CC BY
1INGLIZ TILINI CHET TILI SIFATIDA O'QITISHDA EKLEKTIK YONDASHUV
Elmuratova Albina Satmuratovna
"TIQXMMI" Milliy tadqiqot universiteti doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.11084789
Annotatsiya. Bu tadqiqotning maqsadi ingliz tilini o'qitishda eklektik yondashuvning samaradorligini o'rganish. Ingliz tilini chet tili sifatida o'qitishda eklektik yondashuvning afzalliklari va ba'zi qiyinchiliklarini tavsiflaydi.
Kalit so'zlar: eklektikyondashuv, ingliz tilini o'qitish, o'qituvchining roli, til ko'nikmalari
Ingliz tili 19 asrlar boshida klassik 'grammar translation' usulidan foydalangan holda o'rgatilgan, bunda talabalardan talaffuz va intonatsiya o'zgachaliklariga e'tibor bermasdan adabiy matnlarni o'rganish talab qilingan(Li, 2012). Bu usul til o'rganishning tabiiy ko'nikmalari ya'ni tinglash va gapirish qobiliyatlarining paydo bo'lishiga mos kelmaydi. Talabalar passiv bo'lib, ularning tinglab-tushunish va gapirish qobiliyatlari harakatsiz qoladi. Bu muloqot qilishni o'rganishning asosiy maqsadiga ziddir. Haqiqiy vazifa talabalarni muloqot va ijtimoiy o'zaro aloqa uchun tildan bir vosita sifatida foydalanishga tayyorlashdir. Bu holat muloqotni kuchaytirish uchun tinglash, gapirish, o'qish va yozish kabi to'rtta ko'nikmani rivojlantirishga qaratilgan, grammatika va lug'atni boyitishni o'z ichiga oladigan eklektik yondashuv orqali o'qitish usulini qo'llashni talab qiladi(Kurniasih & Rahmawati, 2018).
Til o'qitish metodikasi o'quvchilar ehtiyojlarini qondirish va samarali yo'llarini topish uchun o'qitishning ko'plab usullariga guvoh bo'lgan. Grammar translation metodi sinfda joriy qilingan metodik variantlar orasida birinchi bo'ldi. Grammar translation- tilni o'rganishdagi yondashuv bo'lib, u tilning grammatik qoidalarini chuqur tahlil qilishdan boshlanadi, so'ngra ushbu tushunchani maqsadli til va ona tili o'rtasida jumlalar va matnlarni tarjima qilish uchun qo'llash (Richards & Rodgers, 2007). Bu grammatik qoidalarni o'rganadigan deduktiv usul bo'lib, keyinchalik tarjima mashqlari orqali amalda qo'llaniladi. Ko'p o'tmay, u talabalarning umidsizlikka tushishi va samarasiz deb topilganligi uchun tanqidga uchradi.
Grammar translation metodining tanqidga ushrashi Direkt metodning paydo bo'lishiga turtki bo'ldi. So'ng, 1950-yillarda dastlab harbiy xizmatchilarga og'zaki til ko'nikmalarini o'rgatish uchun mo'ljallangan Audiolingual Metod paydo bo'ldi. Ushbu usul ta'lim muassasalarida mashhur bo'lgan bo'lsa-da, u takrorlovchi mashqlar va yod olishga qaratilganligi sababli tanqidga duch keldi(Al-Khasawneh, 2022).
Silent way metodi muammoni hal qilish, ijodkorona kashf qilish-faoliyati sifatida ishlab chiqilgan bo'lib, o'quvchilardan tinglovchilik emas, balki asosan aktyorlik talab qilinadi. Suggestopedia metodi esa o'quvchilarga o'rganishdagi ruhiy to'siqlarni yengib o'tishda yordam berishga qaratilgan(Richards & Rodgers, 2007). Bunda yengil yorug'lik va yumshoq fon musiqasi bilan ajralib turadigan qulay o'quv muhitini ta'minlaydi. Biroq, talabalar iloji boricha bolalarcha harakatlanishga da'vat etiladi.
1980 yilga kelib 'Communicative language teaching' tilni kommunikativ o'qitish, harakatlarning bevosita amaliyoti markaziy tushunchasi bilan rivojlandi. Ushbu usul muayyan vaziyat yoki kontekstni hisobga olmagan holda tildan foydalanishga urg'u berganligi sababli katta e'tibor qozondi. Kommunikativ metodda o'quv muhiti dinamik bo'lishi kerak(rpH^K, 2019), bu o'qituvchilarga innovatsiyalarga moslashuvchanlikni ta'minlaydi.
