CC BY
0Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
FARG'ONA NEFTNI QAYTA ISHLASH ZAVODI UCHUN AVTOMATLASHTIRILGAN TIZIMINI MATEMATIK MODELI VA ALGORITMLASH JADVALINI REJALASHTIRISH
VAZIFALARI
I
Kirish: Neft qazib olishning rivojlanishi nafaqat litsenziyaga ega bo'lgan neft-gaz kompaniyalarining investitsiyasi va ustuvor yo'nalishlariga, balki infratuzilma loyihalarini amalga oshirish sur'atlariga, qo'shma gazni qayta ishlash va undan foydalanish quvvatlariga ham bog'liq. Neft va gaz sanoatini rivojlantirish loyihalarini muvofiqlashtirish ham birdek muhim.
Respublikamizning janubida materiallarini keng ko'lamli, yuqori texnologiyali ishlab chiqarishni rivojlantirishga imkon beradi. Bu esa ushbu hududlarda iqtisodiyotni sezilarli darajada mustahkamlash va ijtimoiy ahvolni yaxshilash imkonini beradi. Uzoq muddatli istiqbolda neft va gaz konlarining er osti sho'r suvlarida yuqori konsentratsiyada bo'lgan metallarni (litiy, magniy,
Yakubov Maqsadxon Sultaniyazovich
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti proffesori
Uzakov Barxayotjon Muhammadiyevich
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti doktoranti barhayotuzoqov@gmail .com
Xoshimov Baxodirjon Muminjonovich
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti doktoranti bxoshimov89@gmail.com
stronsiy va boshqalar) sanoat qazib olishni tashkil etish ham mumkin.
Hozirgi sharoitda davlat, mintaqalar va biznesning o'zaro hamkorligiga asoslangan Farg'ona neftni qayta ishlash neft-gaz kompleksining uzoq muddatli dasturini shakllantirish uchun yagona, tizimli tashkil etilgan loyiha zarur. Osiyo va Yevropa davlatlari doirasida vujudga kelayotgan investitsiya loyihalarini amalga oshirish muddatlari va moliyalashtirishning tegishli hajmlarini
muvofiqlashtirish bilan bog'liq masalalarni hal qilish uchun rejalashtirish jarayonida o'z vaqtida isbotlangan matematik va dasturiy ta'minotni yaratish tajribasidan foydalanish taklif etiladi.
Neft va gaz kompaniyalarining investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun grafiklar to'plamini
101
Annotatsiya: Rivojlangan mamlakatlariga neft yetkazib berish bo'yicha davlat shartnomalari bilan belgilanadigan cheklangan resurslar sharoitida va belgilangan muddatlarda Farg'ona neft -gaz kompleksi dasturini shakllantirish uchun resurs va kalendar rejalashtirishni optimallashtirish. Yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish va moliyalashtirish muddatlarini muvofiqlashtirish uchun tarmoqni rejalashtirish apparati asosida dasturiy ta 'minotdan fo ydalanish taklif etiladi. Neft va gaz resurslarini o'zlashtirish va O'zbekiston Respublikasi neft va gaz majmuasini shakllantirish bo'yicha yirik innovatsion loyihalarning ahamiyati ortib bormoqda. Loyiha operatori kompaniyalarning texnologik, geologik, ekologik va iqtisodiy xavflarini kamaytirish, tegishli ishlab chiqarish mexanizmlari ishga tushirishning muddatlarini ta'minlashda davlat ishtirok etishi muhim xisoblanadi.
Kalit so 'zlar: Avtomatlashtirish, rejalashtirish, optimallashtirish, cheklangan resurslar, siyosat muddatlari, neft va gaz kompleksi, iqtisodiyot
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
ifodalovchi tarmoq deterministik modeli tuzilgan. Bu loyihalar resurslarni o'zlashtirish, quvurlarni qurish va ular o'rtasidagi texnologik va iqtisodiy aloqalarni hisobga olgan holda uglevodorodlar va geliyni qayta ishlash quvvatlarini yaratishga qaratilgan.
Loyiha ishtirokchilarining investitsiya cheklovlari ostida ularga erishish muddatlarini belgilash.
Dasturni amalga oshirishda ishtirok etuvchilar quyidagilar:
• Davlat darajadagi davlat boshqaruvi organlari va mintaqalar - Davlat sub'ektlari;
• Ko'rib chiqilayotgan loyiha asos bo'lgan uglevodorod resurslarini tashish va ishlab chiqarish bo'yicha yirik kompaniyalar;
• Tashqi investorlar.
