CC BY
43INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
INGLIZ VA O'ZBEK TILLARIDAGI EYE/KO'Z SO'ZI ISHTIROKIDAGI SOMATIK FRAZEOLOGIZMLARINING QIYOSIY TAHLILI Mamajonova Mahbuba Mirzayevna
Farg'ona davlat universiteti Ingliz tili o'qitish metodikasi kafedrasi o'qituvchisi, dotsent
Yoqubova Gulasal Farhodjon qizi
Farg'ona davlat universiteti Ingliz tili o'qitish metodikasi kafedrasi o'qituvchisi https://doi. org/10.5281/zenodo.7408641
Annotatsiya. Ushbu maqolada Ingliz va Ozbek tillaridagi eye/ko'z so'zlari ishtirokidagi somatik frazeologizmlar va ularning qiyosiy tahlili ko'rib chiqilgan. Ingliz va o'zbek tillaridagi somatik frazeologik birliklarning qiyosiy tahlili bir qancha misollar bilan tahlilga tortilgan. Nazariy ma'lumotlarga munosabat bildirilgan.
Kalit so'zlar: somatizm, ibora, frazeologizm, frazeologiya, frazeologik birlik.
СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ СОМАТИЧЕСКИХ ФРАЗЕОЛОГИЗМОВ С ГЛАЗ/ГЛАЗ СЛОВО-УЧАСТИЕ В АНГЛИЙСКОМ И УЗБЕКСКОМ ЯЗЫКАХ
Аннотация. В данной статье рассматривается соматическая фразеология с участием слов глаз в английском и узбекском языках и их сравнительный анализ. Сопоставительный анализ соматических фразеологизмов английского и узбекского языков проанализирован на нескольких примерах. Теоретические данные обработаны.
Ключевые слова: соматизм, словосочетание, фразеологизм, фразеология, фразеологизм.
COMPARATIVE ANALYSIS OF SOMATIC PHRASEOLOGICAL UNITS WITH EYE/EYE WORD-PARTICIPATION IN THE ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES
Abstract. This article discusses somatic phraseology involving the words eye in English and Uzbek and their comparative analysis. Comparative analysis of somatic phraseological units in English and Uzbek languages is analyzed on several examples. The theoretical data have been processed.
Keywords: somatism, phrase, phraseological unit, phraseology, phraseological unit.
KIRISH
Zamonaviy tilshunoslikda dunyo tillarining o'zaro munosabat va aloqalarini, shu jumladan, frazeologizmlarni boshqa tillarda mavjud bo'lgan ekvivalentlarini qiyoslashda zamonaviy metodologik tamoyillardan foydalanish bugungi davr tildhunosligining talabi hisoblanadi. Shuningdek frazeosemantik maydonlarda ishlatiladigan metoforik hamda somatik iboralarni lingvokulturologik jihatdan chuqur tahlil qilish, ularda milliy va madaniy elementlarning aks ettirilishi, o'xshash va farqli jihatlarini qiyosiy analiz qilish ham zamonaviy tilshunoslikning muhim masalasi bo'lib bormoqda.
Har bir tilning frazeologizmi o'sha xalqning o'ziga xos urf-odatlari, milliy qadriyatlari, dunyoqarashi hamda tadrijiy rivojlanish tarixini aks ettiradi. V.A Maslovaning fikriga ko'ra "tilning frazeologik fondi xalqning madaniyati va mentaliteti haqidagi eng qimmatli manbadir, unda calqning afsonalari, urf- odatlari, marosimlari, bayramlari, odob-axloqi mujassamlashgan".
ADABIYOTLAR TAHLILI
Frazeologiyaning maxsus somatik frazeologizmlar deb ataladigan maxsus qatlami borki, ularning tarkibi inson tamasidagi u yoki bu qismini bildiruvchi so'zlarni o'z ichiga oladi. Somatizm atamasi ham yunoncha "soma" so'zidan olingan bo'lib "tana" degan ma'noni degan
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
ma'noni anglatadi. Somatizm yoki somatik komponentli frazeologik birlik deganda insonning tana a'zolari, imo-ishoralari, mimika va yuz ifodalariga tegishli bo'lgan birliklar tushuniladi. Tilshunoslikka "somatik" atamasi F.Vakk tomonidan kiritilgan bo'lib, jahon tilshunoslaridan S.G Alekseyeva, R.M Vayntraub, R.Y Mugu, E.V Nikolina, O.A Kononova, V.P Shubina, M.N Azimova, T.N Chayko, T.N Fedulenkova somatik frazeologizmlarga oid asarlar yozishgan. O'zbek tilshunosligida Y. Pinxasov, Sh.Rahmatullayev, A.Hojiyev, B.Yo'ldashev, A.Mamatov, A.Isayev, Sh.Abdullayev, Sh.Usmanov somatik frazeologik birliklar ustida o'rganish olib borishgan. Ushbu maqolamizning asosiy maqsadi ingliz va o'zbek tillarida eye/ko'z so'zlari komponentli somatik frazeologizmlarni misollar orqali qiyosiy tahlil qilish, ularning o'xshash va farqli jihatlarini aniqlashdir. Tadqiqotlarimiz natijasida shuni aniqladikki, ingliz tilida ham o'zbek tilida ham eye/ko'z komponentli frazeologik birliklar mavjud bo'lib, ular turlicha ma'no-munosabatlarni ifodalaydi. Ularning orasida bir qancha o'xshash birliklarni ham aniqladikki, ular ham leksikologik ham semantik jihatdan aynan bir-biriga ekvivalent bo'la oladi.
