Научная статья на тему 'ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАРДА КЎЧМАС МУЛКНИ СОЛИҚҚА ТОРТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАРДА КЎЧМАС МУЛКНИ СОЛИҚҚА ТОРТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
138
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КЎЧМАС МУЛК / СОЛИқ СОЛИШ ОБЬЕКТИ / СОЛИқ ТИЗИМЛАРИ / КАДАСТР қИЙМАТИ / АСОСИЙ ВОСИТА / БОЗОР БАҲОСИ / МАҲАЛЛИЙ БЮДЖЕТ / ТУГАЛЛАНМАГАН ОБЪЕКТ / СОЛИқ СТАВКАСИ / ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ / МОЛ-МУЛК / СОЛИқ БАЗАСИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдибаева Т., Назаров А.К.

Мақолада хорижий мамлакатларда кўчмас мулкни солиққа тортишнинг ҳозирги ҳолати ва ўзига хос хусусиятлари, солиқ солиқ тизимлари, солиқларнинг турлари ва тузилиши ставкалари йиғиш усуллари, ҳамда кўчмас мулкни солиққа тортишнинг хорижий тажрибаси ёритиб берилган. Мамлакатимиздаги кўчмас мулк юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқ солиқ солиш обьектлари тўғрисида кўрсаткичлар тахлил қилинган ва хориж тажрибасини таъқиқ қилиш асносида таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилди. Кўчмас мулк обьектларини солиққа тортишда хориж тажрибаси асосида кўчмас мулкнинг кадастр қийматини аниқлаш, уларнинг бозор баҳосига асосланган ҳолда аниқлаш бўйича таклиф ва тавсиялар берилган.The article describes the current state and features of taxation of real estate in foreign countries, tax systems, types of taxes and methods of levying rates, as well as foreign experience in taxation of real estate. The indicators for the objects of taxation of the property of legal entities of real estate in the country have been analyzed and proposals and recommendations have been developed based on the prohibition of foreign experience. Suggestions and recommendations for determining the cadastral value of real estate based on foreign experience in real estate taxation, based on their market value.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF REAL ESTATE TAXATION IN FOREIGN COUNTRIES

The article describes the current state and features of taxation of real estate in foreign countries, tax systems, types of taxes and methods of levying rates, as well as foreign experience in taxation of real estate. The indicators for the objects of taxation of the property of legal entities of real estate in the country have been analyzed and proposals and recommendations have been developed based on the prohibition of foreign experience. Suggestions and recommendations for determining the cadastral value of real estate based on foreign experience in real estate taxation, based on their market value.

Текст научной работы на тему «ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАРДА КЎЧМАС МУЛКНИ СОЛИҚҚА ТОРТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Абдибаева Т., ицтисод фанлари номзоди

доцент Назаров А. К. катта уцитувчи Узбекистон Республикаси Давлат солиц кумитаси хузуридаги Фискал институт

ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАРДА КУЧМАС МУЛКНИ СОЛИВДА ТОРТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: Мацолада хорижий мамлакатларда кучмас мулкни солицца тортишнинг уозирги уолати ва узига хос хусусиятлари, солиц солиц тизимлари, солицларнинг турлари ва тузилиши ставкалари йизиш усуллари, уамда кучмас мулкни солицца тортишнинг хорижий тажрибаси ёритиб берилган. Мамлакатимиздаги кучмас мулк юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиц солиц солиш обьектлари тузрисида курсаткичлар тахлил цилинган ва хориж тажрибасини таъциц цилиш асносида таклиф ва тавсиялар ишлаб чицилди. Кучмас мулк обьектларини солицца тортишда хориж тажрибаси асосида кучмас мулкнинг кадастр цийматини аницлаш, уларнинг бозор бауосига асосланган уолда аницлаш буйича таклиф ва тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Кучмас мулк, солиц солиш обьекти, солиц тизимлари, кадастр циймати, асосий восита, бозор бауоси, мауаллий бюджет, тугалланмаган объект, солиц ставкаси, давлат бюджети, мол -мулк, солиц базаси.

