0IQ DARAJANI ANIQLASHGA MO'LJALLANGAN MOBIL ILOVA TAHLILI
Anvar Shuxratbekovich Abdullayev
Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Urganch filiali, Axborot Texnologiyalar
kafedrasi assistant o'qituvchisi anvar.bmw .aa@gmail .com
Shohida Botirboyevna Yusupova
Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Urganch filiali, Axborot Texnologiyalar
kafedrasi katta o'qituvchisi anvar.abdullayev. 1989@gmail.com
Otaboy Baxromboy o'g'li Raxmonov
Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Urganch filiali talabasi
ota6oy@gmail.com
ANNOTATSIYA
Ayni damda, yuqori darajadagi intellektual fikrlash qobiliyatini talab qilivchi sohalarda oliy ta'lim muassasalariga hujjat topshiruvchi talabalar soni ham keskin ravishda kamayib bormoqda. Chunki izlanishlar shuni ko'rsatadiki, ko'pchilik talabalar yuqori darajadagi intellektual fikrlash qobiliyati yetishmasligi sababli, o'quv jarayonlarida muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Masalan, talabalar darsni to'liq ravishda o'zlashtira olmasligi, ta'lim dasturida belgilangan standardlarga javob bermasligi, ma'lum bir mavzularga oid masalalarda intellektual ravishda fikrlay olmasligi ularning o'quv jarayonida passiv ravishda ishtirok etishlariga sabab bo'lmoqda.
Kalit so'zlar: Java IDE, Kotlin, JDK, Android Studio, XML, JVM, JavaFX
KIRISH
O'zbekiston ta'lim muassasalarida o'quvchilarning intellektual fikrlash qolbiliyatini oshirish yillar davomida nafaqat hukumat, o'qituvchilar va ota-onalar, balki o'quvchilarning o'zlari uchun ham dolzarb muammo bo'lib qolmoqda. O'zbekiston maktablarining barcha darajadagi o'quvchilari ijtimoiy fanlar bo'yicha turli xil muvaffaqiyatlarga erishayotgan bo'lsa ham, ularda aniq fanlar doirasida intellektual fikrlashda turli tuman muammolar hali ham mavjud.
O'zbekistonda qilinayotgan islohotlar natijasida yildan-yilga yuqori ko'rsatkichlarda oshib boroyotgani yaqqol ko'zga tashlanmoqda. Bu masalada, o'qituvchilar ham ma'lum bir guruh o'quvchilarini faqatgina ularning inllektual fikrlash qobiliyatiga ko'ra aqlli emas deb yondashishlari ham tanqidiy fikrlarga sabab bo'lmoqda.
May, 2024
299
Odatda bolalarning har tomonlama rivojlanishi uchun ota-onalar har qanday yoshdagi odamga IQni qanday oshirishni o'rganishga imkon beradigan turli usullarga murojaat qilishadi. Zamonaviy dunyo har bir bolaning miya faoliyatini oshirishning turli usullarini taklif qiladi. Natijada, chaqaloq yangi ma'lumotlarni idrok etishi va o'zlashtirishi osonroq bo'ladi.
Bilish testlari insonning aqliy faoliyatini baholaydi va uni taqqoslash imkonini beradi razvedka testlari maktab faoliyatini bashorat qiluvchi kognitiv qobiliyatning o'ziga xos shakllarini o'lchaydi, lekin musiqa, san'at, shaxslararo va shaxsiy qobiliyatlar kabi bu aniq ko'nikmalardan tashqarida bo'lgan aqlning ko'p shakllarini o'lchamaydi. Insonning aqliy faoliyati bolalikdan boshlab o'sishni boshlaydi. O'rta yoshdagi odamlarning IQ darajasi fikrlash testining natijasiga e'tibor qaratadigan bo'lsak, 100-120 atrofida bo'ladi.
