CC BY
0Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
INTELLEKTUAL BOSHQARISH TIZIMLARI YORDAMIDA NEFTNI REKTIFIKATSIYA
JARAYONINI BOSHQARISH
I
Kirish. Xalq xo'jaligining ko'plab tarmoqlari (energetika, suv ta'minoti, gaz ta'minoti, issiqlik ta'minoti, neft mahsulotlari bilan ta'minlash va boshqa ko'plab tarmoqlar) ishlab chiqarish resurslari to'g'risida aniq hisobot doimo o'lchash natijalari o'rtasidagi notekis farqlardan iborat tarmoqlararo muammoga olib keladi. Resurs ishlab chiqaruvchilari va ushbu resurslarni iste'molchilarga taqsimlashda bir nechta o'lchovlar natijalaridir. Aniq hisobot zamonaviy avtomatlashtirilgan axborot-o'lchov boshqaruv tizimlari (AO'BT) tomonidan amalga oshiriladigan turli fizik kattaliklarni o'lchash natijalariga asoslanadi. Hozirgi vaqtda raqamli hisoblash texnologiyasining jadal rivojlanishi tufayli turli sinflardagi zamonaviy avtomatlashtirilgan AO'BT yaratish uchun amalda cheksiz imkoniyatlar mavjud. Avtomatlashtirilgan AO'BTni qurishda o'lchash xatolarini minimallashtirish, neft
Xoshimov Baxodirjon Muminjonovich
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, doktorant bxoshimov89@gmail.com
mahsulotlarini ko'plab iste'molchilarga yetkazib berish fanlararo muammodir.
Intellektual boshqaruv tizimlari (IBT) "bilim" deb tushuniladigan ba'zi qo'shimcha ma'lumotlarni olish, qayta ishlash va ulardan foydalanishga qaratilgan avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarining (ABT) murakkabligi bo'yicha yakuniy sinfdir. Ushbu tizimlar obyektlarning turli xil sifatlari va ularning ishlashi haqidagi noaniq ma'lumotlar bilan ishlash uchun yaratilgan. Agar ma'lumotlarning noaniqlik darajasi juda yuqori bo'lsa, unda yangi axborot texnologiyalarini qo'llash, ya'ni aqlli boshqaruvni qurishning yangi tamoyillarini ishlab chiqish kerak [5].
Intellektual boshqaruv axborot joriy talqinda ma'lumotlar yig'indisi va ular o'rtasidagi munosabatlar deb qaralganda sodir bo'ladi. Ma'lumotlarning konteksti va munosabatlari doimiy bo'lsa, mazmunli boshqaruv uchun sizga ma'lumotlar bazasi kerak bo'ladi. Agar ma'lumotlarning mohiyati
162
Annotasiya. Neftni qayta ishlash sanoati jarayonni nazorat qilish uchun yuqori talablarga ega bo'lgan sanoatdir. Hozirgi kunda neft kompaniyalari va korxonalari uchun boshqaruv tizimlari konsepsiyasini yaratish muhim muammo hisoblanadi. Neft yerning eng muhim resurslaridan biridir. Uni qazib olish va qayta ishlash insoniyat uchun dolzarb bo'lib qoldi. Biroq, zamonaviy davrda neftni eng yangi uskunalar bilan olish, shuningdek, minimal yo'qotishlar bilan tozalash va qayta ishlashni qo'llash vazifalari muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu maqolada aqlli boshqaruv tizimlari va ulardan neftni qayta ishlash sanoatida foydalanish muhokama qilinadi. Ilmiy ishning maqsadi - tegishli korxonalarda foydali bo'lgan tuzilmani yaratish. Ammo ish maqsadiga erishish uchun talabni ng beqarorligi, davlat tomonidan o'rnatilgan cheklovlar va boshqalar kabi umumiy muammolarni hisobga olish kerak bo'ladi. Shuning uchun har bir korxonaning kelajakda turli xavflarni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan xususiyatlari loyihalash bosqichida ko'rib chiqiladi. Shuningdek, turli sohalarda aqlli boshqaruv tizimlarini joriy etish ko'p vaqt talab qiladigan jarayondir. Bunday vaziyatlarda korxona rahbarlari inson omilini hisobga olishi, xodimlarining yangi tizimlarga moslashishiga har tomonlama yordam berishi zarur. Ushbu usullar orasida mukofotlar bilan rag'batlantirish, aqlli tizimlar bilan ishlashni o'rgatish uchun jamoani joriy etish va boshqalar mavjud. Ushbu mavzuni o'rganish uchun dastlab aqlli boshqaruv tizimlarini neftni qayta ishlash sanoatidan alohida ko'rib chiqish kerak.
