Научная статья на тему 'ИККИЛАМЧИ ШИНА ТАЛҚОНИДАН ФОЙДАЛАНИБ, ЙЎЛ ТЎШАМАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИК УСУЛИ'

ИККИЛАМЧИ ШИНА ТАЛҚОНИДАН ФОЙДАЛАНИБ, ЙЎЛ ТЎШАМАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИК УСУЛИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шина / йўл тўшамамалари / қайта ишлаш / инновацион технология / мураккаб компонентлар / экологик хавфсизлик. / шины / дорожные покрытия / утилизация / инновационные технологии / сложные компоненты / экологическая безопасность.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы —

Ушбу илмий мақолада замонавий кимёвий усулда маҳсулотларнинг сифати ва моддаларнинг кимёвий тузилишини таркибий қисмининг қандай функционал гуруҳлардан ташкил топганлигини аниқлаш имкониятлари ўрганилган. Иккиламчи шина талқонидан фойдаланиб, йўл тўшамаларини ишлаб чиқишнинг инновацион технологик усули ифодаланган. Қолаверса, майдаланган шиналарни қайта ишлаш ҳамда улар асосида экологик хавфсиз маҳсулот тайёрлаш унинг таркибий жиҳатдан мураккаб компонентлардан ташкил топганлини инобатга олиб, уларни тадқиқ қилишда замонавий таҳлил қилиш усулларидан фойдаланиш тайёрланадиган маҳсулотни янада мукаммал ўрганишга ёрдам беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы —

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Innovative technological method of developing road surfaces using secondary tires

В данной научной статье, с помощью современных химических методов изучены возможности определения качества продукции и химического строения веществ по функциональным группам. Представлен инновационный технологический метод обработки дорожных покрытий с использованием вторичного шинного шлака. Кроме того, переработка измельченных шин и получение на их основе экологически безопасной продукции, учитывая то, что она состоит из структурно сложных компонентов, использование при их исследовании современных аналитических методов способствует лучшему изучению продукта.

Текст научной работы на тему «ИККИЛАМЧИ ШИНА ТАЛҚОНИДАН ФОЙДАЛАНИБ, ЙЎЛ ТЎШАМАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИК УСУЛИ»

УДК 566.73. (27)

ИККИЛАМЧИ ШИНА ТАЛЦОНИДАН ФОЙДАЛАНИБ, ЙУЛ ТУШАМАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧЩИШНИНГ ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИК УСУЛИ

Джиянбаев Сирожиддин Валиевич ЖизПИ, PhD, доцент, +998933030778 sdjiyanbaev@,bk.ru

Омонов Махмуд Бахтиёрович Самарканд давлат архитектура курилиш университети, мустакил изланувчи, +998977633663

Аннотация. Ушбу илмий маколада замонавий кимёвий усулда мах,сулотларнинг сифати ва моддаларнинг кимёвий тузилишини таркибий кисмининг кандай функционал гурух,лардан ташкил топганлигини аниклаш имкониятлари урганилган. Иккиламчи шина талконидан фойдаланиб, йул тушамаларини ишлаб чикишнинг инновацион технологик усули ифодаланган. Колаверса, майдаланган шиналарни кайта ишлаш хдмда улар асосида экологик хавфсиз мах,сулот тайёрлаш унинг таркибий жихдтдан мураккаб компонентлардан ташкил топганлини инобатга олиб, уларни тадкик килишда замонавий тах,лил килиш усулларидан фойдаланиш тайёрланадиган мах,сулотни янада мукаммал урганишга ёрдам беради.

Аннотация. В данной научной статье, с помощью современных химических методов изучены возможности определения качества продукции и химического строения веществ по функциональным группам. Представлен инновационный технологический метод обработки дорожных покрытий с использованием вторичного шинного шлака. Кроме того, переработка измельченных шин и получение на их основе экологически безопасной продукции, учитывая то, что она состоит из структурно сложных компонентов, использование при их исследовании современных аналитических методов способствует лучшему изучению продукта.

Abstract. This scientific article examines the possibilities of determining the quality of products and the chemical structure of substances by the functional groups of their components using modern chemical methods. An innovative technological method of developing road surfaces using secondary tire slag is presented. In addition, the processing of crushed tires and the preparation of environmentally safe products based on them, taking into account the fact that it consists of structurally complex components, the use of modern analytical methods in their research helps to better study the product.

Калит сузлар: шина, йул тушамамалари, кайта ишлаш, инновацион технология, мураккаб компонентлар, экологик хавфсизлик.

Ключевые слова: шины, дорожные покрытия, утилизация, инновационные технологии, сложные компоненты, экологическая безопасность.