Bu o'rtacha aniqlik. Demak, tafakkurning rivojlanishi bolalikdan boshlanishi kerak. Bolalarning aqliy rivojlanishining eng yaxshi progressiv usuli bu arifmetik misollardir. Bunga og'zaki hisoblash, oddiy matematik harakatlar, raqamlarni eslab qolish qobiliyati va boshqa
usullar kiradi. Asosiy muammo - buni bolalarga qanday qilib to'g'ri tushuntirish. Oddiy darslar o'tgan yillar davomida o'z samarasini bermayapti, ota-onalar farzandlarining aqliy qobiliyatini rivojlantirish uchun qo'shimcha darslarga murojaat qilmoqda.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Android Studio JetBrains ning IntelliJ IDEA dasturiy loyihasi bo'lib, Google ning Android operatsion tizimi uchun dasturiy taminot yaratish uchun mo'ljallangan rasmiy IDE (Integrated Development Environment) si hisoblanadi. Ushbu dasturlash muhiti macOs, Windows va Linux operatsion tizimlari uchun mo'ljallangan versiyalari mavjud. Android uchun avvalgi nativ dasturiy muhit Eclipse Android Development Tools (ADT) o'rnini xozirgi kunga kelib aynan Android Studio egallagan. Android Studio 2013-yil, 16-mayda Google I/O konferensiyasida e'lon qilingan. Eng birinchi versiyasi 0.1 dan boshlangan va 2014-yil iyunda 0.8-beta versiyasi chiqarilgan. Muqobil 1.0 versiyasi 2014-yil dekabr oyida taqdim qilingan.
Kotlin kross-platformali, statik ravishda yozilgan, yuqori darajali dasturlash tili. Kotlin Java dasturlash tili bilan to'liq o'zaro aloqa va faoliyatni amalga oshiruvchi imkoniyatga ega qilib loyihalashtirilgan va JVM versiyalarining standart kutubxonalaridan ham foydalanadi. Lekin Kotlin dasturlash tili sintaksisi Javaga nisbatan ancha qisqartirilgan va soddalashtirilgan. Kotlin JVM asosida ishlaydi, lekin shuningdek, JavaScript va nativ kodga ham kompilyatsiya qila oladi. JetBrains kompaniyasi Kotlinga homiylik qiladi va Google tomonidan Kotlin Foundation tuzilgan.
May, 2024
300
Java dasturlash tili yuqori darajali obyektga yo'naltirilgan til bo'lib, asosini klasslar tashkil etadi. Ba'zan uni klasslar tili deb ham atashadi. Dasturchilar orasida "bir marta yoz, hamma joyda ishga tushir (write once, run anywhere - WORA)" iborasi mavjud. Chunki, Javada yozilgan kod barcha qurilmalarda va platformalarda ishlay oladi. Odatda, Java kodlarini Java Virtual Mashina (JVM) baytkodga aylantiradi va ishga tushiradi. Java dasturlash tilining sintaksisi C va C++ dasturlash tillariga juda o'xshashdir. 2018-yildan boshlab Java GitHub platformasida eng ko'p foydalaniladigan tillardan biri hisoblanadi. Xususan, clientserver web ilovalarda 9 milliondan ortiq dasturchilar aynan Java dasturlash tilidan foydalanadi.
Firebase Realtime ma'lumotlar bazasi bulutda joylashgan ma'lumotlar bazasidir. Ma'lumotlar JSON sifatida saqlanadi va real vaqtda har bir ulangan mijozga sinxronlashtiriladi. Apple platformalarimiz, Android va JavaScript SDK'larimiz bilan o'zaro platforma ilovalarini yaratganingizda, barcha mijozlaringiz real vaqt ma'lumotlar bazasining bitta nusxasini baham ko'radi va avtomatik ravishda eng yangi ma'lumotlar bilan yangilanishlarni oladi.
Fragmentlar Androidda fragmentlar butunlay foydalanuvchi interfeysi hisoblanadi. Odatda, faqat ekranning malum bir bo'laklarini yoki butunlay yuzasini egallashi mumkin. Fragmentlar activitylar ichida foydalaniladi. Shuningdek, ular turli xil activitylarda qayta ishlatilishi mumkin. Fragment odatda ko'rinishlar (View) va ko'rinish guruhlari (ViewGroup) lar bilan deyarli bir xil bo'ladi.