Kalit so'zlar: avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari, konlar, neftni qayta ishlash zavodlari, intellektual tizimlar sifati.
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
ancha murakkab bo'lsa va ishning maqsadi va kontekst vaqt o'tishi bilan moslashtirilsa, ma'lumotlar bazasi ichki munosabatlarni qayta qurish kerak. Intellektual boshqaruvning o'ziga xos xususiyati - bu ma'lumot bilan faol o'zaro aloqada bo'lish imkonini beruvchi qayta qurish talablaridir. Intellekt tizimning tashqi dunyo bilan qanday bog'lanishini tavsiflaydi. Intellekt tashqi ogohlantirishlarga reaktsiyaga ta'sir qiluvchi tasvirni shakllantirishga yordam beradi. U boshqa murakkab tizimlar bilan o'zaro aloqada va ichki aloqalarni qayta tashkil etishda qo'llaniladi. Intellektual tizimlar faoliyatining asosiy omili bilim bilan bog'liq. Klassik boshqaruv bunday konfiguratsiyani talab qilmaydi, chunki uni ushbu tuzilmalarga bo'lish mumkin emas. "Tasvir" orqali boshqaruv maxsus to'plangan bilimlarni hisobga olishi va ish jarayonida ma'lumotlarning o'zgarishiga ko'proq tanqidiy munosabatda bo'lishi kerak. "Obyekt - boshqaruv" tizimining intellektual xususiyatlari diskret namoyon bo'ladi [7].
Intellektning ma'lumotlar bazasi ta'riflarini hisobga olgan holda, tizim faqat ma'lum vaqtlarda bu xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin . Aniqroq qilib aytadigan bo'lsak, intellektual xususiyatlar bilimlar bazasini o'zgartirish daqiqalarida paydo bo'ladi, bu esa mohiyatan yangi kontekst beradi. Barqaror tuzilish bilan bu xususiyatlar doimiy ravishda zarur emas [2].
Bilimlar bazalarini qayta qurish apparati "tartibga solish funktsiyasi" ga o'xshash mexanizmlarga asoslanadi. Intellektual tizimning bir qismi sifatida cheklangan avtomatdan (kompyuterdan) qonuniy foydalanish uchun nazariya odatdagi ma'noda hisoblab bo'lmaydigan obyektlarni amalga oshiradigan mavhum tuzilmalarni qurish imkoniyatini ko'rib chiqishi kerak. Neftni qayta ishlash sanoati og'ir sanoatning neftni qayta ishlash va neft mahsulotlarini ishlab chiqarishni qamrab oluvchi tarmog'idir [4].
19-asrning birinchi yarmida neft konlariga va undan qimmatli mahsulotlar olish uchun uni distillashga qiziqish ortdi. Inqilobdan oldingi O'zbekistonda neftni qayta ishlash ibtidoiy texnologiya bo'yicha amalga oshirildi; kerosin bozorga chiqarilgan asosiy qayta ishlangan mahsulot edi. Neftni qayta ishlash zavodlari asosan Farg'onada, Buxoroda
jamlangan. Chet el kapitalining ulushi neft sanoatidagi barcha kapital qo'yilmalarning 26% ni tashkil etdi (1917) [1].