Abdibaeva T., candidate of economic sciences

associate professor Nazarov A.K senior teacher

Fiscal Institute under the State Tax Committee of the

Republic of Uzbekistan

CHARACTERISTICS OF REAL ESTATE TAXATION IN FOREIGN

COUNTRIES

Abstract: The article describes the current state and features of taxation of real estate in foreign countries, tax systems, types of taxes and methods of levying rates, as well as foreign experience in taxation of real estate. The indicators for the objects of taxation of the property of legal entities of real estate in the country have been analyzed and proposals and recommendations have been developed based on the prohibition of foreign experience.

Suggestions and recommendations for determining the cadastral value of real estate based on foreign experience in real estate taxation, based on their market value.

Key words: Real estate, tax object, tax systems, cadastral value, fixed assets, market value, local budget, unfinished object, tax rate, state budget, property, tax base.

Кириш: Х,ар кандай мамлакатда узининг молиявий эхтиёжларини кондириш учун самарали соликка тортиш тизими яратилиши керак.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 3 декабрдаги "Ресурс соликлари ва мол-мулк солотини янада такомиллаштириш туFрисида"ги ПФ 6121-сонли фармонининг 9-бандида "Давлат солик кумитаси хузуридаги Кадастр агентлиги 2022 йил 1 январга кадар кучмас мулк объектларининг кадастр кийматини уларнинг бозор бахосига асосланган холда аниклаш, хар бир эгалик килувчига (фойдаланувчига) тегишли булган кучмас мулк объектлари туFрисида тулик ва ишончли маълумотлар базасини яратиш учун ахборот тизимини такомиллаштириш, кучмас мулк объектларини уларнинг бозор бахосидан келиб чиккан холда сифатли бахолашдан утказиш методикасини ишлаб чикиш"106 белгиланган.

Давлат бюджетининг икки п0F0налиги яъни, давлат ва махаллий бюджет мавжудлигини хисобга олсак, уларнинг хар бирида бюджетни тулдиришга хизмат килади. Махаллий бюджетлар хакида гапирганда шуни таъкидлаш керакки, барча Европа давлатлари Европанинг махаллий узини узи бошкариш партиясида акс этган халкаро демократия тамойилларига амал килади. Махаллий узини узи бошкариш принципларидан бири бу бюджет федериал тамойилидир. Бу шуни англатадики, махаллий хокимият органларининг баъзи функциялари узларининг даромад манбалари хисобидан амалга оширилиши керак. Улар орасида энг мухим ва кенг таркалгани кучмас мулк солиFи хисобланади.

Адабиётлар шархи:

Масалан, инглиз иктисодчиси, фаолияти билан иктисодий фаннинг пайдо булиши билан боFлик булган Адам Смит давлат харажатларини коплаш манбалари орасида ер ижарасини ажратиб курсатган.107

Кучмас мулкка солик солиш туFрисидаги карашларнинг янада ривожланиши натижасида инглиз иктисодчиси, сиёсий иктисоднинг классик мактабининг асосчиси Девид Рикардо ишлаб чикарувчи томонидан олинган ернинг ортикча кисми нафакат табиий хусусиятларига, балки физикавий нарсаларга хам боFлик деган хулосага келди. Д. Рикардо кучмас мулкка солик солиш таъсирини ер солоти

106 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 декабрдаги "Ресурс соликлари ва мол-мулк солтини янада такомиллаштириш туFрисида"ги ПФ 6121-сонли фармони

107 Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов / А. Смит. [пер. с англ.] - М.: Эксмо, 2007. - 960 с.

призмаси оркали тахлил килиш буйича олиб борган тадкикоти натижасида, хар йили яхшиланган ер учун туланадиган микдорнинг факат

бир кисми тупрокнинг дастлабки ва бузилмаслиги учун туловни уз ичига

108

олганлигини аниклади.

А. Маршалл кучмас мулкка солик жорий этишда махаллий туловларнинг ушбу сохада яшаш даражасини ошириш кобилиятига эга булишининг энг мухим омилларидан бири хисобланган.