Key words: Shiny, expensive coverage, utilization, innovative technologies, complicated, components, ecological safety.

Бугунги кунда дунёда кукунсимон углеродли материаллардан куплаб юкори мустах,камликка эга булган юкори молекулали бирикмалар асосидаги композициялар ва буюмлар олинади ва кимё, озик-овкат, машинасозлик, авиациясозлик, электр асбоб-ускуналар ишлаб чикаришда ва хдрбий техникаларда ишлатилади. Юкори молекулали бирикмалар асосида олинадиган буюмларни технологик, физик-механик ва динамик хоссаларини олдиндан берилган талаб асосида структурасини шакллантирувчи

кукунсимон углеродли материаллар яратиш мухим ахамиятга эга. Жахонда юкори молекулали бирикмалар асосидаги буюмларни технологик, техник ва специфик хоссаларини яхшилаш учун углеродли моддаларни яратиш, улар асосида юкори молекулали бирикмалар асосидаги композициялар таркибига кирувчи ингредиентларни модификация килиш ва хар хил шароитларда ишлатилувчи юкори мустахкамликка эга булган, органик кислоталар ва эритувчиларга, радиацияга, иссикка, совукка ва ишкаланишга чидамли техник буюмлар олиш, композиция таркиби ва олиш технологияларини илмий асосини яратиш борасида илмий-тадкикотлар олиб борилмокда. Республикамизда охирги йилларда кимё ва озик-овкат саноатини, ер, хаво, сув транспортларини ва кишлок хужалик техникаларини юкори молекулали бирикмалар асосидаги техник махсулотлари (резина-техника буюмлари, транспартёр ленталари ва шиналар, полимер буюмлар) билан таъминлаш максадида ишлаб чикариш махсулотларини купайтириш, технологик жараёнини такомиллаштириш, ишлаб чикарилаётган махсулотлар сифати ва микдорини ошириш, хомашёнинг янги захираларини яратиш борасида бир канча ишлар амалга оширилмокда. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича «Х,аракатлар стратегияси»да «махаллий хомашё ва иккиламчи ресурслардан импорт урнини босувчи махсулотлар олиш технологияларини яратиш» вазифаси белгилаб берилган. Бу борада юкори молекулали бирикмалар асосида олинувчи махсулотларни технологик, техник ва специфик хоссаларини яхшилаш учун махаллий хомашёлар асосида кукунсимон углеродли материаллар олиш технологияларини ва уларни кушиб олдиндан режалаштирилган хоссаларга эга булган композиция таркибларини яратиш буйича илмий-тадкикотлар олиб бориш мухим ахамият касб этади.

Автомобиль шиналарини кайта ишлашга мулжалланган мобил завод ёрдамида нафакат катта майдонларни шиналардан бушатиш, балки улардан зарурий хом ашё (резина увок, металл) олиш мумкин. Шиналарни кайта ишлаш яна шуниси билан ахамиятлики, хатто анча эскирган покришкадан хам яхши полимер хом ашё сифатида фойдаланса булади. Автомобил йулларини куриш ва реконструкция килишда атроф-мухит мухофазаси чора-тадбирларини куриш лозим. Ишлаб чикаришда технологик ечимларни кабул килишда атроф-мухитга зарар етказмасликни, табиат мувозанатини бузмасликни, экологик, геологик, гидрологик ва бошка табиий шароитларнинг узгариш хавфи тугилмаслигини хисобга олган холда хал килиш лозим. Йул курилишига ажратилган минтакадан ташкарида ут-уланлар усиш катламига зарар етказувчи дренаж куритиш ва текислаш ишлари олиб бориш ман этилади.

Йул курилиш учун ажратилган минтакада вактинчалик иншоотлар ва курилиш транспорт йуллари куришдан, шунингдек машиналар турадиган, материаллар сакланадиган жойларда ва бошка шу каби максадлар учун ажратилган ерларда атроф мухитга етказилган зарарлар йул фойдаланишга топширулгунга кадар бартараф этилиши лозим. Ишлаб чикариш услубларини ва механизмларни танлашда тегишли санитария меъёрлари, атроф-мухит ва сув хдвзаларини ифлослантирувчи чикиндиларнинг йул куйиладиган меъёрларига риоя килган холда, атроф-мухит ва ерларнинг бузилиши, ифлосланишини келтириб чикарувчи бошка зарарларни бутунлай йук килиш ёки мумкин кадар камайтиришни кузда тутиш зарур. Органик богловчи материаллар сакланадиган омборлар, у ерда сакланаётган, битум кувурлар ва кранлардаги, битум насослар ва битум кайнатувчи курилмаларидаги богловчи материалларни, мойларни киздириш, хамда хароратини бир хилда саклаб туриш учун иситкич курилмалари билан таъминланган булиши зарур. Тош материаллар (чакиктош, шагал) мумкин кадар рельс атрофидаги

бункерли (ярим бункерли) курилмаларга ёки ёпик омборхоналарга туширилиши лозим.