Hozirgi vaqtda neftni qayta ishlashni rivojlantirishning asosiy yo'nalishi neftni qayta ishlashni chuqurlashtirish, neft mahsulotlari sifatini oshirish va katalizatorlar ishlab chiqarish quvvatlarini ilg'or barpo etish bilan mavjud neftni qayta ishlash zavodlarini modernizatsiya va rekonstruksiya qilishdan iborat. Bunday natijalarga ishlab chiqarish jarayonlarida aqlli boshqaruv tizimlaridan foydalanish orqali erishish mumkin [3].
Intellektual tizimlarni yaratish juda murakkab jarayon bo'lib, u ishlab chiqarish obyektlarini tekshirish, avtomatlashtirish kontseptsiyasini ishlab chiqish, boshqaruv tizimlarini loyihalash, texnik yordam, konsalting va boshqalarni o'z ichiga oladi. Kontseptsiyalar butun aqlli boshqaruv tizimining tuzilishini, barcha turdagi ilovalarni va dasturiy ta'minot va apparat tizimlarini etkazib beruvchilarni o'z ichiga olishi kerak. Shuningdek, tarmoq strukturasini qurish, ishlarni bajarish jadvali va ularning bosqichlari bo'yicha qarorlar bo'lishi kerak. Dizayn echimlarini ishlab chiqish va muvofiqlashtirish texnik loyihalash bosqichida amalga oshiriladi. Ushbu yondashuv minimal resurslar bilan aqlli boshqaruv tizimlarini yaratishga imkon beradi. Ushbu g'oyani amalga oshirish uchun laboratoriya ish jarayonlarida quyidagi vazifalar majmuasini hal qilish kerak: asbob-uskunalar yordamida tahlil qilish vaqtini qisqartirish, ma'lumotlarni standartlashtirish va tizimlashtirish, maxfiylikni ta'minlash, hujjat aylanishi uchun mehnat xarajatlarini kamaytirish, o'tkazish qobiliyatini maksimal darajada oshirish, hujjatlarning etarliligini nazorat qilish. Asboblar, xatolarni kiritishni kamaytirish va boshqalar.
Laboratoriya ma'lumotlarini boshqarish tizimlari barcha korxona tuzilmalarini qamrab olishi va sifat menejmentini kompleks avtomatlashtirishni ta'minlashi kerak [9].
Mavjud avtomatlashtirish usullarining kamchiliklari. Iqtisodiy vaziyatning beqarorligi, neftni qayta ishlash sohasida barqaror rivojlanishning yo'qligi va boshqa muammolar ushbu sohaning o'sishi
163
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
va unga axborot texnologiyalarini joriy etishiga to'sqinlik qilmoqda. Asosiy tashqi kamchilik - bu ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishga ta'sir qiluvchi talabning o'zgarishi. Narx, sifat, mavjudlik va rentabellikka bog'liq bo'lgan taklifning beqarorligi ham zararli. Bundan tashqari, hukumat qarorlari mahsulotlarni yetkazib berishda cheklovlarni ham belgilaydi.
Ushbu faktlarning barchasidan xabardor bo'lish neftni qayta ishlash zavodlarini boshqaruv qarorlarini qo'llab-quvvatlash uchun apparat va dasturiy ta'minot tizimlaridan foydalanishga olib keladi. Ular axborot jarayonini modellashtirish texnologiyalari, dizayn vositalari, simulyatsiya optimallashtirish usullari, ishlash monitoringi, energiyani boshqarish va boshqalarga taalluqlidir[8].