А. Маршалл OFир туловлар туловчиларни худудни тарк этишга ундайди, фойдали туловлар эса, аксинча, одамларни жалб килиш ва инвестицияларни жалб килиш учун раFбатлантирувчи омил булиши

109

мумкин деган хулосага келган.

Методология: Маколада хорижий мамлакатларда кучмас мулкни соликка тортишнинг хозирги холати ва узига хос хусусиятлари, солик солик тизимлари, соликларнинг турлари ва тузилиши ставкалари йиFиш усуллари, хамда кучмас мулкни соликка тортишнинг хорижий тажрибаси ёритиб берилган. Мамлакатимиздаги кучмас мулк юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солик солик солиш обьектлари туFрисида курсаткичлар тахлил килинган ва хориж тажрибасини таъкик килиш асносида таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилди. Кучмас мулк обьектларини соликка тортишда хориж тажрибаси асосида кучмас мулкнинг кадастр кийматини аниклаш, уларнинг бозор бахосига асосланган холда аниклаш буйича таклиф ва тавсиялар берилган. Тадкикотни амалга оширишда индукция, дедукция, статистик кузатиш, статистик ва солиштирма тахлил усулларидан фойдаланилган.

Тахлил ва натижалар:

Мамлакатимизда солик кодексига асосан "кучмас мулк юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солик солик солиш объекти хисобланади.

Кучмас мулк жумласига куйидагилар киради:

Л \ W W W ЧУ W

1) кучмас мулкка булган хукукларни давлат руйхатидан утказувчи органларда руйхатдан утказилиши лозим булган бинолар ва иншоотлар;

2) курилиши тугалланмаган объектлар. Курилиши тугалланмаган объектларга курилиш объектига доир лойиха-смета хужжатларида белгиланган норматив муддатда курилиши тугалланмаган объектлар, агар курилишнинг норматив муддати белгиланмаган булса, ушбу объектнинг курилишига ваколатли булган органнинг рухсатномаси олинган ойдан эътиборан йигирма турт ой ичида курилиши тугалланмаган объектлар киради;

108 Рикардо Д. Начала политической экономии и налогового обложения. Избранное / Д. Рикардо. [пер. с англ.] - М.: Эксмо, 2007. - 960 с.

109 Маршалл А. "Принципы экономической науки. Т. ПГ'/А.Маршалл-М., Издательская группа «Прогресс», 1993. - 350 с.

3) темир йуллар, магистраль кувурлар, алока ва электр узатиш линиялари, шунингдек мазкур объектларнинг ажралмас технологик кисми булган иншоотлар;

4) курилиш ташкилотлари ёки иморатларни курувчилар балансида кейинчалик сотиш учун курсатилган турар жой кучмас мулк объектлари,

кучмас мулк объекти фойдаланишга топширилгандан кейин олти ой

"110 утгач 110.

Узбекистон Республикаси давлат бюджетининг 2016-2020 йиллар буйича жадвал маълумотларини тахлил киладиган булсак 2016 йилда давлат бюджети даромадлари 30100,1 млрд. сумни ташкил килган булса 2020 йилга келиб бюджет даромадлари 132938 млрд. сумни ташкил килиб 2016 йилга нисбатан 2020 йилга 441, 7 фоизга ортганлигини куришимиз мумкин. Жами бюджет даромадларидаги ресурс туловлари ва мол-мулк солоти улуши 2016 йилда 5306,2 млрд. сумни 2020 йилда 21257 млрд. сумни ташкил килган. 2016 йилда жами бюджет даромадларидаги улуши 17,6 фоизни 2020 йилда эса 16 фоизни ташкил килган. Ресурс туловлари ва мулк солотидаги мол-мулк солоти улушини таккослайдиган булсак 2016 йилда 31,3 фоизни ташкил килган булса, 2020 йилда 9,3 фоизни ташкил килган. Мол-мулк солотининг даромадларида мол-мулк солоти улуши 2016 йилда 5,5 фоизни ва 2020 йилда 1,5 фоизини ташкил килган. Тахлил натижалари шуни курсатадики, кучмас мулкни соликка тортишда мамлакатимизда куплаб ечилиши лозим булган асосий масалалардан бири хисобланади.

