CC BY
0Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
ISHLAB CHIQARISH KORXONALARIDA PAST MALAKALI ISHCHILAR VA ROBOTLAR
O'RTASIDAGI FARQLARNI TAHLIL QILISH
Nabijonov Ravshanbek Muxammadjon o'g'li
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Axborot texnologiyalari" kafedrasi assistenti E-mail: rmnabijonov@gmail.com
Nabiyev Iskandar Farxodjon o'g'li
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona
filiali talabasi E-mail: inabiyev088@gmail.com
Nabiyeva Maysaraxon Shuhratjon qizi
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona
filiali talabasi
E-mail: nabiyevamaysaraxon@gmail.com
Annotatsiya. Ushbu maqola ishlab chiqarishda past malakali ishchilar va zamonaviy robotlarning ish unumdorligi solishtiriladi. Biz robotlar va mehnat o'rtasidagi vazifalarning muvozanatli taqsimlanishini olamiz va nisbiy omillar narxlarining o'zgarishi past malakali ishchilar daromadiga qanday ta'sir qilishini tahlil qilamiz. Ushbu jarayonni tahlil qilishda Kobb-Duglas kompozitsiyasidan foydalanildi.
IKalit so'zlar: past malakali ishchi kuchi, robotlar, ishlab chiqarish modellari, iqtisodiy ta'sir, avtomatlashgan tizimlar.
Kirish. Avtomatlashtirish va
robototexnikaning paydo bo'lishi, ayniqsa bugungi kunda past malakali ishchilar uchun mehnat bozorlari sezilarli darajada o'zgartirdi. Ushbu maqola past malakali ishchilarni robotlar bilan almashtirishning iqtisodiy oqibatlarini o'rganadi. Vazifaga asoslangan modelni qo'llash orqali biz robotlarni muayyan vazifalarda mehnatni qanday almashtirishi va boshqalarda uni to'ldirishi haqida batafsil tushuncha beramiz. Model robotlar inson mehnatidan ko'ra tejamkorroq bo'ladigan chegara vazifasini ishlab chiqadi va natijada robotlar va past malakali ishchilar o'rtasida daromad taqsimotini o'rganadi. Shu orqali mehnat unumdorligini solishtirish imkoniyati mavjud bo'ladi.
Asosiy qism. Biz past malakali ishchi kuchi uchun robotlarni almashtirishni o'z ichiga olgan vazifalarga asoslangan modelni qabul qilamiz. Mahsulotlarni ishlab chiqarishda past malakali vazifalarni bajarish uchun kiritilgan ma'lumotlar
327
vazifalarning uzluksizligining Kobb-Duglas kompozitsiyasi sifatida ifodalanadi" ( v E[0,1])
Tnst = exp (| lnTnst(v)dv Jo
Har bir vazifa (v) robotlar yoki past malakali ishchilar tomonidan bajarilishi mumkin:
Tnst(v) = Yst(v)Rnst(v) + Lnst(v)
bu yerda Yst(v) robotlarning vazifa unumdorligi. Robotlar va past malakali ishchilarning vazifalarni bajarishda mukammal o'rnini egallaydi. Chegara vazifasi ( vnst) robotlar va mehnatning nisbiy narxi bilan belgilanadi:
Vnst = Kstl--)
Lnt'
Robotlar vazifalarni bajaradi v < vnst past malakali ishchilar esa vazifalarni bajaradi v > vnst berilgan topshiriq va ishchilarning ish samaradorligi:
T , = G Jv ,)(RVnst) vnst(j1-vnst)vnst lnst = ust\unstJ\^nst ) (bnst )
1
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
bu yerda
Gst(x) = exp (I lnYst(v)dv Jo
Past malakali ishchilar sanoat daromadining PTnt(1/vnst) qismini oladi, robotlar esa PTntVnst oladi. Muvozanat qiymati vnst robotlar va past malakali ishchilar o'rtasidagi daromad taqsimotini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.
Muhokama. Robotlarning mahsuldorligi Yst(v) ortishi yoki robotlarning narxi MRnt mehnatga nisbatan kamayishi wLnt robotlarga ko'proq vazifalar ajratiladi, past malakali ishchilar uchun vazifalar ulushini kamaytirish. Bu dinamika ish haqi darajasiga, bandlik darajasiga va mehnat bozorining umumiy tuzilishiga ta'sir qiladi.
Robotlarni past malakali ishchi kuchiga almashtirish oqibatlari mehnat bozorlari, iqtisodiy tuzilmalar va ijtimoiy dinamikaga ta'sir qiluvchi turli o'lchamlarga ega. Ushbu bo'limda ushbu o'zgarishlarning nozik ta'siri va kengroq konteksti muhokama qilinadi.