Avtomatlashtirishning yana bir muhim kamchiligi ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash bilan bog'liq. Neft sanoatida ular neft shlamlar(loylar)i deb ataladi. Ushbu mahsulotlar odamlar va atrof-muhit uchun juda xavflidir. Neft loyining tarkibi ishlab chiqarishga qarab farq qilishi mumkin. Biroq, bu chiqindilar ko'pincha bir xil tarzda - suv havzalari yaqinida joylashgan bo'lishi mumkin bo'lgan eskirgan va haddan tashqari to'ldirilgan omborlarda saqlanadi. Qayta ishlash uchun zarur mablag'larni ajratish istagi yo'qligi bu sohada uni amalda boshqarib bo'lmaydigan holga kelishiga olib keladi va avtomatlashtirish mumkin emas. Buni boshqaruvning texnologik qatoriga kiritish va axborot sohasida ushbu faoliyat bo'yicha hisobotlarni yaratish orqali hal qilish mumkin. Aqlli boshqaruv tizimining ideal modeli, albatta, ishlab chiqarish jarayonlarida ideal vaziyatlarni nazarda tutadi. Biroq, bunga intilish har qanday yaxshi o'zgarishlarga yordam beradi [12].
Uglevodorod konlarini rivojlantirishni intellektual boshqarish tizimini yaratish zarurati quyidagi holatlarni hisobga olgan holda belgilandi: [3]. 1. Tabiiy (masalan, uglevodorod xomashyo konlarining chuqur konlarini o'zlashtirish yoki qazib olish qiyin bo'lgan neft zahiralarini o'zlashtirish jarayonida) va bozor (uglevodorod resurslariga talab/taklif va turli narxlarning o'zgarishi) tabiati va
risklarining ortib borayotgan noaniqliklari va ular bilan bog'liq xavflar inson omili tufayli yuzaga keladi.
2. Uglevodorod xomashyosini qazib olish bo'yicha yangi, innovatsion texnologiyalar va uskunalar, shuningdek, neft va gaz konlarini o'zlashtirishning kompleks monitoringini ta'minlash tizimlarining paydo bo'lishi.
3. Geologik va dala ma'lumotlari hajmining sezilarli darajada oshishi va ularni to'plash, uzatish, qayta ishlash, tahlil qilish va saqlash uchun turli xil dasturiy ta'minot va apparat tizimlarini qo'llash.
Raqamli (virtual) doimiy geologik va texnologik neft konining modeli yordamida quyidagi vazifalarni samarali hal etishni ta'minlash mumkin: [10].
a. yangi quduqlarni burg'ulash jarayonida konlarning geologik tuzilishini aniqlashtirish;
b. o'zlashtirishning turli xil texnologiyalari variantlarini hisoblash: o'rganilayotgan zahiralarning tabiati va o'zlashtirilishi darajasini aniqlash (tarqatish maydonlarining turli suyuqliklar va uglevodorodlarning o'ziga xos qoldiq zaxiralari bilan to'yinganligini tahlil qilishda), shuningdek, suvga yuboriladigan texnologik suvlarni rag'batlantirish xususiyatlari va shartlarini aniqlash;
c. qazib olish quduqlarida suyuqlik (neft, gaz va suv) olishning optimal ko'rsatkichlari prognozi;
d. qazib olish quduqlarining ish rejimlari samaradorligini oshirish;
e. turli geologik-texnik tadbirlarni (GTT) rejalashtirish va ularni amalga oshirishning iqtisodiy samaradorligini hisoblash;
f. uglevodorod konini o'zlashtirish holati prognozi (rejalashtirilgan GTT doirasida ishlab chiqarish qatlamlarini o'zlashtirish shartlarini maqsadli o'zgartirish jarayonida).