Купгина мамлакатларда солик тизимлари мухим даврлар давомида ривожланиб, турли иктисодий, сиёсий ва ижтимоий омиллар таъсирида булган. Шунинг учун хам турли мамлакатлардаги солик тизимлари нафакат соликларнинг турлари ва тузилиши, ставкалари, йотиш усуллари, балки хокимиятнинг фискал ваколатлари ва бериладиган имтиёзлари билан хам фарк килади. Бу шунингдек хар хил турдаги мол-мулкка, хусусан, кучмас мулкка (шу жумладан турар-жой бинолари, бинолар, иншоотлар, курилган ва узлаштирилмаган ер участкалари) солик солиш учун хам кулланилади.

Бу курсаткичлар бошка давлатларда куйидагича; Яъни, купгина мамлакатларда ушбу солик махаллий бюджетларга тушади ва унинг улуши барча даражадаги бюджетларга тушадиган солик тушумларининг 1 дан 3 фоизигача яъни, Францияда - 2,17 фоиз, Данияда - 1,85 фоиз, Голландия ва Италияда 1,8 фоиз, Германия - 1,06 фоиз, Швеция -0,89 фоиз ва хк.

Буюк Британияда мол-мулк солотининг улуши давлат бюджетининг 10 фоизини, АКЩда - 9 фоиз, Канадада эса - 8 фоизини ташкил этади. Ушбу мамлакатларда мол-мулк солоти махаллий бюджетни тулдиришга сезиларли таъсир курсатади. Хусусан, Канадада муниципалитетларнинг

110 Узбекистон Республикасининг Солик кодекси. Тошкент 2020

махаллий бюджетларидаги бундай соликларнинг улуши 40 фоизга, Буюк Британияда 30 фоизгача ва Францияда 20 фоизгача этади.

XIX - асрнинг охирида Россияда уй эгалари кучмас мулкни бахолаш учун хак тулашган. ХХ асрнинг бошларида кучмас мулк солоти биноларни ижарага беришдан олинадиган фойдадан йотилиб, шахар ва давлат соликлари булган. Россияда мол-мулк солоти кучмас мулкнинг кадастр киймати асосида хисобланади. Ушбу ёндашув канчалик самарали эканлиги факат вакт утиши билан аникланади. Аммо хозирда юзага келиши мумкин булган муаммолар юзага келмаслиги учун бошка мамлакатларда соликка тортишнинг узига хос хусусиятларини тахлил килиш максадга мувофикдир.

Солик ставкаларига боFлик иктисодиёт ва жамоатни бошкариш мулк сиёсати билан боFлик муаммолар. Улар структуранинг материалига хам, объектнинг улчамига ва максадига (турар-жой бинолари, саноат, иктисодий иншоотлар) боFликдир. Солик ставкаларини белгилаш туFридан-туFри конунчилик ва иктисодий амалиётга боFлик. Бундай холда иккита шакл кулланилади - катъий белгиланган ставка ва узгарувчан ставка.

Белгиланган ставкалардан фойдаланишда марказий хокимият солик солинадиган кийматнинг фоизини белгилайди, бу махаллий бюджетнинг даромад кисмини самарали бошкариш имконини беради.

Узгарувчан солик ставкаси махаллий хокимият органлари томонидан, койда тарикасида, хар йили прогноз килинган бюджет харажатлари ва солик базаси мавжудлигига караб белгиланади. Шу билан бирга, махаллий хокимият органларига ставкалар хажмини аниклаш буйича тегишли ваколатлар берилади ёки ставкани миллий ва минтакавий даражада конун билан белгиланган минимал ёки максимал чекловлар асосида белгилайди.