Layout XML Fayllar Activitylar, fragmentlar va bazi ko'rinish guruhlari o'zlarining layuotlari va kontentlarida XML fayllarni ishlata oladi. XML fayl komponentlar xuddi GUI (Graphics User Interface) lar, fragmentlar va activitylar kabidir. Shunday qilib, bu komponent foydalanuvchi interfeysini qurishda ishlatiladi
Intentlar Android intentlar kichik obyektlar bo'lib, activitylar ularni Android operatsion tizimiga uzatadi va foydalanuvchi harakatlariga kerakli javoblarni qaytaradi. Misol uchun, foydalanuvchi biror rasmni yuborishi kerak bo'lsa, ilova yuborilish haqidagi so'rovchi tizimga yuboradi va tizim unga mos ravishda javob qaytaradi, masalan qaysi xizmatlar orqali yuborishini so'rashi mumkin(bluethooth, mms va h.k). Ko'pincha intentlar "ulashish harakatini" bildiradi. Boshqa ilovalar qanday "ulashish harakati" qandayligi belgilaydi va kerakli buyruqni bajaradi.
Widgetlar Android widgetlar activitydan tashqarida ko'rina olish xususiyatiga ega bo'lgan foydalanuvchi grafik interfeysi komponentidir. Masalan, ob-havo malumotini ko'rsatuvchi widgetlar Androidning bosh ekranlarida joylashishi mumkin. Widgetlar ilovaning implement qilingan va birlashtirilgan bo'lagi bo'lib hisoblanadi. Bazan ko'rinishlar(View lar) "widget"lar deb nomlangan. Masalan, ko'pchilik foydalanuvchi grafik interfeysi komponentlari (View subklass lari) Java paketlari ichida joylashgan android.widget deb nomlanadi.
May, 2024
301
Lekin, GUI komponentlari widget lar bilan bir xil emas, yani ular Android qurilmaning bosh ekranida joylashga olmaydi.
View va View Group Android GUI elementlari uchta toifaga bo'lingan: Activity lar, ko'rinishlar (View) va ko'rinish guruhlari (View Groups). Activity lar ekranlar/oynalar. Ko'rinishlar, matnni ko'rsatadigan matn ko'rinishi, foydalanuvchilarni bosishi mumkin bo'lgan tugma kabi boshqa GUI elementlarini o'z ichiga oladi. Ko'rinish guruhlar ko'rish uchun mo'ljallangan konteynerlardir. View Group guruhlari birlashuvlar to'plamini hosil qiladi. Ko'rinishlar va ko'rinish guruhlarini bir faoliyat yoki ichki qismda (bir faoliyat doirasida qayta kiritilgan) ichiga joylashtirish mumkin.
AnroidManifest.xml AndroidManifest.xml fayli to'plami, jumladan, dasturning tarkibiy qismi, faoliyati, xizmat ko'rsatuvchi, eshittirish qabul qiluvchilar, kontent provayderlari va hokazolar kabi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. U boshqa vazifalarni ham bajaradi, jumladan:
• Ruxsatlar bilan himoyalangan qismlarga kirish uchun ilovani himoya qilishga javobgardir.
• Android api-ni dasturda ishlatishini e'lon qiladi.
• Asboblar sinflarni ro'yxatini ko'rsatadi. Asboblar sinflarini, profil va boshqa ma'lumotlarni beradi. Ushbu ma'lumotlar dastur nashr etilguncha va undan keyin o'chirib yuborilishi mumkin.
Resurslar Androiddagi resurslar ilovadan foydalanadigan tasvirlar, strings va boshqa materiallar kabi narsalarga ishora qiladi, lekin ba'zi dasturiy tillar manba kodi ko'rinishida emas. Foydalanuvchi interfeysi resurslarning boshqa bir turidir. Layoutlarni IDE ning strukturasi va drag-and-drop GUI ishlab chiqaruvchisi yoki XML shaklida qo'l bilan tuzilgan bir vosita yordamida tuzish mumkin. Ba'zan tuzilgan foydalanuvchi interfeysi turli xil qurilmalarda ishlaydi: telefonlar, planshetlar, televizorlar va hk. Ba'zan yaratilgan interfeys turli muhitlar uchun moslashtirilishi kerak.