"Aqlli" neft konlari kontseptsiyasining mohiyati neft ishlab chiqarish korxonasining har qanday talab qilinadigan ishlab chiqarish parametrlari va ishlash ko'rsatkichlari: texnologik, texnik, geologik, ekologik va iqtisodiy ko'rsatkichlarning shaffofligi va tezkor mavjudligini ta'minlashdan iborat. Doimiy ravishda o'sib borayotgan ishlab chiqarish ma'lumotlarining mavjudligi (va, albatta, real vaqt
164
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
rejimida) neft qazib olish obyektlarini masofadan boshqarishni oddiy tashkil qilish emas, balki ularning mavjud energiya samaradorligini sezilarli darajada oshirish, shuningdek, uskunaning deyarli barcha ishlash ko'rsatkichlarining sezilarli o'sishini ta'minlash imkonini beradi va bundan tashqari - xodimlarning ish faoliyatini optimallashtirish. Uglevodorod xomashyosi konlarini neft va gaz qazib olishning intellektual boshqaruv tizimining asosi baliqchilik to'g'risidagi juda katta hajmdagi ma'lumotlarni real vaqt rejimida tahlil qilishga va buning natijasida har qanday og'ishlarni tezkor aniqlashga qodir bo'lgan dasturiy-apparat kompleksidir. Dizayn (to'plam) parametrlaridan, samarali variantlarni boshqarish harakatlarini shakllantirish va ular uchun optimal texnik, texnologik va logistika yechimlarini ishlab chiqish va ba'zi hollarda ushbu echimlarni mustaqil ravishda amalga oshirish.
Ushbu yondashuvga muvofiq, "aqlli" neft koni neft qazib olish jarayonlarini operativ boshqarish tizimi bo'lib, u paydo bo'lgan muammolarni o'z vaqtida aniqlash va tez optimallashtirish orqali ishlab chiqarishni optimallashtirish va moliyaviy xarajatlarni kamaytirishga qaratilgan aniq biznes-jarayonlar majmuasini o'z ichiga oladi. Real vaqt rejimida olingan ishlab chiqarish ma'lumotlari asosida qarorlar qabul qilinadi [11].
Intellektual tizimning ideal modelini ishlab chiqish. So'nggi o'n yilliklarda axborot texnologiyalari rivojlanishida katta sakrash yuz berdi. Eski neftni qayta ishlash tizimlari ko'plab muammolarga duch keladi. Eski texnologiyalar mahsuldorlikni pasaytiradi va qayta tashkil etishni sekinlashtiradi. Shu sababli, zamonaviy korxonalar eng yangi ilm-fan yutuqlaridan foydalanishda raqobatlashadi, bu esa raqobatbardoshlikni oshiradi va ishlab chiqarishga ijobiy ta'sir qiladi. Har bir korxona o'zining individual holatiga ega, bu esa har qanday ideal modelni ishlab chiqishni o'ziga xoslikni hisobga olmasdan mavhum qiladi. Biroq, bu koeffitsient dizayn bosqichida hisoblanishi kerak. Ishlab chiqarishda barcha xavflarni minimallashtirish uchun analitik ma'lumotlardan maksimal darajada foydalanish istagi paydo bo'lishi kerak. Shunday qilib, texnologik,
iqtisodiy va boshqa jihatlarda muammolardan qochish mumkin. Ba'zi hollarda rekonstruksiyani bosqichma-bosqich joriy etish mumkin. Ushbu choralar ko'rilmasa, texnik xizmat ko'rsatish xarajatlari va daromadlarning kamayishi tufayli katta yo'qotishlarga olib keladi. Asosiysi, bunday yangilanish uchun haqiqiy ish hajmini aks ettiradi. Avtomatlashtirish tizimlari, boshqaruv va xavfsizlik tizimlarining dasturiy va texnik vositalarini yakuniy tanlash quyidagi talablarni hisobga olgan holda har doim iste'molchi bilan bo'ladi: ishonchlilik, texnik yordam kafolati, texnik echimlarning to'liq integratsiyasi. Shu bilan birga, avtomatlashtirilgan boshqaruv va boshqaruv tizimining muhim elementlaridan biri bo'lgan dasturiy ta'minot nosozliklar, turli xil muzlashlar va ruxsatsiz kirishdan himoya qilish uchun original bo'lishi va tegishli davlat organlari tomonidan tasdiqlangan bo'lishi kerak. Hozirgi vaqtda amalda hajm-massa dinamikasi usuli va to'g'ridan-to'g'ri massa oqimini o'lchash tizimlari keng qo'llaniladi. Suyuqlik hajmini iste'mol qilish uchun o'lchash asboblari ikki turga bo'linadi: mutlaq siqilish (hajm) o'lchagichlari va bilvosita o'lchov o'lchagichlari. Mutlaq siqilish o'lchagichlar oqimni to'g'ridan-to'g'ri aniq hajmli fraktsiyalarga bo'lish va bu fraktsiyalarni hisoblash orqali o'lchaydi. Bilvosita hisoblagichlarda (birinchi navbatda turbinali hisoblagichlar) oqim tezligi suyuqlik oqimining ba'zi dinamik xususiyatlarini o'lchash asosida aniqlanadi [6].
