ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION
ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN
БЕДА КОЛЛЕКЦИЯСИ НАМУНАЛАРИНИ УРГАНИШ ВА ТАНЛАШ
1 2 3
Н.Х.Худойбердиев, Б.Д.Аллашов, У.А.Бекнаев
1Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадккикот
институти, Тошкент 2Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот институти, Тошкент 3Самарканд ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети
Тошкент филиали, Тошкент https://doi.org/10.5281/zenodo.8357801
Аннотация. Беда экини чорвачиликда озуца базасини муста^камлашда ва тупроц структурасини яхшилашда мущм экинлардан бири щсобланади. Х,ар бир уудуд тупроц ицлим шароитларига мос беданинг янги навларини яратишда коллекция намуналарни урганиш ва танлаш мущм ауамиятга эга. Ушбу маццолада беда коллекцияси намуналарини урганиш ва танлаш натижалари келтирилган.
Калит сузлар: Озуца базаси, тупроц структураси, озуцабоп экинлар, нав, дурагай, селекция, беда, кук масса, пичан, уосилдорлик.
Аннотация. Люцерна является одной из важных культур для укрепления кормовой базы и улучшения структуры почвы в животноводстве. Изучение и отбор коллекционных образцов имеет важное значение при создании новых сортов люцерны, подходящих к почвенно-климатическим условиям каждого региона. В данной статье представлены результаты изучения и отбора коллекционных образцов люцерны.
Ключевые слова: Кормовая база, структура почвы, кормовые культуры, сорт, гибрид, селекция, люцерна, зеленая масса, сено, продуктивность.
Abstract. Lucerne is one of the important crops for strengthening the forage base and improving soil structure in livestock farming. The study and selection of collection samples is important when creating new varieties of alfalfa suitable for the soil and climatic conditions of each region. This article presents the results of the study and selection of collection samples of lucerne.
Keywords: Forage supply, soil structure, forage crops, variety, hybrid, selection, lucerne, green mass, hay, productivity.
Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 8 февралдаги "Узбекистон Республикасида чорвачилик сохдси ва унинг тармокларини ривожлантириш буйича 2022-2026-йилларга мулжалланган дастурни тасдиклаш тугрисида"ги П^-120-сонли карорида асосий озукабоп экинлар х,осилдорлиги айнан беда 10 тоннадан 20 тоннага оширилиши белгиланган. 2022 йилдан 2026 йилгача бу ишлар боскичма-боскич амалга ошириш белгиланган яъни 2024 йил 15 т/га, 2026-йил 20 т/га х,осил олиш белгиланган. Шу билан биргаликда озукабоп экинлар уругликларини етиштиришга ихтисослаштирилган фермер хужаликлари сони 320 тадан 400 тага етказиш топшириги берилган.
Узбекистон Республикаси Президентининг 2022-йил 8-февралдаги "Чорвачиликни янада ривожлантириш ва чорва озука базасини мустах,камлаш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-121-сонли карорида Пахта ва галла етиштирувчи субектлар томонидан 2 миллион гектар сугориладиган ер майдонининг 10 фоизига яъни 206 303 гектар ер майдонларида беда ва чорва озука экинларини алмашлаб екишни таъминлаш топшириги берилган.
Юкоридаги Президент карорларининг ижросини бажариш оркали ахолининг гушт ва гушт махсулотлари ва шу каби чорва молларидан олинадиган бошка турдаги махсулотларига булган талабинг копланиш самараси ошади. Халкимизнинг гушт ва гушт махсулотларига булган талабини кондириш учун чорва молларига зарур булган озука базаси билан таъминланиши зарур. Бунинг учун енг аввало керакли ва зарур булган озука экинлари ва уларнинг кимматли хужалик белгилари юкори булган нав ва дурагайларини яратиш ва танлаш лозим. Озука экинлари ичида беда энг озукабоп экин турларидан бири булиб хисобланади. Беда озукабоплиги билан бирга хаводаги эркин азотни ерда туплаши билан ^ам энг самарали экин туридир. Х,озирги кунда янги беда навларини ва уругчилик ишларини янада ривожлантиришга талаб ута юкори даража. Бу еса юртимизга чет ел навлари кириб келишининг олдини олиш ва валютани тежаш учун янги навлар яратиш устида олимлар ишлашини таказо етади.