Асфальтобетон, цементобетон заводлари, коришма тайёрловчи курилмалари х,овлисида, рельс олди ва киргок буйи омборларда минерал материаллар сакланадиган майдончаларнинг юзаси сув кетиши таъминланган х,олда каттик коплама билан копланган булиши лозим. Йул тушамаси катламларини куриш ишлари факатгина тегишли тартибда кабул килинган, тайёр, намлиги ортиб кетмаган ва мустах,кам йул пойи катламига курилиши лозим. Йул тушамасининг асоси ва копламаси богловчи материаллар билан ишлов берилиб тайёрланганда, у курук ва тоза катлам юзасига ёткизилади, органик богловчилар билан ишлов берилганда, пастки катлам музламаган булиши шарт. Йул тушамасининг х,ар бир катламлини ёткизишдан олдин, уларнинг чегара кисми ва баландлик белгисини улчаб козиклар билан жойига боглаб олиш зарур. Автоматлашган кузатув кисмлар билан жих,озланган машиналар кулланилганда, баландликни ва чегарасини белгилашни ёткизилаётган катламнинг икки ёки бир томонидан таранг тортилган симлар оркали белгиланади. Белгилларни жойига боглаш ва уларни тугри бажарилганлигнини назорат килиш геодезик асбоблар билан амалга оширилади.

Дунёда хар йили автомобил паркларининг сони ортиб бормокда, бу табиийки яроксиз шиналар чикиндиларини пайдо булишига олиб келади. Европада шиналарни иккиламчи кайта ишлаш буйича Европа Ассоцияцияси статистикаси маълумотига кура 9 млн. тоннадан купрок амортизацияланган автомобил шиналари х,осил булади. АКШ да 2020 йилда яроксиз шиналарнинг микдори 1,5 млн. тоннани ташкил этди. Буюк британияда х,ар йили деярлик 500 минг тонна яроксиз шина х,осил булади, улардан шу хджмнинг 34% ни кайта ишланади, 26%-кайта тикланади, 15%-ёкиб ташланади ва 6%-кумиб ташлаш учун майдонларга чикарилади. Японияда 2008-йилда 96 млн тонна. яроксиз шина (1056 минг тонна) пайдо булди, уларнинг 88,5% кайта ишлашга йуналтирилди, шу даврда Францияда 400 минг тоннадан купрок, Германияда - 460-510 минг тонна, Россияда эса 1 млн. тоннадан купрок яроксиз шиналар х,осил булган, улардан 10% га кадар кайта ишланмокда. Яроксиз автомобил шиналарини амалда йук килиш усулларининг ичида оптимал усул термик парчаланиш пиролиз х,исобланади.

Автомобил шинаси-кимматбах,о иккиламчи хомашё булиб, таркибида резина-60-70% ни, техник углерод-10-15 % ни, металл колдиги-10-15% ни ташкил килади. Ишнинг максади. Яроксиз автомобил шиналарини пиролиз килиб олинган техник углероднинг физик-кимёвий хусусиятларини урганиш. Олинган техник углеродни зичлиги, кули (колдиги), рН урганилди ва грануламетрик таркиби давлат стандартлари усулларда, таркиби эса рентгенофазали ва ИК-спектроскопия усулларида аникланди. Илмий янгилиги биринчи марта яроксиз автмобил шиналарини пиролиз килиб олинган техник углеродни физик-кимёвий хусусиятлари тадкикот килинди.

Хусусиятлари:

* яроксиз автомобил шиналари пиролизидан олинган техник углерод;

* уни резино-техник махсулотлар учун иккиламчи хом ашё сифатида куллаш.

Маълумки, эластомер композицион материаллар ишлаб чикаришда куп

компонентли системадан фойдаланилади, улар бир-биридан кимёвий таркиби, фаоллиги, тузилиши ва композициядаги микдори билан фарк килади. Шу муносабат билан, асосан стандарт рецептларда углерод саклаган материаллар таъсири урганилди, чунки якуний хулосалар олиш учун ишлаб чикариш рецептларида тадкикот утказиш зарур. Ишлаб чикариш рецептларидаги 20 утказилган тадкикотлар шуни курсатдики, углерод саклаган материал билан тулдирилган эластомер композициялар х,ар томонлама ГОСТ талабларига тулик жавоб беради, айрим лолларда эксплуатацион хусусиятлари бошлангич

композициялар билан солиштирилганда 1,2-1,4 марта ошади. Ишлаб чикариш шароитида технологик жараённи узгартирмаган холда углерод саклаган материаллар билан тулдирилган композицион эластомер материаллар ва улар асосида олинган буюмлар техник хужжатлар талабларига жавоб берди.

