Научная статья на тему 'ХОРИЖИЙ ВА МАҲAЛЛИЙ ОЗУҚА ЭКИНЛАPИДА СИНАШ ВА ТАНЛАШ ИШЛAРИНИ ОЛИБ БОРИШ'

ХОРИЖИЙ ВА МАҲAЛЛИЙ ОЗУҚА ЭКИНЛАPИДА СИНАШ ВА ТАНЛАШ ИШЛAРИНИ ОЛИБ БОРИШ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Чорвачилик / озуқа базаси / озуқабоп экинлар / маҳаллий навлар / хорижий нав ва намуналар / оқжўхори / намуна / коллекция / генбанк / ҳосилдорлик / самарадорлик.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Аллашов Бахрам Давлетбаевич

Кейинги йилларда ҳар хил сабабларга кўра озуқабоп экинлар ҳосилдорлиги кўрсаткичлари талаб даражасида эмаслиги кузатилмоқда. Ҳар бир ҳудудда юқори ҳосилдорликка эришишда шу ҳудуднинг тупроқ-иқлим шароитларига мос экин тури ва навларини тўғри танлаш муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун хорижий ва маҳаллий озуқа экинларини айрим қимматли хўжалик белгиларини бўйича ўрганиш, хорижий намуналарни маҳаллий шароитда экиб синаш ҳамда уларда танлаш ишларини олиб бориш долзарб аҳамиятга эга. Ушбу мақолада хорижий ва маҳаллий озуқа экинларини экиб синаш, ўрганиш натижасида олинган маълумотлар келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ХОРИЖИЙ ВА МАҲAЛЛИЙ ОЗУҚА ЭКИНЛАPИДА СИНАШ ВА ТАНЛАШ ИШЛAРИНИ ОЛИБ БОРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУТ: 633.17

ХОРИЖИЙ ВА МА^АЛЛИЙ ОЗУЦА ЭКИНЛАPИДА СИНАШ ВА ТАНЛАШ ИШЛАРИНИ ОЛИБ БОРИШ

Аллашов Бахрам Давлетбаевич

илмий ишлар ва инновацион ишланмалар буйича директор уринбосари, ЧПИТИ

https://doi.org/10.5281/zenodo.13859456

Аннотация. Кейинги йилларда %ар хил сабабларга кура озуцабоп экинлар уосилдорлиги курсаткичлари талаб даражасида эмаслиги кузатилмоцда. Х,ар бир %удудда юцори уосилдорликка эришишда шу уудуднинг тупроц-ицлим шароитларига мос экин тури ва навларини тугри танлаш мууим ауамиятга эга. Бунинг учун хорижий ва мауаллий озуца экинларини айрим цимматли хужалик белгиларини буйича урганиш, хорижий намуналарни мауаллий шароитда экиб синаш уамда уларда танлаш ишларини олиб бориш долзарб ауамиятга эга. Ушбу мацолада хорижий ва мауаллий озуца экинларини экиб синаш, урганиш натижасида олинган маълумотлар келтириб утилган.

Калит сузлар: Чорвачилик, озуца базаси, озуцабоп экинлар, мауаллий навлар, хорижий нав ва намуналар, оцжухори, намуна, коллекция, генбанк, уосилдорлик, самарадорлик.

Аннотация. В последние годы по разным причинам наблюдается неудовлетворение показателей урожайности кормовых культур до необходимого уровня. Для достижения высокой урожайности в каждом регионе важно правильно выбрать вид и сорта сельскохозяйственных культур, подходящие к почвенно-климатическим условиям данного региона. Для этого очень важно изучить зарубежные и местные кормовые культуры по некоторым ценным хозяйственным признакам, тестировать посеять зарубежные образцы в местных условиях и провести над ними селекционную работу. В данной статье приведены сведения, полученные в результате испытаний и изучения зарубежных и отечественных кормовых культур.

Ключевые слова: Животноводство, кормовая база, кормовые культуры, местные сорта, зарубежные сорта и образцы, сорго, образец, коллекция, генбанк, продуктивность, эффективность.

Abstract. In recent years, for various reasons, there has been a dissatisfaction with the yield indicators of forage crops to the required level. To achieve high yields in each region, it is important to choose the right type and varieties of agricultural crops suitable for the soil and climatic conditions of a given region. For this purpose, it is very important to study foreign and local forage crops for some valuable economic traits, test sow foreign samples in local conditions and conduct selection work on them. This article presents information obtained as a result of testing and studying foreign and domestic forage crops.

Keywords: Livestock, forage base, forage crops, local varieties, foreign varieties and samples, sorghum, sample, collection, gene bank, productivity, efficiency.