Республикамизда озука етиштириш учун фойдаланиладиган майдонлар чекланган булиб, мавжуд майдонларнинг хам купчилик кисми турли даражада шурланган, сув танкис булиб, ушбу ерлардан самарали фойдаланишни талаб етади. Вахоланки, республикамизда йилдан-йилга чорва молларининг бош сони ортиб бормокда. Шу сабабли, чорва молларини бокишда мавжуд имкониятлардан самарали фойдаланиш, озукабоп экинларнинг хосилдорлигини ошириб бориш, хар бир гектар ердан етиштириладиган озука бирлигини ошириш тенологияларини ишлаб чикиш, янги нав ва дурагайларини яратиш, озукаларнинг янги манбааларини излаб топиш, озукабоп экинларда уругчилик ишларини тугри йуга куйиш долзарб вазифалардан хисобланади. Гуза-беда алмашлаб экиш тизимида худуднинг тупрок-иклим шароитларига мос беда навларини тугри танлаш мухим вазифалардан бири саналади.
Беда дехкончиликда катта ахамиятга эга, чунки азот фиксацияловчи бактериялар ёрдамида тупрокка эркин азотни туплаб беради, кургокчиликка, совукка ва иссикка чидамли усимлик. Беда- Medicago sativa, Medicago оиласига мансуб куп йиллик усимлик, илдизи ук илдиз булиб яхши ривожланган, пояси уцимон, тик усади, яхши шохланади.
Беданинг узини соф холда етиштириш буйича бир катор тадкикотлар узимизда олиб борилган. Бедани бошка екинлар билан аралашма холда екиб етиштириш буйича бир канча тадкикотлар амалга оширилган. (Крючкова Т.В. 2002 [28], Левахин ЙУ.И. 2004 [29], Лученок Л.Н. 2007 [30], Маркова В.Е., Мешетич В.Н., Хурум Х.Д. [31], Садиков Е., Жамолов С., Аллашов Б. 2019 [34].
Беда селексиясида Константинова А.М., Будняк В.Г. ва Мазур К.К. (1970) каби тадкикотларнинг купчилиги бир катор мамлакатлардан келтирилган беданинг селексия навлари ва ёввойи намуналарини урганиб ва уларнинг орасидан баъзи кимматли хужалик белгилари буйича енг яхши шаклларини ажратиб олиб янги навлар яратилган [35].
Хозирги вактга келиб ПСУЕАИТИ беда селексияси ва уругчилиги лабораториясида беданинг 6000 га якин коллекция намуналари мавжуд булиб, бу намуналарнинг жуда оз бир кисми 1926 йилдан буён урганилиб келинган ва юкорида келтирилганидек, уларни ичидан айримларини чатиштиришларга жалб етиб бир канча навлар яратилган ва Узбекистоннинг барча вилоятларига раёнлаштирилган. Аммо ишлаб чикаришнинг хозирги талабларига кура улардан асосий кимматли хужалик белгилари буйича ижобий булган бошлангич шаклларни ажратиб олиш максадга мувофикдир.
Тадкикот ишлар учун 1932 йилдан 1989 йилга кадар юртимизга, коллекциямизга олиб келинган лекин экиб урганилмаган намуналардан 65 беда нав ва намуналари ва 3 та хорижий навлар хамда сунгги йилларда экиб келинаётган махаллий 4 та намуналар ва андоза Тошкент 1 навини урганиш асосида жами урганиш учун 73 та намуналардан ажратиб олинди.