NATIJALAR
Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, yuqorida tilga olingan o'yin shakllari va shunga o'xshash o'yinlar inson miyasini charxlash va aql kvantini oshirishga xizmat qiladi. Bola qaysi sohada o'zini eng yaxshi ko'rsatishi va muvaffaqiyatga erisha olishini oldindan aytish juda qiyin. Ota-onalar farzandlarini bir nechta sinflarga yozadilar va har biridan ajoyib natijalarni kutishadi. Lekin birinchi navbatda, bolaga tayyorgarlik ko'rish imkoniyatini berish yaxshidir - diqqatni jamlash, qat'iyatlilik va xotirani yaxshilash qobiliyatini rivojlantirish. Bunda aqliy arifmetika yordam beradi. Nima uchun aqliy arifmetika bolaning IQ darajasini rivojlantirishning eng yaxshi usuli hisoblanadi? Buning bir qancha sabablari bor.
Mental arifmetika darslari miyaning chap va o'ng yarim sharlarining teng rivojlanishiga qaratilgan. Har ikkala yarim
May, 2024
302
shaming yuqori darajada rivojlanishi, masalan, Eynshteyn kabi, dahoning belgisi va muvaffaqiyat kaliti hisoblanadi. Mental arifmetika bo'yicha turli qiziqarli darslar har qanday bolani o'ziga jalb qilishi mumkin, shu bilan uning bilimga va ijodkorlikka bo'lgan qiziqishini kuchaytiradi.
IQ darajani oshirish uchun mobil ilova juda qulay va samaralidir. Uni ishga tushirish va foydalanish quyidagicha amalga oshiriladi:
1-rasm. Kirish oynasi. Ushbu kirish oynasida foydalanuvchi ismini yozgan holda kiradi.
Beglnnc^^y
5-» Jf
middle
09«: 11-20
№
Pro
2-rasm. Darajani tanlash oynasi.
May, 2024
303
Ushbu oynada yoshga bog'langan holda qiyinlik darajasi tanlanadi.
3-rasm. Testni ko'rinishi. Bu oynada biz testni qiyinlik darajasini tanlagan holda tesni boshlanganligini ko'rishimiz mumkin.
Congratulations
. *dTÄ5 ■
4-rasm. IQ darajamiz natijasi. Ushbu oynada testni natijasini ko'rishimiz mumkin va biz uni o'zmizga saqlab qo'yishimiz, yoki testdan qoniqmagan bo'lsak qayta ishlashimiz va asosiy oynaga qaytishimiz mumkin.
May, 2024
304
MUHOKAMA
Miya uchun mashqlar har safar bizga ko'proq tanish bo'lib bormoqda. Buning sababi shundaki, olimlar miyaning ishlashi haqida qanchalik ko'p ma'lumotga ega bo'lishsa, biz nafaqat tanamiz, balki miyamiz ham sog'lig'ini saqlash muhimligini tushunamiz.
Qarish aqliy tanazzulga olib keladi degan fikr kognitiv tadqiqotlardagi yaqinda kashf qilingan narsa emas. Uilyam Shekspir o'zining "Hech narsa haqida ko'p ado" asarida yozganidek.
"Yosh kelganda, aql ketadi". Yaxshi xabar shundaki, yaqinda olib borilgan tadqiqotlar bu fikr mutlaqo to'g'ri emasligini ko'rsatdi. Bugungi kashfiyot shuni ko'rsatadiki, miya moslashuvchan va yangilanishi mumkin va yoshga qaramay, uning mahsuldorlik darajasini saqlab qolishi va hatto yaxshilashi mumkin. Agar inson faol va ongni rag'batlantiradigan turmush tarzini olib borsa. Bizni ushbu ilovada miyamizni charxlashimiz va o'zmizga bo'lgan ishonchimizni mustahkamlashimiz ya'ni olgan ballarimiz orqali rag'batlantirishimiz ham mumkin.