Узбекистон Республикаси Давлат бюджетининг асосий параметрлари

та^лили111

Йиллар 2016 йил 2017 йил 2018 йил 2019 йил 2020 йил

Солик турлари Сумма % Сумма % Сум ма % Сум ма % Сумма %

Давлат бюджети даромадлари 30 100,1 100 36 283,2 100 79 099 100 112 165 100 132 938 100

1. Бевосита соликлар 9 857,2 32,7 11 539,8 31,8 24 986 31,6 31 677 28,3 45 207 34

2. Билвосита соликлар 12 108,1 40,3 14 772,5 40,7 31 399 39,7 46 429 41,4 46 428 34,9

3. Ресурс туловлари ва мулк солоти 5 306,2 17,6 6 867,4 18,9 12 663 16 19 681 17,5 21 257 16

Мол-мулк солти 1 659,3 31,3 2 129,7 31 2 606 20,6 2 360 12 1 974 9,3

Ер солти 966,7 18,2 1 091,8 15,9 1 504 11,9 2 313 11,8 2 387 11,2

Ер ости бойликларидан фойдаланганли к учун солик 2 517,7 47,4 3 474,1 50,6 8 425 66,5 14 693 74,6 16 417 77,2

Сув ресурсларидан фойдаланганли к учун солик 162,5 3,1 171,8 2,5 128 1 314 1,6 479 2,3

4. Бошка даромадлар ва солик булмаган тушумлар 2 828,6 9,4 3 103,5 8,6 10 050 12,7 14 379 12,8 20 046 15,1

111Жадвал Молия Вазирлиги маълумотларидан фойдаланган холда муаллиф томонидан тузилган.

Фискал сиёсатнинг асосий таркибий кисмлари бу солик сиёсати ва бюджет сиёсатларидир. Мамлакатимизда олиб борилаётган солик сиёсатининг 2016-2020 йилларда бажарилишини тахлилини келтирилган (1-жадвал).

Республика давлат бюджетининг 2016-2020 йиллардаги ижроси тахлил килинганда 2016 йилда давлат бюджети даромадлари 30100,1 млрд. сум солик ва йотимлар тушган булса, бу курсаткич 2017 -2020 йилларда мос равишда 36283,2 млрд., 79 099,0 млрд., 112 165,0 млрд., 132 938,0 млрд. сумни ташкил килган. Умумий тушумда бевосита соликларнинг улуши 2016 йилда 32,7 фоиз, 2020 йилда эса 34,0 фоизни ташкил килган. Билвосита соликларнинг улуши мос равишда 40,2 ва 34,9 фоиз булган.

Буюк Британияда бизнес учун ишлатиладиган мол-мулк ягона соликка тортилади, бундан ташкари махаллий хокимият органлари жисмоний шахсларнинг кучмас мулкига солик солади. Солик солинадиган база - бу саноат ёки ноишлаб чикариш максадлари учун кучмас мулк учун йиллик ижара хакининг, шу жумладан ернинг прогноз микдори. Солик йилига бир марта ёки ойига туланади. У махаллий бюджетга тулик туланади ва юкори курсаткич туфайли унинг даромадларининг деярли учдан бир кисмини ташкил этади. Солик солинадиган база хар ун йилда бир марта кучмас мулк кийматини бахолаш асосида аникланади, бу мулкни ижарага беришдан йиллик даромаднинг тахминий микдори сифатида белгиланади. Узгарувчан ставка кулланилади, бу келгуси йил учун муниципалитетнинг прогноз килинган молиявий харажатлари ва унинг худудида жойлашган мулкнинг умумий киймати асосида аникланади.

Францияда мол-мулк солотининг уч тури мавжуд:

1) янги курилган худудларга солик;

2) узлаштирилмаган майдонларга солик;

3) уй-жой учун солик.

