Научная статья на тему 'ИНТЕНСИВ УСУЛДА ЯШИЛ ҚАЛАМЧАЛАРДАН ЛИМОН КЎЧАТЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ИНТЕНСИВ УСУЛДА ЯШИЛ ҚАЛАМЧАЛАРДАН ЛИМОН КЎЧАТЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

160
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
лимон / яшил қаламчалар / сунъий туман ҳосил қилиш ускунаси / ривожланиш / илдиз / каллюс

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Жамшид Баходирович Агзамходжаев

Мақолада лимонни бир йиллик новдаларини 10-12 см узунликда 4-5 бўғинли яшил қаламчаларидан туман ҳосил қилувчи ҳимояланган жойда илдиз оттиришнинг янги жадаллашган усуллари ишлаб чиқилиб, амалиѐтга жорий этишга тавсия қилинади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕНСИВ УСУЛДА ЯШИЛ ҚАЛАМЧАЛАРДАН ЛИМОН КЎЧАТЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

ИНТЕНСИВ УСУЛДА ЯШИЛ ЦАЛАМЧАЛАРДАН ЛИМОН КУЧАТЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Жамшид Баходирович Агзамходжаев

Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-

тадкикот институти илмий ходими

АННОТАЦИЯ

Маколада лимонни бир йиллик новдаларини 10-12 см узунликда 4-5 бугинли яшил каламчаларидан туман хосил килувчи химояланган жойда илдиз оттиришнинг янги жадаллашган усуллари ишлаб чикилиб, амалиётга жорий этишга тавсия килинади.

Калит сузлар: лимон, яшил каламчалар, сунъий туман хосил килиш ускунаси, ривожланиш, илдиз, каллюс.

Кириш. Республикамиз хукумати томонидан халкимизнинг моддий ва маданий турмушини яхшилаш, жумладан уларнинг озик-овкат махсулотларига нисбатан усиб бораётган талабини кондириш борасида самарали ишлар олиб борилмокда. Шу билан бирга юкори сифатли кучатларни жадаллик билан етиштиришнинг янги услубларини ишлаб чикишни топширилган. Шунга асосан юкори сифатли кучатларни жадаллик билан етиштиришнинг янги услублари ишлаб чикилмокда ва ишлаб чикаришга тадбик килинмокда. Булардан бири бу истикболли усул - яшил каламчалаш усулидир. Яшил каламчалаш усулида экиш материалларини етиштириш нисбати пасайиб, об-хаво шароитидан келиб чикиб, у иссикхона шароитида амалга оширилади. Бу усул айникса экиш материалларини ишлаб чикаришни жадал кенгайтириш учун жуда мухим булиб, кучатларни купайтириш коэффициенти юкорилигини таъминлайди.

Яшил каламчалар, усимлик новдаларини барги билан вегетатив купайтириш усулларидан биридир. Илдиз отмаган яшил каламчаларни меъёрида устириш учун хаво намлиги 80-90%, етарли даражадаги ёруглик, юкори харорат (25-300С) ва илдиз шаклланадиган кисмида аэрация булиши талаб этилади. Илдиз шаклланиши муваффакиятли утиши учун яшил каламчаларни илдизи усадиган мухит харорати, атрофидаги хаво хароратига нисбатан 3-50 юкори булиши керак. Бундай шароитни яратиш учун экилган каламчалар устидан сувни

143

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

шундай сепиш керакки, бунда сувнинг майда томчилари барг устига тушиб, илдизи усадиган мухит 70% дан ортик намлаб куймаслиги керак. Баргдаги сув буглатишини, намликни тез парлатишини олдини олиш максадида каламча экилган ёпи; иншоат устидаги полиэтилен плёнка устидан куёш нуридан химояловчи мослама ёки буз ёпиш билан амалга оширилади.

