CC BY
3IJODIY PEDAGOGIKAGA ASOSLANGAN TA'LIM JARAYONINI INTELLEKTUAL AXBOROT BILAN TA'MINLASHNING AFZALLIGLARI.
Muminova Gulnozaxon Sulton qizi
T.N.Qori Niyoziy nomidagi O'zbPFITI tayanch doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.10679152
Annotatsiya. Ushbu maqola ta'lim tizimida talabalarning intellektual salohiyatini rivojlantirishda ta'lim texnologiyasining ahamiyati to'g'risidafikrlar bayon etilgan. Mashg'ulot jarayonida ta'lim texnologiyalarini qo'llash natijasida talabalarning intellektual salohiyati va ilmiy-nazariy bilimi ijodiy pedagogikaga asosida yanada mustahkamlanadi.
Kalit so'zlar: ijodiy pedagogika, ta'lim, axborot texnologiyalari, ta'lim texnologiyasi, informatika, innovatsiya.
Ta'lim tizimining barcha bosqichlarida yoshlarning ijodiy iste'dodlarini rivojlantirishga katta e'tibor qaratish lozim o'qituvchilaming asosiy vazifalaridan biri yoshlarning tashabbuslar innovatsion g'oya va fikrlarini, iste'dod va iqtidorini o'z vaqtida ko'ra olish va uni ro'yobga chiqarish uchun ko'maklashishdan iboratdir. Yoshlardan tashkilotchilik qobiliyati va boshqaruv mahoratini rivojlantirish orqali yuksak ma'naviyatli yetakchi yoshlarni tarbiyalash, ularni mamlakatimiz taraqqiyoti va uning istiqboli uchun yo'naltirish talab etiladi.
Kreativ pedagogika o'quvchilarni ijodiy fikrlashga, kelajagini yaratuvchisi bo'lishga o'rgatadi. Kreativ pedagogika, har qanday fanga, xoh matematika, xoh fizika, xoh tillar, xoh iqtisod bo'lsin, qo'llanilish mumkin bo'lgan pedagogikadir. Ma'lum darajada aytish mumkinki, uning metodologiyasi o'qitish va o'rganish jarayonini o'zgartiradi. Rivojlangan kreativlik shaxs ijodkorligining muhim tarkibiy qismidir. U shaxsning kognitiv maqsadga erishish, boshlangan ijodiy ishni davom ettirish, bilish faoliyatidagi qiyinchiliklarni bartaraf etish, aqliy harakatlarni rejalashtirish va ketmaketlashtirish, maqsadga erishish variantlari va usullarini izlash istagida ifodalanadi [1.4];
Ijodiy pedagogika kontekstidagi asosiy o'quv maqsadlari:
o ta'limiy - o'quvchilarda ilmiy va amaliy bilim, ko'nikma va malakalar tizimini shakllantirish, o'quv jarayonida yangi bilimlarni shakllantirish;
o tarbiyaviy - shaxsning xulq-atvori va faoliyatida namoyon bo'ladigan kasbiy e'tiqod va dunyoqarash asoslarini shakllantirish; ijtimoiy faol, yuksak axloqiy shaxsni tarbiyalash; fan va hayot muammolarida o'z g'oyalari va echimlarining shaxsiy ishtiroki va ahamiyati tuyg'usini tarbiyalash;
o rivojlanish - asosiy aqliy jarayonlarni rivojlantirish; bilish va ijodkorlik jarayonlari uchun ijobiy motivatsiyani rivojlantirish; kognitiv va ijodiy faoliyatni rivojlantirish; ijodiy salohiyatni rivojlantirish (o'quvchilarda ijodiy fikrlash va ijodiy qobiliyatlar).
O'qitishning intellektual tizimi sun'iy intellekt metodlari va vositalarining avtomatlashtirilgan o'qitish sohasida qo'llanishining amaliy natijasi bo'lib, ta'lim tizimlarining yangi avlodi hisoblanadi. Ta'lim jarayonida talabaning bilim ko'nikma va malakalarini shakllantirishning yuqori ko'rsatkichlariga erishish uchun, ixtisoslik fanlari o'qituvchisi uch asosiy tipdagi bilimlardan foydalanadi: o'qitilayotgan ixtisoslik fani bo'yicha bilimlar, o'qitish metodlari to'g'risidagi bilimlar va ta'lim oluvchi haqidagi bilimlar. O'qitishning an'anaviy avtomatlashtirilgan tizimlarida bu bilimlarning ko'pgina qismlari tanlangan o'qitish metodikasiga mos ravishda o'quv fanining alohida bo'limlariga qat'iy ravishda kiritilgan. O'qitishning
intellektual tizimida zarur bo'lgan bilimlar ajratib olinadi va sun'iy intellektning turli metodlari va texnologiyalaridan foydalangan holda ko'rsatiladi.