Автомобил шиналаридан сиз олишингиз мумкин хар хил турлари кимматли иккиламчи хомашё, шунингдек, катта микдорда тайёр махсулот ишлаб чикариш. Жуда нозик фракцияли (тахминан 0,2 мм) кукунли каучук чикиндиларидан янги автомобил шиналари ва резина поябзал ишлаб чикарилади, бу иккиламчи ресурс Россия ва МДХ, мамлакатларида машхур. Каттарок фраксияларнинг чикиндиларидан олинган кукун композит том ёпиш материаллари, резина-битум мастикалари, гидроизоляция материаллари ва резина копламалар ишлаб чикаришда ишлатилади. Металл хурда металл шнурдан олинади, у хам рус тадбиркорлари томонидан кулланилади. Шунингдек, шиналардан тукимачилик ва каучук олинади.

Механик ишлов бериш усули. Технологик чизик урнатилган ишчи курилмаларнинг кетма-кетлиги булиб, уларни энгиб утиш оркали материал тайёр махсулотга айланади.

Шина талконидан тайёрланадиган йул тушамаларини тайёрлашда уларга куйиладиган эксплуатацион талаблар. Композициянинг музлаш х,арорати аниклаш усули мойнинг юзаси бир дакикада композиция солинган пробирка 45°С бурчак остида эгилтирилганда узгармаслиги мойнинг музлаш харорати хисобланади. Композициянинг музлаш хароратини (ГОСТ 20287-74) аниклашда иккита пробиркадан иборат курилма ишлатилади. Улардан биринчиси (баланддиги 160±10мм, диаметри 20±1мм) пробирка остидан 30мм узокликдаги масофада; иккинчиси эса яъни ташкарисидаги (баландлиги 130±10мм, диаметри 40±2мм) ички пробирка учун муфта булиб хизмат килади. Композициянинг музлаш хароратини икки марта аникланганда уртача -50°С дан ортмаслиги текширилди.

Композициянинг чакнаш ва алангаланиш харорати аниклаш усули очик ва ёпик тигелларда аникланади (ГОСТ 4333-48):

а) Композицияларни очик тигельда (Бренкен усули) чакнаш ва алангаланиш хароратини аниклашда ишлатиладиган асбоб куйидагилардан ташкил топган: 1) 46 мм баландликда ва 58 мм диаметрли металл ёки фарфор тигл; 2) кумли хаммом; 3) 1°С даражаларга булинган 250-360°С ли термометр; 4) ут олдирувчи мослама. Тигелда текширилаётган мойни тигель пастки киррасидан 12 мм (агар чамаланадиган чакнаш харорати 210 °С паст булса), ёки 18 мм (агар у 210 °С дан юкори булса) килиб мой солинади. Тигелни электр плиткада, реостатга улаган холда киздирилди. Бошида харорат тезлиги 1 дакикада 10°С, кейин чамаланадиган хароратга 40°С кушганда иситишни пасайтириб, бир дакикада 4°С кутарилиш даражасига олиб борилди. Ут олдирувчи мослама ёрдамида харорат хар 2°С кутарилганда, 5 сония мобайнида мойнинг юзасида аланга хосил булгунга кадар текшириб турилди ва бундан чакнаш харорати аникланди.

б) Композицияларни ёпик тигелда чакнаш хароратини аниклашда ишлатиладиган асбоблар куйидагилардан иборат: латун рубашкали чугун ваннада жойлашган, ёпик металл тигел. Икки тешикли тигел копкоги, термометр учун тешик, ёндирувчи мослама, пружинали туткич ва аралаштиргичдан иборат.

Бунинг учун асбобдаги мойни аралаштирган холда чакнаш харорати 50-150°С гача булган мойлар учун дакикасига 5-8°С, 150°С юкори булган мойлар учун эса дакикасига 10-12°С харорат тезлигида киздирилди. Чамаланадиган чакнаш хароратига 30°С колганда 2°С/мин, 10°С да эса 1°С/ дакика хароратда киздирилади ва ричагни 1°С га буриб, чукиш аланга хосил булишигача кузатилади, хосил булган хароратни эса белгиланади.

Текшириш барометрик босимда олиб борилганда, унда 0,1 МПа (760 мм.сим.уст.) дан 0,01 МПа (15 мм.сим.уст.) фарк килса, чакнаш харорати Т,°С куйидаги формула ёрдамида

х,исобланади:

Т = t -+ 0,25 * (101,3 — Я) бунда, Р - чакнаш хароратини аниклашда барометрик босим, кПа; 1 - Р-босимдаги кузатиладиган чакнаш харорати,°С.