• Dasturni amalga oshirishning o'ziga xos xususiyati yuqori innovatsion va tashkiliy-iqtisodiy risklardir, ular quyidagi omillar bilan belgilanadi.
Sanoatni rivojlantirish uchun tayyorlangan neft zaxiralarining past darajasi. Hozirgi vaqtda neft kompaniyalari zaxiralarining real darajasi atigi 10-15 million tonna neft qazib olishni ta 'minlaydi, ESPO quvurining loyiha quvvati prognos qilingan uglevodorod resurslari asosida maksimal darajada hisoblab chiqilgan va 30 million tonnani tashkil etadi.
Geologiya-qidiruv ishlari samaradorligining ehtimoliy tabiati, potentsial resurslarni sanoat resurslariga aylantirish muvaffaqiyat
ko'rsatkichlarining tarqalishi. Statistik ko 'rsatkichlarga ko'ra, bashorat qilingan resurslarning atigi 30% keyingi o'rganish natijasida zaxiraga aylanadi. Davlat Tabiiy resurslar va atrof-muhitni boshqarish bo'yicha qo'mitasining ma'lumotlariga ko'ra, O'zbekiston har yili 20-30 million tonna yangi zaxiralar topiladi, ammo ayni paytda deyarli bir xil miqdor ilgari ochilganlardan tasdiqlanmagan deb hisobdan chiqariladi.
Neft qazib olish va konlarni o'zlashtirishda yangi texnologiyalarning yuqori ulushi (kon burg'ulash, qatlamlarni ochish va boshqalar), ular hali ham geologik qidiruv jarayonida qatlamlarni ochish tajribasiga asoslangan holda ishlab chiqilmoqda va shuning uchun biz neft qazib olish hajmining oshishini
kutishimiz mumkin. Ishlab chiqarish birligining bashorat qilingan xarajatlari va natijada vaqt o'tishi bilan prognoz ishlab chiqarish darajasini moslashtirish.
Quyida taklif qilingan deterministik tarmoq modelida hodisalar va ish davomiyligi uchun muqobil variantlarni belgilash orqali xavflarning ta'siri hisobga olinadi.
Davlat organlari tomonidan turli dastur ishtirokchilarining investitsiya faoliyatini
muvofiqlashtirish vositasi sifatida shakllantirilmoqda. Dasturni amalga oshirishning tanqidiy yo'lini tahlil qilish asosida uni belgilangan muddatda amalga oshirishga to'sqinlik qiladigan loyihalar majmuasi aniqlanadi - to'siqlar deb ataladigan; sanoat loyihalarini amalga oshirish uchun vaqt zaxiralari, innovatsion texnologiyalarning investitsiyalar, mehnat resurslari, shuningdek Farg'ona neftni qayta ishlash majmuasining boshqa moddiy resurslariga bo'lgan vaqt va ehtiyojlarga ta'siri aniqlanadi. Bu dasturda ishtirok etuvchi kompaniyalarning investitsiya faoliyatini muvofiqlashtirish yo 'nalishlarini shakllantirish, loyiha ishtirokchilarining iqtisodiy manfaatlari nomutanosibligining dasturni amalga oshirish muddatlariga ta 'sirini va kompaniyalar bilan davlat-xususiy sheriklik mexanizmlarining asosiy muammoli nuqtalarini aniqlash imkonini beradi. Osiyo mintaqasi va Rossiya mamlakatlari neft yetkazib berish bo 'yicha davlat shartnomalarining mavjudligi, bir tomondan, dastur ishtirokchilari zimmasiga ma lum majburiyatlarni yuklasa, ikkinchi tomondan, investor kompaniyalar uchun ma'lum bir daromad kafolati hisoblanadi.
Biz dasturning tarmoq modelini vaqt o'tishi bilan investitsiya loyihalarini boshqarish va muvofiqlashtirish hamda quyidagi yo'nalishlar bo'yicha dastur ishtirokchilari strategiyasini tanlashga innovatsion texnologiyalarning ta'sirini baholash uchun moslashtirdik.
1. Mintaqaviy ta'sirlarni aks ettirish uchun investitsiya dasturining hududiy bo'limi joriy etildi: neft va gaz resurslarini o'zlashtirish uchta mintaqada -Respublikaning ta'sis sub'ektlari: Surxandaryo viloyati va Qoraqolpog'iston o'lkasida amalga oshiriladi.
