Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ҲИМОЯЛАНГАН ЕРЛАРДА КИВИ ЎСИМЛИГИНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ҲИМОЯЛАНГАН ЕРЛАРДА КИВИ ЎСИМЛИГИНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

128
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Киви / ҳимояланган ерлар / витамин / мева / парваришлаш / кўчат / агротехника / ўғитлаш / ҳосил. ҳосилдорлик

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Дилмуроджон Мирзамахмудович Ўринов, Ибрагимжон Абдурагимович Иминов, Дурдона Нўмонжонова

Мақолада Ўзбекистон шароитида иссиқхоналарда кенг миқѐсда кивининг Aktinidiya Chinnec турига мансуб Hayward ва Atlas навларини етиштириш ҳамда аҳолини ушбу витаминга бой симлик билан мунтазам равишда таьминлашга оид масалалар юзасидан маьлумотлар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Дилмуроджон Мирзамахмудович Ўринов, Ибрагимжон Абдурагимович Иминов, Дурдона Нўмонжонова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ҲИМОЯЛАНГАН ЕРЛАРДА КИВИ ЎСИМЛИГИНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

УЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ^ИМОЯЛАНГАН ЕРЛАРДА КИВИ УСИМЛИГИНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ

Дилмуроджон Мирзамахмудович Уринов

Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институти илмий ходимиАндижон илмий тажриба

станцияси

Ибрагимжон Абдурагимович Иминов

Андижон ^ишлок Хужалиги ва агротехнологиялар институтикатта укитувчи,

Дурдона Нумонжонова

Андижон ^ишлок Хужалиги ва агротехнологияларинститути, 2- боскич

магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада Узбекистон шароитида иссикхоналарда кенг микёсда кивининг Aktinidiya Chinnec турига мансуб Hayward ва Atlas навларини етиштириш хамда ахолини ушбу витаминга бой симлик билан мунтазам равишда таьминлашга оид масалалар юзасидан маьлумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Киви, химояланган ерлар, витамин, мева, парваришлаш, кучат, агротехника, угитлаш, хосил. хосилдорлик.

Кириш. Узбекистон Республикаси Прездентининг 2022 йил 28 январдаги ПК-60-сонли "2022-2026 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг еттита устувор йуналишлари буйича "Тараккиёт стратегияси" фармонининг 30-бандида Экспортбоп махсулотлар етиштириш хамда мева-сабзавотчиликни ривожлантириш, интенсив боглар майдонини 3 баравар ва иссикхоналарни 2 баравар купайтириб, экспорт салохиятини яна 1 миллиард АКШ долларига ошириш топширида белгилаб берилган вазифаларни амалга оширишда замонавий интесив усуллар ёрдамида кишлок хужалиги махсулотларини етиштиришга каратилган тадкикотлар катта ахамият касб этади.[1]

Киви шундай экспортбоб меваларлар каторидан урин олмокда. Унинг ватани Хитой хисобланади. Ушбу кичик

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

168

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

яшил мева Осиё мамлакатларида пайдо булганида, у хитой крижовниги деб номланди. XX асрнинг бошларида декоратив усимлик сифатида Янги Зеландияда термофил актинидия дея етиштирила бошланди ва богбонлар орасида тез вактда оммалашди. У кулай икдими шароитида ушбу янги экин фаол ривожланиб. Хрзирги кунга келиб киви Грузия, Абхазия, Болгария, Греция билан чегарадош худудларда, шунингдек Индонезия, Италияда жуда куп майдонларни эгаллади. Ушбу усимликнинг йирик мевали навлари Краснодар улкасида этиштирилмокда.

Киви усимлиги иссик иклимли-тропик худудлардан келиб чиккан усимлик хисобланади. Киви дарахтга ухшаш тропик лианадир (чирмашиб усувчи усимлик).

Киви меваси таркибида А, Б1, Б2, Б6, Б9, C, Э, ПП витаминлари ва куплаб микро ва макроелементлар мавжуд. Шу сабабли уни организм учун жуда фойдали шу билан бирга кам калорияли булгани боис, диетологлар пархез тутиш пайтида унинг махсулотларини истеьмол килишни тавсия этадилар. Киви меваси онкологик, юрак-кон-томир касалликларини бартараф этиб, кондаги тромб (тикин)ларни йукотишга ёрдам беради.

Овкатланишдан олдин 1 -2 дона киви истеьмол килинса, кондаги холестерин микдори камаяди.

Киви меваси косметология сохасида хам кенг кулланилади. Унинг мевалари терини яхши тозалаб, фойдали моддалар билан туйинтиради. Киви мевалари, барча мевалар каби янгилигича истеьмол килиниб, турли пишириклар ва бошка ширинликлар тайёрлашда, уларни безашда кенг ишлатилади. Италияда кивидан хатто пица хам тайёрланади. Шунингдек, кивидан салатлар тайёрлаш, гуштни маринадлашда хам фойдаланиш мумкин.

