Научная статья на тему 'IOT АСОСИДА ТИББИЙ МАЪЛУМОТЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН УСУЛЛАР'

IOT АСОСИДА ТИББИЙ МАЪЛУМОТЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН УСУЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
23
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
biosignal / Internet of things (IoT) / interpolation / spline / sensors / cloud technologies.

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Зоҳиров Қудратжон, Тўраев Азиз, Рўзибоев Феруз

This article provides information on the application of spline methods and IoT technology in the processing of medical data (signals). These approaches make it possible to increase the speed and efficiency of remote processing of biosignals.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по компьютерным и информационным наукам , автор научной работы — Зоҳиров Қудратжон, Тўраев Азиз, Рўзибоев Феруз

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «IOT АСОСИДА ТИББИЙ МАЪЛУМОТЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН УСУЛЛАР»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE INDUSTRY" APRIL 27-28, 2023

IOT АСОСИДА ТИББИЙ МАЪЛУМОТЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШДА ЦУЛЛАНИЛАДИГАН УСУЛЛАР Зохиров Цудратжон1, Тураев Азиз2, Рузибоев Феруз3

!ТАТУ ^арши филиали "Ахборот технологиялари" кафедраси доценти, PhD, 2ТАТУ ^арши филиали "Ахборот технологиялари" кафедраси ассистенти, 3ТАТУ ^арши филиали магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.7853368

Abstract. This article provides information on the application of spline methods and IoT technology in the processing of medical data (signals). These approaches make it possible to increase the speed and efficiency of remote processing of biosignals.

Keywords. biosignal, Internet of things (IoT), interpolation, spline, sensors, cloud technologies.

КИРИШ

Фан ва технология сохдсининг ривожланиши учун куйиладиган масалаларни ечишда аник усуллар билан ечим топиш х,ар доим х,ам осон булавермайди. Жуда куп холларда куйиладиган масалани берилган аникликда олдиндан берилган шартлар асосида такрибий ечимини топиш кулланиладиган якинлашиш тезлиги юкори булган метод ва математик моделларини ишлаб чикиш асосий масалалардан биридир. Шундай экан сигналларга ракамли ишлов беришда аник яхши самара берадиган усулларни танлаш дорзарб масала х,исобланади. Хозирги кунда тиббиётда замонавий ахборот коммуникацион технологияларни куллаш долзарб масалалрдан бири булиб колмокда. Ушбу технологиялар ёрдамида инсон саломатлигини ахборот - коммуникацион технологияларни куллаган холда техник реабилитация килиш имкониятлари яратилади [1 ].

Бундай интерполяцион методлардан Ньютон интерполяцион методи, Логранж интерполяцион методи, Сплайн интерполяцион методи ва бошкалар киради. Ушбу интерполяцион методлар сигналларнинг турига караб узига хос ютук ва камчиликларга эга.

Хусусан, тиббиётда, сейсмик сохдда, тасвирлар сифатини яхшилашда, компьютер микропроцессорини параллел ишлаш тизимида ишлатиладиган функциялардан бири бу сплайн функция х,исобланади. Х,ар кандай функциялар аник бир масалани ечиш учун каратилган булади, сплайн функциялар х,ам худди шундай вазифани бажаради.

1- жадвал.

Математик усуллар тах,лили

№ Методлар Имкониятлари

1 Фурье Бунда сигнал куриниши синусоидал куринишда булмаса хатолик ортиб кетади. Коэффициентларни х,исоблашда sin^) ва ^s^) оркали х,исобланади.

2 Логранж Сигналнинг барча кийматларини олиб битта полином курилади. Сигнал кийматлар сони ошиши билан полином даражаси ошиб боради. Бу компьютерда х,исоблаш амалларининг сони ошишига олиб келади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE INDUSTRY" APRIL 27-28, 2023

3 Ньютон Бу усул хам Логранж каби ифодаланади факат унда чекли айирмали усуллардан фойдаланилади. Бунда компьютерда хисоблашларни амалга ошириш мураккаблиги билан изохланади.

4 Сплайн Бу берилган сигналга энг я;ин келувчи ва коэффициентларини хисоблашда тенгламар тизими ечишни талаб килмайдиган усулдир. Бунда катта хажмда маълумотларга ёки сигналларга ишлов беришда жуда кул келади.

