CC BY
9INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© E. Qudratullayeva1H_
1O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti Farg'ona mintaqaviy filiali, Farg'ona, O'zbekiston
Annotatsiya
kirish: kirish qismida, pedagogning diagnostik faoliyatining ahamiyati va bu sohada ilmiy tadqiqotlarning hozirgi holati ta'kidlanadi. Shuningdek, tadqiqotning dolzarbligi va uning nazariy asoslari taqdim etiladi.
maqsad: maqolaning asosiy maqsadi samarali pedagogik diagnostik modelni ishlab chiqish va uning ta'lim jarayonidagi ahamiyatini aniqlashdir.
materiallar va metodlar: tadqiqotda qo'llanilgan usullar, shu jumladan so'rovnomalar, kuzatuvlar, va boshqa o'lchov usullari haqida ma'lumot beriladi. Modelni ishlab chiqishda foydalanilgan nazariy yondashuvlar va amaliy qo'llanmalar tavsiflanadi.
muhokama va natijalar: model sinovdan o'tkazilgan sinflar va pedagoglar orqali olingan natijalar muhokama qilinadi. modelning ta'lim sifatiga qanday ta'sir qilishi va uni qo'llash samaradorligi tahlil etiladi.
xulosa: maqola yakunida, ishlab chiqilgan diagnostik modelning pedagogik faoliyatni yaxshilashdagi ahamiyati va kelajakdagi qo'llanilishi uchun yo'naltirilgan tavsiyalar beriladi.
Kalit so'zlar: Pedagogik diagnostika, ta'lim sifati, o'qituvchi faoliyati, diagnostik model, ta'lim baholash, pedagogik samaradorlik.
ГАРМОНИЯ И СЛОЖНОСТЬ ИНДИЙСКОЙ КЛАССИЧЕСКОЙ МУЗЫКИ И НАЦИОНАЛЬНЫХ ТАНЦЕВ_
© Э.Кудратиллаева1И
1Ферганский областной филиал Государственного института искусства и культуры Узбекистана, Фергана, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: во введении подчеркивается значение диагностической деятельности педагога и современное состояние научных исследований в этой
Iqtibos uchun Qudratullayeva E. Hind mumtoz musiqasi hamda milliy raqslarining o'zaro uyg'unligi va murakkabligi // Inter education & global study. 2024. №7. B.445-450.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
области. Также представлена актуальность исследования и его теоретические основы.
ЦЕЛЬ: основной целью статьи является разработка эффективной педагогической диагностической модели и определение ее значимости в образовательном процессе.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: описаны методы, использованные в исследовании, вклчая анкеты, наблюдения и другие методы измерения. Описаны теоретические подходы и практические приложения, использованные при разработке модели.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: обсуждаются результаты, полученные в классах и у педагогов, где тестировалась модель. Анализируется, как модель влияет на качество образования и эффективность ее применения.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: в конце статьи дано значение разработанной диагностической модели в совершенствовании педагогической деятельности и рекомендации для дальнейшего использования.
Ключевые слова: педагогический диагноз, качество образования, деятельность учителя, диагностическая модель, педагогическая оценка, педагогическая эффективность.
HARMONY AND COMPLEXITY OF INDIAN CLASSICAL MUSIC AND NATIONAL DANCES
© Ehtiromxon Qudratullayeva
1 Fergana Regional Branch of the State Institute of Art and Culture of Uzbekistan, Fergana, Uzbekistan_
INTRODUCTION: in the introduction, the importance of the diagnostic activity of the pedagogue and the current state of scientific research in this field are emphasized. The relevance of the research and its theoretical foundations are also presented.
AIM: the main purpose of the article is to develop an effective pedagogical diagnostic model and determine its importance in the educational process.
MATERIALS AND METHODS: methods used in the study, including questionnaires, observations, and other measurement methods, are described. The theoretical approaches and practical applications used in the development of the model are described.
DISCUSSION AND RESULTS: the results obtained from the classrooms and pedagogues where the model was tested are discussed. How the model affects the quality of education and the effectiveness of its application are analyzed.