Коллекциядан олинган 65 та намунанинг 9 таси Осиё китъасидан, 22 таси Европа китъасидан, 7 таси Африка китъасидан, 4 таси Жанубий Америка китъасидан, 10 таси Шимолий Америка китъасидан, 3 таси Австралиядан келтирилган. Долган 10 та намунанинг келтирилган жойи номаълум.
1-жадвал
Урганилаётган нав ва намуналар (2022 й)
№ Намуна номи ёки коллекция номери ^ачон коллекцияга келтирилганлиги ^аердан келтирилганлиги
Махдллий 1 2022 Ахолидан
Махаллий 2 2022 Ахолидан
Махаллий 3 2022 Ахолидан
Баренбург 2022 Россия
Банат 2022 Сербия
Махаллий 4 2022 Ахолидан
Емиляна 2022 Сербия
к-6194 1959 Чили
к-6135 1932 А^Ш
к-6169 1950 Австрия
к-6220 1956 Полша
к-6105 1957 Канада
к-6197 1955 Собик иттифок
к-6744 1974 ГЕРМАНИЯ (ФРГ)
к-6804 1989 Узбекистон
к-6719 1982 Соби; иттифок
к-6204 1956 Хитой
к-6571 1976 Куба
к-6100 1958 Канада
к-6188 1959 Австралия
к-6171 1951 Германия
к-6170 1950 Ерон
к-6211 1959 Франция
к-6133 1932 Испания
к-6218 1959 Швеция
к-6172 1951 Германия
к-6637 1976 А^Ш
к-6163 1947 Номаълум
к-6181 1950 Италия
к-6125 1947 Франция
к-6682 1980 Узбекистон
к-6186 1959 Австралия
к-6755 1980 Испания
к-6730 1976 Швеция
к-6224 1959 Болгария
к-6182 1953 Германия
к-6200 Номаълум Номаълум
к-6199 Номаълум Собик иттифок
к-6153 1940 Номаълум
к-6750 1976 Номаълум
к-6771 1982 А^Ш
к-6720 1976 Соби; иттифок
к-6660 1972 Номаълум
к-6731 1980 Канада
к-6749 1976 Югославия
к-6227 1959 Номаълум
к-6650 1978 Миср
к-6187 1959 Австралия
к-6204 1956 Хитой
к-6649 1975 ЖАР
к-6629 1976 Франция
к-6650 1978 Миср
к-6219 1959 Англия
к-6657 1974 Собик иттифок
к-6535 1970 АКШ
к-6662 1976 Чили
к-6638 1978 АКШ
к-6643 1978 Триполи
к-6656 1970 Афгонистон
к-6676 1974 Хиндистон
к-6633 1975 Судан
к-6640 1970 АКШ
к-6664 1978 Франция
к-6665 1970 Эквадор
к-6756 1980 АКШ
к-6728 1978 Номаълум
к-6735 1971 Номаълум
к-6762 1976 Номаълум
к-6655 1970 Кичик Осиё
к-6753 1980 Аргентина
к-6757 1980 Номаълум
к-6733 1977 Хитой
Тошкент 1 2022 ПСУЕАИТИ
Тажрибалар институтнинг иссикхона шароитида униб чиккан нав ва намуналар куннинг иссиклигига караб бир ёки икки мартадан сугориш ишлари х,ар куни амалга оширилиб борилди
^уйидаги намуналарнинг унувчанлиги яхши булмаганлиги сабабли кейинг тажраба ишларига жалб килинмайди. 6135 ракамли намуна (1932 йил А^Шдан келтирилган), 6169 ракамли намуна (1950 йил Австриядан келтирилган), 6204 ракамли намуна (1956 йил Хитойдан келтирилган), 6170 ракамли намуна (1950 йил Эрондан келтирилган), 6211 ракамли намуна (1959 йил Франсиядан келтирилган), 6133 ракамли намуна (1932 йил Испаниядан келтирилган), 6125 ракамли намуна (1947 йил Франциядан келтирилган), 6755 ракамли намуна (1980 йил Испаниядан келтирилган), 6182 ракамли намуна (1953 йил