102
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
2. Oddiylik uchun, Respublikaning bir sub 'ekti tarkibida konlarni qidirish va o'zlashtirish uchun litsenziyaga ega bo'lgan bitta yer qaridan foydalanuvchi korxona mavjudligi taxmin qilinadi. Dasturning tarmoq modelida yer qaridan foydalanuvchi kompaniyalarning sarmoyalari resurs cheklovlari hisoblanadi.
3. G'arbiy davlatlar tranzit neft oqimining dastur samaradorligiga ta'siri etkazib berish hajmlari bo 'yicha resurslarni cheklash orqali baholanadi.
Investitsion blok, o'z navbatida, quyidagi loyihalarni amalga oshirish uchun ishlarning texnologik ketma-ketligining yagona modullari bilan ifodalanadi:
(1) Mintaqaviy geologik qidiruv;
(2) Yer qa'ridan foydalanuvchi korxonalarda geologiya-qidiruv ishlari;
(3) Infratuzilmani rivojlantirish va neft va gaz konlari guruhini rivojlantirish;
(4) Neft quvurini qurish;
(5) Neftni qayta ishlash quvvatlarini, gazni qayta ishlash va geliy komplekslarini yaratish.
Tarmoq modelining yadrosi quvvatni ishga tushirish uchun maqsadli sanalar bilan magistral quvur liniyasini yaratish va ishlatishning tarmoq grafigi (2-rasm) hisoblanadi. Tarmoq modeli uglevodorodlarni qazib olish uchun xomashyo bazasini tayyorlash muddatlarini konlar va quvur quvvatlarini ishga tushirish bilan muvofiqlashtirish imkonini beradi.
Tarmoq modelining har bir ishi uni amalga oshirish uchun texnologiyalar majmuasini aks ettiradi. Texnologiya vektor bilan tavsiflanadi, uning tarkibiy qismlari ishning davomiyligi, vaqt birligi uchun bajarilgan ish hajmi, resurs xarajatlari va ishlab chiqarish mahsuloti bo 'lib, ular ishning bajarilish vaqtiga bog'liq bo'lgan funktsiyalar bilan ifodalanadi.
Birlashtirilgan modullar asosiy voqealarni belgilaydi. Tarmoq modeli bloklari o'rtasidagi munosabatlar alohida modullarning tugun hodisalarining ustuvorligi yoki sinxronligi munosabatlarida aks ettiriladi. Bu uglevodorodlarni qazib olish, qayta ishlash va tashish quvvatlarini ishga tushirish o'rtasida texnologik va vaqtli bog'liqlikni ta 'minlaydi.
Geologiya-qidiruv ishlari ikki modulda taqdim etilgan: hududiy geologiya-qidiruv va yer qa'ridan foydalanuvchi korxonalarda geologiya-qidiruv ishlari, bu mineral-xom ashyo bazasini tayyorlashning tashkiliy va tashkiliy xususiyatlarini hisobga olish imkonini beradi. Hududiy geologiya-qidiruv ishlari ixtisoslashgan davlat korxonalari tomonidan amalga oshiriladi
Rasml. "Farg'ona neftni qayta ishlash" neft quvurini qurish va foydalanishning tarmoq modeli.
O'zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o'zgarishi vazirligi tomonidan topshirilgan kompaniyalar, uning faoliyati natijalari tuzilmalar va resurslarni aniqlashdan iborat -C3, C2 toifalari zaxiralari va yer qarini litsenziyalash dasturi uchun ma'lumotlar bankini shakllantirish. Yer qaridan foydalanuvchi korxonalarda qidiruv moduli C2 toifadagi resurslarni qo'shimcha qidirish va aniqlashtirish va B + C1 sanoat zahiralarini tayyorlash uchun geofizik ishlarni izchil amalga oshirish jarayonini tavsiflaydi . Ushbu modulning yakuniy tadbiri asosiy voqea bo 'lib, u yer qa 'ridan foydalanuvchi kompaniyaning neft va gaz konlari guruhining infratuzilmasini rivojlantirish va o'zlashtirish modulining asosiy voqealari bilan xayoliy ish bilan bog'langan.
Uglevodorod resurslarini ishlab chiqarish bloki infratuzilmani rivojlantirish modullari va neft va gaz konlari guruhini ishlab chiqarishni ko'paytirish, doimiy va pasayish davrlari bo'yicha o'zlashtirish
103
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
bilan tavsiflanadi. Modulning chiqish hodisalari dinamikada quvvatlarning kiritilishi va uglevodorod resurslarining hajmlari ishning bajarilish vaqtiga qarab funktsiyalar ko 'rinishida.