Лимон усимликлар иссикхоналарда яшил каламчадан купайтирилади. Доимий яшил булгани учун йил буйи каламча олиш мумкун, бирок бахор (фавралнинг охири-мартнинг бошлари) ва эрта куз пайтида (августнинг иккинчи ярми-сентябрнинг бошлари) каламчадан купайтиришнинг энг макбул муддати хисобланади. Эрта бахорда (февраль-мартда) яшил каламчалар тайёрланиб махсус озикавий мухитга экилганда 80-90% тутади. Бахорда тайёрланганда яшил каламчаларнинг иссикхоналарда устирилиш муддати нихоятда кискариб, шунга мувофик кучат етиштириш сарф харажатлари хам камаяди.

Бахорда экиш учун пишган ва чала пишган, пустлоги тук яшил ва 4-5 миллиметрли утган йилги новдалар каламча килинади. Ингичка, кучсиз ривожланган, шунингдек, бачки новдалардан каламча олмаслик керак. Новдалардан уткир ток кайчи (секатор) билан 8-10 см узунликдаги каламча кесилади. Пастда бевосита барг банди тагидан тугри бурчак остида, юкорида барг бандида 3-5 миллиметр балланддан кесилади. Кесишда пусти шилиниб кетмаслиги керак. Сунгра пастки бир-иккита баргги олиб ташлаб, колганларида барг (юзаси) пластинкасининг1/3 кисми кесилади. Каламчалар кам сув буглатиш ва уларни анча калин экиш учун шундай килинади.

Иссикхоналарнинг ичи ва стелажлар каламча экишдан 2-3 хафта олдин профилактик максадида касаликка карши Импак припарати 3% эритмаси, хашоратларга карши - Каратэ, Гаучи хамда Вертимэкс припаратидан 5% эритмасидан стелажлар дориланди. Каламчалар махсус тайёрланган тупрокка солинган стелажларга экилади. Стеллажнинг тагида сув окиб тушиши учун тешик булиб, тубига 15 см калинликда майдаланган тош-шагал дренаж катлами хосил килинди. Сунгра шагал кумилгунча йирик кум солинди, унинг устига 1012 см калинликда 1/3 кисм 1 кисм тупрок 2 кисм чириган гунг иборат озукали аралашма солинди. Бир текис булиши ва яхши аралашиши учун тупрок ва гунг элаб олинади. Бу аралашма устига яна 5-7 см калинликда йирик тоза кум солинди. Хдммасининг умумий калинлиги 30-35 см га етди.

Каламча экишдан 5-6 кун олдин, кум билан озукли аралашма мухит 1 м майдонга 5 литр, касаликка карши Хлор

144

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-EANYUTUQLAR^

окси мед (ХОМ), хашоратларга карши - Каратэ, Гаучи хамда вертимэкс припаратидан 5% эритмаси билан ишлов берилди. Шундан кейин иссикхона эшиги ёпиб куйилди. Каламча экишдан бир кун олдин иссикхоналар шамоллатилди. Каламчалар стелаждаги кумнинг намланган устки катламига 5x5 см ораликда экилди. Улар кумга купи билан 2-2,5 см кириб туриши керак.

Каламчалардан февраль ёки август ойида иссикхонага курилган стелажларда илдиз оттирилди. Каламчаларга экиш олдидан Гидрауксиннинг 0,1%-ли моддасига 2%-ли витамин-С аралашма эритмаси 1 л сувда тайёрланиб, Яшил каламчалар таги текис пластмаса идишга тик холда тахланиб остки куртаги кумилгунга кадар 14-16 соатга салкин падвалга куйилди. Каламча тайёлашда 6-8 мм калинликдаги новдалардан вариантлар буйича 1 -вариант 1 та барг, 2-вариант 2 та барг, 3-вариант 3 та барг ва 4-вариант 4 тагача барг колдирилади ва назоратда 2 барг ярмигачан кесилган вариант билан солиштирилиб урганилди.