Har bir o'qitish usuli o'zining kuchli va zaif tomonlariga ega bo'lib, lekin hech biri sinfda chinakam dinamik til o'rgatish tajribasini ta'minlamadi. Natijada, tilni o'qitish uchun mos deb
topilgan turli uslub va usullarni o'z ichiga olgan holda ushbu bo'shliqni bartaraf etishga qaratilgan eklektik o'qitish yondashuvi paydo bo'ldi(Brown, 2002).
Eklektik yondashuv nima?
Eklektik yondashuv o'qituvchining tilni o'rgatishning bir qator yondashuvlari va metodlaridan olingan texnika va faoliyatlardan foydalanishini anglatadi. Bu har birining o'ziga xos xususiyatlari va maqsadlariga ega bo'lgan turli xil til o'rganish faoliyatidan foydalanishdan tashkil topgan barcha ko'nikmalarni samarali o'rgatish yoki talabalarning turli ehtiyojlarini qondirish uchun yagona yondashuvni qo'llash yetarli emasligini tushuntiradi. Shuning uchun o'qituvchilar uchun eklektik yondashuvni qo'llash juda muhimdir(Rao, 2018). U o'quvchilaming individual ehtiyojlarini qondirish uchun turli xil o'qitish usullari va tamoyillarini birlashtirishga urg'u beradi. Ingliz tilini ikkinchi til yoki chet tili sifatida o'rgatish kontekstida eklektik yondashuv o'qituvchilarga til o'qitishning turli metodlaridan, masalan, kommunikativ til o'rgatish, vazifaga asoslangan o'rganish va audio-lingual usul kabi elementlarni tanlash va birlashtirish uchun moslashuvchanlikni taklif etadi.
Eklektik yondashuvdan foydalanishda o'qituvchining roli
Ingliz tilini o'qitishda eklektik yondashuvni qo'llashda o'qituvchi talabalarning turli ehtiyojlari va o'rganish uslublarini qondirishga qaratilgan ko'p qirrali rolni o'z zimmasiga oladi. O'qituvchi ham yo'l-yo'riq korsatuvchi, ham ruhlantiruvchi vazifasini bajarib, o'quvchilarning individual talablarini sinchkovlik bilan baholaydi, tilni samarali o'zlashtirishga yordam beradigan bir qator metodlar, uslublar va resurslarni tanlaydi va birlashtiradi (Al-Jarrah et al., 2019). O'qituvchilar ta'limni boshqarishda o'quv jarayonining ishtirokchilari bo'lgan o'quvchilar bilan tashkillashtirilgan dars taqdimotiga yaxshi tayyorgarlik ko'rishlarini taklif qiladi
Ushbu yondashuv moslashuvchanlikni talab qiladi, chunki o'qituvchi strategiyalarni turli sinf sharoitlari va o'quvchilarning qobiliyatlariga mos ravishda moslashtirishi kerak. O'qituvchi vizual va lingvistik elementlarni samarali jalb qilish uchun radio, kino, musiqa, media resurslari, darsliklar va jurnallar kabi keng ko'lamli o'quv materiallarini birlashtiradi (Weidemann, 2008). O'quvchilarning mustaqilligini va madaniy sezgirlikni rag'batlantirish orqali o'qituvchi faol ishtirokni rag'batlantiradigan va tilni bilishni rag'batlantiradigan inklyuziv ta'lim muhitini yaratadi. Doimiy monitoring va baholash o'qitish usullari dinamik va talaba taraqqiyotiga mos bo'lishini ta'minlaydi, natijada ingliz tilini boy va keng qamrovli o'rganish tajribasiga olib keladi.
Eklektik yondashuvning kamchiliklari va afzalliklari
Til o'qitishning eklektik yondashuvi uning ta'lim muassasalarida keng qo'llanilishiga yordam beradigan ko'plab afzalliklarni taqdim etadi. Uning asosiy afzalligi o'qituvchilarga o'z talabalarining o'ziga xos ehtiyojlari va o'rganish uslublariga moslashtirilgan turli xil o'qitish metodlari, usullari va materiallarini muammosiz birlashtirishga imkon beruvchi moslashuvchanligidadir. Ushbu moslashuvchanlik faollik va ishtirok etishni rag'batlantiradigan dinamik o'quv muhitini rivojlantiradi. Bundan tashqari, eklektik yondashuv o'qituvchilarga boy manbalardan, jumladan, darsliklar, multimedia vositalari, vizual materiallar va real dunyo tajribasidan foydalanish imkonini beradi, bu esa o'quvchilarning turli kontekstlarda tilga bo'lgan ta'sirini kuchaytiradi. Turli xil ta'lim imtiyozlari va qobiliyatlarini hisobga olgan holda, bu yondashuv barcha o'quvchilar uchun yanada inklyuziv va samarali o'rganish tajribasini rivojlantiradi. Kumar quyidagilarni ta'kidlaydi:
• o'quvchilarga matn tilini uning madaniy kontekstida tushunish osonroq
• tinglash, gapirish, o'qish va yozishni birlashtiradi
• o'qituvchilarga turli usullarning kuchli tomonlariga tayanib, ularning zaif tomonlarini chetlab o'tish orqali samarali o'qitishga yordam beradi.