Композиция таркибидаги олтингугурт микдорини аниклаш усули Давлат Стандартларига мувофик (ГОСТ 1437-75) ПОСТ-2М асбобида олиб борилади. Текшириладиган мойни 0,0002 г аникликда тортиб олиб, уни фарфорли махсус идишга солиб, бунда олинадиган олтингугурт микдорига нисбатан олинади: олтингугурт микдори, % 0-2 2-5 олинадиган мой, г 0,2-0,1 0,1 - 0,05

Идишдаги шина композицияси майдаланган ва олдиндан куритилган гилмоя сепиб, уни кварц трубкага солинди ва 900-950°С хароратда, 30-40 дакика печда куйдирилади ва печнинг кизиган кисмига (уртасига) 15 дакика киздирилади. Кейин кварц халкани 25 мл дистилланган сув билан ювиб, уни приёмникка куйилади ва 0,02 уювчи натрий эритмаси билан 8 томчи аралаш индикатор иштирокида сиёхрангли эритмадан оч-яшил рангга утгунига кадар титрланади. Олтингугурт микдори фоизда куйидаги формула оркали хисобланади:

д _ 0,00032 * - У0) * 100

бунда, 0,00032-олтингугурт микдори, 1 мл. га тугри келадиган 0,02 уювчи натрий эритмаси, г, У0 - назорат тажрибада титрлаш учун сарф булган, айнан 0,02 н уювчи натрий эритмаси хажми, мл; У1 - титрлашда сарф булган, айнан 0,02 н уювчи натрий эритмаси хажми, мл; т1 - мой микдори, г.

Композиция таркибидаги кокс (кул микдори) сонини аниклаш усули (ГОСТ 19932-74) ёрдамида Конрадсон усули ёрдамида аникланади. Бунинг учун мойни фарфор тигелда икки соат муфел печида 800±50°С мобайнида куйдирилади ва 1-2 дакика хавода совутилиб, 0,0002г аникликда тортиб олинади. Олинадиган композициянинг микдори чамаланадиган кокс (кул микдори) сонига боглик холда олинади: Кокс даражаси, % 5 гача 5-15 15

Мой микдори, % 10±0,01 5+0,005 3±0,005

Композициянинг кокслик даражасини (К), % куйидаги формула оркали хисобланади:

бунда, т - кокс колдиги массаси, г; т1 - мой микдори массаси, г.

Композициянинг молекуляр массасини аниклаш усули криоскопик усул ёрдамида аникланади. Композициянинг молекуляр массаси - техник углерод таркибига кирувчи уртача молекуланинг нисбий огирлиги хакида тушунча беради. Бу усулнинг асосий мох,ияти текшириладиган мойни эритувчида эритилганда эритувчини котиш депрессияси хдрорати булиб, молекуляр концентрацияга мутоносибдир. Молекуляр массани куйидаги формула оркали хисобланади:

А * 5,12 — 1000

бунда, А - текшириладиган мой микдори, г;

5,12 - криоскопик бензолни молекуляр депрессияси; В - бензол огирлиги; Т -эритувчи депрессияси. Бензол ва иккиламчи шина талкони эритмаси депрессиясини дифференциал термометрлар турига кирувчи, хароратни узини эмас балки унинг узгаришини аниклаш имконини берувчи Бекман термометрида аникланади.

Композиция таркибидаги кул микдорини (ГОСТ 1461-52) куйидаги формула оркали х,исобланади:

бунда, О1 - кул огирлиги, г; О - композиция огирлиги, г.

Композициядаги сув микдорини аниклаш усули (ГОСТ 2477-65) ёрдамида Дина ва Старка усули ёрдамида аникланади. Бунинг учун шина композицияси олдиндан 250-300°С хароратгача эритилади, 5 дакика давомида чайкатилади ва олдиндан тортиб олинган курук шиша колбага 100 г микдорида олинади. Кейин 100 мл эритувчи бензинидан (200-250°С) солиб, кейин аралаштирилади. Бир хил меъёрда кайнаши учун колбага бир неча фарфор булакчаларидан ташланади. Колбани шлиф ёрдамида туткич приёмникнинг тармокланган трубкасига, юкори кисмини эса совуткичга уланади. Композиция солинган колбани ёпик электр плиткасида киздирилади. Х,айдаш вакти 30 дакикани ташкил этди. композициядаги сув микдорини (X) %, куйидаги формула оркали х,исобланади:

бунда, V - туткич приёмникдаги сув хажми, мл; О - текшириш учун олинган композиция микдори, г.