Qoida tariqasida, hisoblagich bilan o'lchangan qiymat hisoblagich orqali o'tadigan suyuqlik hajmiga mutanosib bo'lgan elektr impulslariga aylanadi. Amaliy qo'llash uchun hisoblagichning eng muhim xarakteristikalari quyidagilardan iborat: [12].
a. koeffitsienti k suyuqlik hajmi hisoblagichdan o'tganda paydo bo'ladigan impulslar soni;
b. oqim tezligi bo'yicha k koeffitsientining bog'liqligi;
c. k koeffitsientining haqiqiy qiymati o'rtasidagi qayta ishlash iste'moli oralig'ida chiziqli-maksimal aniqlik va qabul qilingan belgilangan qiymat;
d. dinamik diapazon - ma'lum xususiyatlar uchun mumkin bo'lgan maksimal va minimal xarajatlarning o'zaro ta'siri.
165
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
e. takror ishlab chiqarish (ko'paytirish) - barqaror ish sharoitida bir qator kalibrlash sinovlari paytida o'lchangan tizimning chiqish signalini takrorlash qobiliyati.
Turbinali oqim o'lchagichlari. Bunga yuqori aniqlik va kalkulyatorlarning bayonotlarini takrorlash hisobiga erishiladi:
- optimal konstruktiv yechimlar;
- detallarni qayta ishlash va ishlab chiqarishning yuqori klassi;
- to'g'ri tanlangan yuqori sifatli materiallar;
- rotorning yuqori muvozanat darajasi;
- suyuqlikdagi katta qattiq zarralarni yo'q qiladigan filtrlardan foydalanish;
- oqim tezligining sirtini tekislaydigan turbinali oqim o'lchagich oldidagi plitalarni qo'llash;
- zamonaviy elektronikasi va mikroprotsessorlarni ikkilamchi uskunalar sifatida qo'llash;
- har bir hisoblagichni zavod-ishlab chiqaruvchida sinovdan o'tkazish;
- yig'ishning yuqori aniqligi;
- yuqori aniqlikdagi kalibrlash asboblari (sigortalar) yordamida butun oqim oralig'ida ish sharoitida oqim o'lchagichlarni muntazam ravishda individual kalibrlash.
Ovoz hisoblagichlari. Ovoz o'lchagichlar o'nlab yillar davomida ishlatilgan, sezilarli o'lchamlarga ega va bir xil iste'molning turbinali hisoblagichlariga qaraganda qimmatroq, yanada murakkab ichki dizaynga, ko'proq harakatlanuvchi qismlarga ega. Ushbu hisoblagichlarning afzalliklari quyidagilarni o'z ichiga olishi kerak:
- to'g'ridan-to'g'ri qismlarga bo'linmasdan va oqim moslamalarisiz boshqa armatura va armatura yaqinida o'rnatilishi mumkin;
- hisoblagichning o'zida past bosim yo'qotilishi va oqim rektifikatorlarining etishmasligi tufayli umumiy yo'qotishlarni kamaytirish;
- turbinali hisoblagichlardan farqli o'laroq, yuqori viskozit;
- metrning K-omilini hisobga olmasdan, yopishqoqlikni o'lchash uchun kengroq ruxsat etilgan diapazon.