• sinfda real vaziyatlardan foydalanish tufayli o'rganish oson kichadi (Chinta Praveen Kumar, 2013).
Ushbu usulning afzalliklari va kamchiliklari ushbu usulni dars jarayonida sinab ko'rgandan so'ng ma'lum bo'lishi mumkin, chunki bu usulning afzalliklari va kamchiliklari borligini o'lchash qiyin masala. Agar o'qituvchi ushbu usuldan yaxshi foydalansa va o'qitish dasturining ehtiyojlariga moslasha olsa, bu usul ideal alternativ usul bo'lishi mumkin (Wahidah et al., 2021).
Bundan tashqari, eklektik yondashuv tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rag'batlantiradi, chunki talabalar turli manbalardan olingan ma'lumotlarni tahlil qilish va sintez qilishlari kerak, bu esa chuqurroq tushunish va tilni chuqurroq o'rganishga yordam beradi. Madaniy sezgirlik va xabardorlikka urg'u berish madaniyatlararo muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish orqali o'quv jarayonini yanada boyitadi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, eklektik yondashuv ko'p qirrali va moslashuvchan bo'lib, o'qituvchilarga o'quvchilarning til o'rganishdagi turli ehtiyojlarini qondiradigan dinamik, qiziqarli va shaxsiylashtirilgan til o'rganish tajribasini yaratishga imkon beradi. Eklektik yondashuvni qo'llashda o'qituvchining roli muhim bo'lib, til o'rganish imkoniyatlarini maksimal darajada oshiradigan o'quvchilarga yo'naltirilgan samarali yondashuvdir.
REFERENCES
1. Al-Jarrah, J. M., Alkhanous, Y. Z., Talafhah, R. H., Al-Jarrah, T. M., Mansor, N., & Al-Jarrah, J. M. (2019). The Eclectic Approach as a Therapy for Teaching English as a Foreign Language to the Arab Students. International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development, 5(1), Pages 100-113. https://doi.org/10.6007/IJARPED/v8-i1/5538
2. Al-Khasawneh, F. (2022). A systematic review of the eclectic approach application in language teaching. Saudi Journal of Language Studies, 2(1), 17-27. https://doi.org/10.1108/SJLS-11-2021-0022
3. Brown, H. D. (2002). English Language Teaching in the "Post-Method" Era: Toward Better Diagnosis, Treatment, and Assessment. In J. C. Richards & W. A. Renandya (Eds.), Methodology in Language Teaching (1st ed., pp. 9-18). Cambridge University Press. https://doi .org/10.1017/CBO9780511667190.003
4. Chinta Praveen Kumar. (2013). The Eclectic Method- Theory and Its Application to the Learning of English. Volume 3, (Issue 6,).
5. Kurniasih, K., & Rahmawati, H. (2018). Developing Writing Materials Based on Eclectic Approach for Indonesian EFL Learners. Metathesis: Journal of English Language, Literature, and Teaching, 2(1), 97. https://doi.org/10.31002/metathesis.v2i1.708
6. Li, W. (2012). An Eclectic Method of College English Teaching. Journal of Language Teaching and Research, 3(1), 166-171. https://doi.org/10.4304/jltr.3.1.166-171
7. Rao, P. S. (2018). Eclectic approach in english language teaching: A comprehensive study. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 5(10), 40. https://doi.org/10.5958/2249-7137.2018.00055.!
8. Richards, J. C., & Rodgers, T. S. (2007). Approaches and methods in language teaching (2. ed., 13. print). Cambridge Univ. Press.
9. Wahidah, Z. A., Baroroh, U., & Mukadam, A. R.-M. (2021). The Implementation of Eclectic Methods in Arabic Learning Based on All in One System Approach. Jurnal Al Bayan: Jurnal Jurusan Pendidikan Bahasa Arab, 13(1), 90-107. https://doi .org/10.24042/albayan.v13i1.6379
10. Weidemann, A. (2008). The old an the new: Reconsidering eclecticism in language teaching. Per Linguam, 17(1). https://doi.org/10.5785/17-1-131
11. TpH^K, H. (2019). Communicative language teaching. EUROPEAN HUMANITIES STUDIES: State and Society, 3(II), 60-73. https://doi.org/10.38014/ehs-ss.2019.3-II.05