Композиция гурух углеводород таркибини аниклаш усули адсорбцион-криоскопик усулда аникланади. Усулнинг мохиятини танланган сорбент оркали хроматография килишдан олдин ва кейин хам циклогексан эритмасини кристаллизация хароратини депрессиясидир. Бунинг учун бир намунадаги икки гурух углеводородларининг микдори аникланади: ароматик углеводородлар - кенг говакли КСК силикагели билан ва н-парафин углеводороддар - СаА цеолит ёрдамида ажратилади. Адсорбцион-криоскопик текширишда икки боскич бажарилди - 0,5 мл мойни 25 мл циклогексан (1]) эритилиб, шиша колонкада КСК силикагелидан утган эритмани (12) кристаллизация харорати аникланади. Кейин (^ 12, 13) кристаллизация хароратлари аникланиб, ароматик углеводород микдори куйидаги формула оркали х,исобланади:

Нормал парафин углеводородлар микдорини аниклаш учун филтратни юкорида айтиб утилган шароитда СаА цеолитдан утказилади ва иккинчи филтратни (14) кристаллизация харорати аникданади. Куйидаги формула (23) оркали н - парафинларни

микдори х,исобланади:

Изо-парафин ва нафтен углеводородларнинг микдорини 100% га нисбатан фаркидан аникланади. Композиция таркибидаги смолани эса кенг говакли (0,25-0,5 мм) алюминий оксиди ёрдамида ажратилади.

Синтетик каучук олиш 2 асосий жараён: мономер (каучоген)лар тайёрлаш ва уларни полимерлаш ёки поликонденсатлашдан иборат. Бутадиен, стирол, изопрен, хлорпрен, изобутилен, акрилонитрил (винил цианид) ва каучогенлар сифатида

ишлатилади. Каучогенларнинг узи эса нефть крекинги гази, табиий ва йулакай газлар, этил спиртидан олинади. Каучогенларни полимерлаш жараёнида мономерлар катализатор (мас, натрий метали) иштирокида (мономернинг узи ёки эритмаси, сувли эмульсияси) киздирилади. Полимерлашда эмульсия полимер суспензияга, яъни синтетик латексга айлангач, коагуляцияланади. Ажралиб чиккан Каучук ювиб куритилади. Х,озир синтетик каучукнинг 20 га якин тури ишлаб чикарилади. Буларда бутадиен нитрилакрил каучук, бутил каучукнинг саноатдаги ахамияти катта. Синтетик каучукнинг куп турлари табиий каучук сингари вулканизацияланиб, юкори эластик ёки каттик материалга айланади.

Иккиламчи шина талкони хамда фасфогипс компонентларининг комплекс хоссаларини яхшилаш усулларидан бири бу уларнинг таркибига турли кушимчалар киритиш йули билан модификацияланишидир. Бу уз навбатида композициянинг мустахкамлигини, каттиклигини, иссикликка чидамлилигини, сув таъсирига бардошлилигини ва бошка бир катор мухим хоссаларини яхшиланишига олиб келади. Бу билан узок вакт йул инфратузилмасига алтернатив хомашё ресурс хисобланади, бу жараёнда арзон хамда энергия тежамкор махсулот олиш технологияси яратилади.

Фосфогипс таркибида умумий намнинг сакланиши 45% гача боради, шу сабабли фосфогипсни ишлатишдан олдиг 1 соат мобайнида 1500С хароратда киздирилиб, майдалаб, кукун холатига келтирилиб кейин фойдаланилди. Кушимча сифатида заррачалар улчами 0,2-0,25мм.га тенг булган кумдан фойдаланилади. ППК ва тулдирувчиларни узаро биргаликда аралаштириш йули билан композицион янги таркибли материал хосил килдик ва колипларга куйиб намуналарини олдик. Чунки бу уларни уларни кимёвий ва физик-механик хоссаларини урганишда ёрдам беради. Ихтиронинг статик тавсифи:

1-Асосий шредер (реактор) туйнуги,

2- Реактор вибрацион сепаратор ва хароратни улчаш,

3- Термик реактор, ротор магнитли сепаратор,

4-Улчаш узатгичи, маховик,

5-Шиналарнинг металл кисмини ажратадиган магнитли сепаратор,

6-Каттик кесиш учун шредер (Шина талконини дисперс мухитга айлантириш жараёни),

7-Фасфогипсни кушимча асфальтен моддалари билан узаро бирикишини хосил килиш реактори

8-Термик реактор туйнуги

9-Реактор хароратини улчаш ва назорат туйнуги

10-Икки роликли майдалагич (Ингридиентлар аралашмасини хосил килиш курилмаси) 11 -Каттик массали моддаларнинг узаро бирикишини таъминлаш агрегати