Iqtisodiy oqibatlar. Robotlar ortib borayotgan vazifalarni o'z zimmalariga olishi bilan past malakali ishchi kuchiga talab kamayadi. Ushbu siljish ish haqining qisqarishiga olib keladi, bu erda past malakali ish o'rinlari uchun ish haqi ishchilarning savdolashish qobiliyatining pasayishi tufayli to'xtab qoladi yoki hatto kamayadi.
Past malakali ishchilarni robotlar tomonidan almashtirilishi ushbu mehnat segmentida ishsizlik darajasining oshishiga olib kelishi mumkin. Past malakali ishchi kuchiga ko'p tayanadigan sohalarda ishchi kuchi sezilarli darajada qisqarishi mumkin. Avtomatlashtirish odatda yuqori mahsuldorlikka olib keladi, chunki robotlar vazifalarni yanada samaraliroq va uzluksiz bajaradi. Ushbu samaradorlikni oshirish iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishi va jahon bozorlarida raqobatbardoshlikni oshirishi mumkin.
Yuqori mahsuldorlik ishlab chiqarish hajmining oshishiga va iste'molchilar uchun potentsial arzon narxlarga olib kelishi mumkin. Biroq, bu daromadlarni taqsimlash juda muhim, chunki imtiyozlar asosan mehnatga emas, balki kapital egalariga to'g'ri kelishi mumkin.
Ishsizlik nafaqalari, sog'liqni saqlash va daromadlarni qo'llab-quvvatlash kabi ijtimoiy xavfsizlik tarmoqlarini mustahkamlash ko'chirilgan ishchilarga ta'sirni kamaytirishga yordam beradi. Faol mehnat bozori siyosati. Ish o'rinlarini yaratishga yordam beruvchi siyosatlarni amalga oshirish, masalan, ko'chirilgan ishchilarni yollagan korxonalar uchun subsidiyalar ishsizlikni yumshata oladi.
Kundan-kunga avtomatlashtirilgan ish joyida mehnat huquqlari himoya qilinishini ta'minlash muhim ahamiyatga ega bo'lib bormoqda. Bu avtomatlashtirish tomonidan yaratilgan yangi rollarda ishchilarning huquqlarini himoya qilishni o'z ichiga oladi.
Avtomatlashtirish ishlab chiqarish
markazlarida arzon ishchi kuchiga bo'lgan ehtiyojni kamaytirish orqali global ta'minot zanjirlarini qayta shakllantirishi mumkin, bu esa ishlab chiqarishning rivojlangan mamlakatlarga qayta tiklanishiga olib keladi.
Ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga doimiy sarmoya kiritish avtomatlashtirish texnologiyalarini rivojlantirish uchun juda muhimdir. Ilmiy-tadqiqot ishlarini qo'llab-quvvatlovchi davlat siyosati innovatsiyalarni tezlashtirishi va avtomatlashtirish jamiyatning kengroq qatlamiga foyda keltirishini ta'minlashi mumkin. Ushbu jarayonda avtomatlashgan robotlarning o'rni beqiyos.
Natijalar. Robotning vazifaga asoslangan modelini qo'llash va past malakali mehnatni almashtirish natijalarini taqdim etamiz. Tahlil vnst chegara funktsiyasini baholash uchun empirik ma'lumotlardan foydalanadi va avtomatlashtirishning past malakali ishchilar daromadiga, vazifalarni taqsimlashga va sanoat samaradorligiga ta'sirini o'rganadi.
Nisbiy omillar narxlari (past malakali ishchilar uchun ish haqi wLnt va robotlar uchun ijara stavkalari wRnt va mahsuldorlik ko'rsatkichlari ( yst(v) bo'yicha sanoatga oid ma'lumotlardan foydalanish), biz chegara funksiyasini baholaymiz vnst:
Vnst = KstM--)
Robotlarni ijaraga olish stavkalarining past malakali ish haqiga nisbati yuqori bo'lgan sohalar
328
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
odatda vnst pastki chegaraga ega bo'ladi, bu esa vazifani bajarishda robotlarga ko'proq ishonishini ko'rsatadi.
Robotlar va past malakali ishchilar o'rtasidagi vazifalarni taqsimlash chegarasi vnst bilan belgilanadi. Robotlar yuqori mahsuldorlik va iqtisodiy samaradorlik bilan tavsiflangan v < vnst indeksli vazifalarni bajaradi.
Past malakali ishchilar esa v > vnst indeksli vazifalarni bajaradilar, bunda ularning qiyosiy ustunligi saqlanib qoladi.
