CC BY
124HOZIRGI ZAMON IQTISODIY TARAQQIYOTIDA TASHKILOTNING INNOVATSIYON FAOLIYATINING AHAMIYATI
Radjabova Gavxar Umarovna Qo'qon davlat pedagogika instituti
Annotatsiya: Maqolada zamonaviy sharoitda innovatsion jarayonlarni amalga oshirish, ularning shakl va usullari, shuningdek, deyarli barcha sohalarda uy sharoitida ham, professional darajada ham, shu jumladan davlat rahbarlari va xalqaro tashkilotlar darajasida ham dolzarb hisoblangan innovatsion faoliyatning mazmuni va ahamiyati atroflicha o'rganib chiqilgan.
Kalit so'zlar: innovatsiya, innovatsion faoliyat, innovatsion rivojlanish, innovatsion dastur, innovatsion faoliyatni boshqarish, innovatsion strategiya, innovatsion siyosat, raqobat, bozorda etakchilik.
THE IMPORTANCE OF THE ORGANIZATION'S INNOVATIVE ACTIVITY IN MODERN ECONOMIC DEVELOPMENT
Radjabova Gavxar Umarovna Kokand State Pedagogical Institute
Abstract: The article examines the implementation of innovative processes in modern conditions, their forms and methods, as well as the content and significance of innovative activities in almost all areas, both at home and at the professional level, including at the level of heads of state and international organizations.
Keywords: innovation, innovative activity, innovative development, innovative program, innovative activity management, innovative strategy, innovative policy, competition, market leadership.
Mamlakatda hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatini oshirish hamda aholi hayot darajasi va farovonligining barqaror o'sishiga imkon beruvchi faol tadbirkorlikni har tomonlama qo'llab-quvvatlash va rag'batlantirishga, innovatsion g'oya va texnologiyalarni joriy etishga, fan va innovatsion faoliyat jadal rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
Shu bilan birga, o'tkazilgan tahlil natijalari mamlakatda faol tadbirkorlik va innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yanada yaxshilashga to'sqinlik qiluvchi, jumladan, qator tizimli muammolar mavjudligidan dalolat beradi [1].
I icclT^^^^H http://oac.dsmi-qf.uz
Bugungi kunda jahon taraqqiyoti informatsion-innovatsion davrida kechmoqda. Bu jarayonning harakatlantiruvchi kuchi - bu ilmiy yutuqlar, yangi texnologiyalarni jadal o'zlashtirish va samarali boshqarishga asoslanadigan o'zgarishlardir. Natijada iqtisodiy faoliyat sub'ektlari o'rtasida innovatsiyalarni ayirboshlash va amalga oshirish bilan bog'liq munosabatlar tobora ko'proq namoyon bo'lmoqda.
Iqtisodiy jarayonlardagi tub o'zgarishlar (bozorning globallashuvi, axborot texnologiyalardan keng foydalanish, rivojlanishni boshqarish, biznesni tashkil etishdagi tarkibiy o'zgarishlar) turli korxonalarda islohotlar ko'lamini o'sishiga sabab bo'lmoqda.
Ilmiy-texnik taraqqiyotning asosi bo'lib tashkilotning har xil sohalarida qo'llaniladigan va innovatsiyalarni yaratilishiga sabab bo'ladigan ixtirolar va kashfiyotlar xizmat qiladi. Amaliy qo'llanilishidan so'ng ixtirolar innovatsiyalarga aylandi. Ular jamiyat hayoti va faoliyatining barcha sohalarining faol bo'g'ini hisoblanmoqda. Zamonaviy makonni bunday o'zgarishlarsiz tasavvur etib bo'lmaydi. "Innovatsiya" tushunchasi deyarli barcha sohalarda qo'llaniladi, uy sharoitida ham, professional darajada ham, shu jumladan davlat rahbarlari va xalqaro tashkilotlar darajasida ham dolzarb mavzu hisoblanadi.
Innovatsion faoliyat quyidagilarga asoslanadi:
1) innovatsiyalarni an'anaviy, oddiy ishlab chiqarishdan ustunligi tamoyili;
2) innovatsion ishlab chiqarishning tejamkorlik tamoyili (tijorat samaraga erishish ko'zda tutiladi);
3) moslashuvchanlik tamoyili (har bir yangi g'oya uchun mustaqil innovatsion tuzilma tashkil etiladi, lekin u o'z navbatida boshqa muammolarni hal qilish uchun mutlaqo mos kelmasligi mumkin);
4) majmuaviy tamoyil (masalan, birgina yorqin kashfiyot unga bog'liq bo'lgan bir nechta kichik innovatsiyalarni paydo bo'lishiga sabab bo'lishi mumkin).
