор каратадиган булсак, шундай хулоса килиш мумкинки - кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг ихтисослашув холатини хар доим хам факатгина иктисодий самарадорлик ёки табиий-иклим хусусиятлари билан боFлик холда тушунтиришга уриниш мунозарали хисобланади.

1-расм.^ишлок хужалигида ихтисослашув жараёни юз беришидаги му^им шарт-шароитлар

Юкoридa тилгa олинган ихтиcocлaшув йyнaлишлaри мaмлaкaт дoирacидaги ишлaб чи^риш жaрaёнигa ишлaб чи^риш омилгари Ba етиштирилгaн мaxcyлoтлaр бoзoрлaри фaoлиятигa бoFлик; рaвишдa шaкллaнaдигaн турли oмиллaр тaъcири Ba мaxcyли x,иcoблaнaди. Бундa купчилик xoллaрдa нaфaкaт тaбиий-иклимнинг кугайлиги, ишлaб чикaрyвчилaрнинг хoхишлaри Ba бoзoрдaги мaвжyд тaлaблaр, бaлки дaвлaтнинг aлox,идa ишлaб чи^риш йyнaлишлaрини ривoжлaнтириш бoрacидaги белгилaб берaдигaн вaзифaлaри, имтиёзлaри Ba эx,тиёжлaри хдм тaъcир кyрcaтaётгaнлигини куриш мумкин. Шу жиx,aтдaн хдм мacaлaгa

ойдинлик киритиш учун кишлок хужалигидаги ихтисослашув жараёнига таъсир курсатадиган омилларни аниклаш талаб килинади.

Юкоридаги вазиятларини хисобга оладиган булсак, кишлок хужалиги ишлаб чикариши тармокларида пайдо буладиган ихтисослашув жараёнларига куйидаги омиллар кучли даражада тасир килади деб хисоблаймиз

Использованные источники:

1. Стратегия действий по пяти приоритетным направлениям развития Республики Узбекистан в 2017-2021 годах. http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=3107042

2. Источник: http://ru.wikipedia.org/wiki/Отрасль_экономики.

3. Источник: Бизнес. Толковый словарь. — М.: "ИНФРА-М", Издательство "Весь Мир". Грэхэм Бетс, Барри Брайндли, С. Уильямс и др. Общая редакция: д.э.н. Осадчая И.М.. 1998. -http://dic.academic.ru/dic.nsf/business/9441.

4. Калимбетов Х.К. Повышение эффективности деятельности фермерских хозяйств на основе дополнительных отраслей. Автореф.- Ташкент., 2018. -27 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.