Magistral quvur liniyasi bloki avtonom quvur liniyasi uchastkalarini qurish to'plamining tarmoq subgrafi bilan ifodalanadi. Har bir bo'lim neft quvurini qurish va ishlatish uchun yagona modul bilan tavsiflanadi. Neft quvurini qurishning me'yoriy muddatlari neftni Osiyo va Rossiya mamlakatlariga eksport qilish bo'yicha hukumat shartnomalari bilan belgilanadi.
Rasm. 2. Neft quvurlarini qurish modulining tarmoq grafigi: 1 - texnik-iqtisodiy asoslashni ishlab chiqish; 2 - ekspertiza va tasdiqlash; 3 marshrutni tayyorlash; 4 - 1-bosqichning chiziqli qismini qurish; 5, 1-bosqich nasos stansiyasini o 'rnatish; 6-2-bosqichning chiziqli qismini qurish; 7, 2-bosqich nasos stansiyasini o 'rnatish;
Matematik model va masalani yechish usuli: Keng ko'lamli loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonini boshqarish bo 'yicha boshqaruv darajasida qarorlar tayyorlash va qabul qilish uchun rejalashtirilgan loyihalarning turli xil alternativalarini baholash uchun simulyatsiya va optimallashtirish hisob-kitoblarini tezda amalga oshirishga imkon beradigan samarali iqtisodiy va matematik vositalar kerak. Bunday holda, mavjud resurslarni cheklash va alohida ish to'plamlarini bajarish muddatlari sharoitida loyihaning barcha ishlarini vaqtni optimallashtirish vazifalari katta ahamiyatga ega. Matematik nuqtai nazardan, bu muammolarni rejalashtirish nazariyasi nuqtai nazaridan tavsiflash mumkin. Loyihani amalga oshirish texnologiyasida va umumiy resurslarni iste 'mol qilishda o'zaro bog'liq bo'lgan turli xil operatsiyalar to'plami sifatida tavsiflash uchun tarmoqni rejalashtirish apparati yordamida matematik modeldan foydalanish qulay.
Keling, masalaning matematik formulasini beraylik. Grafik bo'lsin G=(V,U) dastur elementlari va munosabatlari to'plamini ifodalaydi; V — tarmoq modelining cho'qqilari-hodisalar to'plami; U c V X V - ish yoyi to'plami, \U\=N,\V\=n
M orqali Keling, loyihaga jalb qilingan resurslarning ko'p turlarini belgilaylik. ni o'rnating birinchidan, hech qanday resurs iste'mol qilmaydigan va mahsulot ishlab chiqarmaydigan uydirma ish va kutish ishlaridan, ikkinchidan, M to'plamidan ayrim turdagi resurslarni iste'mol qilish va (yoki) ishlab chiqarish bilan bog'liq haqiqiy ishlardan iborat . {U1.U2.U3} ni belgilaymiz — U to'plamning bo'limi mos ravishda U7 - haqiqiy ish, U2 - kutilgan ish va U3 -xayoliy ish kichik to'plamlarga.
Bu erda va quyida resurslar so'zi nafaqat ish tomonidan iste'mol qilinadigan resurslarni , balki u ishlab chiqaradigan har xil turdagi mahsulotlarni ham anglatadi. Har bir ish uchun u E Uuning dastlabki Xu kodlari ko'rsatilgan va yu bilan tugating hodisa, shuningdek, uning davomiyligi Tu (xayoliy asarlardan tashqari barcha asarlar uchun). Modulli variant bo'lsa, har bir aniq modulga kiritilgan ishning yakuniy kodlari dasturiy ta 'minot tomonidan avtomatik ravishda yaratiladi.
Bundan tashqari, har bir haqiqiy ish uchun, uni bajarish oralig'ida resurslarni iste'mol qilish (yoki mahsulot ishlab chiqarish) profillari belgilanadi. Har bir ish profili haqidagi ma'lumotlar i turini o'z ichiga oladi resurs, uning k toifasi, hajmi w manba, y turi profil (ya'ni, ba 'zi bir chekli to'plamdan uning raqamini ko'rsatish orqali belgilanadigan resurs iste'moli (bo'shatish) funktsiyasi turi), shuningdek, Tpr davomiyligini ko'rsatadi. Profil va uning boshlanishining kechikishi T° barcha ishlarning boshlanishiga nisbatan va bundan tashqari, ushbu ishni tavsiflovchi xususiyatlar to 'plami u ko'rsatilgan umuman olganda: masalan, ustuvorlik, ma'lum bir tarmoqqa, hududiy ishlab chiqarish majmuasi yoki korxonaga tegishli.