Massaviy oqim o'lchagich. Yaqinda massa oqimini hisoblash uchun tebranish Koriolis oqim o'lchagich qurilmalari qo'llanildi, bu oqim o'lchagich massa oqimini to'g'ridan-to'g'ri o'lchashni ta'minlaydi. Ushbu oqim o'lchagichlarda Koriolis effekti qo'llaniladi, Koriolis effekti aylanadigan koordinatalar tizimida ma'lum bir chiziqli tezlikda harakatlanadigan jismga tezlik va massa nisbatida bo'lgan inersiya kuchi (Coriolis) ta'sir qilishidan iborat. Ommaviy oqim o'lchagichlar ko'pgina an'anaviy oqim o'lchagichlar ishlab chiqaruvchilari tomonidan ishlab chiqariladi. Massa oqim o'lchagichlarining afzalliklari quyidagilardan iborat:
- to'g'ridan-to'g'ri massa o'lchovi;
- katta dinamik diapazon;
- oqim o'lchagich xususiyatlarining suyuqlik xususiyatlariga bog'liq emasligi (zichlik, yopishqoqlik, gaz mavjudligi);
- oqim o'lchagichlardan oldin va keyin to'g'ridan-to'g'ri bo'limlarga ehtiyoj yo'q;
- harakatlanuvchi qismlarning etishmasligi;
- zichlikni o'lchash qobiliyati.
Intellektual tizimlarning quyidagi parametrlari
mavjud.
1-jadval. Intellektual tizimlarning parametrlari.
Ichki Tashqi
Tizimli Yuk
Funktsional Atrof-muhit parametrlari
Xj Muayyan samaradorlik ko'rsatkichlari
ü xi vazn ko'rsatkichi koeffitsienti
Umuman olganda, tizimni loyihalash muammosi quyidagi tarzda tuzilgan. Intellektual tizimning maqsadi belgilanadi: [11]
• tizimga tayinlangan funktsiyalar ro'yxati;
• tavsiflovchi yuk parametrlarining ro'yxati va qiymatlari;
• tizimning tashqi muhit bilan o'zaro ta'siri va resurslarga bo'lgan ehtiyoj;
166
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
• belgilangan funktsiyalarni amalga oshirish tizimlari;
• tizimning xususiyatlariga qo'yiladigan talablar - quvvat, vaqtinchalik, ishonchli, iqtisodiy, xususiyatlarning ruxsat etilgan qiymatlarini cheklash.
Buni aniqlash kerak:
• tizimning strukturaviy tashkil etilishi, ya'ni nomenklatura va kompozitsion elementlar, shuningdek, ular orasidagi bog'lanishlar konfiguratsiyasi;
• tizimni funktsional tashkil etish, ya'ni tizimning ishlash rejimi, berilgan talablarni qondirish va to'g'ridan-to'g'ri (teskari) samaradorlik mezonini maksimallashtirish (minimallashtirish).