12-Намуна олиш тасмаси

13-Айланма вибрацияли сеператори (Компонентлар бирикишини таъминлайди)

14-Тайёр махсулот олиш туйнуги

1-расм. Иккиламчи шина талкони х,амда интерфаол фасфогипс ёрдамида йул пойи учун йул тушамаларини олиш технологияси ишлаш схемаси Технологиянинг ишлаш тавсифи: 1-Асосий шредер (реактор) туйнугидан иккиламчи шина талкони киргизилади ва 2- Реактор вибрацион сепаратор ва хароратни улчаш курилмаси ёрдамида 3-Термик реактор, ротор магнитли сепараторнинг харорати 1200 Со гача кутарилиб (1 соатгача эритилади), 4-Улчаш узатгичи-маховик оркали хомашё микдори назорат килинади хамда 5-Шиналарнинг металл кисмини ажратадиган магнитли сепаратор ёрдамида механик бирикмалардан ажратилади ва 6-Катти; кесиш учун шредер (Шина талконини дисперс мухитга айлантириш жараёни)га юборилади, 7-Фасфогипсни кушимча асфальтен моддалари билан узаро бирикишини хосил килиш реактори ва 8-Термик реактор туйнуги оркали назорат килиниб турилади, хар 30 дакикада 9-Реактор хароратини улчаш ва назорат туйнуги оркали намуналар олиб турилади. Бирикиши огири компонетларнинг 10-Икки роликли майдалагич (Ингридиентлар аралашмасини хосил килиш курилмаси) ёрдамида аралаштириб турилади. 11-Каттик массали моддаларнинг узаро бирикишини таъминлаш агрегати ёрдамида аралиштирилади ва махсулот сифати яна бир бор текшириш учун 12-Намуна олиш тасмаси оркали назорат килинади. Массанинг бирикишини 13-Айланма вибрацияли сеператори (Компонентлар бирикишини таъминлайди) курилмасидан утказилади. Тайёр булган йул тушамасини 14-Тайёр махсулот олиш туйнуги олинади. Умумий ушбу жараёнга жами 2 соатгача вакт сарфланади.

Иккиламчи шиналарнинг доимий тупланиши захираси мавжуд. Уларнинг умумий сонининг атиги 20 фоизи кайта ишланади. Эскирган шиналар табиий парчаланишга дучор булмаган полимер уз ичига олган чикинди махсулотларнинг энг йирик ишлаб чикаришидир. Шунинг учун, кайта ишлаш ва кайта ишлаш яроклилик муддати тугаган шиналар жуда мухим иктисодий ва экологик ахамияти. Иккиламчи шина талконидани фойдаланиб йул тушамаларини ишлаб чикишнинг илмий-техник даражаси тахлили шуни талаб этадики, каучук ва шу каби моддаларни кайта ишлаш мураккаб хисобланади. Бунда экологик хавфсизлик даражаси мухим фактор хисобланади. Шиналарни кайта ишлаш хамда технологик парчалаш кенг таркалган йуллардан бири бу пиролиз усулидир.

Шинани кайта ишлашнинг афзал тарафи шундаки, чунки дунёдаги шиналар

захирасининг 80% и синтетик каучукдан ишлаб чикарилади, бу эса нефтдан олинадиган-кайта тикланмайдиган табиий ресурс хисобланади Биринчи марта фойдаланилган транспорт воситалари шиналарини кайта ишлаш ва улар асосида йул тушамаларини саноат даражасида тайёрлаш махсулотларининг физик-кимёвий хоссалари аникланди хамда илмий йурикнома тайёрланди. Иккиламчи шина талкони ёрдамида суюк композиция таркибидаги компонентларнинг таъсирини ва физик-кимёвий курсаткичларини исботланди.

Иккиламчи шина талкони ёрдамида суюк композиция совукка ва иссикка чидамлилиги ва эксплуатацион хоссаларини аникланади ва техник шарт ишлаб чикилади. Иккиламчи шина талкони ёрдамида суюк композиция олиш таркиби ва технологиясини яратилади ва саноат микиёсида йул тушамаларини ишлаб чикиш учун таклифлар ишлаб чикилди. Фойдаланилган транспорт воситалари шиналарини кайта ишлаш ва улар асосида йул тушамаларини олиш учун махаллий хомашёлар ва саноат махсулотларининг физик-кимёвий хоссаларини аникланди; Фойдаланилган транспорт воситалари шиналарини кайта ишлаш ва улар асосида йул тушамаларини таркибидаги компонентларнинг таъсирини ва физик-кимёвий курсаткичларини исботланди; Фойдаланилган транспорт воситалари шиналарини кайта ишлаш ва улар асосида йул тушамаларини совукка ва иссикка чидамлилиги ва эксплуатацион хоссаларини аникланди; Фойдаланилган транспорт воситалари шиналарини кайта ишлаш ва улар асосида йул тушамаларини олиш таркиби ва технологиясини яратилди.