TepMaHHflgaH Ke.nTHpH.nraH), 6135 paK;aM.H HaMyHa (1932 nun A^fflgaH Ke.THpu.raH), 6199 paK;aM.H HaMyHa (CO6HK HTTH$OK;gaH Ke.THpu.raH), 6153 pa^aMnu HaMyHa (1940 MH.ga Ke.THpu.raH), 6720 pa^aMnu HaMyHa (1976 MH. CO6HK HrrH^OKgaH Ke.THpu.raH), 6731 pa^aMnu HaMyHa (1980 MH. KaHagagaH Ke.THpu.raH), 6650 paK;aM.H HaMyHa (1978 MH. MucpgaH Ke.THpu.raH), 6187 paK;aM.H HaMyHa (1959 MH. ABcrpa.HflgaH Ke.THpu.raH), 6657 pa^aMnu HaMyHa (1974 MH. CO6HK HTTH$OK;gaH Ke.THpu.raH), 6664 paK;aM.H HaMyHa (1978 MH. Opaнцнagaн Ke.THpu.raH), 6665 paK;aM.H HaMyHa (1970 MH. ЭквaAоpAaн Ke.THpu.raH), 6762 pa^aM.H HaMyHa (1976 Mu.ga Ke.THpu.raH), 6655 pa^aM.H HaMyHa (1970 Mh. Khhhk OcuegaH Ke.Tupu.raH), 6733 pa^aM.H HaMyHa (1977 Mh. XuroMgaH Ke.Tupu.raH).ap.
HaB Ba HaMyHa.apHHHr 6hphhhh Ba hkkhhhh ypuM opacuga ry..amra (70%) KeTraH KyH Ba 2.07.2022 6hphhhh ypuM aMa.ra omupunraH 6y.ca 70 % ry..araH KyHH 3.2 ^agBa.ga Ke.Tupu.raH. ^agBangaru Mat.yMOT.ap x,aM TomKeHT-1 aHgo3a HaBHra Huc6aTaH TaKKOC.aHgu.
2- ^a.Ba.
HKKHHHH ypHMgaru ry^am MyaaaTH (2022 H)
TapTu6 HOMepu № HaMyHa homh eKH KO..e^HA HOMepu ry..araH caHacu (02.07.2022 6hphhhh ypuM caHacu) bhphhhh ypuMgaH KeMuHru 70 % ry..amra cap^.aHraH BaKT (KyH)
1 Max,a..HH 1 28.07.2022 26
2 Max,a..HH 2 27.07.2022 25,3
3 Max,a..HH 3 27.07.2022 25
4 EapeH6ypr 25.07.2022 23
5 EaHaT 27.07.2022 25
6 EMH.aHa 26.07.2022 24
7 k-6194 23.07.2022 21
8 k-6220 26.07.2022 23
9 k-6105 24.07.2022 22
10 k-6197 24.07.2022 22
11 k-6804 26.07.2022 24,5
12 k-6719 27.07.2022 25
13 k-6682 30.07.2022 28
14 k-6204 30.07.2022 28
15 k-6571 24.07.2022 24
16 k-6100 24.07.2022 22
17 k-6171 26.07.2022 24
18 k-6735 28.07.2022 26,5
19 k-6218 26.07.2022 24
20 k-6172 24.07.2022 22
21 k-6637 24.07.2022 22
22 k-6163 28.07.2022 26
23 k-6186 24.07.2022 22
24 k-6224 25.07.2022 23
25 k-6200 28.07.2022 26
26 k-6750 24.07.2022 22
27 k-6771 30.07.2022 28
28 k-6660 27.07.2022 25
29 k-6227 28.07.2022 26
30 MA^A^HHH 4 26.07.2022 24
31 к-6181 27.07.2022 25
32 к-6649 24.07.2022 22
33 к-6629 24.07.2022 22
34 к-6650 24.07.2022 22
35 к-6219 24.07.2022 22
36 к-6535 24.07.2022 22
37 к-6662 26.07.2022 24
38 к-6638 30.07.2022 28
39 к-6643 26.07.2022 24
40 к-6656 24.07.2022 22
41 к-6633 25.07.2022 23
42 к-6640 26.07.2022 24
43 к-6756 27.07.2022 25
44 к-6753 30.07.2022 28