Empirik natijalar shuni ko'rsatadiki, muntazam, takrorlanuvchi va xavfli vazifalarning katta qismi past malakali mehnatdan robotlarga, xususan, ishlab chiqarish, omborxona va logistika sohalarida o'tdi.
Qolgan inson vazifalari. Avtomatlashtirish qiyin bo'lgan moslashuvchanlik, moslashuvchanlik va murakkab qarorlar qabul qilishni talab qiladigan vazifalar uchun past malakali mehnat muhim bo'lib qoladi.
Past malakali ishchilar va robotlarning daromad ulushini vnst muvozanat qiymatiga asoslanadi:
Kam malakali ishchilarning daromad ulushi.
'-)
KVnst'
Robotlarning daromad ulushi.
Daromad ulushiR = ßTntvnst
Avtomatlashtirish odatiy va takrorlanuvchi vazifalarni robotlarga o'tkazadi, murakkabroq vazifalar esa past malakali ishchilarda qoladi. Avtomatlashtirish oshgani sayin past malakali ishchilarning daromadlari ulushi kamayadi, bu ish haqining siqilishi va daromadlar tengsizligini bartaraf etish uchun siyosat aralashuvi zarurligini ta'kidlaydi. Sanoatning umumiy ko'rsatkichlariga foyda keltirgan holda unumdorlikni sezilarli darajada oshiradi va xarajatlarni kamaytiradi.
Xulosa. Avtomatlashtirishning vazifalarni taqsimlash, mehnat daromadlari va sanoat unumdorligiga sezilarli ta'sirini ko'rsatuvchi nazariy modelni tasdiqlaydi. Robotlar va past malakali ishchilarning mehnat unumdorligi tahlil qilindi. Bu samaradorlikni oshirish va xarajatlarni kamaytirishi
Daromad ulushiL = ßT
nt
mumkin bo'lsada, u past malakali ishchilarni ishdan bo'shatish va ularning daromadlarini qisqartirish xavfini ham keltirib chiqaradi. Bugungi kunda zamonaviy axborot kommunikatsiyalar rivojlanib bormoqda. Shuning uchun avtomatlashgan tizimlar ham kun sayin takomillashib kelmoqda. Ushbu maqolada ishlab chiqarish korxonalarida past malakali ishchilar va robotlarning mehnat samaradorlini solishtirildi. Shu solishtirish natijasida robotlardan murakkab ishlarda foydalanish va tajribasiz ishchilarning ham o'z ustida ishlashi uchun kam energiya sarf qilinadigan ishlar tahlil qilindi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. GMDAVLYATOVA, O.N. TO'YCHIYEVA A.A.SALEMOV SANOAT KORXONALARIDA ISHLAB CHIQARISHNI TASHKIL ETISH. Darslik, Farg'ona 2020
2. Tuychieva, Odina Nabievna (2022). ISHLAB CHIQARISHNI MODERNIZATSIYALASHTIRISH SANOAT KORXONALARI SAMARADORLIGINI OSHIRISH OMILI. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2 (4), 83-92. doi: 10.5281/zenodo.6656712
3. Olya Fursova, Albina Kudryakova "Вкалывают роботы. Как искусственный интеллект повлияет на то, как мы трудимся"
4. Otto, M., & Thornton, J. (2023). CHATGPTNING IQTISODIYOTGA TA'SIRI: SUN'IY INTELLEKTNING KASBIY MEHNAT BOZORIGA TA'SIRI. QO'QON UNIVERSITETI XABARNOMASI, 7, 65-71.
5. VALIJONOV, R., QOBULOV, O., & ERGASHEV, A. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik
6. Abduvohid o'g'li, M. N., & Fahriddin o'g'li, A. J. (2023). SUN'IY INTELLEKT VA UNING INSON HAYOTIGA TA'SIRI. Новости образования: исследование в XXI веке, 1(10), 602-609.
7. Abdurazzoqov, J. T., Aliqulova, S. Z., & Norbutayeva, M. K. (2024). TIBBIYOTDA ROBOTLAR TEXNIKASI. Innovations in Science and Technologies, 1(3), 346-347.
8. Obukhov, V., Qadamova, Z., Sobirov, M., Ergashev, O., & Nabijonov, R. (2024). Methods for using elliptic curves in cryptography. In E3S Web of Conferences (Vol. 508, p. 05009). EDP Sciences.
9. Nabijonov, R. (2023). ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND MACHINE LEARNING ADVANCEMENTS. Universum: технические науки, (11-6 (116)), 53-54.
329
