Научная статья на тему 'ИММАНУИЛ КАНТ ВА ПЕДАГОГИКА'

ИММАНУИЛ КАНТ ВА ПЕДАГОГИКА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

101
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогика / тарбия / таълим / ахлоқ / фалсафа / Кант / pedagogy / upbringing / education / ethics / philosophy / Kant.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Раимберди Кудратуллоевич Хайтметов

Ушбу мақолада бола тарбияси ва педагогика борасидаги янгича қарашлар ҳамда XVIII аср олмон файласуфи Иммануил Кантпедагогик қарашлари қиёсий тарзда таҳлил қилинган. И. Кант таълим деганда билим ва кўникмаларни шакллантиришни назарда тутган ва уни жисмоний кучлар ҳамда ақлий қобилиятлар ривожи ва тартиб-интизом шаклланишини ўз ичига оладиган табиий тарбияга тааллуқли деб ҳисоблаган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMMANUIL KANT AND PEDAGOGY

This article provides a comparative analysis of new views on child upbringing and pedagogy, as well as the pedagogical views of the eighteenth-century German philosopher Immanuel Kant. Kant meant education as the formation of knowledge and skills, and considered it to be a natural upbringing that included the development of physical strength and mental abilities and the formation of discipline.

Текст научной работы на тему «ИММАНУИЛ КАНТ ВА ПЕДАГОГИКА»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 3 | 2020

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 ИММАНУИЛ КАНТ ВА ПЕДАГОГИКА

Раимберди Кудратуллоевич Хайтметов

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бола тарбияси ва педагогика борасидаги янгича карашлар хамда XVIII аср олмон файласуфи Иммануил Кантпедагогик карашлари киёсий тарзда тахлил килинган. И. Кант таълим деганда билим ва куникмаларни шакллантиришни назарда тутган ва уни жисмоний кучлар хамда аклий кобилиятлар ривожи ва тартиб-интизом шаклланишини уз ичига оладиган табиий тарбияга тааллукли деб хисоблаган.

Калит сузлар: педагогика, тарбия, таълим, ахлок, фалсафа, Кант.

IMMANUIL KANT AND PEDAGOGY

Raimberdi Kudratulloevich Khaytmetov

Chirchik State Pedagogical Institute

ABSTRACT

This article provides a comparative analysis of new views on child upbringing and pedagogy, as well as the pedagogical views of the eighteenth-century German philosopher Immanuel Kant. Kant meant education as the formation of knowledge and skills, and considered it to be a natural upbringing that included the development of physical strength and mental abilities and the formation of discipline.

Keywords: pedagogy, upbringing, education, ethics, philosophy, Kant.

КИРИШ

Тарихий даврлар билан бирга одамлар хам узгариб боради. Яъни уларнинг физиологиясидан тортиб то тафаккур тарзи ва дунёкарашига-ча [1]. Инсоният тафаккур тарзини узгаришида таълим сохасининг урни бекиёсдир. Х,озирда мамлакатимизда хам хам бу борада катор ислохотлар олиб борилмокда. Шу боис педагогика сохаси тарихи ва машхур педагоглар фаолиятини урганиб бориш давр талабидир. Ана шу максадни амалга ошириш максадида мазкур маколада 18 - асрнинг машхур олмон файласуфи, олими ва педагоги Иммануил Кантнинг

бола тарбияси хамда педагогика борасидаги фикрлари замонавий педагогик ёндашувлар билан киёсий тадбик этилади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Немис классик фалсафасининг йирик намояндаларидан бири Иммануил Кант 22- апрель 1724 йилда Шаркий Пруссиянинг Кёнигсберг хозирги Россия Федерациясига карашли Калининград шахарчасида дунёга келди. Унинг ота томонидан келиб чикиши хакида 2 хил караш бор. Биринчиси Шотландия ва иккинчиси Литва булиши хам мумкин. Онаси эса немис миллатига мансуб эди [2].