Для цитирования: Кудратиллаева Э.Гармония и сложность индийской классической музыки и национальных танцев // Inter education & global study. 2024. №7. С. 445-450.
Annotation
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
CONCLUSION: at the end of the article, the importance of the developed diagnostic model in improving pedagogical activity and recommendations for future use are given.
Key words: Pedagogical diagnosis, quality of education, teacher's activity, diagnostic model, educational evaluation, pedagogical efficiency.
Hind klassik musiqasi va milliy raqslari Hindistonning boy madaniy merosining qadimiy va chuqur ifodasidir. Ma'naviy, falsafiy va tarixiy an'analarda chuqur ildiz otgan bu san'at turlari asrlar davomida rivojlanib, hind jamiyatining rang-barangligi va teranligini aks ettiruvchi murakkab badiiy ifoda tizimlarini shakllantirgan. Dunyo bo'ylab boshqa ko'plab musiqa va raqs an'analaridan farqli o'laroq, hind klassik musiqasi va raqsi nafaqat o'yin-kulgi shakllari, balki chuqur hissiy va intellektual ishtirokni uyg'otadigan meditatsion amaliyotlar, ruhiy sayohatlar va hikoya qilish usullari sifatida xizmat qiladi.
Hindistondagi musiqa odatda ikkita asosiy oqimga - Hindustani (Shimoliy Hindiston) va Karnatik (Janubiy Hindiston) ga bo'lingan - * ragas * deb nomlanuvchi murakkab melodik ramkalar va * talas * deb nomlangan ritmik tsikllarga tayanadi. Bu tuzilmalar sobit emas, balki musiqachiga turli kayfiyat va his-tuyg'ularni o'rganishga imkon beruvchi improvizatsiya uchun qo'llanma bo'lib xizmat qiladi. Xuddi shunday, Bharatanatyam, Kathak, Odissi va Kathakali kabi hind klassik raqs shakllari murakkab ritmlar, qo'l imo-ishoralari (*mudras*) va yuz ifodalaridan (*abhinaya*) hikoya qilish va o'ziga xos hissiy holatlarni yoki *rasalarni* qo'llaydi.
Hind klassik musiqasi va raqsi o'rtasidagi aloqa simbiotikdir. Musiqa raqqosaning harakatlari va his-tuyg'ularini boshqaradigan tovushli landshaftni taqdim etsa-da, raqs musiqaga vizual va jismoniy o'lchov qo'shadi, ko'pincha hind mifologiyasi, folklor yoki falsafadan hikoyalarni aytib beradi. Musiqa va raqs o'rtasidagi bu murakkab o'zaro ta'sir estetik jihatdan yoqimli va ma'naviy boyituvchi ko'p hissiy tajriba yaratadi.
Ushbu maqola hind klassik musiqasi va milliy raqslariga xos bo'lgan uyg'unlik va murakkablikni o'rganadi, ularni boshqaradigan texnik asoslarni va ularga ma'no beruvchi falsafiy asoslarni tahlil qiladi. Ritm, ohang, improvizatsiya va ifodaning murakkab qatlamlarini tushunish orqali biz Hindistonda ham, undan tashqarida ham tomoshabinlarni o'ziga jalb qilishda davom etayotgan ushbu san'at turlarining birlashgan, ammo murakkab tabiatini qadrlashimiz mumkin.
Hind klassik musiqasi va raqsidagi uyg'unlik: hind klassik musiqasi kontekstida uyg'unlik solist, hamrohlik qiluvchilar va tomoshabinlar o'rtasida mavjud bo'lgan melodik va ritmik o'zaro ta'sirlarni anglatadi. G'arbiy klassik musiqadan farqli o'laroq, uyg'unlik ko'pincha bir vaqtning o'zida akkordlarni o'z ichiga oladi, hind klassik musiqasi improvizatsiya elementlari bilan boshqariladigan raga ichidagi melodik progressiyaga
For citation Ehtiromxon Qudratullayeva. (2024) 'Harmony and complexity of Indian classical music and national dancesl', Inter education & global study, (7), pp. 445-450. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
qaratilgan. Ritmik tsikllar yoki tala, ijodiy ifodalashga imkon beradigan tuzilishni ta'minlaydi.