NATIJA VA UNING MUHOKAMASI
Qiyoslanayotgan har ikki tilda ko'z leksemali somatik frazeologizmlar mahsuldor hisoblanadi. Chunki insonning olamni anglashida, uni lisoniy tasvirini ongida yaratishida ko'z eng asosiy sezgi a'zolaridan biri hisoblanadi. Ingliz tilida qo'llaniladigan quyidagi birliklar bunga misol bo'la oladi:
1. Catch one's eye(to attract or capture someone's attention) jalb qilish, e'tiborini tortish.
Misol: I was walking along with something shiny caught my eye. Someone had dropped
their diamond wedding ring!
Yurib ketarkanman yaltiroq narsa e'tiborimni tortdi. Kimdir olmos ko'zli uzugini tushurib qo'yibdi!
2. Turn a blind eye(to ignore something) - e'tibor bermaslik, ko'z yumish.
Misol: I knew my son was lying to me but I turned a blind eye because I didn't want him to be upset.
O'g'limning yolg'on gapirayotganligini bilib turardim lekin uni xafa qilmaslik uchun bunga ko'z yumdim.
3. To be apple of one's eye(someone or something that is very important to someone; someone or something that they like very much) qadrli, suyukli, aziz bo'lmoq.
Misol: I know I shouldn't pick favorites but of all my grandchildren, my first granddaughter is the apple of my eye.
Nabiralarimni ajratish yaxshi emasligini bilsam-da, men uchun bosh nabira qizim eng suyuklisi.
4. Have an eye for something (to be good at noticing and appreciating something) biror narsaga qobiliyatli, mohir bo'lmoq.
Misol: My aunt has an eye for home decoration and always finds beautiful paintings and antiques at the flea market.
Xolam uy bezatishda mohir, har doim do'kondan ajoyib va chiroyli rang devor bo'yoqlarni topadi.
5.Keep an (one's) eye on someone/something( to carefully watch someone/something) ko'z-quloq bo'lmoq, qarab turmoq.
Misol: I asked my neighbor to keep an eye on my apartment while I'm on vacation and call me if there are any problems.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
Qo'shnimizdan ta'tildaligimda uyimga ko'z-quloq bo'lib turishini va muammo tug'ilganda men bilan bog'lanishini so'radim.
6. All eyes and ears( attentive, staying concentrated) ehtiyotkor bo'lmoq, diqqatli bo'lmoq.
Misol :The team was all eyes and ears as the coach explained the challenges ahead.
Murabbiy oldindagi qiyinchiliklarni tushintirayotganida jamoa uni diqqat bilan eshitishdi
7. Blue-eyed boy (A person who is a favorite of those in authority; someone whose mistakes are forgiven) mansabdor shaxslarning erkatoy farzandiga nisbatan ishlatiladi.
Example: Steve is the supervisor's blue-eyed boy. He doesn't really do that much work, but it doesn't seem to matter.
Stiv boshliqning arzandasi. Deyarli hech qanday topshiriq bajarmaydi lekin hech kim bunga e'tiroz bildirolmaydi.
Yuqoridagi misollarda ingliz tilida asosiy ishlatiladigan frazeologizmlar misol sifatida keltirilgan.
Yuqoridagi misollardan aniqlash mumkinki, ko'zning atrofni vizual kuzatish funksiyasi va inson uchun bebaho tana a'zosi bo'lganlik ma'nosi atrofida qurilgan somatik birliklar ularning aksariyatini tashkil qiladi. Shuningdek o'zbek tilida mavjud somatik frazeologizmlardan ham bir qancha misollar ko'rishimiz mumkin.
1. Ko'zi-ningoqu qorasi - eng yaqin kishisi, yakkayu yolg'izi (ko'pincha farzand haqida).
Misol: Nainki bitta shu qizi deb umrini o'tkazsa, ko'zim-ning oqu qorasi deb avaylasa..
o'stirsa-yu, u yuziga tik qarasa. (O'. Hoshimov, «Qalbingga quloq sol»)
2. Ko'zini yog' bosmoq- uncha-munchani, hatto tanishlarni ham tanimaydigan (nazarga ilmaydigan) bo'l-moq.
Misol: Men ko'zini yog' bosgan bandalarga elanmayman, arzimni xudoga aytaman. (K. Yashin, «Hamza» )
3. Ko'zi moshdek ochilmoq - aqli joyiga kelmoq, ahvolni yaxshi (to'g'ri) fahmlaydigan holga kelmoq.
Misol: Haligina "otish, qirib tashlash kerak", deb bu kuchni mensimayotgan Kitayevning ko'zi moshdekochilib, ahvolning nihoyatda murakkabligini fahmladi.( K. Yashin, «Hamza»)