Кириш. Хукумат томонидан кейинги йилларда чорвачилик сохдсига х,ам катта эътибор каратилмокда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон Фармони билан тасдикланган 2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясини амалга оширишга оид давлат дастурида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш, шунингдек, кишлок хужалиги экинлари

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

уругчилик ва кучатчилик сохасида илгор халкаро тажриба ва илмий асосланган замонавий ресурстежамкор ва инновацион технологияларни куллаш, дурагайларни яратиш, интенсив соглом кучатлар етиштириш, нав муаллифлари хамда илмий-тадкикот институтларини (нав оригинаторлари) хукукий химоя килиш ва рагбатлантириш, кишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикарувчиларни сифатли уругликлар ва кучатлар билан баркарор таъминлаш тизимини яратиш максадида Вазирлар Махкамаси томонидан 2023 йил 2 февралда "2023-2026 йилларда Узбекистон Республикасида уругчилик ва кучат етиштиришни ривожлантириш миллий дастурини тасдиклаш тугрисида"ги ВМ^-51-сонли карори кабул килинган. Ушбу карорнинг 1-иловаси 21-бандида Илмий фаолиятга оид давлат дастурлари доирасида бажариладиган лойихалар маблаглари хисобидан "Озука экинларида селекция ишларини олиб бориш" топшириги берилган. Демак, хорижий ва махаллий озука экинларида синаш ва танлаш ишларини олиб бориш, хукумат карорлари топшириклари ижросини таъминлашга, чорвачилик тармокларини ривожлантиришга хизмат килади.

Б.Д.Аллашов, М.Х.Зулфикоров, М.Н.Саттаровларнинг тадкикотларида хашаки лавлагининг "Узбекистон-83", маккажухорининг "Узбекистон-2018", сулининг "Узбекистон кенг баргли" тритикаленинг "Кумушсимон праг" навлари буйича бирламчи уругчилик ишлари олиб борилган ва ушбу навларда навдорлик курсаткичлари яхшиланган. Б.Аллашов, С.Жамоловлар озукабоп экинларнинг иссикка ва сув танкислигига бардошли хорижий нав, намуналарини танлаш буйича тадкикотлар олиб боришган. Махаллий иклим шароитимизда яхши курсаткичларга эга булганларини купайтириш ишларини давом эттиришган. С Жамолов, Б Аллашовлар (2023) тажрибаларида маккажухорининг хорижий намуналари синалган ва кимматли хужалик белгилари буйича урганилган. Д.Р.Жураева, Б.Д.Аллашовлар тадкикотларида маккажухорини етиштиришда инновацион усулда тайёрланган биогумуснинг ижобий таъсири аникланган.

Шурланган тупрок шароитида амаккажухори камрок хосил бериши мумкин. Бундай шароитда ейилиш, хамда озукавий киймати буйича маккажухорига якин булган окжухори экинини экиб етиштириш максадга мувофик хисобланади. Окжухори экини иссикка, сув танкислигигв, шурланишга бардошли экин булиши билан билан ресурстежамкор экин дейиш хам мумкин, яъни ушбу экин куп уримли хисобланади, уриб олгандан кейин яна усиш кобилиятига эга. Бир марта экиб бир йилда 3-4 марта уриб олиш мумкин.

Материал ва тадкикот услублари. Тадкикотлар институтнинг тажриба даласида олиб борилди, тадкикот объекти сифатида миллий генбанкдан олинган окжухори намуналари иштирок этди. Дала тажрибалари Доспехов (1985) услубида, уругчилик буйича тадкикотлар"Дон ва дуккакли экинлардан элита ва суперэлита уругларини олиш" (1982) амалга оширилди.

Олинган натижалар ва мухокамаси. Институт тажриба хужалигида Германия-Узбекистон техник мулокоти - "Иклимга чидамли ем-хашак экинлари ва уларнинг уругчилигини такомиллаштириш" дастури буйича лойиха доирасида Нидерландия, Германия, А^Ш, Италия, Сербия, Австралия ва Туркия давлатларидан олиб келинган намуналар хамда махаллий озука экинлар навлари экиб урганилди. Ушбу намуналар айрим кимматли хужалик белгилари буйича урганилди. ^уйидаги 1-жадвалда хорижий ва махаллий озука экин турлари ва навлари жойлашув схемаси келтирилган.