Курилган ер участкаларига солик хар йили махаллий хокимият органлари томонидан белгиланадиган коэффициентлар асосида махаллий реестр томонидан белгиланган шартли ижара хакининг ярмига тенг хисобланади. Ишлаб чикилмаган участкаларга солик шартли ижара киймати (курилган участка учун ижара хакининг 80 фоизи) ва махаллий давлат хокимияти органлари томонидан ер реестри асосида белгиланадиган коэффициентлар кийматига караб белгиланади. Уй-жой солоти махаллий хисобланади. Уни ижарачи хар йили тулайди. Солик суммаси махаллий ер реестри томонидан белгиланадиган уй-жой учун шартли ижара киймати ва махаллий хокимият органлари томонидан белгиланган коэффициентлар асосида хисобланади. Махаллий хокимият органлари кучмас мулкка солинадиган солик ставкасини бюджетнинг режалаштирилган харажатлари, мавжуд солик базаси хажми ва конунда белгиланган максимал даражадан келиб чикиб белгилайдилар. Давлат

мулки, кишлок хужалиги максадларида фойдаланиш учун мулжалланган ер участкалари ва шахар ташкарисидаги бинолар соликка тортилмайди. 75 ёшдан катта жисмоний шахслар ва ногиронлик буйича нафака оладиган шахслар кучмас мулк солиFини тулашда имтиёзлардан фойдаланадилар. Германияда кучмас мулкка (тижорат ва нотижорат максадларида фойдаланиш учун) солик хар йили амалдаги солик базаси, умумий федерал солик ставкаси ва махаллий коэффициент асосида махаллий узини узи бошкариш органлари томонидан белгиланади. Солик солиш объекти кишлок хужалиги ва урмон хужалиги мулклари, ер участкалари, корхоналар мулки ва бошка мол-мулкдир. Ер хакидаги маълумотлар иккита давлат реестрида сакланади. Давлат корхоналари, диний муассасалар кучмас мулк солотини тулашдан озод килинган.

Дания, Голландия ва Испанияда солик солиш объекти ер ва бинолардир Бирок, Данияда учта солик мавжуд:

1) махаллий кучмас мулк солоти;

2) туман кучмас мулк солоти;

3) юридик шахслар томонидан тижорат максадларида фойдаланиладиган кучмас мулкка солинадиган солик.

Махаллий ва туман кучмас мулк соликлари учун солик солинадиган база ердир, тижорат максадларида ишлатиладиган кучмас мулк учун бинолар ва иншоотларнинг киймати. Кучмас мулк солоти ставкалари конун билан давлат даражасида чекланган. Солик имтиёзлари факат кучмас мулкка тегишли. Нидерландияда кучмас мулк солоти хар йили муниципалитетлар томонидан белгиланади. Махаллий узини узи бошкариш органлари ставкалар хажмини танлаш ваколатига эга булиб, улар режалаштирилган бюджет харажатлари ва мавжуд база хажмига караб белгиланади. Солик базаси давлат бахолаш асосида урнатилади. Солик икки кисмдан иборат булиб, унинг бир кисмини мол-мулк эгаси, иккинчисини унинг фойдаланувчиси тулайди. Агар эгаси ва фойдаланувчиси битта шахс булса, у соликнинг иккала кисмини тулайди. Бино куриш даврида янги бинолар кучмас мулк солотидан озод килинади. Испанияда кучмас мулк солоти хар йили махаллий хукумат томонидан йиFилади. Кучмас мулк солоти ер участкалари ва бинолардан кадастр кийматига караб ундирилади, бу давлат органлари томонидан хар саккиз йилда белгиланадиган, ерлар ва иншоотларнинг бозор кийматидаги узгаришларни хисобга олган холда. Ставкалар махаллий хокимият томонидан тартибга солинади. Тулов Россия Федерациясидаги мулкка оид муносабатлар кучмас мулк солоти юридик шахслар солоти ва шахсий даромад солотини туFрилаш учун асос булиб хизмат килади. Италияда ерга эгалик солиFини хисоблашда кишлок хужалиги эрлари алохида хисобга олинади. Бино солоти факат турар-жой объектларидан (шахар уйлари ва ёзги уйлар) олинади. Кучмас мулк учун солик ставкаси эгалиги буйича тегишли булган таръифлар асосида белгиланади. Ижарага берилган мол-