45 к-6757 24.07.2022 22
46 Тошкент 1 26.07.2022 24,3
Андоза Тошкент-1 навининг уртача 70 % гуллашга кетган куни 24.3 кунни ташкил етди. Яъни 26-июл кун х,олатига 70% гуллаган. Коллекция раками к-6194 буган намуна 70% гуллаши учун 21 кун (23.07.2022) кетган булиб барча намуналар ичида энг яхши курсаткичга ега булган. Коллекция раками к-6105, к-6197, к-6100, к-6172, к-6637, к-6186, к-6750, к-6649, к-6629, к-6650, к-6219, к-6535, к-6656, к-6757 намуналари намуна 70% гуллаши учун 22 кун (25.07.2022) сарфлашди. Юкоридаги нав ва намуналар хам тадкикот натижасида андоза Тошкент-1 навига нисбатан устунлигини курсатишди. Беда коллекциясидан к-6633 к-6224 к-6220 ракамларни олган бу намуналар ва Баренбург чет эл нави 70% гуллаш учун 23 кун (25.07.2022) вакт кетган. Чет эл нави Емиляна, коллекциядан олинган ракамсиз намуна (МАХДЛЛИИ 4 жадвалда шундай курсатилган) ва коллекция раками к-657,1 к-6171, к-6218, к-6662, к-6643, к-6640 булган намуналар Андоза нав Тошкент-1 дан бироз яхши булган 24 кунда 70 % гуллашини курсатган булса куйидаги намуналар яъни Махдллий 2 (25.3 кун), Махаллий 3, Банат, к-6804(24.5 кун), к-6719 к-6660 к-6181 к-6756 лар андоза навдан бироз салбий яъни 25 кун давомида 70% гуллади. Махаллий-1 ахоли экиб келаётган намунаси, к-6735, к-6163, к-6200, к-6227 каби коллекцион намуналар 70 % гуллаш учун 26 кун вакт сарфлаб андоза навга нисбатан салбий курсаткичга эга булди. Уртача гуллаш куни буйича энг ёмон курсаткичларни куйидаги намуналар курсатди. к-6682, к-6204, к-6771, к-6638, к-6753 намуналарда бу курсаткичлар 28 кунни ташкил етди. Беда намуналарини урганишнинг биринчи йилининг иккинчи уримидан олдин намуналар гуллашгача кетган кун ва гуллаган куни буйича жадвалдан куйидагиларни хулоса килиш мумкин. Андоза Тошкент-1 навига нисбатан тезрок гуллайдиган ва уз навбатида бир календар йил даврида урим сонига таъсири булиши мумкин булган намуналар 45 тадан 27 тани ташкил этди. Салбий натижани эса 18 курсатди. Энг яхши натижаларни к-6194 (21 кун), к-6105, к-6197, к-6100, к-6172, к-6637, к-6186, к-6750, к-6649, к-6629, к-6650, к-6219, к-6535, к-6656, к-6757 (22 кун) курсатгн булса, энг ёмон натижаларни к-6682, к-6204, к-6771, к-6638, к-6753 намуналари курсатди.
Учинчи уримдан олдинги 70 фоиз гуллаш муддатлари 23 кун (06.09.2022) дан 36 кун (19.09.2022) гача булган вакт давомида амалга ошди. Бу тажрибалар андоза Тошкент 1 навига асосан олинди ва бу навнинг уртача 70 фоиз гуллаши учун 29 кун сарф этилди.