To'plamdan M loyihaga jalb qilingan barcha turdagi resurslar M0 c M to'plamiga ajratiladi cheklangan resurslar turlari. Har bir cheklangan resurs uchun i E M0 cheklangan resurslarni sarflash hajmi va
104
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
maqsadli mahsulot ishlab chiqarish hajmlari R t ' chekiovian berilgan deb hisoblanadi har yili t = 1 , . . . , T , bu erda T -turdagi resurslarni cheklash bilan rejalashtirish oralig'ining davomiyligi t da > Ti resurs turidagi cheklov i deb taxmin qilinadi ustma-ust tushmaydi.
Tarmoq modelining cho'qqilari to 'plamidan V kichik to'plam tanlanadi Dir maqsadli (direktiv) hodisalar, ularning har biri uchun ularning sodir bo'lish sanalari T Dir (x) > 0 , x G V Dir direktiv hodisasiga kiritilgan barcha harakatlar E V D'r , T Dir ( x ) momentidan kechiktirmay bajarilishi kerak .
{tu} (x G U ) boshlanishining ^ ta momentlari to'plami qabul qilinadigan kalendar rejasi (jadval) deb ataladi, agar:
(1) Taqvim bo 'yicha ustki qatlam ishlari texnologiyasiga amal qilinadi, ya'ni t u + Tu < tvhar qanday juft ish uchun va,u, v GUshundayki sizyu
= x v ;
(2) Direktiv muddatlari bajariladi, ya 'ni tu +Tu < TDir (x) barcha ishlar uchun va u G U siz bilan yu = x , bu erda x G VDir;
(3) Resurs cheklovlari buzilmaydi, ya'ni har bir turdagi mavjud cheklangan resurslar loyihani rejalashtirish gorizontining har bir daqiqasida (birlik oralig'ida) bajariladigan barcha ishlar uchun etarli.
^ * minimal davomiylikning ruxsat etilgan jadvalini topish talab qilinadi , ya'ni maqsad funksiyasi minimal darajaga etadi.
F (rç) = max(tu +Tu) ^ min .
u G U {V (1)-(3)}
Resurslarga berilgan cheklovlar va maqsadli hodisalar uchun muddatlar sharoitida bu holatda yuzaga keladigan diskret optimallashtirish muammosi, umumiy holatda, algoritmik nuqtai nazardan murakkabdir. Bundan tashqari, uni hal qilish uchun barcha ishlar texnologik jihatdan mustaqil bo'lgan va yagona cheklangan resurs berilgan bunday maxsus holatlar uchun ham samarali aniq usullarni qurish mumkin emas.
Qo'yilgan muammoni yechish qiyinligi sababli, olingan yechimning aniqdan og'ishini baholash bilan kam mehnat talab qiladigan taxminiy algoritmlarni qurish tavsiya etiladi. Saqlangan resurslar deb
ataladigan narsalarni hisobga olgan holda bu yo'nalishda sezilarli yutuqlarga erishildi. t vaqtida sarflanmagan bo'lsa , istalgan vaqtda t foydalanish mumkin bo'lsa, biz uni saqlanadigan deb ataymiz. t1 > t . Aks holda, biz resursni unstackable deb ataymiz .
Cheklangan saqlash turidagi resurslar sharoitida ko'p elementli tarmoqni rejalashtirish muammosini hal qilish uchun ishning davomiyligi haqiqiy manfiy bo'lmagan sonlar degan faraz ostida asimptotik aniq past mehnat algoritmidan foydalanish taklif etiladi. Algoritmning murakkabligi ~ N log2 N yoylar soniga qarab harakatlar N tarmoq modeli va jadval uzunligini topishda xatolik N ortishi bilan kamayadi. Ishning butun soni va saqlangan turdagi resurslar cheklangan bo'lsa, algoritm ko'p nomli vaqtda aniq echimni beradi.
Ixtiyoriy turdagi cheklangan resurslar mavjud bo 'lganda (ham saqlanadi, ham saqlanmaydi), agar muddatlar bo'lmasa va resurslarni iste'mol qilishning maksimal intensivligi ajratilgan resursning minimal intensivligidan oshmasa, taxminiy algoritm tuziladi. cheklangan resurslar bilan to'ldirilgan faraz ostida olingan jadvaldan (baho sifatida) foydalanish.