мулк учун солик солинадиган база ижара асосида аникланади ва йил учун ижара микдорини акс эттиради. Ер рентасининг микдорини тартибга солиш кадастр регистрлари асосида амалга оширилади. Кадастр киймати хар ун йилда кайта куриб чикилади. Швецияда турар-жой учун хам, тижорат ва саноат максадларида хам фойдаланиладиган кучмас мулкнинг барча турларидан олинадиган ставка буйича давлат кучмас мулк солоти мавжуд. Солик базаси - бу тегишли солик йилига нисбатан икки йил олдин мол-мулкнинг хисобланган киймати. Янги турар жой бинолари эгаларига мол-мулк солоти буйича имтиёзлар берилади. Бундан ташкари, туланган мол-мулк солиFи корпоратив соликни туFрилаш учун асос булиб хизмат килиши мумкин. Кушма Штатлар ва Канадада кучмас мулкка солик солишнинг узига хос хусусияти шундаки, солик солинадиган база тижорат ташкилотлари томонидан хар йили белгиланадиган мол-мулкнинг бозор киймати хисобланади. Кучмас мулк солоти нафакат ставкалар ва хисобланган суммалар билан, балки кучмас мулк кийматини аниклаш тартиби билан хам тавсифланади.

Хулоса ва таклифлар:

- деярли барча мамлакатларда мол-мулк солоти (кучмас мулк солоти) мавжуд булиб, у махаллий солик хисобланади ва махаллий бюджетларни тулдиришнинг энг мухим манбаларидан бири;

- хар бир мамлакатда солик базаси, ставкалари, туловчининг макоми (юридик ёки жисмоний шахс) ва туловчиларни раFбатлантириш тизими билан боFлик булган кучмас мулк солиFини йотиш учун махсус шартлар мавжуд;

- солик солинадиган базани аниклашда солик солинадиган объектларнинг бозор солоти, капитали, колдоти, инвентаризация киймати, ижараси кулланилади. Объектнинг кийматини аниклаш учун стандарт процедуралар ёрдамида оммавий бахо кулланилади. Солик солинадиган базани фискал органлар, кучмас мулк давлат реестри, муниципалитетлар ва тижорат ташкилотларини уз ичига олган турли хил органлар белгиланди.

- мамлакатимизда мол-мулк солоти тушунчасини келгусида "кучмас мулк" солоти деб аташ максадга мувофик деб хисоблаймиз;

- солик кодексининг 411-моддаси "Солик солиш объекти" 3-бандида келтирилган солик объектлари яъни, темир йуллар, магистраль кувурлар, алока ва электр узатиш линиялари, шунингдек мазкур объектларнинг ажралмас технологик кисми булган иншоотлар келтирилган. Таклифимиз ушбу моддага ташки реклама объектлари яъни, ишлатиладиган техник восита конструкцияларини хам урнатилган жойи буйича кадастр руйхатидан утказилиб кучмас мулк сифатида эътироф этилиб солик солиш оъекти сифатида тан олиш олиниши лозим.

- жисмоний ва юридик шахсларнинг кишлок хужалиги учун мулжалланмаган ер учаскаларига нисбатан бозор кийматидан келиб чиккан холда соликка тортиш тизимини такомиллаштириш;

- солик кодексининг 412-моддасининг солик базасининг 1-бандига 3-абзасида келтирилган, бунда тулик амортизация килинган бино буйича унинг уч йилда камида бир марта аникланадиган кайта бахоланган (бозор) киймати солик базасидир деб келтирилган. Тулик амортизация килинган бино буйича унинг уч йилда камида бир марта аникланадиган кайта бахоланган (бозор) кийматини аниклашда бахоловчига туланадиган суммани мол-мулк солиFидан солик чегирмасини бериш;

Ривожланган хорижий давлатларнинг соликка тортиш тажрибасини урганиш асосида кучмас мулкка солик солиш тизимини ривожлантириш ва такомиллаштириш лозим.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24-февралдаги "Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-4611 сонли карори. Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan dated February 24, 2020 No PP-4611 "On additional measures for the transition to international financial reporting standards."

