CC BY
45INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
IQTISODIYOT RIVOJIDA INNOVATSIYANING AHAMIYATI
Inamov Farhodjon
Namangan shahar 21-sonli maktabda o'qituvchi https://doi.org/10.5281/zenodo.7139855 Annotatsiya. Ushbu maqolaning dolzarbligi quyidagi bir-biriga bog'liq holatlar bilan belgilanadi: birinchidan, milliy innovatsiya tizimi shakllanishi hozirgi davrda juda sekin yuz berayotgan va qarama-qarshiliklarga ega bo'lgan ja rayon bo'lib, uning samaradorligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuasi ishlab chiqish zaruriyati mavjud. Buning uchun milliy innovatsiya tizimi, innovatsion iqtisodiyot mohiyati va mazmunini o'rganish bo'yicha tadqiqotlar olib borilishi, milliy innovatsiya tizimining konseptual modelini aniqlashtirish talab etiladi. Ikkinchidan, milliy innovatsiya tizimlarinishakllantirishning turli modellarining yuzaga kelishi va ularning eng samaralisini tanlash muammosi innovatsion rivojlanish modellari tasnifini shakllantirish zaruriyatini belgilab berib, bu mamlakat innovatsiya tizimining hozirgi bosqichdagi holatiga baho berish hamda uni rivojlantirish istiqbollarini aniqlash imkonini beradi.
Kalit so'zlar: milliy innovatsiya tizimlari, innovatsiya siyosati, innovatsion bilim, texnologiyalar transferi, texnoiqtisodiy paradigma, venchur fondlar, innovatsiya diffuziyasi, innovatsion kadrlar, innovatsioniqtisodiyot.
ЗНАЧЕНИЕ ИННОВАЦИЙ В ЭКОНОМИЧЕСКОМ РАЗВИТИИ Аннотация. Актуальность данной статьи определяется следующими взаимосвязанными обстоятельствами: во-первых, формирование национальной инновационной системы в настоящее время является очень медленным и противоречивым направлением, а разработка комплекса мер, направленных на повышение ее эффективности, необходима. Для этого необходимо провести исследование сущности и содержания национальной инновационной системы, инновационной экономики, уточнить концептуальную модель национальной инновационной системы. Во-вторых, появление различных моделей формирования национальных инновационных систем и проблема выбора наиболее эффективной из них определяет необходимость формирования классификации моделей инновационного развития и позволяет оценить состояние инновационной системы данной страны на момент современном этапе и определить перспективы его развития.
Ключевые слова: национальные инновационные системы, инновационная политика, инновационные знания, трансферт технологий, технико-экономический уклад, венчурные фонды, диффузия инноваций, инновационные кадры, инновационная экономика.
IMPORTANCE OF INNOVATION IN ECONOMIC DEVELOPMENT Abstract. The relevance of this article is determined by the following interrelated circumstances: firstly, the formation of the national innovation system is currently a very slow and controversial area, and the development of a set of measures aimed at increasing its effectiveness there is a need. For this, it is necessary to carry out research on the nature and content of the national innovation system, innovative economy, and clarify the conceptual model of the national innovation system. Secondly, the emergence of various models offormation of national innovation systems and the problem of choosing the most effective one of them determines the need to form a classification of innovative development models, and allows to assess the state of the innovation system of this country at the current stage and to determine the prospects for its development.
Keywords: national innovation systems, innovation policy, innovative knowledge, technology transfer, techno-economic paradigm, venture funds, innovation diffusion, innovative personnel, innovative economy.
Innovatsiya faoliyati juda ko'plab ishtirokchilarning qatnashuvini talab etuvchi murakkab jarayon bo'lib, bunday murakkablik milliy innovatsiya tizimi tushunchasi bilan bog'liqdir. Milliy innovatsiya tizimi tushunchasi XX asrning 80-yillarida Buyuk Britaniyalik iqtisodchi-olim Kristofer Frimen tomonidan taklif etilgan va uning fikricha «milliy innovatsiya tizimi xususiy va davlat tashkilotlari va muassasalari tarmog'i bo'lib, ularning faoliyati va o'zaro ta'siri natijasida yangi texnologiyalar vujudga keladi, import qilinadi va yangilanadi hamda tarqatiladi».