Ixtisoslik fanlarini o'qitishning intellektual tizimi bilimlar bazasi, boshqarish tizimchasi, o'qitish tizimchasi va muloqot tizimchasidan iborat. Ixtisoslik fanlarini o'qitishning intellektual tizimining asosi bo'lib bilimlar bazasi hisoblanadi. Har bir ixtisoslik fani bo'yicha bilimlar bazasi o'z navbatida, o'zaro bog'langan bir necha ma'lumotlar bazasidan iborat bo'ladi va har biri o'qitilayotgan fanning ma'lum bir qismlarini tashkil etadi: "Atamalar va asosiy tushunchalar", "Nazariya", "Amaliy-laboratoriya ishlari", "Mustaqil ishlar".
O'qitish metodlari haqidagi bilimlar "Topshiriqlar" ma'lumotlar bazasida yig'ilib boradi, bu bazada o'quv fanining barcha bo'limlari bo'yicha didaktik materiallar tasniflangan va tartibli tarzda, o'qitish metodlariga mos ravishda namoyon bo'ladi. Ta'lim oluvchi haqidagi bilimlar "O'qitish natijalari" ma'lumotlar bazasida yig'iladi. Bunda har bir talabaning individual kartasi tuzilib, unda o'qitilayotgan fan bo'yicha talaba ega bo'lgan bilimlar darajasi va sifati haqida, uning psixofiziologik rivojlanish xususiyatlari haqidagi ma'lumotlar aks ettiriladi.
Bilimlar bazasini boshqarish tizimchasi yangi bilimlarni kiritish va to'plash uchun mo'ljallangan. Birinchi bosqich tizimni o'rganishdan iborat bo'ladi, ixtisoslik fani bo'yicha barcha bilimlar yangi hisoblanadi va bu bilimlarni yig'ish tizim va ekspert o'rtasidagi muloqot (dialog) jarayonida amalga oshiriladi. Keyingi bosqichlarda yangi bilimlarni izlash avtomatik tarzda amalga oshiriladi: barcha qabul qilinayotgan axborotlar mavjud bo'lgan axborotlar bilan solishtiriladi, mavjud bo'lgan bilimlarga tayangan holda yangi axborotlar saralanadi, tahlil qilinadi va ularning tasnifi bir yoki bir necha variantda taqdim etiladi.
Ixtisoslik fanlarini o'qitishning intellektual tizimini amalga oshirish jarayonining umumiy ko'rinishini quyidagi sxema tarzida ifodalash mumkin: foydalanuvchining shaxsi tasdiqlangandan keyin, uning tizimga kirish huquqi aniqlanadi, o'qitishni boshqarish tizimchasining moduli talabaning individual kartasining holatini tahlil qiladi, navbatdagi o'qitishning maqsadi, metodikasi va vazifalarini belgilaydi. Topshiriqlarini shakllantirish moduli tanlangan metodika va bilimlar bazasi ma'lumotlariga asoslanib, o'qitish vazifasini ishlab chiqadi. Talaba qo'yilgan vazifani bajaradi (nazariy materialni o'rganish, amaliy ishni bajarish, test, savollarga javob yozish va h.k.), bunda tizim bilan muloqot ta'minlanib turiladi, ya'ni talabaning ishi nazorat qilinib, kerak bo'lsa, yordam ko'rsatib turiladi. Natijalarni tahlil qilish moduli yo'l qo'yilgan xatoliklarni, sodir bo'lgan qiyinchiliklarni aniqlaydi va talabaning individual kartasiga o'zgartirishlar kiritadi. Shu bilan o'qitish sikli yakunlanadi va tizim keyingi jarayon uchun tayyorlik holatiga o'tadi. Foydalanuvchining o'zi vazifani aniqlashi mumkin (ekranga nazariy materialning kerakli qismini yoki topshiriqni chiqarish, mavjud bo'lgan lug'atlar va manbalarga murojaat etish, individual kartani ko'rib chiqish va h.k.) [2.24].
Shubhasiz, ijodiy pedagogika tadqiqot usullariga ustunlik beradi, lekin har qanday ta'lim faoliyatida har doim bir nechta usullar birlashtiriladi; qo'llaniladigan usullarning har biri o'quv jarayonida o'ziga xos funktsiyani amalga oshiradi, ularsiz ta'lim jarayonining samarali amalga oshirilishini ta'minlash mumkin emas. Ta'lim jarayonida usullarning funktsiyalari va o'rni bunday yondashuvlarni tanlash masalasini hal qilishning eng muhim shartlaridan biridir.