Innovatsion faoliyatni boshqarish qoidalarini va uni qo'llash texnologiyasini bilish tegishli strategiya va taktikani to'g'ri shakllantirishga yordam beradi.
Har qanday innovatsion faoliyatning samaradorligi tashkilotni ushbu yo'nalishda rivojlantirishni taqozo etadi. Innovatsion rivojlanishni boshqarish mazmunini quyidagi qoidalar bilan ifodalash mumkin:
- innovatsiyalarni oldindan ko'rish va rivojlantirish kerak;
- yangiliklarni tezlashtirish va joriy etish zarur;
- innovatsiyalarga tayyorgarlik ko'rish kerak;
- innovatsion jarayonlarni ma'lum darajada to'xtatib turish va silliqlashtirilishi mumkin;
- tashkilot innovatsion faoliyatini boshqarishning ma'lum darajasini ta'minlash lozim.
186
http://oac.dsmi-qf.uz
Innovatsion rivojlanish yo'lini tanlagan korxonalar raqobatbardosh bo'lib, bozorda yetakchi kompaniyalarga aylanadilar. Sifatli va o'z vaqtida yaratilgan innovatsiyalarga asoslangan raqobat korxonalarning faoliyat davomiyligining muhim sharti sanaladi hamda yangi ilmiy natijalarni rivojlantirish va tijoratlashtirishda hal qiluvchi omil bo'ladi.
Shunday qilib, bir tomondan, raqobat muhitida korxonalar yuqori darajadagi ilmiy natijalarni ta'minlashga majbur bo'lmoqdalar, bunga ta'lim xizmatlari sifati, reklama va axborot faoliyatini qo'shib kelmoqdalar, va boshqa tomondan, ta'kidlash joizki, muhim ilmiy-amaliy ahamiyatga ega innovatsiyalarni bozor qabul qilmaydi, agar ular korxonalar manfaatlariga javob bermasa.
Tashkilotning innovatsion faoliyatining asosiy belgilari - uning uzluksiz rivojlanishga yo'naltirilganligi, prognozlar tuzish va ilmiy, ta'lim faoliyati sifati.
Shuningdek, innovatsion faoliyatni innovatsiyalarni yaratish, o'zlashtirish, tarqatish va ulardan foydalanish bo'yicha ishlar sifatida ham tavsiflash mumkin, assortimentni kengaytirish yoki yangilash hamda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar, tovarlar, xizmatlar sifatini oshirish, ularning texnologiyalarini takomillashtirish, ichki va tashqi bozorda samarali sotish uchun ilmiy tadqiqotlar natijalarini ishlab chiqish, qo'llash va tijoratlashtirishga yo'naltirilgan faoliyat sifatida ta'riflab bular barchasi chora-tadbirlar majmuasini talab etadi va oxir oqibat innovatsiyalarga olib keladi. 1-rasmda innovatsion faoliyatning o'ziga xos xususiyatlari keltirilgan [11.51-56].
Shunday qilib, "innovatsiya" kategoriyasining tavsifi shundan dalolat beradiki, uning asosiy elementi sifatida innovatsion faoliyatning pirovard natijasi - yangi mahsulot xizmat qiladi, shuningdek, yangidan yaratilgan yoki takomillashtirilgan texnik-texnologik j arayon hisoblanadi.
Korxonaning innovatsion faoliyatining mohiyati uning (korxona) umumiy maqsadlariga erishishga qaratilgan faoliyatida ifodalanadi.
Korxonaning innovatsion faoliyatining vazifalari:
1. Yangi mahsulotlar yoki xizmatlarni ishlab chiqish va amalga oshirish.
2. Mahsulotlarni modernizatsiya qilish va takomillashtirish.
3. Korxona uchun an'anaviy mahsulot va xizmat turlarini ishlab chiqarishni takomillashtirish va rivojlantirish.
4. Korxonaning yanada samarali faoliyatini ta'minlash va raqobatbardoshligini oshirish uchun sharoit yaratish.
Korxonaning innovatsion strategiyasi ilmiy-texnik taraqqiyotga (ITT), uning natijalaridan ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va mahsulot va umuman korxonaning raqobatbardoshligini ta'minlash uchun foydalanishga qaratilgan. Bunga korxonaning strategik dasturlari (strategik rejasi) asosida innovatsion faoliyat maqsadlarini batafsil ishlab chiqish orqali erishiladi. Innovatsiyalarni boshqarishda asosiy e'tibor innovatsiyalar strategiyasi va texnik siyosati (innovatsion siyosat) va
I [ccñ^^BI 187 http://oac.dsmi-qf.uz
ularni amalga oshirish bo'yicha aniq chora-tadbirlarni ishlab chiqishga qaratiladi. Yangilik:
• iste'molchiga noma'lum bo'lgan tovarlar (yangi mahsulotlar, xizmatlar);
• mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarishning noma'lum usuli;
• yangi materiallar va elementlarni ishlab chiqish;
• yangi xomashyo va energiya manbasini olish;
• tashkiliy yangiliklar (yangi bozorni rivojlantirish, moliyalashtirishning yangi shakllarini olish va hk).