Кантнинг педагогик карашлари унинг фалсафасидан келиб чиккан булиб, у асосан танкидга, рационалаизмга, императив (амалий) ахлокка, агностицизмга, скептицизм (хар бир илмий назарияларга шубха билан караш)га асолангандир

[3].

"Шуни кайд этиш жоизки, И .Кантнинг амалий педагогика буйича университетда укиган маърузалар курси (уни 1776 ва 1787 йиллар оралотида камида турт марта укиган) тулик ва мустахкам х акикий хамда амалий асосга эга булган. Тингловчиларнинг ёзув-кайдлари асосида кайта тикланган мазкур маърузалар унинг шогирди Ф.Т. Ринк томонидан И.Кантнинг хаётлик давридаёк, 1803 йилда («И .Кант педагогика туFрисида») номи остида нашр этилган. Шу уринда алохида таъкидлаш лозимки, биринчидан, И. Кант нашр килиш учун тайёрланган матнни шахсан узи маъкуллаган; иккинчидан , унинг педагогикага оид асосий Fоялари катор асарларида хам уз ифодасини топган булиб, унинг фалсафий карашларига тулик мос келади" [4].

И.Кант таълим деганда билим ва куникмаларни шакллантиришни назарда тутган ва уни жисмоний кучлар хамда аклий кобилиятлар ривожи ва тартиб-интизом шаклланишини уз ичига оладиган табиий тарбияга тааллукли деб хисоблаган. Маориф эса одоб-ахлокни шакллантиришга оид булиб, мактаб таълими ёки укитиш (махорат хосил килиш) ва прагматик тарбия (акл-фаросатлиликка эришиш)дан фаркли уларок, амалий тарбияга тааллуклидир. Мана шу жойда алохида таъкидлаш лозимки амалий тарбия (амалий ахлок) масаласи шаркда хам бир катор мутафаккирлар томонидан хам муаммо сифатида кутарилган [5, 6].

И. Кант фикрича, таълимнинг асосий вазифалари - ижтимоий тартиб-интизом тарбияси, куникмалар хосил килиш , маданиятга эриштириш, маънавий-ахлокий тарбиядир. И.Кант шахснинг маънавий юксалишига алохида ахамият берар экан, табиий тарбиянинг хам мухим эканлигини

укдириб утади. У академик ва мехнат таълимини бирга кушиб олиб бориш зарурлиги туFрисида фикр билдирган. Кантнинг мана шу фикри хозирги замонавий таълимга хам тадбик этилади яъни назария билан амалиётни бирга олиб бориш масаласи. Олий таълимда хам амалиёт соатлари йил сайин купайиб бораётгани хам бунга яккол мисолдир.

Кант иннсонни тарбнялаш мумкин, деган FOяни асос килиб олган. Маърифат инсонни табиий холатдан чикариб, уни хушахлок мавжудотга айлантиради, уз аклидан фойдаланишга ургатиб, озодликка эриштиради. Таълим ва тарбия мана шу максадларни амалга оширишнинг асосий воситаларидир. Улар инсонни билим билан куроллантириб, хаётга ва амалий фаолиятга тайёрлашлари лозим.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Кант таълимоти асосида уз акл-идрокидан фойдаланадиган инсон мужассамдир. Яъни, сураб-суриштирадиган, танкидий куз билан карайдиган, фикр-мулохазалари наинки узи, балки бутун жамият учун хам ярай оладиган маънавий кадриятлар асосида таркиб топган билимли, укимишли, маърифатли инсон. Шунинг учун хам Кант педагогикасининг негизини ана шундай инсонни тарбиялаш масаласи ташкил этади. Тарбия деганда хамиша яна кандайдир мажбурият шакли хам тушуниладики, бунинг боиси болаларни хавф-хатарлардан химоя килиш лозимлиги ва уларни хар доим хам уз ихтиёрларига куйиб булмаслигидадир. Хуш, энди вактинча мажбурият билан инсоннинг уз эрк-иродасини намоён этиш кобилиятини кандай килиб бир-бири билан боглаш, уЙFунлаштириш, бирга кушиб олиб бормок мумкин? Шубхасиз, ушбу савол хозирги замон педагогларини хам уйлантирадиган масалалардан хисобланади. Зеро, мазкур масала юзасидан Кант билдирган асосий фикр ва мулохазалар бугунги кунда хам долзарбдир.