Algoritmning imkoniyatlarini sinab ko'rish uchun 12 ming yoy va 8 ming cho'qqi o'lchamiga ega bo'lgan tarmoq grafigi maxsus yaratilgan bo'lib, modelda saqlangan va saqlanmaydigan (5 saqlangan va 1 saqlanmaydigan) cheklangan resurslar mavjud. Intel protsessorli shaxsiy kompyuterda algoritmning ishlash vaqti PENTIUM 2,87 GHz va 8GB operativ xotira 6 soniya edi. Bunday o'lchamlar bo'yicha aniq tarmoq va chegara algoritmlari haqida gapirish haqiqatga to'g'ri kelmaydi.
Shunisi e'tiborga loyiqki, SPORS muammosining ko'p nomli echilishi ixtiyoriy belgili ajratilgan resurslarning funktsiyalari uchun ham o'rnatilgan. Bundan tashqari, quyida ko'rsatilishicha, loyihani tugatish muddatini minimallashtirish mezoni bilan bir qatorda, barcha loyiha ishlarini bajarish uchun umumiy chegirmali xarajatlarni minimallashtirish masalasi ham ijobiy hal etilgan.
Umumiy holda, resurslar va muddatlarga cheklovlar bilan tarmoqni rejalashtirish muammosi ko'p turidagi resurslarni o'z ichiga olishi mumkin (ham
105
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
zaxiraga olinadigan, ham zaxiraga ega bo'lmagan). Bundan tashqari, ayrim resurslar nafaqat iste'mol qilinishi, balki yakuniy mahsulot shaklida ham ishlab chiqarilishi mumkin. Resurslarni taqsimlash funksiyalari doimiy bo'lsa va muddatlar yo'q bo'lsa, algoritmni aniqlikning bahosi bilan jadvalni tuzishning taxminiy usuli sifatida ko'rib chiqish mumkin. Bunday holda, smeta sifatida cheklangan resurslarni saqlash hajmini hisobga olgan holda olingan jadval ishlatiladi.
Algoritmni ikki qismga bo'lish mumkin: dastlabki va asosiy. Dastlabki qism dastlabki ma'lumotlarni kiritish va ishchi shaklga o'tkazish va uning topshirilishining to'g'riligini nazorat qilishdan iborat. U quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi:
1. Boshlang'ich ma'lumotni kiritish (agar kerak bo'lsa, modulli tuzilishga ega bo'lgan tarmoq modeli haqidagi dastlabki ma'lumotlar bir vaqtning o'zida algoritmning ishlashi uchun mos shaklga aylantiriladi);
2. Tarmoq modelining asl hodisa shifrlarini tabiiy qayta raqamlash va yangi hodisalar shifrlari bilan asl shifrlar o'rtasidagi yozishmalar lug'atini tuzish;
3. Tarmoq modelida konturlar va osilgan tepaliklar mavjudligini tekshirish (agar mavjud bo'lsa, ular dasturdan tashqari tuzatish uchun chop etiladi);
4. Algoritm darajalarini, shuningdek ish boshlanishining eng dastlabki daqiqalarini va loyihani yakunlashning muhim vaqtini hisoblash Tcr resurslarga nisbatan cheklovlar bekor qilinganda.
Algoritmning asosiy qismi - kerakli jadvalni tuzish - quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1) Algoritmning so'nggida hisoblash va maqsadli sanalarning maqbulligini tekshirish;
2) Oxirgi jadval uchun resurslarni iste'mol qilish jadvalini hisoblash va uning haqiqiyligini tekshirish; cheklangan resurslarni iste'mol qilish dinamikasining yuqori va quyi baholari jadvallarini tuzish;
3) Taxminiy jadvalning uzunligini hisoblash va ushbu jadvalning o'zini topish (baholash deganda, barcha resurslarni saqlash imkoniyatini hisobga olgan holda, eng qisqa uzunlikdagi ruxsat etilgan jadval tushuniladi);
4) Asl vazifa uchun maqbul jadvalni topish;
5) Hisoblash natijalarini chiqarish.
Algoritmning asosiy optimallashtirish qismining mohiyati ikki bosqich (3 va 4-bandlar) shaklida taqdim etilishi mumkin.
Birinchi bosqichning natijasi - baholash jadvali. Keling , uni topish jarayonini batafsil ko'rib chiqaylik.
Ko'rsatish mumkinki, optimal jadvalning T* davomiyligi , foydalaniladigan resurslarning tabiatidan qat'iy nazar, loyihani yakunlashning maqsadli muddati bo'yicha to'g'ri belgilangan cheklovlar bilan [ Tcr, Tmax ] ichida yotadi , bu erda Tmax.= min { Tcr + P, TDir (ß) } ; P - resurslardan foydalanish va mahsulot ishlab chiqarish bo'yicha cheklovlar mavjud bo'lgan davr uzunligi ; TDir (ß) tarmoq modelining yakuniy hodisasining maqsadli sanasi.