XULOSA
O'zbekistonda fuqorolarning intellektual fikrlash darajasini oshirish bo'yicha turli xil islohotlar xususan, ta'lim sohasiga oid rivojlanish dasturlari ishlab chiqilayotgan bo' lsa ham, muvaffaqiyatlarga qaramasdan hali ham turli xil kamchiliklar ko'zga tashlanadi. Tendentsiya asta-sekin o'zgarib borayotgan bo'lsa-da, bu mavzuda ayollardan ko'ra erkaklar ustunlik qiladi, deb ishoniladi. Bunga asosiy sabablardan biri, oliy ta'lim muassaslarida ta'lim olayotgan ayol- qizlarning sonining kamligi, ayniqsa aniq fanlar kesimida bu ko'rsatkich tubdan farq qiladi. Hozirgi kunda, juda ko'p ayol-qizlarning ijtimoiy sohalarda faol ekanligini ko'rishimiz mumkin. Ammo aynan yuqori darajadagi intellektual fikrlash qobiliyatini talab qiladigan sohalarda deyarli qizlarning soni O'zbekistonda qilinayotgan islohotlar natijasida yildan-yilga yuqori ko'rsatkichlarda oshib boroyotgani yaqqol ko'zga tashlanmoqda. Bu masalada, o'qituvchilar ham ma'lum bir guruh o'quvchilarini faqatgina ularning inllektual fikrlash qobiliyatiga ko'ra aqlli emas deb yondashishlari ham tanqidiy fikrlarga sabab bo'lmoqda. Ajablanarlisi shundaki, ammo ingliz tili yoki tarix fanidan eng yaxshisi deb nomlanishi mumkin. Ko'plab o'quvchilar hozirda ba'zi fanlarni zerikarki deb hisoblashi, ayniqsa tabiiy fanlar kesimida bu holat ko'p kuzatilmoqda. Buning asosiy sabablaridan biri tabiiy fanlar, xususan matematika, fizika va hakozo. Yuqori darajadagi intellektual fikrlash qobiliyatini talab qiladigan fanlar sirasiga kiradi. Bu fanlar kesimida muvaffaqiyatga erishish uchun har bir insondan yuqori darajada fikrlash IQ ni talab qiladi. Biz ko'pgina ilovar va IQ ni aniqlab beradigan web-saytlarni
May, 2024
305
kamchiliklarini ko'rib chiqqan holda ilovadagi ushbu kamchiliklar bartaraf etildi. REFERENCES:
1. "Kotlin on Android. Now official". Today, at the Google I/O keynote, the Android team announced first-class support for Kotlin.
2. Braaten, Ellen B.; Norman, Dennis (1 November 2006). "Intelligence (IQ) Testing". Pediatrics in Review. 27 (11): 403-408. doi:10.1542/pir.27-11-403. ISSN 0191-9601. PMID 17079505. Retrieved 22 January 2020.
3. "Kotlin is now Google's preferred language for Android app development". TechCrunch. Retrieved 2019-05-08. Krill, Paul (Jul 22, 2011).
4. Kaufman & Lichtenberger 2019.
5. "JetBrains readies JVM language Kotlin". infoworld.com. InfoWorld. Retrieved February 2, 2014. Waters, John (February 22, 2012).
6. Devlin, B.; Daniels, Michael; Roeder, Kathryn (2018). "The heritability of IQ". Nature. 388
7. "The Horrifying American Roots of Nazi Eugenics" 11 November 2017.
8. Kaufman 2009, p. 132.
9. "Basic Syntax". Kotlin. Jetbrains. Retrieved 19 January 2018.
10. What is the correct English pronunciation of Kotlin?". 9 November 2019.
11. http://www.princeton.edu/~tleonard/papers/retrospectives.pdf
12. https://infinum.co/the-capsized-eight/top-5-android-libraries-every-android-developer-should-know-about
|_May, 2024
Multidisciplinary Scientific Journal