4. Ko'z yummoq1 - korib, bilib turib etibor bermaslik.
Misol: "Itoatdan bosh tortmasin..." degan mulohazada yozg'an shikoyatlarimizdan
markazning ko'zyumishi ham ehtimoldir.(A. Qodiriy, "Otkan kunlar")
^ 2
5. Ko'z yummoq -uxlamoq, uyquga ketmoq.
Misol: Kumush ko'zyumish o'rniga yostiqdan boshini uzdi va yerga tushkan ro'ymolini o'rab, o'lturdi. .(A. Qodiriy, "Otkan kunlar")
6. Ko'z yummoq3 - olamdan otmoq, olmoq.
Misol: Agar men bu foniy dunyodan ko'z yumsam, hammangiz Bobur mirzoning amrini hozirgi mening amrim kabi bajo keltirgaysiz. (P.Qodirov, "Yulduzli tunlar")
Yuqoridagi misollardan ko rish mumkinki, eye/ko'z somatizmlari ham kundalik hayotda ham badiiy adabiyotlar keng qollaniladigan faol birliklar hisoblanadi. Shuningdek ushbu misollar orqali bu turdagi somatik frazeologizmlar asosan ot+fel tarkibli birikmalar hisoblanadi. Semantik jihatdan analiz qilinganda
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
To turn a blind eye hamda ko 'z yummoq1 iboralari aynan bir-biriga ekvivalent bo la oladi. To be apple of one s eye hamda kozining oq-u qorasi iboralari esa ham semantik jihatdan ham leksik tarkibi jihatidan ham struktural jihatidan ozaro mos keladi deb ayta olamiz.
Turli tillardagi somatik frazeologizmlarni qiyosiy tahlil qilish ushbu tillarning tuzilishi va tabiatini chuqur anglab yetish, o'sha tilda gapiruvchi insonlarning dunyoqarashi, fe li, madaniyati, oziga xosligi , adabiyoti va san'ati haqidagi tasavvurlarimizni boyitilishiga xizmat qiladi. Ingliz va ozbek frazeologik boyligida somatik birliklar salmoqli orin egallaydi hamda tilshunoslar tomonidan ularni inson ruhiy kechinmalarida tana azolarining faol ishtiroki bilan izohlanadi.
REFERENCES
1. Abdulla Qodiriy "Otkan kunlar" - www.ziyouz.com kutubxonasi
2. Abdullayevna, K. N. (2022). Aphorisms in Different Language Syste Linguvoculturological Research. American Journal of Social and Humanitarian Research, 3(6), 325-328.
3. Hoshimova, N. A. (2020). Ingliz va o'zbek tillarining funktsional uslublari. Молодой ученый, (19), 584-585.
4. Hoshimova, N. A. (2020). Ingliz va o'zbek tillarining funktsional uslublari. Молодой ученый, (19), 584-585.
5. Gafurova, N. I. (2021). Structural-semantical classification of construction terms in English and Uzbek languages. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 571-575.
6. Абдухалимова, С. (2022). THE CONCEPT AND CONTENT OF INTERCULTURAL DISCOURSE. МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ИСКУССТВО СЛОВА, 5(4).
7. Oxunov, A. O. O. (2021). INGLIZ VA O'ZBEK TILLARIDA UNDOV SO'ZLAR (INTERJECTION) NING IFODALANISHI. Academic research in educational sciences, 2(12), 401-406.
8. Mirzaaliyev, I., & Oxunov, A. (2021). EKVIVALENTSIZ LEKSIKANING O'ZBEK VA INGLIZ TILLARIDA IFODALANISHI. Academic research in educational sciences, 2(6), 209-212.
9. Gulyora, I. (2022). Stylistic Use of Phraseological Units in the Olinguistics. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND HISTORY, 3(6), 276-278.
10. Ismoilova, G. (2021). FRAZEOLOGIK BIRLIKLAR KLASSIFIKATSIYASI. Журнал иностранных языков и лингвистики, 2(2).
11. Kochkorova, Z. A. (2022). THE COMPARATIVE ANALYSIS OF THE VERBALIZERS OF THE CONCEPT OF "WEDDING" IN THE ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 2(6), 250-253.
12. Kuchkarova, Z. (2021). COMPARATIVE STUDY OF PHRASEOLOGICAL UNITS VERBALIZING THE CONCEPT OF" WEDDING" IN THE ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES. Журнал иностранных языков и лингвистики, 2(2).
13. Komil Yashin "Hamza" - www.ziyouz.com kutubxonasi
14. Pirimqul Qodirov "Yulduzli tunlar" - www.ziyouz.com kutubxonasi
15. Маслова В.А. Лингвокультурология. 2-е издание. - М.: Academia, 2004. - 204 с
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
16. Таджиева М. Мухдббат хдкидаги инглиз ва узбек маколларининг семантик хусусиятлари //международные научные конференции с высшими учебными заведениями. - 2022. - Т. 2. - №. 18.03. - С. 179-185.
17. https://uz.rn.witionary.org
18. https://www.oysterenglish.com