2. Гражданский Кодекс РФ (2019). Часть - 1. Узбекистон Республикасининг янги тахрирдаги Солик кодекси. УРК,-599, 2019-йил 30-декабрь. Civil Code RF (2019). Frequency - 1. Tax Code of the Republic of Uzbekistan in the new edition. ORQ-599, December 30, 2019.

3. Голова Е. Е. (2014) Бухгалтерский учет объектов недвижимости в коммерческой организации // Научно-методический электронный журнал «Концепт». - Т. 26. - С. 16-20. Golova E.E. (2014) Accounting for real estate in a commercial organization // Scientific and methodological electronic journal "Concept". - T. 26. - S. 16-20.

4. Ташназаров С. Н. (2019). Молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари. Дарслик. "IQTISOD-MOLIYA". Тошкент, 2019. 342- бет. Tashnazarov S. N. (2019). International Financial Reporting Standards. Textbook. "ECONOMY-FINANCE". Tashkent, 2019. Page 342.

5. 40-сон БХ,ХС "Инвестициявий кучмас мулк" стандарти. (2018). Стандарты и поправки, вступающие в силу с 1 января 2018 года. https://www.principl.com.ua/read/obnovlenie-msfo-2019-osnovnye-izmeneniya-o-kotoryh-vam-sleduet-znat. 22.04.2020. IAS 40 Investment Property Standard. (2018). Standarty i popravki, vstupayushchie v silu s 1 january 2018 года. https://www.principl.com.ua/read/obnovlenie-msfo-2019-osnovnye-izmeneniya-o-kotoryh-vam-sleduet-znat. 22.04.2020.

6. МХХС (IAS) 16 "Асосий воситалар", М^ХС (IAS) "Товар-моддий захиралар", МХ,ХС (IAS) 40 "Инвестициявий кучмас мулк". (2020) Стандарты и поправки, вступающие в силу с 1 января 2018 года.

https://www.principl.com.ua/read/obnovlenie-msfo-2019-osnovnye-izmeneniya-o-kotoryh-vam-sleduet-znat. 22.04.2020. IAS 16 "Property, plant and equipment", IFRS "Inventories", IAS 40 "Investment Real Estate". (2020) Standarty i popravki, vstupayushchie v silu s 1 january 2018 года. https: //www. principl. com. ua/ read/obnovlenie-msfo -2019-osnovnye-izmeneniya-o-kotoryh-vam-sleduet-znat. 22.04.2020.

7. МХ,ХС (IAS) 16 "Асосий воситалар". (2020) Стандарты и поправки, вступающие в силу с 1 января 2018 года. https://www.principl. com.ua/read/obnovlenie-msfo-2019-osnovnye-izmeneniya-o-kotoryh-vam-sleduet-znat. 22.04.2020. IAS 16 Property, Plant and Equipment. (2020) Standarty i popravki, vstupayushchie v silu s 1 january 2018 года. https://www.principl.com.ua/read/obnovlenie-msfo-2019-osnovnye-izmeneniya-o-kotoryh-vam-sleduet-znat. 22.04.2020.

8. Узбекистан Республикаси бухгалтерия хдсобининг миллий стандарти (5 -сонли БХ,МС) «Асосий воситалар»ни тасдиклаш т^рисида. [Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2004 йил 20 январда руйхатдан утказилди, руйхат раками 1299]. On approval of the National Accounting Standard of the Republic of Uzbekistan (IAS 5) "Fixed assets". [Registered by the Ministry of Justice of the Republic of Uzbekistan on January 20, 2004, registration number 1299].

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. 8-сон БХ,ХС "Х,исоб сиёсатлари, хдсоблаб чикилган бахолардаги узгаришлар ва хатолар" стандарт. IAS 8 Accounting Policies, Changes and Errors in Estimated Estimates.

10. 13-сонли МХ,ХС (IAS) "Адолатли кийматни бахрлаш" стандарт. IAS 13 Standard on Fair Valuation.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.