Кантнинг уктиришича, ахлокий тарбиядаги «кулларча мажбурият» одамни муте килиб куяди, у хамма нарсага унинг асл маъно ва мазмун -мохиятини тушунмаган холда механик тарзда буйсуна бошлайди. Х,ар бир киши узи учун биргаликда бамаъни хаёт кечиришга олиб борадиган конун-коидаларни кашф этмоFи лозим. Бунинг учун у, тарбиянинг барча мажбуриятлари билан бирга доимо узи мустакил карор кабул кила олиш эркинлигини хам хис этмоFи зарур. Ана шундагина ташки мажбуриятга асосланган оддий интизомдан хакикий уз-узини англаш асосида коидаларни куллай билиш ва мажбуриятларга амал килиш куникмаси хосил булади. Ана шундагина бола кейинчалик уз эркинлигидан ижобий фойдаланишга, яъни

узини ураб турган жамиятга ва бошкаларнинг эркинлигига хурмат билан муносабат билдиришга кодир булади.

Билимларни маъносига тушуниб етмай, курук ёдлаб олиш билангина болани укимишли инсон килиб тарбиялаб булмаслиги хакида Кант билдирган фикр хам худди мана шу нарса билан боFликдир. Курук ёдлаш оркали аклли, чиройли сузлаш ва худди билимли инсондек таассурот колдириш мумкиндир балки, лекин бундай йул билан янги илм яратиб булмайди. Чунки унда урганилаётган сохага чукур кириб борилмайди, хакикий акл идрок, зехн йуколади. Бундай киши эса буюк ишлар килишга кодир булолмайди [7]. Айникса, бугунгидек мураккаб замон шароитида. Жамият табакалашиши туфайли ишлаб чикариш даражаси бир неча баробар ортди, бу эса хар бир шахснинг хар кадамда мисли курилмаган муаммоларга дуч келишига сабаб булмокда. У бу муаммоларни мустакил ва ижодий тарзда хал этмоFи, жасорат намуналарини кУрсатмоFи, керак булса, муваффакиятсизликларга хам тайёр турмоFи, баъзан эса синалмаган, калтис йуллардан хам юриб бормоги лозим булади. Айнан шу йул билангина тараккиётни саклаб колиш мумкин.

Булар - бугун хар качонгидан хам кура купрок эътибор бериш зарур булган энг мухим фикрлардир. Билимларга нисбатан танкидий муносабатга кумаклашиш, болалар шахсиятини камол топтириш, уларнинг ахлок асосидаги акл-идрокини усишида куллаб-кувватлаш, — бу уларни муттасил узгариб бораётган дунёга мослашишга кодир булган билимли инсонлар килиб тарбиялашнинг ягона йулидир. Муайян соханинг маъносини, мазмун-мохиятини чукур тушуниб етган кишигина янгилик олдида эсанкираб [8] колмайди, аксинча, у бундан кандай фойдаланишни урганади. Замоиавий дунё учун бу элементар (энг оддий) кобилият саналади. Наинки бетухтов узгараетган илм-фан янгидан-янги талаб ва имкониятларни келтириб чикараётган иктисодиёт сохасида, балки ижтимоий хаётда хам, чунки у хам мисли курилмаган тезлик билан узгариб бормокда. Демографик таркиб узгаришлари, миграция окимлари, оила ва яхши хаёт туFрисидаги тасаввурларнинг узгариб бориши - буларнинг барчаси шундай таассуротлар сирасига кирадики, уларга нисбатан одамлар хамиша ва хар доим узларини мослаб, созлаб боришларига хамда янгича мувозанат саклашларига туFри келади. Бунга эса, аввалги билимларига мос келмай колгани учунгина янгиликдан куз юмиш урнига, аксинча, уни маънавий кадриятларга таянган холда урганиб, унга янгича бахо бера оладиган кишигина муваффак булади.