Taxminiy jadval ^ = {tu}, u E U, dixotomiya usuli yordamida tuziladi. Shu bilan birga, maksimal ruxsat etilgan xato qiymatini va T davomiyligini belgilab qo'ygan baholash jadvali, Te, / Te -T/< £ davomiyligi bilan jadval topiladi log2 dan oshmaydigan bir qator iteratsiyalar uchun (P/ £). Har bir iteratsiyada shartlarning bajarilishi tanlangan T, Tcr < T < Tmax tekshiriladi. Agar shartlar kamida bir t=1 uchun bajarilmasa,..., P va iE M0 T qiymati ortadi va barcha shartlar bajarilganda u kamayadi va jarayon T £ qiymati topilishi bilanoq tugaydi. to'g'ri jadval bilan va jadval uzunligining ushbu qiymati va jadval bekor qilingan T ning oxirgi qiymati o'rtasidagi farq r dan kichik yoki teng bo'ladi.
Ikkinchi bosqichda ruxsat etilgan jadval topiladi ^ = { tu } va u E U , asl muammo, unda saqlangan va saqlanmaydigan resurslarga cheklovlar mavjud.
Keling, algoritm diagrammasini biroz batafsilroq tasvirlab beraylik. Barcha ishlar dinamik ishga buyurtma berishning ustuvor funktsiyasi qiymatlarini hisobga olgan holda buyurtma qilinadi TL(u), u E U, va taqvimga ketma-ket joylashtiriladi. Taqvimdagi qoplamadan keyin k ishni, 0 < k < N, mumkin bo'lgan eng past boshlanish momenti aniqlanadi ( k + 1) ish tartibida va tu paytida < tu taqvimga kiritilgan ishlar uchun (k + 1)-chi va tu ga teng hisoblanadi barcha ustma-ust ishlar va tu uchun qolgan ish uchun. Tez orada tu < tu topib bo 'lmadi, biz faqat taqvimga allaqachon qo'yilgan asarlarning boshlanish
106
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 I Son: 2 I 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
vaqtlarini aniqlangan deb hisoblaymiz. Jadval bo'yicha ishlarni yuklash barcha resurslarni saqlash hajmini (ya'ni, taxminiy jadval) nazarda tutgan holda to'g'ri optimal jadvalni olgandan keyin amalga oshiriladi. Bunday holda, iloji bo'lsa, taklif etilayotgan resurslar va resurslar o'rtasidagi tafovutni kamaytirish uchun ishni boshlashning zaxiralangan va zaxiralanmagan turlari bo'yicha cheklovlar ostida ruxsat etilgan eng erta sanalarga o'tish mavjud tavsiya etilgan jadval uchun olingan xarajatlar.
Ishlab chiqilgan algoritmik dasturiy ta'minot rejalashtirish masalalarini hal qilish uchun juda moslashuvchan vosita bo'lib, uning yordami bilan juda sodda va foydalanuvchilarga qulay usullar bilan siz algoritmlarning turli xil modifikatsiyalarini yaratishingiz va tadqiqot maqsadiga qarab taxminiy echimlarni shakllantirishingiz mumkin. ko'rib chiqilayotgan muayyan tarmoqni modellashtirish muammosining o'ziga xos xususiyatlari. Mana shunday texnikalardan biri: ularni kalendarga joylashtirish jarayonida ishga buyurtma berish funksiyasini o'zgartirish orqali siz o'rganilayotgan muammoning taxminiy yechimlari uchun turli xil variantlarni olishingiz mumkin. Belgilangan tartiblash funksiyasi ish boshlanishining eng erta va oxirgi daqiqalari, uning darajasi, zaxirasi, ish hajmi, ustuvorligi va boshqalarning vaznli yig'indisi sifatida tuziladi. Ushbu funksiya turini tanlash foydalanuvchi tomonidan amalga oshirilishi mumkin.
Haqiqiy keng ko'lamli loyihalar tahlili shuni ko'rsatadiki, tarmoq modeli ob'ektlari to'plami tabiiy ravishda bir qancha sinflarga bo'linadi, ularning har birida o'zlarining bajarilishi texnologiyasi xarakteriga ko'ra o'xshash ishlab chiqarish ob'ektlari mavjud. Ushbu kuzatish tarmoq modelining ko'p modulli konstruktsiyasini amalga oshirish g'oyasini keltirib chiqaradi, bu har biri ma'lum bir faraziy ob'ektning ishlashini modellashtiradigan tipik tarmoq grafiklarining cheklangan to'plamidan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bunday tarmoqning tipik grafiklarini standart modullar deb ataymiz. Ularni qo'llash samaradorligi ushbu standart modullardan kamida bittasi yordamida tarmoq modelidagi har qanday aniq
ishlab chiqarish ob'ektini rejalashtirish jarayonlarini etarli darajada tavsiflash qobiliyati bilan belgilanadi.
