CC BY
79Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 1 | ISSUE 5
educational, natural and social sciences (~) ISSN 2181-1784
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423
HUQUQIY ONG - ZAMONAVIY JAMIYATDA HUQUQIY MADANIYATINING ASOSIY ELEMENTI
Allaberganov Karimboy-Urganch davlat universiteti o'qituvchisi [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada Huquqiy ong - zamonaviy jamiyatda huquqiy madaniyatining asosiy elementi ekanligi masalalari ko 'rib chqilgan va bu hususda muallifningshaxsiy nuqtai nazarlari keltirib o'tilgan.
Kalit so'zlar: huquqiy ong, huquqiy madaniyat, huquqiy tarbiya, huquqiy jammiyat, demokratiya, xalq ishonchi.
Abstract: The article examines the issues of legal consciousness - a key element of the legal culture of modern society, and also gives the author's personal point of view on this matter.
Keywords: legal consciousness, legal culture, legal education, legal society, democracy, public confidence.
KIRISH
Insoniyat o'tmishi shuni ko'rsatadiki, hozirgi davrdagi qonun ijodkorligi va huquqni muhofaza qilish faoliyati ushbu jarayonlarda kuchli o'zini o'zi tashkil etish tamoyillari bilan bir qatorda ongli, tashkiliy ijodkorlik, aqlli mehnat bilan ustuvor o'rinda tutisg eng dolzarb masalalardan biridir. Qonun ijod qilish va huquqni muhofaza qilishdagi ushbu ongli va ijodiy jarayonlarni o'rganayotganda huquq nazariyasi huquqiy ong va huquqiy madaniyat mavzusiga diqqat bilan yondashadi.
Huquqiy davlatning shakllanishining ko'rsatkichi bu jamiyatning va undagi insonlarning huquqiy madaniyati holati bo'lib, u asosan insonlarning huquqiy ongi darajasi, fuqarolarning ijtimoiy va huquqiy faoliyatiga ta'sir qiladigan demokratik institutlarning rivojlanishi bilan belgilanadi. Shuning uchun ham aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini shakllantirishning samarali tizimini yaratish barqarorlik va rivojlanish nihoyatda dolzarb bo'lib qolmoqda.
MATERIAL VA METODLAR
Jamiyat huquqiy madaniyatini ko'rsatkichlaridan biri bo'lgan huquqiy ong - bu huquq va huquqiy hodisalarga nisbatan qarashlar, g'oyalar, in'ikoslar, his-tuyg'ular, odamlar, ularning birlashmalari, umuman butun jamiyat bilan alqoador tushunchadir. Bu tushuncha odamlarning o'tmishdagi va amaldagi qonunchilikka, g'oyalarga, uni yanada takomillashtirishga, qonuniylik, odil sudlovga bilim va baholovchi munosabatni shakllantirishda namoyon bo'ladi. Bunga zamonaviy jamiyatda
qonunning ob'ektiv zarurligini anglash, uning ijtimoiy maqsadi, adolat, erkinlik,
1069
Scientific Journal Impact Factor
O
shaxsning tabiiy va ajralmas huquqlari kabi demokratik g'oyalar bilan bog'liqligi kiradi. Va nihoyat, bu tushunchga qonuniylik yoki noqonuniylik nuqtai nazaridan odamlarning xatti-harakatlariga, ularning baholash xususiyatlariga bo'lgan munosabat, qonun normalariga qat'iy rioya qilishga psixologik munosabat va qadriyatlar yo'nalishi sifatida ham qarash mumkin. Yigirmanchi asrning oxirlarida mamlakatlar hayotining siyosiy, iqtisodiy, madaniy va boshqa jihatlaridagi o'zgarishlar, davlat va huquqning mohiyati to'g'risidagi yangi qarashlar zamonaviy jamiyatining huquqiy madaniyati darajasining jiddiy muammosini hal qilishni talab qildi.
Zamonaviy jamiyatlardagi huquqiy ong o'ta xilma-xil, ziddiyatli va asosan deformatsiyalangan holatda namoyon bo'ldi. Yuridik nigilizm, qonun va qonunlarga nisbatan hurmatsizlik munosabati rivojlanib jamiyatning ijtimoiy munosabatlariga sezilarli ta'sir ham qildi. Jinoyatchilik va boshqa noqonuniy harakatlar ko'paygan. Huquqiy ongning bu holatga kelishiga esa jamiyatning inqiroz holatida, fuqarolarning siyosiy, huquqiy va axloqiy madaniyatining pastligi, huquqni muhofaza qilish organlarining samarasiz ishlari sabab bo'ldi.