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI
Shuni ta'kidlash kerakki, xuddi shu davrda g'arbda milliy innovatsiya tizimi konsepsiyasi shakllana boshladi. Konsepsiya shakllanishi tari-xini o'rganish uni uchta bosqichga ajratishga asos
-birinchi bosqich konsepsiya vujudga kelgan davr bo'lib, u o'tgan asrning 80-yillaridan 90-yillarning boshlarigacha davom etdi. Bu davrda K.Friman, B.A.Lundvall, R.Nelson, Ch.Edkvistlarning ilmiy ishlarida texnologik rivojlanishni o'rganish asosida milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligiga baho berishning nazariy jihatlari ishlab chiqildi. K.Frimen fikriga ko'ra, Kondratev-Shumpeterning har bir siklida jahon iqtisodiyotidagi tarmoqlardan birining ustuvor o'rnini belgilab beruvchi bitta «texnoiqtisodiy paradigma» hukmronlik qiladi. Mazkur paradigma jahon xo'jaligining yetakchi mamlakatlari ega bo'lgan eng yaxshi amaliy bilimlar tizimini o'z ichiga oladi. Har bir paradigma shakllanish, yuksalish va jahon xo'jaligini yana- da rivojlantirish uchun zarur barcha texnologik bilimlar tugab bo'lgan inqiroz fazasini boshdan o'tkazadi. Rivojlanish darajasiga ko'ra nisbatan past o'rinni egallagan mamlakat uchun jahon xo'jaligida texnoiqtisodiy paradigma almashinayotgan davrda texnologik qurollanish jihatidan anchayuqori turgan mamlakatlarga yetib olish va birdaniga yuqori taraqqiyot darajasiga ko'tarilish uchun imkoniyat yuzaga keladi. Turli mamlakatlarning milliy innovatsiya tizimlari bir-biridan farqlansada, ularning umumiy xususiyatlari mavjud. Milliy innovatsiyatizimi amal qilishi uchun u ma'lum tuzilishga egabo'lishi, yoki o'zaro ta'sir etuvchi tuzilmalardan tashkil etgan bo'lishi kerak. K.Friman tomonidantaklif etilgan milliy innovatsiya tizimining bazaviy modeli quyidagi uchta jihatni qamrab oladi(1-rasm):
KIRISH
bo'ldi:
1-rasm.
Milliy innovatsiya tizimining bazaviy modeli Eo3op TajiaÔH
Himiao iinKíipy RMHJiíip, HCTetMüJiqimap
Guanee KHHHK
TH3HMH
HTTKH/Tat jih m
KHlIKK TH3HMH
HnpHK KOMnaHHHJiap
MudOBauHíi HH^paiy3HHMacH/ BOCHTaKHJiap
Tat ji h m Ba icaapj1 ap Tañepjiaiu
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
КБ
Техпологик бошловчилар
Юкори технологиялар, Фан ва технопарклар, технологиялар трансферта ва инновация марказлари, вен чур капитали, бизнес фаришталар, инкубаторлар, консалтинг фирмалар ва бошкдлар
Олий таълим
илмии тадкикот институтлари
M yx mi
MoiiHüBHH Ba axöopoT TH3HMJiapn, TeneKOMMyHraamw HH^»pary3HJiMacH, CTnFTA'ipT.nnp. aK-iHii MyjiK x,yKy[<.nnpn, nonyii Ba Metepnap, CTparernanap oa cnecnií
HOpanap
MIT agentlari, ularga ta'lim muassasalari (universitetlar, ilmiy-tadqiqot institutlari, texnologik ta'minlovchi firmalar), firmalar va davlat tashkilotlari, shuningdek, innovatsiya iste'molchilarini;
MIT turli elementlari o'rtasida o'zaro ta'sir va aloqalar;
g'oya va bilimlar oqimlari, shuningdek, bilim olishga bo'lgan qobiliyat ham MITning bir qismi sifatida unga kiritiladi.
MUHOKAMA
Iqtisodiy o'sishning samarali yo'liga erishishni ta'minlash uchun rivojlanayotgan mamlakatlarning ko'pchiligi singari O'zbekistonda ham milliy innovatsiya tizimini shakllantirish hamda iqtisodiyot tarkibida innovatsionfaol tarmoqlar va korxonalarni rivojlantirish va salmog'ini oshirish kerak.
Jahon tajribasi bunga davlatning faol aralashuvisiz erishib bo'lmasligini ko'rsatmoqda.