Ijodiyot Innovatsiyon faoiiyat
0 0
Yaugi g'oyalar tug'ilishi
Yangi g'oyalami joiiy etish
Ixtirochilik Innovatsiyon faoiiyat
C 0
Yaugi texnik konsepsjiya varatilishi
Ixtironi yaxshi sotiladigan mahsulotea avlantirish
0
Pulni bilimga aylantirish
Dmiy faolivat Innovatsiyon faoiiyat
Ü
Biliimii pulga aylantirish
Joriy faoiiyat Innovatsiyon faoiiyat
U 3
Bugungi daromadni ta'minlash
C=>
Ertaimei daromadni ta'minlash
Ishlab chiqarish faoliyati Innovatsiyon faoiiyat
Mahsulot ishlab chiqarishni zarur haimini ta'minlash
Zaiin mahsulot ishlab chiqarishni ta'minlash
1-rasm. Imiovatsion faoliyatnmg o'ziga xos xususiyatlari
Innovatsion faoliyat - bu yakunlangan tadqiqotlar va ishlanmalar natijalarini yoki boshqa ilmiy-texnik yutuqlarni bozorda sotiladigan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotga, amalda qo'llaniladigan yangi yoki takomillashtirilgan
I fcclT^^^^HI 188 http://oac.dsmi-qf.uz
texnologik jarayonga, shuningdek tegishli qo'shimcha ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalar. Innovatsiyalarning ushbu ta'rifini hisobga olgan holda, unda innovatsiyalarni rivojlantirish kontseptsiyasi mavjud emasligini ta'kidlash kerak. Innovatsiya g'oyaning paydo bo'lishidan to mahsulotning tarqalishiga qadar istisnosiz butun innovatsion jarayonni anglatadi. Innovatsiyalarning aniqroq ta'rifi quyidagicha.
Innovatsion faoliyat - bu innovatsiyalarni rivojlantirishga, yakunlangan tadqiqotlar va ishlanmalar natijalarini yoki boshqa ilmiy-texnik yutuqlarni bozorda sotiladigan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotga, amalda qo'llaniladigan yangi yoki takomillashtirilgan texnologik jarayonga tatbiq etishga, shuningdek tegishli qo'shimcha tadqiqot va rivojlantirishga qaratilgan jarayon.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 maydagi "Faol tadbirkorlik va innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gining PQ-3697-sonli qarori.
2. https://www.terabayt.uz/post/innovatsiya-tushunchasi-haqida
3. E.A.Utkin. Upravlenie kompaniyami. Moskva, 1997.-304 s.
4. Stepanova I.P. Innovatsionntiy menedjment. Uchebnik. 2014.
5. L.Vodachek, O.Vodachkova. Strategiya upravleniya innovatsiyami na predpriyatii. Moskva, Ekonomika, 1989.-167 s.
6. L.A.Baev Sistemniy podxod k viyavleniyu innovatsiy 34 s.
7. E.V. Shugurov Sovremenntie texnologii v sotsialno-ekonomicheskix sistemax. Chelyabinsk: Izd-vo CHGTU, 1995. 37 s.
8. https://kun.uz/Innovatsion rivojlanish vaziri bilan eksklyuziv suhbat
9. I.N.Shumpeter Teoriya ekonomicheskogo razvitiya. Moskva, Progress, 2010. -344 s.
10. O.A.Boris, V.N.Paraxina. Sotsialtntie problemti upravleniya innovatsiyami i metodt ix nivelirovaniya. Osobennosti upravleniya innovatsionntim razvitiem sotsialtno-ekonomicheskix sistem v sovremenntix usloviyax: kollektivnaya monografiya; Stavropol: Izdatelbsko-informatsionntiy tsentr "Fabula", 2011. -180 s.
11. Mamutov V.K. Pravovoe obespechenie innovatsionnoy deyateltnosti /Mamutov V.K. // Ekonomika regiona, izdateltstvo Instituta ekonomiki Uraltskogo otdeleniya RAN, g. Yekaterinburg- 2009.-№ 4.-S.51-56
189
http://oac.dsmi-qf.uz