3- жадвал
Учинчи уримдаги гуллаш муддати (2022 й)
Тартиб номери № Намуна номи ёки коллекция номери Гуллаган санаси (13.08.2022 иккинчи урим санаси) Иккинчи уримдан кейинги 70 % гуллашга сарфланган вакт (кун)
1 Махаллий 1 15.09.2022 32
2 Махаллий 2 13.09.2022 30
3 Махаллий 3 14.09.2022 31
4 Баренбург 12.09.2022 29
5 Банат 14.09.2022 31
6 Емиляна 12.09.2022 29
7 к-6194 06.09.2022 23
8 к-6220 15.09.2022 32
9 к-6105 06.09.2022 23
10 к-6197 11.09.2022 28
11 к-6804 12.09.2022 29
12 к-6719 12.09.2022 29
13 к-6682 11.09.2022 28
14 к-6204 12.09.2022 29
15 к-6571 11.09.2022 28
16 к-6100 12.09.2022 29
17 к-6171 12.09.2022 29
18 к-6735 15.09.2022 32
19 к-6218 11.09.2022 28
20 к-6172 11.09.2022 28
21 к-6637 13.09.2022 30
22 к-6163 15.09.2022 32
23 к-6186 12.09.2022 29
24 к-6224 14.09.2022 31
25 к-6200 19.09.2022 36
26 к-6750 12.09.2022 29
27 к-6771 19.09.2022 36
28 к-6660 17.09.2022 34
29 к-6227 14.09.2022 31
30 МА^АЛЛИИ 4 12.09.2022 29
31 к-6181 12.09.2022 29
32 к-6649 12.09.2022 29
33 к-6629 12.09.2022 29
34 к-6650 12.09.2022 29
35 к-6219 08.09.2022 25
36 к-6535 11.09.2022 28
37 к-6662 17.09.2022 34
38 к-6638 19.09.2022 36
39 к-6643 12.09.2022 29
40 к-6656 10.09.2022 27
41 к-6633 11.09.2022 28
42 к-6640 12.09.2022 29
43 к-6756 13.09.2022 30
44 к-6753 16.09.2022 33
45 к-6757 09.09.2022 26
46 TomKeHT 1 12.09.2022 29
Ko..e^HagarH paKaMH k-6105 Ba k 6194 6y.raH HaMyHa.ap ry..am ^apaeHH энг Te3 atHH 23 KyH 6y.raH.HrH aHHK.aHgu. By KypcaTKHH 6u.aH aHgo3a TomKeHT 1 HaBHgaH 6 KyH $apKH 6u.aH h:®o6hh Hara^a KaMg этgн. AHgo3agaH aHa 6up KaHna HaMyHa.ap roKopu HaTH^a KypcaTgu. Y.ap k-6197-28 KyH, k-6682-28 KyH, k-6218-28 KyH, k-6172-28 KyH, k-6219 HaMyHacu 25 KyH (4 KyH.HK o.gHH), k-6633 HaMyHacu 28 KyHga, k-6757 HaMyHacu 26 KyHga, k-6571 HaMyHacu 28 KyH gaBOMHga 70 $oh3 ry..amgu Ba 6y 6opaga 4 KyHgaH 1 KyHrana axmu HaTH^ara KaMg этнmgн. AHgo3a 6u.aH 6up xh. HaTH^ara эгa HaMyHa.ap x,aM Ky3aTH.gu. BapeH6ypr, EMH.aHa, k-6719, k-6804, k-6204, k-6100, k-6171, k-6186, k-6750, MA^An^HH 4 (6apna KypcaTKHH.apu HoaHHK HaMyHa, KO..e^uagaH o.HHraH) k-6649, k-6181, k-6629, k-6650, k-6643, k-6640 HaMyHa.apu aHgo3a 6u.aH 6up xh. ypTana 29 KyH gaBOMHga 70 $oh3 ry..amra эpнmнmгaн. TagKHKOT um.apu HaTH^acuga h^o6hh Ba TeHr KypcaTKHH.ap 6u.aH 6upra.HKga ca.6uM Hara^a KaMg eTraH.apu x,aM 6y.gu. Y.ap 1 KyHgaH 7 KyHrana Ken ry..araHgup. Y.ap, k-6735 HaMyHa 32 KyH, k-6637 HaMyHa 30 KyH, k-6163 HaMyHa 32 KyH, k-6224 HaMyHa 31 KyH, k-6200 HaMyHa 36 KyH, k-6771 HaMyHa 36 KyH, k-6660 HaMyHa 34 KyH, k-6227 HaMyHa 31 KyH, k-6662 HaMyHa 34 KyH, k-6638 HaMyHa 36 KyH, k-6756 HaMyHa 30 KyH, k-6753 HaMyHa 33 KyH gaBOMHga 70 $oh3 ry..agH.