Бизнинг мамлакатимиз — Узбекистон иклим шароитлари киви етиштириш учун куп хам мос келмасада, бирок миришкор дехконларимиз, хаваскор богбонлар химояланган ва очик майдонларда Кивининг Hayward ва Atlas навларини етиштириб ахолини сервитамин ва узига хос таьмга эга киви махсулотлари билан таминлашни олдиларига максад килиб куйишган, бу борада бир канча ижобий натижаларни эришилмокда.

Киви етиштиришдаги замонавий усулларини илмий асосларини урганиш ушбу ишнинг максадидир.

Энди, ушбу экзотик мевани Академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институтининг Андижон илмий тажриба станцияси

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

169

ytadqq

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

тажриба майдонларида етиштириш агротехникаси ишлаб чикилмокда.

Уругидан униб чиккан киви кучатининг биринчи меваларни узок вакт (45 йил) кутиш керак - киви экилгандан 3-4 йил утгач гуллайди, баъзида гуллаш факат 6 йиллик уругкочатларда содир булади. Ушбу усимлик чанглатувчини талаб килади. Чангчили ва уругчили киви туплари бир-бирига якин атрофда жойлашиши керак. Ургочи гул тугунчаси анча катта. Бир вактнинг узида иккала эркак ва ургочи гуллари булган икки жинсли усимликлар хам мавжуд. Уларга чанглатувчи нав булиши шарт эмас.

Биологик пишиб етилган мевасидан уругларини ажиратиб олинади ва мева эти куйкаси(пулпа)дан яхшилаб ювилади ва куритилади.

Уругларни ундириб олиш учун стратификасия килиш лозим Пластик касеталарга чириннди-тупрок аралашмасидан таёрланади сунгра 2-3 мм. чукурликда экилиб холда тупрок намлигини 75-80 % даражада тутилиши зарур ва хаво харорати 22-240С да киви уруглари 2 хафта ичида униб чикади.

Уругидан униб чиккан киви кучатининг биринчи меваларни узок вакт (45 йил) кутиш керак - киви экилгандан 3-4 йил утгач гуллайди, баъзида гуллаш факат 6 йиллик уругкочатларда содир булади. Ушбу усимлик чанглатувчини талаб килади. Чангчили ва уругчили киви туплари бир-бирига якин атрофда жойлашиши керак. Ургочи гул тугунчаси анча катта. Бир вактнинг узида иккала эркак ва ургочи гуллари булган икки жинсли усимликлар хам мавжуд. Уларга чанглатувчи нав булиши шарт эмас.

Киви ёки Акйт&уа СЫпдее уруглар, пайвандланган ва селекцион навларини кучатлари, поясининг ёгочлашган кисми ва илдиз бачкисини пайвандалаш йули билан купайтиради.

Киви новдалари усиш даврида ёгочлашган кисмидан новда 15 см. кесилади; Х,ар бир кесишда 3-4 куртак булиши керак. Юкори иккита баргни туткичда колдириб, бошкалари олиб ташланади. Пастки кисми бир оз - 45 даража киярок булиши керак. Юкори кисми куртакдан тахминан 1 см. Колдирилиб кесилиши керак. Каламачанинг пастки кисми биостумяторлар билан ишлов берилади ва тупрок, кум ва вермикулит (перлит) аралашмаси билан тулдирилган дренажли политилен идишларга вертикал равишда экилиб сугорилади. Экилган усимликлар илдизлар 3-4 хафта ичида пайдо булади. Иссикхонани тез-тез шамоллатиш пайтида каламчаларни мунтазам равишда намликни саклаш максади сув пуркалиб турилади.

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-EANYUTUQLAR^

Каламчаларидан купайтирилиб, илдиз олган кучатлар она усимликнинг кимматли хужалик хусусиятларини тулик такрорлайди.

Таёр булган кучатлар бахорда экиш тавсия этилади. Одатда хар бир эркакка 5-6 ургочи усимлик экилади. Киви юзаки илдиз тизимига эга эканлигини хисобга олсак , экиш тешиги саёз булади: 0,5х0,5х0,5 м Киви яхши куриган гумусга бой тупрокларни яхши куради. Энг яхши нисбат чириган гунг ёки компост ва унумдор тупрокининг 1:2 нисбатдаги аралашмаси хисобланади. Илдиз буйни ер сатхидан 3 см баландликда булиши максадга мувофикдир, чунки чукур экиш усимликнинг куриб колиши мумкин.

Киви намликни яхши куради, шу билан бирга усимликнинг яхши ривожланиши учун хар бир усимлик учун 20-25 г азот, 10 г фосфор, 10-20 г калийли угитларни билан озикланитирилади. Киви тез усишини хисобга олсак, яхши ривожланиш учун дархол симбагазлар урнатиш керак,

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони ПФ-60. 2022 йил.

2. Рыбаков А.А., Остроухова С.А."Узбекистон мевачилиги" Т.: Уктувчи 1981.

3. Morton J. Kiwifruit: Actinidia deliciosa In: Fruits of Warm Climates, 1987

4. Владимир Б Можно ли вырастить настоящее киви в подмосковном саду?

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.