Kompyuterga asoslangan ta'lim vositalari (CTE) ta'lim axborot texnologiyalarining (IT) o'zagini tashkil qiladi. O'quv jarayonida CSEdan foydalanish quyidagilarga yordam beradi:
S ta'lim sifatini oshirish;
S o'quv tadbirlarini tashkil etish va o'tkazish xarajatlarini kamaytirish;
S o'qituvchilarning ish yukini odatdagidan ijodiy faoliyatga qayta taqsimlash (tadqiqot va uslubiy muammolarni hal qilish, o'quv qo'llanmalarini yaratish (shu jumladan CSR), nostandart o'quv topshiriqlarini tayyorlash, talabalar bilan individual ishlash va boshqalar);
S kadrlar tayyorlash tuzilmasi va mazmunini o'zgartirishda (yangi mutaxassisliklarni ochish, yangi kurslarni tashkil etish va h.k.) o'quv jarayonini o'quv-metodik vositalar (KSR) bilan ta'minlash samaradorligini oshirish, bu esa ta'lim tizimining harakatchanligini oshirishga olib keladi.
CSR - bu muayyan pedagogik muammolarni hal qilish uchun mo'ljallangan, mavzu mazmuniga ega bo'lgan va talaba bilan o'zaro munosabatlarga yo'naltirilgan dasturiy vosita (dasturiy ta'minot paketi) yoki dasturiy-apparat majmuasi [2.45]
Tizimdan foydalanishdan maqsad ijodiy pedagogika tamoyillarini amalga oshirish va turli fan yo'nalishlari bo'yicha eng yaxshi texnik yechimlarda o'zida mujassamlangan tajribani aks ettiruvchi samarali bilimlardan foydalanish orqali kasb-hunar ta'limi samaradorligini sifat jihatidan oshirish, shuningdek, kasbiy ta'lim samaradorligini oshirishdan iborat. ular bilan bog'liq evristik fondlarning yaqinlashishi.
Tizimdan foydalanish mumkin:
• oliy va o'rta ta'lim muassasalarida kasb-hunar ta'limi;
• oliy o'quv yurtidan keyingi ta'lim dasturlarini amalga oshiruvchi ilmiy-tadqiqot muassasalarida (ya'ni, aspirantura va doktoranturaga ega);
• dizaynerlarning malakasini oshirish markazlarida yangi texnika va texnologiyalar;
• o'qituvchilar malakasini oshirish markazlarida ishchilar (ijodiy pedagogika usullarini o'zlashtirganda) [3.57]
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda quyidagilarni xulosa qilish mumkin, zamonaviy jamiyat kompyuter texnologiyalari va aloqa vositalarining rivojlanishi bilan ajralib turadigan, atrofdagi narsalar va qurilmalarni borgan sari "aqlli" qilib, hayotni yanada qulay, xavfsiz va qiziqarli qiladigan axborot jamiyatidir. Ijodkorlik asosida ta'lim jarayonini intellectual axborot bilan ta'minlashning afzalliglari quydagilardir:
- jamiyat hayotida axborot, bilim va axborot texnologiyalarining rolini oshirish;
- axborot texnologiyalari, aloqa va axborot mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqarish bilan shug'ullanadigan kishilar sonining ko'payishi;
- telefon, radio, televideniye, internet, an'anaviy va elektron ommaviy axborot vositalaridan foydalanib, jamiyatni axborotlashtirishni kengaytirish;
- odamlarning samarali axborot almashinuvini, ularning dunyo axborot resurslaridan foydalanishini, axborot mahsulotlarini va xizmatlar ehtiyojlarini qondirishni ta'minlovchi global axborot makonini yaratish.
REFERENCES
1. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 1 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 1096 w November 2021 www.oriens.uz УДК 37.013.2 Kreativ pedagogika - pedagogikaga yangicha yondashuv Ruzimatova B.S., Yulchiyev I.I.
2. Креативная педагогика Методология, теория, практика Под редакцией доктора технических наук, профессора В. В. Попова, академика РАО Ю. Г. Круглова 4-е издание
3. Ruzimatova Barnokhon, Polvonov Bakhtiyor. "Development of students ' creativity in the course of studying general physics at technical universities." "Scientific-technical journal: Vol. 2 : Iss. 2 , Article 4.