Bega ce.e^Hacuga ry..am MyggaTH x,aM aHna KaTTa ax,aMHAT Kac6 eTagu. HyHKH axmu HaB eKH HaMyHa KaHna Te3 ry..aca yHHHr ypuM cohh Ba o.HHaguraH Max,cy.gop.HK Ba x,ocu.gop.HK x,aM roKopu 6y.agu. AHgo3a TomKeHT 1 HaBH ypTana 70 $oh3 ry..am ynyH 6uTTa ry..am MyggaTura 26,7 KyH cap^.araH. AHgo3agaH KaMpoK BaKTga ry..araH HaMyHa.ap axmu KypcaTKHH xuco6.aHagu.
Hkkhhhh ypuMgaH o.guHru 70% ry..am gaBpugaru ypTana 6uTTa ycuM.HKHHHr 6yMH 6yHHHa y.nam um.apu ry..amHH aHHK.amgaH cyHr my KyHHHHr y3uga aHHK.aHgu. ByHga x,ap 6up ycHM.HKHHHr ep ro3acugaru nacTKH KHCMugaH eHr roKopu HyKTacurana 6y.raH 6a.aHg.uru y.naHgu. ®agBa.ga KypuHu6 TypraHugeK ga.agaru 6apna ycuM.HK atHH 45 xh. HaMyHa Ba 1 Ta aHgo3a TomKeHT-1 HaBH ypraHH.raH. YpraHH.aeTraH 45 xh. HaB Ba HaMyHa.apHH aHgo3a HaB 6u.aH TaKKOC.a6 y.apHH 6ax,o.aHgu Ba KyMugaru HaTH^a.apra эpнmн.gн. AHgo3a TomKeHT-1 HaBHHHHr ypTana hkkhhhh ypuMgaH o.guHru 6yMH 71.8 cm.hh TamKH. этgн.