Бундан ташкари асфальтен огир углеводородли бирикмалардан дисперс тулдирувчи асосида олинган композицион материалларни физик-кимёвий хоссалари комплексини бошкариш мумкинлиги курсатилди. Аникландики, бунда намуналарга киритиладиган тулдирувчининг табиати ва микдори мухим роль уйнайди. КМ термочидамлилигига дисперс тулдирувчиларнинг таъсири тавсифи аникланди. Тулдирилган материалларни термо чидамлилигини ошишига, шу билан бирга, термооксидланиш деструкцияга баркарорлигига интерполимер матрицани тулдирувчи юзаси билан специфик узаро таъсири аник омиллилиги курсатиб берилди.

Органик богловчи материаллар билан мустахкамланган грунтларни зичлаш смена давомида тугалланиши лозим. Зичлаш жараёнида ёгингарчилик булиб, хаво харорати пасайиб кетса, цемент кушилган грунтларни 2 сутка ичида, охак кушилганларини эса 4 сутка ичида кайтадан зичланади. Органик богловчи билан мустахкамланган грунтни гилдиракли каток билан, бир издан 10-15 марта утиш оркали зичланади. Битум эмульсияси ёки суюк битумга цемент кушиш билан ишлов берилган мустахкамланган грунтларда каров ишлари, хаво харорати юкори ва ёгингарчилик булмаган шароитда, катлам устига 0,6-0,8 dm3 /т2 меъёрда битум эмульсиясини сепиш оркали бажарилади. Агар бир сутка орасида конструктив катлам унинг устига ёткизилса, каров ишларининг зарурати булмайди.

Йулларнинг бутун узунлиги, ёки унинг кисмларида, шунингдек айрим турдаги йул-курилиши ишларини бажаришда узлуксиз кетма-кет куриш услубини куллаш лозим. Курилиш объектлари таркок холатда, киска узунликда, бажариладиг\н ишлар бир хилда булса, бир объектдан бошкасига навбатма-навбат утадиган, ихтисослашган узулуксиз ишлайдиган гурухлар ташкил килиниши керак, улар, одатда, йул-курилиш ташкилотининг бирлашган ташкилий тизим комплексида булиши лозим. Кетма-кет курилишнинг тезлиги, айрим бажариладиган иш боскичлари орасидаги ташкилий ва технологик танаффуслар катталиги курилишнинг ута мураккаб ва куп мехнат талаб килувчи жараёнларини ва бошка ташкилий ва иктисодий омилларни хисобга олиб, техник-иктисодий вариантларни

солиштириш натижасида кабул килинади (техник ресурсларнинг тайёрлиги ва ундан фойдаланиш даражаси, ресурслардан тезкор ва окилона фойдалана билиш, мумкин кадар курилиш жараёнини механизациялаштирадиган курилма ва материалларни куллаш, жойлардаги бор материаллардан фойдаланиш мумкин.

АДАБИЁТЛАР

1. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз// - Т.: "Узбекистон" НМИУ, 2017.

2. Узбекистон Республкасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида// - Т.: 2017 йил 7 февраль, ПФ4947-сонли Фармони

3. Schonert. К. Chem. Ing. Technik. 43.// №13. 1971. s. 773 777.

4. Bulman, S. Chem. Ing. Technik. 42. //№5. 1970. s. 277 281.

5. Фридман, Я. Б. Механические свойства металлов Текст.//Я. Б. Фридман.- М.: Машиностроение, 1994. 472с.

6. Механика разрушения и прочность материалов// Справочное пособие в 4т. Т. 1: Основы механики разрушения материалов /В. В. Панасюк, А. Е. Андрейкив, В. Партон. Киев: Наукова думка, 1988.- 486с. ISBN 5-21-000301-Х.

7. Umurzakov, A. K., Turdaliev, V. M., & Khakimov, U. A. (2022). Low-Power Hydraulic Motor for Mobile Micropower Stations and Pumps. Russian Engineering Research, 42(8), 791-793.

8. Мухамедов, Ж., Умурзаков, А. Х., & Абдувахобов, Д. А. Дала рельефига мосланувчан тишли борона тишлари излари кенглигини аниклаш. Журнали, 72.

9. Umurzakov, A. K., Turdaliev, V. M., & Khakimov, U. A. (2022). Low-Power Hydraulic Motor for Mobile Micropower Stations and Pumps. Russian Engineering Research, 42(8), 791-793.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.