Taniqli faylasuf F. Engels millatni buzishning ikki yo'li bor, deb yozgan edi: aybsizlarni jazolash va aybdorlarni jazolamaslik. Afsuski, o'sha davrda bu ikki holatning ham birga kuzatilishi ro'y berdi. Odamlar jinoyat borligini ko'rsalar-da, jazo yo'q, yoki aksincha, jazo mavjud, ammo jinoyat yo'q, demak, ularning huquqiy ongi jiddiy deformatsiyaga uchragan, ular qonun, kuch, adolatga ishonishni to'xtatganlar.
Huquqiy ong jamiyatning huquqiy hayotini takomillashtirish va rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Bu esa huquqiy davlatni yaratishda zarur omil hisoblanadi. Darhaqiqat, huquqiy normalarda ifodalanishidan oldin, qonun ijodkorligi organlari faoliyatining natijalari, odamlarning ma'lum manfaatlari va ehtiyojlari huquqiy normalarni yaratuvchi shaxslarning irodasi va ongidan o'tadi. Shuning uchun huquqiy normalarning sifati, ularning ijtimoiy rivojlanish ehtiyojlariga muvofiqligi huquqiy g'oyalar va huquqiy normalarni yaratuvchilarning huquqiy ongi darajasi bilan uzviy bog'liqdir.
Muallifning fikriga ko'ra, huquqiy ong huquqiy normalarni aniq va to'liq amalga oshirishning muhim va zaruriy shartidir. Fuqarolik jamiyati a'zolarining huquqiy ongi darajasi qanchalik baland bo'lsa, huquqiy normalar ko'rsatmalari shunchalik aniq bajariladi. Rivojlangan huquqiy ong qonun talablarini ixtiyoriy ravishda amalga oshirilishini, ularning to'g'riligi va asosliligini tushunishini ta'minlaydi. Bu odamlarda qonun va tartibni buzilishiga nisbatan murosasizlik hissini uyg'otadi. Ya'ni huquqiy
Scientific Journal Impact Factor
o
ong qonunchilikni rivojlantirish, qonuniylik va tartibning barqarorligi, fuqarolarning huquq va erkinliklari ta'minlanishining muhim omili hisoblanadi.
Fuqaro va jamiyatning huquqiy ongining rivojlanishi qoloq qarashlarni bartaraf etishga, odamlarning xulq-atvoridan chetga chiqishga, o'zboshimchalik va shaxsga nisbatan zo'ravonlik holatlarining oldini olishga yordam beradi. Fuqarolarning ongiga ilmiy asoslangan, mutanosib huquqiy g'oyalarni, qarashlarni kiritish, jinoyatchilikka qarshi kurash qonuniylik va qonuniylikni mustahkamlash uchun zaruriy shart bo'lib, ularsiz fuqarolik jamiyati va qonun ustuvorligini qurish mumkin emas. Bularning barchasiga davlatdagi huquqiy madaniyat sifatini oshirish orqali erishish mumkin.
Huquqiy madaniyatni jamiyat va shaxsning huquqiy holatini tavsiflovchi va doimiy ravishda o'zaro bog'liq va tarkibiy qismlarning ajralmas tizimini ifodalovchi maxsus ijtimoiy hodisa deb tushunish mumkin. Demak, huquqiy madaniyat - bu ma'lum bir huquqiy ong va qonuniylikni, qonunchilik va yuridik amaliyotning mukammalligini aks ettiruvchi ijtimoiy madaniyatning bir turi. Shu bilan birga, u huquqiy sohada yaratilgan barcha qadriyatlarni qamrab oladi.
Huquqiy ong va huquqiy madaniyat tushunchalarini taqqoslab shuni ishonch bilan aytish mumkinki, oxirgi tushuncha birinchisiga qaraganda ancha kengroq. Agar huquqiy ong aynan jamiyatning ma'naviy hayotini qamrab oladigan bo'lsa, faqat ijtimoiy ongning tarkibiy bo'g'ini bo'lsa, demak, huquqiy madaniyat, aksincha, ikkala ma'naviy xususiyatlardan va huquqning "moddiy" tarkibiy qismlaridan iborat. Masalan, huquqiy institutlar, ularning tashkil etilishi va munosabatlari.