Kirish ma'lumotlarini tayyorlash tarmoq modelining umumiy parametrlarini ko'rsatishga qisqartiriladi, texnologik munosabatlar va yoylarni tavsiflash, shuningdek, ob'ektning har bir modulining batafsil tavsifi. Modelning umumiy parametrlariga quyidagilar kiradi: ko'rib chiqilayotgan rejalashtirish davrining davomiyligi; cheklangan resurslar bilan davrning davomiyligi; resurs cheklovlari; standart modulning ro'yxati va ish kodlarini o'z ichiga olgan standart modullar ro'yxati; direktiv hodisalar va ular uchun belgilangan direktiv sodir bo'lish vaqtlari; tanlangan tarmoqlar, hududiy ishlab chiqarish ob'ektlari, zonalar, resurslar (mahsulotlar) ro'yxati va kodlari; ishlatiladigan ish resurslarini taqsimlash funksiyalarining shifrlari va koeffitsientlari ro'yxati. Ob'ekt to'g'risidagi ma'lumotlar quyidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi: nomi, TPKga mansubligi (hudud, mintaqa), sanoat, hududdagi seriya raqami. Modulning har bir elementar ishi bajarilish muddati, kodlar va foydalanilgan resurslar va ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi bilan tavsiflanadi.
Muayyan ob'ektni bajarish texnologiyasini spetsifikatsiya qilish faqat nolga teng bo'lmagan davomiylikdagi standart modulning parametrlarini raqamlarini va mos keladigan parametrlarni ko'rsatish orqali amalga oshiriladi. Belgilanmagan parametrlari xayoliy hisoblanadi. Modullar haqidagi ma'lumotlar hududiy xususiyatlar bo'yicha guruhlanganligi va turli komplekslarning modellarini raqamlash mustaqil bo'lishi taxmin qilinadi. Umumiy tarmoq modeli dastur tomonidan avtomatik ravishda yaratiladi.
Adabiyotlar ro'yxati.
1. Герт А. А, Мельников П. Н., Немова О. Г. и др. Сырьевая обеспеченность нефте-провода Восточная Сибирь - Тихий океан // Регион: экономика и социология. 2006. № 4.С. 200-208.
2. Конторович А. Е., Коржубаев А. Г. Прогноз развития новык центров нефтяной игазовой промышленности на Востоке России и экспорта нефти, нефтепродуктов и газав
107
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 2 | 2024-yil
"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 2 | 2024 year
Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 2 | 2024 год
восточном направлении // Регион: экономика и социология. 2007. № 1. С. 210-229.
3. Гимади Э. Х. О некоторых математических моделях и методах планирования круп-номасштабных проектов // Модели и методы оптимизации: Тр. АН СССР Сиб. отд-ние.Ин-т математики. Новосибирск: Наука, 1988. Т. 10. С. 89-115.
4. Гимади Э. Х., Гончаров Е. Н., Залюбовский В. В. Алгоритм решения задачи сетевого планирования в условиях ограниченных ресурсов // Перспективное планирование ЗападноСибирского нефтегазового комплекса. Новосибирск: Наука, 1987. С. 172-180.
5. Гимади Э. X., Пузынина Н. М. Задача календарного планирования крупномас-штабного проекта в условиях ограниченных ресурсов: опыт построения математического обеспечения // Управляемые системы. Новосибирск, 1983. Вып. 23. С. 24-32.
6. Харитонова В. Н., Вижина И. А., Коцебанова О. Ф. Экономические эффекты и риски в регионах формирования ВосточноСибирского нефтегазового комплекса // Ре-гион. 2007. № 4. С. 170-185.
7. Пляскина Н. И. Проблемы недропользования и методология формирования ин-вестиционных программ освоения нефтегазовых ресурсов // Бурение и нефть. 2007. Вып. 11. С. 16-20; Вып. 12. С. 17-21.
8. Галичанин Е. Не числом, а умением сырья // Мировая энергетика. 2007. № 8 (44).С. 2021.
9. Гэри М., Джонсон Д. Вычислительные машины и труднорешаемые задачи: Пер. с англ. М.: Мир, 1982.
108