ХУЛОСА

Кант таълим келажак сари йуналтирилган бyлмоFи ва уз олдига дунёда эзгулик ва мукаммалликни максад килиб кyймоFи лозимлигини талаб килади, чунки акс холда жамият келгусида ривожланолмай колган буларди.

Х,озирда Республикамизда олиб борилаётган ислохотларни амалда бажаришда, иктисодий ва сиёсий лаёкатимиз канчалик ролга эга булса, ахлокий омил хам, шу даражада уринга эгадир. Бунинг сабаби давлат микёсидаги йотилишлардан тортиб то кичик бир ташкилот йиFилишлариниг барчасида биринчи навбатда, ходимларнинг ахлокий холати муаммоси куриб чикилади. Яъни унда берилган вазифаларни уз вактида бажармаслик ва ёки уз лавозим вазифасига совукконлик билан караш ва хоказолар куриб чикилади. Шундай экан ахлок ва тарбия масаласи бугун хам, хар доимгидек биринчи уриндаги муаммолардан биридир.

Юкоридаги фикрлардан келиб чиккан холда куйдагича хулоса килиш мумкин. Агар замонга ва ёки кун сайин янгилаб бораётган техноген цивилизацияга фарзандларимизни билим ва рухий борада тайёрлаб бормас эканмиз, улар рухий борада турли кризисларга учраши мумкин. Ва хаттоки бу кризис фожеа билан тугашини йилдан-йилга сон жихатдан ортиб бораётган суицид холатлари хам яккол мисол була олади [9]. Зеро бизнинг жамиятимизнинг энг олий максадларидан бири хам замонвий (modern) давлат ва жамият куришдан иборатдир [10].

REFERENCES

1. Хайтметов, Р. (2020). Иммануил Кант фалсафасида олам ва одам муаммоси. Хоразм Маъмун Академияси ахборотномаси, 5, 71-74.

2. Золотых, Н. В., & Хайтметов, Р. К. (2020). Условия формирования компетентности будущего педагога в личностно-развивающей воспитательной деятельности. Academic Research in Educational Sciences, 1(2), 113-119.

3. Makhmudov, K. (2020). Innovative Cluster of Pedagogical Education: Common Goals and Specific Interests. Academic Research in Educational Sciences, 1(2), 182187.

4. Eshchanov, B., & Matyakubov, K. (2020). Using of Information and Communication Technologies in the Teaching of the School Course in General Physics. International Journal of Scientific & Technology Research (IJSTR), 9(02), 4119-4124.

5. Eshchanov, B. K., & Arzikulov, Z. K. (2020). Using information technology in the teaching of atomic physics in higher educational institutions. International Journal of Scientific & Technology Research, 9(2), 6218-6222.

6. Джабборова О. М. И Умарова З. А. (2020). Педагогические конфликты у младших школьников-как важная социально-педагогическая проблема.

Твердотельная Технология, 63(6), 235-241.

7. Хайтметов, Р. К. (2020). Иммануил кант фалсафасида инсон ва ахлок; масаласи. Ilm sarchashmalari, (7), 13-15.

8. Gafforova, G. G., Khaitmetov, R. K., & Madalimov, T. A. (2020). A STRATEGY OF ACTION AS A COMPLEX SYSTEM. International Scientific Journal Theoretical & Applied Science, 90(10), 448-452.

9. Khodjamkulov, U. N. (2019). Pedagogical Education Cluster as a Scientific and Pedagogical Problem. Modern Education, 10, 12-17.

10. Jabborova Onahon Mannopovna, Jumanova Fatima Uralovna, & Mahkamova Shohida Rahmatullayevna. (2020). Formation of Artistic Perception of Future Teachers. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(4), 4087-4095.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.