Davlat, ilmiy va tadbirkorlik tizimlari milliy innovatsiya tizimini shakllantirish va rivojlantirish bo'yicha birgalikda harakat qilib, bunda milliy innovatsiya tizimi quyidagi tashkil etuvchilarlan iborat bo'lishi ko'zda tutiladi:
tadbirkorlik rivojlanishini ta'minlash
uchun raqobat muhiti;
ilmiy tadqiqotlarni olib borish uchun zarur bo'lgan muhit;
bu ikkala muhitning o'zaro ta'sir mexanizmi, u bir tomondan bilimlar transferí va ular ning tarqalishi, tadbirkorlar uchun innovatsiyalarga transformatsiyasini tashkil etuvchi bo'lsa,ikkinchi tomondan, tadqiqotchilarni ishlab chiqarish rivojlanishining innovatsiyalarga ehtiyojini qondirishga yo'naltirishi kerak.
Davlat tomonidan innovatsiya faoliyatini qo'llab-quvvatlash quyidagi yo'nalishlarda amalgaoshiriladi:
innovatsiya faoliyatini tartibga soluvchi qonuniy va me'yoriy asosni shakllantirish va takomillashtirish;
davlat budjetidan innovatsiya loyihalariva dasturlarini moliyalashtirish;
kichik innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirish uchun innovatsiya infratuzilmasi obyektlarini shakllantirish;
davlat ehtiyojlari uchun fan sig'imi yuqori bo'lgan innovatsiya mahsulotlari va kafolatli joriy etish hamda tarqatish maqsadida ilg'or texnikani sotib olish;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
qonun doirasida innovatsiya faoliyatini olib boruvchi, innovatsiya loyiha va dasturlariga investitsiya kirituvchi milliy va xorijiy investorlar uchun imtiyozli sharoit yaratish.
XULOSA
Yuqorida sanab o'tilgan barcha vositalarni qo'llash innovatsion bilim va texnologiyalarni yaratish, saqlash va tarqatish bo'yicha faoliyatlarni amalga oshiruvchi ilmiy-innovatsion sohani boshqarishning barcha subyektlarini birlashtiruvchi milliy innovatsiya tizimini shakllantirishni talab etadi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 - 2021 yillarda «O'zbekiston Respublikasini innovatsion rivojlantirish strategiyasini tasdiqlash to'g'risida» 2018-yil 21-sentyabrdagi PF-5544-son Farmoni.
2. Sh.M.Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizomva shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining mamlakatimizni 2016-yilda ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017-yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma'ruzasi. Xalq so'zi. 15.01.2017 y.
3. Abduvaliyev A.A. Globallashuv sharoitida innovatsion xizmatlar bozorini shakllantirishda klaster modellarining nazariy asoslari./ Innovatsion xizmatlar bozorini shakllantirish va rivojlantirish hamda uning O'zbekiston Respublikasi hududlari iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirishdagi ta'siri ilmiy maqolalarto'plami. T.: LESSON PRESS. 2015. -3116 10-14-b.
4. Abduvaliyev A.A. Milliy iqtisodiyotda innovatsion klasterlarni shakllantirish va rivojlantirishning nazariy asoslari//Iqtisod va ta'lim. T.2017. №2.B73.
5. Dlinnbie volnbi NTP i sotsialno-ekonomicheskoye razvitiye. - Novosibirsk, 2011.- 224 s.
6. Innovatsion tadbirkorlik: rivojlanish muammolari va xorij tajribasi. Abdullayev R.V. tahriri ostida Toshkent:Yangi asr avlodi, 2017.-150 b.
7. G'ulomova G.P. Innovatsiya faoliyatini moliyalashtirish tizimini takomillashtirish. Banklarning moliyaviy barqarorligi va resurslari yetarligini xalqaro me'yorlar va standartlar talablari asosida baholash va boshqarish. Xalqaro ilmiy-amaliy konf. TMI. Xalqaro konferensiya materiallari. Toshkent, 2016. B.30.
8. G'ulomova G.P. Kichik biznes innovatsiya faoliyatini qo'llab-quvvatlash tizimining institutsional shart-sharoitlari. TIU Ilmiy-tahliliy axborot. 2017 y. 2-son.
9. http://www.freemanchris.org/publications.
10. Batirova N. S. Theoretical aspects of the innovative development of the region //science and education: problems and innovations. - 2019. - b. 120-124.