Zamonaviy jamiyatda kechayotgan jarayonlarni tahlil qilib, xulosa qilishimiz mumkinki, hozirgi kunda fuqarolik jamiyati tushunchasi va uni takomillashtirish masalasi jahon arenasida etakchi o'rinlardan birini egallab turibdi. Biroq, boshqa rivojlangan mamlakatlar bilan taqqoslaganda, huquqiy madaniyat darajasiga ta'sir ko'rsatadigan bu juda muhim omildir.
Tadqiqotchi sifatida bizning fikrimizcha fuqarolarda huquqiy ongni rivojlantirish uchun quyidagi choralarni ko'rish zarur deb hisoblaymiz:
• fuqarolar qonunchilik, hukumat hujjatlari, mahalliy o'zini-o'zi boshqarish organlarining qarorlari bilan bir xil darajada tanishishlari kerak;
• davlat hokimiyati organlari va mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlari har kimga uning huquqlari va erkinliklari bilan bog'liq hujjatlar va materiallarga kirish huquqini berishlari kerak;
NATIJA VA TAHLIL
Scientific Journal Impact Factor
О
• mavjud ma'lumotlar bazalarini yaratish va rivojlantirish: ro'yxatdan o'tgan yuridik shaxslar, fuqarolarga berilgan sertifikatlar va diplomlar, ko'chmas mulkka bo'lgan huquqlar haqidagi hujjatlarning electron ochiq tiuzimi yaratilishi kerak.
Yuqorida sanab o'tilgan bunday tadbirlar, muallifning fikriga ko'ra, hal qilinmasa, hech bo'lmaganda aholining huquqiy madaniyati darajasini sezilarli darajada oshirishga imkon beradi.
Xulosa qilib yatganda zamonaviy davrda insonlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini barqaror rivojlanish yo'liga olib chqish uchun huquqiy ongning umumiy darajasini ko'tarish, fuqarolarning huquqiy nigilizmini engishga qaratilgan chora-tadbirlarni qabul qilish va amalga oshirish zarurati va ehtiyojini keltirib chiqaradi. Biz jamiyatda qonun va qonunga hurmat-har bir insonning shaxsiy ishonchiga aylanishi uchun harakat qilishimiz kerak.
Huquqiy jamiyatda bosqichma-bosqich shakllanib boradigan shaxsning ehtiyojlari va manfaatlarini maqsadga muvofiq ravishda shakllantirish, qonun ustuvorligini va qonuniylikni mustahkamlashning samarali vositalaridan biri sifatida ushbu tadbirlar orasida huquqiy madaniyat va huquqiy ong, huquqiy ta'lim alohida o'rin tutishi kerak. Huquqiy tarbiyaning maqsadi qonunlarga hurmatni shakllantirish bo'lishi kerak. Ular kuchli huquqiy e'tiqodga, qarashlarga, baholarga, munosabatlarga asoslangan bo'lishi kerak va insonning huquqiy sohada qonuniy va ijtimoiy faol xulq-atvorini shakllantirishi lozim. Shunday qilib, huquqiy tarbiya huquqiy ong va huquqiy madaniyatni shakllantirish jarayoni sifatida qaraladigan shaxsning huquqiy rivojlanishiga yo'naltirilgan bo'lishi kerak.
Demak, barcha madaniyatli inson va davlat bu bir-birini to'ldiruvchi ikkita tushuncha. Shuning uchun madaniyatli odamni hatto davlatsiz tasavvur ham qilib bo'lmaydi.madaniyatli odamni shakllanishida esa huquqiy ong muhim o'rin tutadi.
1. Белканов Е.А. Лояльность правосознания // Российский юридический журнал. - 1996. - №3. - С. 52-56.
2. Осипов Р.А. Правовая культура, правосознание, правовая информированность: вопросы соотношения // Юридическая техника. 2016. №10. URL: http://cyberleninka.m/article/n/pravovaya-kultura-pravosoznanie-pravovaya-mformirovannost-voprosy-sootnosheniya
3. Рыбаков В. А. Правосознание: к вопросу о понятии // Вестник ОмГУ. Серия. Право. 2015. №3 (44). URL: http://cyberleninka.ru/article/n/pravosoznanie-k-voprosu-o-ponyatii
XULOSA
REFERENCE