1-жадвал

Хорижий ва махаллий озука экин турлари ва навлари жойлашув схемаси

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Экин тури ва нави и в а н 00 о 2- Ê о т с и к е б и р о жухо а к к а м р о тоа к- vô 4-катор сорго NIS-1501 (Хиндистон) 4-катор сорго NIS-1502 (Хиндистон) +кунгабокар NS Romeo (Сербия) 4-катор Африка куноги NIB-1103 (Хиндистон) 4-катор сорго Тожикистон янги тизмаси 4-катор сорго Узбекистон-18 1-катор Соя (Хитой) 1-катор Соя Аполло нави (Сербия) 4-катор сорго HUNNIGREEN (Австралия) 4-катор сорго NUDAN (Австралия) « s ч сЗ е о ю < яли ал трс вс нн (А ( N A > NU о г р о с р о тоа к- 4-катор гибрид сорго+суданка АГ-7102 (АКШ) 4-катор гибрид сорго+суданка HUTRI TOP STAR (Хиндистон) 4-катор гибрид сорго+суданка NS DJIN (Сербия) 4-катор сорго янги тизма 2-катор Африка куноги экини намуналари (Миллий генбанк) 1-катор Crotoloria juncea - 4 1-катор Crotoloria ineona - 9 1-катор Crotoloria juncea - 25 1-катор Crotoloria ineona - 62 1-катор Crotoloria juncea - 55

Экиш 12- 1 11.0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 15. 2 2 2 2 2

мудда 13. 1. 5 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 05 1 1 1 1 1

ти 05 0 21.0

5 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6

Окжухори, Африка куноги каби айрим экин турлари куп уримли хисобланади, яъни бир йилда бир неча баробар уриб олиш мумкин. Айрим нав, намуналар бошпоя баландлиги х,амда биринчи урим кук масса хосилдорлиги буйича урганилди ва олинган натижалар куйидаги 2-жадвалда келтириб утилган.

2-жадвал

Айрим хорижий ва махаллий озука экинларида бошпоя баландлиги, биринчи урим кук масса хосилдорлиги буйича уртача курсаткичлар

№ Экин тури, нав ёки намуна номи Бошпоя баландлиги, см Биринчи урим кук масса хосилдорлиги, ц/га

1 Африка куноги NIB-1103 (Хиндистон) 260 690

2 Окжухори (сорго)-HUNNIGREEN (Австралия) 250 814

3 Окжухори (сорго)-NUDAN (Австралия) 280 824

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

4 Окжухори (сорго)-REVOLUTION BMR (Австралия) 250 624

5 Дурагай сорго+судан ути AF-7102 (А^Ш) 160 318

6 Дурагай сорго+судан ути HUTRI TOP STAR (Х,индистон) 270 526

7 Дурагай сорго+судан ути NS DJIN (Сербия) 300 804

8 Окжухори (сорго)-янги тизма 285 740

Жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, бошпоя баландлиги Сербиядан келтирилган сорго ва судан утини чатиштириб олинган дурагай NS DJIN да уртача 3 метргача булганлиги кузатилди. Биринчи урим кук масса х,осилдорлиги буйича уртача курсаткич 318 ц/га дан, 814 ц/га гача булди. Кук масса х,осилдорлиги буйича Австралиянинг NUDAN ва HUNNIGREEN намуналарида юкори булди, яъни уларда тегишли тартибда 824 ц/га ва 814 ц/га булди.

Хулосалар. Олиб борилган тадкикотлар ва олинган натижаларга асосланиб шундай хулоса килиш мумкинки, озука экинларининг махдллий ва хорижий намуналаридан куп уримли булган Австралиянинг NUDAN ва HUNNIGREEN намуналаридан фойдаланиш максадга мувофик х,исобланади. Ушбу намуналардан биринчи уримнинг узида 800 ц/га дан юкори кук масса косили олиш имкониятлар мавжуд

REFERENCES

1. Атабаева Х.Н., Рузметов Р. Дала экинларини етиштиришни илгор технологиялари. Тошкент 2004 йил. 33 бет.

2. Б.Аллашов, С.Жамолов. Озукабоп экинларнинг иссикка ва сув танкислигига бардошли нав, намуналарини танлаш. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. 2023/11/11. Ст. 230-233

3. Б.Д.Аллашов, С.Г.Жамолов. Ozuqabop ekinlarda ayrim xo'jalik belgilari bo" yicha olib borilgan seleksiya ishlari. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. Том1. 2023/11/11. 227-230 б.

4. Б.Д.Аллашов, С.Г.Жамолов. Ozuqabop ekinlarning issiqqa va suv tanqisligiga bardoshli nav, namunalarini tanlash. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. Том1. 2023/11/11. 230-223 б.

5. Д.Р.Жураева, Б.Д.Аллашов. Маккажухори етиштиришда инновацион усулда тайёрланган компостдан фойдаланиш. Ж. Science and innovation. Том 2. Special Issue 8. 2023. 297-301 б.

6. С Жамолов, Б Аллашов. Makkajo'horining xorijiy tizmalari rivojlanish davrlari. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. Том1. 2023/11/11. 236-239б.

7. С Жамолов, Б Аллашов. Makkajo'horining xorijiy tizmalarini ayrim qimmatli xo'jalik belgilari bo" yicha o'rganish. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. Том1. 2023/11/11. 239-241 б.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

8. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. 2020/12/1. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012160

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.