4-^agBa^
Hkkhhhh ypHMgaH o^gHHru ypTana Surra ycuM^HKHHHr 6om noa Sa^aHg^uru (2022 h)
TapTu6 HOMepu HaMyHa homh eKH bhphhhh MH.ru 2 ypuMgaH o.guHru 6uTTa
№ Ko..e^HA HOMepu ycHM.HKHHHr ypTana 6yMH (cm)
1 Max,a..HH 1 62,2
2 Maxa..HH 2 76
3 Max,a..HH 3 74,7
4 BapeH6ypr 70,5
5 BaHaT 73,2
6 EMH.aHa 77
7 k-6194 75
8 k-6220 69
9 k-6105 83
10 k-6197 73
11 k-6804 75,5
12 k-6719 70
13 k-6682 22
14 k-6204 59
15 k-6571 72,7
16 k-6100 85
17 k-6171 95
18 k-6735 71,5
19 k-6218 68
20 k-6172 66
21 k-6637 50
22 k-6163 68
23 k-6186 63
24 k-6224 90
25 k-6200 60
26 k-6750 77
27 k-6771 37
28 k-6660 110
29 k-6227 77
30 MA^AHHHH 4 81
31 k-6181 68
32 k-6649 75
33 k-6629 85
34 k-6650 90
35 k-6219 73
36 k-6535 56
37 k-6662 58
38 k-6638 49
39 k-6643 74
40 k-6656 77
41 k-6633 77
42 k-6640 83
43 k-6756 52
44 k-6753 72
45 k-6757 75
46 TomKeHT 1 71,8
TagKHKOTnapga 1 MeTpgaH omraH xonga 110 cm. GunaH Konne^Hflgaru paKaMH k-6660 GynraH HaMyHa энг axmH HaTH^a KaHg этgн. YHgaH KeHHH 90 CM.gaH omraHnap эсa KyHHgamnap Gyngu: k-6171-95 cm., k-6224-90 cm., k-6650-90 cm.. 80 cm. Ba yHgaH GanaHgnap эсa k-6105-83 cm., k-6100-85 cm., Konne^uagaH paKaMCH3 onuHraH MAX,A^^HH 4 HaMyHa eca 81 cm., k-6629-85 cm., k-6640- 83 cm., hh TamKun этнG aHgo3a HaBgaH aHna roKopu KypcaTKHHnapHH KypcaTgu. AHgo3a TomKeHT-1 gaH Gupo3 roKopu KypcaTKunra эгa GynraHnapu эсa KyHHgaranap Gyngu. MaxannHH 2-76cm., MaxannHH 3-74,7 cm., EaHaT-73,2 cm., EMunflHa-77 cm., k-6194-75 cm., k-6197-73 cm., k-6804-75,5 cm., k-6571-72,7 cm., k-6750-77 cm., k-6227-77 cm., k-6649-75 cm., k-6219-73 cm., k-6643-74 cm., k-6656-77 cm., k-6633-77 cm., k-6753-72 cm., k-6757-75 cm. GaHgnuKgaru GyHHHu TamKun этнmgн. roKopugaranapHH Gapnacu aiHH 26 Ta HaB Ba HaMyHa aHgo3agaH axmu KypcaTKHH KaHg этнmgн.
Xy^oca. Eega Konne^HflcugarH 73 Ta HaB Ba HaMyHanap экнG ypraHungu Ba энг MaKGynnapu TaHnaG onuHgu.
REFERENCES
1. А.М.Константинов, П.А.Вошинин, А.С.Новаселова, Г.Ф.Кулешов., А.А.Чибря, О.Ф.Ежакова ва Ю.М.Пяскованкийлар "Методика селекции многолетних трав" Москва 1969 г.
2. Т.В.Крючкова. Кормовая продуктивност зимостойких форм люцерны / // Кормопроизводство. - 2002. - № 7. - С. 25-28.
3. Ю.И.Левахин Заготовка и исползованийе высококачественных кормов из бобовых култур: монография / Левахин. - М., 2004. - 226.
4. Л.Н.Лученок Влияние микроелементов на продуктивност бобовых трав. Материалы В Международной научной конференсии / Л.Н. Лученок, С.Г. Вилтовская. - Минск, 2007. - 131 с.
5. В.Е.Маркова., Е.Ю.Ушакова. Адаптационные способности сортов клевера лугового / Маркова, Ушакова // Материалы международной научно-практической конференции. Орёл, - 2009. - С. 80-92.
6. Садиков Е.С., Жамолов С.Г., Аллашов Б.Д., ^оракалпогистон Республикаси шароитида кашкарбедани тритикале билан аралашма х,олда экиб етиштириш. "Республикада чорвачиликни ривожлантириш истикболлари" мавзусидаги Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот институти Республика илмий-амалий конференция материаллари туплами. Тошкент 2019 йил. 283-285 бетлар.