Сунги йиллар давомида турли хил техник курилмалар («Things» - «ашёлар»)нинг Интернет тармогига оддий уланиш имконини берувчи радио тулкинли идентификациялаш RFID (Radio Frequency IDentification), симсиз сенсор тармоги WSN (Wireless Sensor Network), якин алока NFC (Near Field Communication), машиналараро М2М (Machine -to-Machine) ва инсон ва машина алокаси M2H (Machine to Human) алока тармоклари сезиларли даражада ривожланди. Бу эса уларнинг тармокка уланишлар сонини ошишига олиб келди.

Cisco IBSG компаниясининг консалтинг булими тахлили буйича, 2008-2009 йиллар мобайнида Интернет тармогига уланган курилмалар ер юзидаги инсонлар сонидан ошиб кетган ва 2015 йилга келиб уларнинг микдори 25 миллиардни ташкил этди. 2020 йилга бориб эса бу курсаткич икки баробарга, яъни 50 миллиардни ташкил этади (1.10- расм). Шу куринишда «Интернет инсонлар» тушунчасидан «Интернет ашёлар», яъни IoT тушунчасига утиш жараёни амалга ошмокда.

Умуман олганда, ахборот-коммуникация нуктаи назаридан IoT тушунчасини куйидаги формула оркали ифодалаш мумкин:

IoT = сенсорлар (датчик) + маълумотлар + тармок + хизмат

Сунгги пайтларда биомедицина сигналларни кайта ишлашга ривожланиб бормокда. Биосигнал хар кандай тирик организмда мавжуд булади.

Электр биосигналлари ёки биоэлектрик вакт сигналлари одатда орган ёки хужайра тизимидаги асаб тизими харакатларининг фарклари эвазига хосил буладиган электр токи йигиндиси хисобига хосил булади [2-3].

Буюмлар интернети (1оТ) - бу обьектларга маьлумотлар йигиш ва алмашиш имкониятини берадиган электроника, дастурий таьминот, сенсорлар ва тармок уланиши билан урнатилган жисмоний курилмалар ва бошка нарсалар тармогидир. Уни тиббиётга тадбик килиш оркали тиббиёт сохасидаги кийин амалиётларни амалга ишириш ва асамарадорликни янада ошириш мумкин. 2020 йилга келиб, IoT билан боглик технологияларнинг 40% айнан биомедицина сохасига боглик ва бу технологиялар бозорининг асосий кисмини эгаллаб улгурган. Шунингдек, тиббий информатика каби тиббиёт ва ахборот технологияларининг бирлашиши согликни саклашни янада ривожлантиради, харажатларни камайтиради, самарасизликни камайтиради ва хаётни саклаб колади.

1-расмда тиббиётдаги ушбу тадбик касалхонадаги ЪТ ни куллаш концепсияси келтирилган. Бунда, касалланган беморда шахсий карта мавжуд булиб, сканердан утказилганда хавфсиз булутга (Cloud) уланади, унда электрон тиббий курсаткичлари ва лаборатория натижалари, тиббий ва ретцептлар тарихи сакланади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE INDUSTRY" APRIL 27-28, 2023

1- расм. IoT ахритектураси асосида тиббиёт сохдсидаги касалхонадаги маълумотларни алмашинув жараёни

Шифокорлар ва хдмширалар ушбу ёзувни планшет ёки стационар компютерда осонгина олишлари мумкин. ХУЛОСА

Маколада келтирилган фикр ва мулох,азалардан келиб чиккан х,олда куйидагича хулосага келиш мумкин:

1. Тиббий сигналларни (маълумотларни) кайта ишлашда сплайн усулларни куллаш катта хажмдаги маълумотларга ёки сигналларга ишлов беришда жуда кул келади.

2. Тиббий сигналларни кайта ишлашда самарадорликни ошириш максадида IoT технологиясидан фойдаланиш мумкин, бунда беморга масофавий ёрдам бериш, унинг саломатлигини мониторинг килишда кулайликлар яратади.

REFERENCES

1. 1. Зайниддинов Х.Н., Бахрамов С.А.. Теория сплайнов // Моногра-фия -Т.: "Aloqachi", 2019. - 174 стр., ISBN 978-9943-983-02-8

2. Зайнидинов Х.Н., Махмуджанов С.У., Аллабергенов Р.Д., Яхшибаев Д.С. Интернет вещей (учебное пособие). T., «Aloqachi», 2019, 206 стр. ISBN 978-9943-5897-0-4

3. Chao Lia, Xiangpei Hua Lili Zhangb, "The IoT-based heart disease monitoring system for pervasive healthcare service", International Conference on Knowledge-Based and Intelligent Information and Engineering System, KES2017, 6-8 September 2017, Marseille, France.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.