Кучатларни экиш ва парваришлаш агротехника коидаларига риоя килган холда амалга оширилди. Х,ар бир вариантда 50 донадан каламча 3 кайтарикда экилди. Каламчаларда илдиз шаклланиши хар 2 кунда хисоб-китоб килиб турилди. Каламчалар бутунлай илдиз отиб булгач, яъни 40-чи куни каламчанинг асосий ва кушимча илдизларининг микдори хамда узунлиги, жумладан бачкилари хисоб-китоб килинди.

Тадкикот натижалари шуни курсатдики, Мейер навли лимоннинг каламчаларидаги баргларнинг сонига караб илдиз олиши турли муддатларда шаклланди. Каламчаларда барг канча куп булса, уларда шунча тез илдиз шаклланди.

Каламчаларда барг сони илдиз тизимидаги асосий ва кушимча илдиз пайдо булишига таъсири куринди. Каламчаларда колдирилган барглар сони ошиши билан асосий ва кушимча илдизларнинг шаклланиши хамда уларнинг узунлиги ортиб боради. Агар, 1 баргли каламчаларда асосий шаклланган илдизлар сони 5 та умумий узунлиги 41 см ли 27 та кушимча илдизлар шаклланган булса, бунда 4 баргли каламчанинг илдиз сони 12 та, кушимча илдиз сони 65 та, умумий узунлиги 71 см, ёки 2 баробар куп илдизни ташкил этди.

Олиб борилган тадкикотда каламчалардаги баргларни сони бир хил лекин барг сатхи хар-хил булганлигидан илдиз шаклланишида фарк аникланди. Барг сатхи канча кенг булса, шунча куп асосий ва кушимча илдизлар шаклланди. Масалан, агар икки ён барги

145

ytadq^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

кесилган каламчаларда 1 новдада 9 та асосий илдиз, кушимча илдиз 39 та шаклланган булса, умумий узунлиги 54 см. икки барги бутун каламчаларда асосий илдизи 10 та, кушимча илдизлар сони 55 та умумий узунлиги 57 см ни ташкил килди.

Каламчаларда илдиз отиш даврида новдадаги барча барглар сакланиб янги ёш навдалар усиб чика бошлади.

Илдизлари шакиланган 4 баргли каламчаларда камида бир донадан купчилигида икктадан янги ёш новдалар шакиланиб уртача узунлиги 6-7 см.ташкил килди.

Куриниб турибдики, лимоннинг Мейер навининг каламчаларида илдиз тизимининг шаклланиш даражаси ва усимлик организмининг тикланиши каламчаларда кенг сат^ли баргларнинг мавжудлигига боглик.

Олинган маълумотлар куриниб турибтики каламчаларда баргларнинг куп булиши баргдаги намликни тез йукатиб буглатувчи омилга эмас, балки каламчаларда баргларнинг озик моддалари захирасини сакловчилигидан далолат беради.

Каламчаларда баргларнинг куп булишини барг юзаси сатхи ассимилянтларни окимини илдиз усиши шаклланиши уларда барвакт ва бакувват илдиз пайдо булиши тушунилади.

Олинган маълумотлар асосида куп баргли каламчаларда барглардан илдиз тизимига озика модданинг окиш тезлиги устун булиши натижасида усимлик жадал тикланади сув танкистиги сезилмайди.

Хулоса. Тадкикот натижалари лимоннинг Мейер навини 4- вариант усулда 4 барг колдирилганда купайтириш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Абдуллаев Г.А. Биология и морфология роста и плодоношения различных сортов лимона на молодом возрасте /Автореферат/. Издательство Грузинского с.-х института. 1958. - 16 С.

2. Арсланов М.А. О роли витаминов в укоренении черенков лимона. // Ж. Субтропические культуры. - Москва, 1970. -№6. - С. 107-109.

3. Арсланов М.А. Размножение лимона зелеными черенками. // Ж. Сельскоехозяйство Узбекистана. -Ташкент, 1971. - № 4. - С. 8-10.

4. Воронцов В.В.,Улейская Л.И. Лимон и другие цитрусовые растения в доме. - М.:Фитон,2008. - 125 С.

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.