Xarakteristikalar va samaradorlik mezonlari bo'yicha cheklovlar ko'rinishidagi intellektual tizimlarning ishlash sifatiga qo'yiladigan talablar namunaviy tajribalar natijalarini tahlil qilish asosida shakllantiriladi. [9]
Samaradorlik mezonini shakllantirish quyidagi yondashuvlardan biriga asoslangan xususiy ko'rsatkichlar to'plamiga asoslangan
umumlashtirilgan samaradorlik ko'rsatkichini qurishni o'z ichiga oladi:
• qo'shimcha Fl yoki multiplikativ F2 funktsional ko'rinishidagi kompozit samaradorlik mezonini qurish;
F V Fi = y aiXi
¿—4=1
F7 =
nf=1 xi ш
■k+1 xi
Boshqa ko'rsatkichlar samaradorligiga cheklovlar qo'yilgan bir bo'lak ko'rsatkichining F samaradorlik mezoni sifatida tanlash:
F = Xj cheklovlari ostida xi < Xjyoki xi > Xj barcha uchun xi Ф Xj
Belgilangan xususiyatlarga ega yangi yoki mavjud aqlli tizimni loyihalash (sintez qilish) muammosini hal qilish tizimning xarakteristikalari bo'yicha belgilangan cheklovlarni ta'minlaydigan
tuzilma va ishlaydigan tizimlarning parametrlarini aniqlashdan iborat. [1]
Ideal model nostandart vaziyatlarga tezkor javob berish kompleksini va barcha xizmatlarning muvofiqlashtirilgan harakati uchun moslashtirilgan bazani birlashtirishi kerak. Mavhum tizim va an'anaviy tizim o'rtasidagi asosiy farq - xarajatlarni kamaytirish bilan birga unumdorlikning sezilarli darajada oshishi. Yangi intellektual texnologiyalar konsol operatorlari, boshqaruv muhandislari va texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha mutaxassislarning ish samaradorligini oshirishga yordam beradi.
Xulosa. Ushbu maqola neftni qayta ishlash sanoatida boshqaruvni modernizatsiya qilishda intellektual tizimlarning ta'sirini ko'rsatadi. Neft mahsulotlarini ishlab chiqarish imkoniyatlari va xususiyatlari ochib berilgan. Sanoat turli tomonlardan ko'rib chiqildi, bu muvaffaqiyatga erishish uchun qaysi yo'nalishda harakat qilish kerakligi haqida taxmin qilishga yordam berdi. Asosiy xulosa shuki, texnologiya va ilmiy taraqqiyot faqat ishlab chiqarishga yordam beradi. Biroq, amalga oshirish jarayonida siz barcha xavflarni hisobga olishingiz va mumkin bo'lgan muammolarni hal qilishingiz kerak, shunda korxona o'zining to'liq salohiyatini ochib beradi.
Foydalaniladigan adabiyotlar.
1. L.A.Muravieva-Vitkovskaya - Modeling intelligent systems, Tutorial, Sankt-Peterburg, 2012.
2. Musaev I.K., Alizada M.N., Intellectual systems and technologies, Baku, 2016.
3. The Eurasian Scientific Journal, 2018, No 3, Vol 10.
4. Furman K, El-Bakry A, Song JH (2017), Optimization in the oil and gas industry. Optim Eng 18 (1):1 - 2.
5. Khor C, Varvazeros D (2017) Petroleum refnery optimization. Optim Eng 18 (4) :943-989
6. S. Moure., I.E.Grossman, P.Pestiaux, A Novel, Priority-Slot Based Continious - Time Formulation for Crude - Oil Scheduling
167
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 I Son: 2 I 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
Problems, Ind. Eng, Chem. Res. 2009,48,8515 - 8528.
7. X. Chen, I. Grossmann, L. Zheng, A comparative study of continuous-time models for scheduling of crude oil operations in inland refineries. Computers & Chemical Engineering, 2012.
8. S. Mouret., I.E. Grossmann, P. Pestiaux, Time representations and mathematical models for process scheduling problems, Computers and Chemical Engineering, 2011,
9. Sorkin L.R. Modern management technologies in the oil and gas complex / L.R. Sorkin: Study Guide. - M.: MIPT, 2003
10. Fundamentals of quality control and improvement Fourth Edition Amitava Mitra Auburn University College of Business Auburn, Alabama (2016)
11. E.I. Zorya, AG. Godnev, A.E. Nikulin. A practical guide to receiving petroleum products from suppliers in terms of quantity and quality. 2006.
12. Godnev A.G., Zorya E.I., Nesgovorov D.A., Davydov N.V. Commercial accounting of commodity flows of oil products by automated systems. 2008.
168