Bharatanatyam, Kathak, Odissi va Kathakali kabi hind milliy raqslari spektaklning hikoyaviy va hissiy chuqurligini oshirish uchun musiqani o'z ichiga oladi. Raqqosa ko'pincha belgilangan talaga ergashadi, oyoq harakati, qo'l imo-ishoralari (mudralar) va yuz ifodalari (abhinaya) orqali musiqiy ritmni aks ettiradi. Raqqosa va unga hamroh bo'lgan musiqa o'rtasidagi uyg'unlik muhim ahamiyatga ega, chunki ikkalasi ham ritm va hissiyot nuqtai nazaridan sinxronlashtirilishi kerak. Ushbu sinxronizatsiya musiqaning tuzilishini, xususan, tala va raganing hissiy mohiyatini chuqur tushunishni talab qiladi.
Hind klassik musiqasining murakkabligi: Hind klassik musiqasining murakkabligi uning murakkab tuzilishidadir. Improvizatsiya uchun melodik asos bo'lgan raga o'ziga xos his-tuyg'ularni (rasas) uyg'otadigan o'ziga xos notalar va iboralardan iborat. Ijrochi ijodiy imkoniyatlarni o'rganib, o'z xarakterini saqlab, raga chegaralarida improvizatsiya qiladi. Har bir raga kunning ma'lum vaqtlari yoki fasllari bilan bog'liq bo'lib, uning murakkabligini yanada oshiradi.
Tala, ritmik ramka, murakkablikning yana bir qatlamini qo'shadi. G'arb musiqasining vaqt belgilaridan farqli o'laroq, hind talaslari oddiy zarbalardan tortib assimetrik birliklarning murakkab kombinatsiyalariga qadar keng doiradagi naqshlarga ega bo'lishi mumkin. Hind klassik musiqasida Teental (16 zarba) va Japtaal (10 zarba) kabi talaslar keng tarqalgan, Adi Tala (8 zarba) va Rupaka Tala (6 zarba) esa karnatik musiqada ustunlik qiladi. Murakkablik musiqachilar matematik improvizatsiyalarni qo'shganda kuchayadi, masalan, tihai (ritmik naqshning takrorlanishi), bu tala siklining birinchi zarbasi bilan yakunlanadi va kuchli effekt yaratadi.
Hind milliy raqslaridagi murakkablik: hind milliy raqslari musiqa, ritm, ifoda va hikoyani birlashtiradigan bir xil darajada murakkab. Bharatanatyam, Kathak va Odissi kabi klassik raqs shakllarida har bir harakat ma'lum bir ritmga mos keladi va har bir imo-ishora o'ziga xos ma'noni bildiradi. Murakkab qo'l imo-ishoralari (mudralar), yuz ifodalari (abhinaya) va tana duruçlaridan (karanas) foydalanish keng qamrovli tayyorgarlikni va hikoya tuzilishini chuqur tushunishni talab qiladi.
Misol uchun, Bharatanatyam raqqosalari ko'pincha Karnatik musiqasini ijro etadilar, bu erda ular o'z harakatlarini ohang va ritm bilan sinxronlashtirishlari kerak, bu esa his-tuyg'ularni yoki asarning hikoya chizig'ini ifodalaydi. Shimoliy Hindistonning klassik raqs shakli bo'lgan Kathakda raqqosalar ko'pincha hind klassik musiqasi tempiga mos keladigan tatkar deb nomlanuvchi ritmik oyoq harakatlari bilan shug'ullanishadi.
Murakkablik, shuningdek, raqqosaning harakat orqali bir nechta ma'no qatlamlarini etkazish qobiliyatidadir. Bitta imo-ishora kontekstga qarab turli xil his-tuyg'ularni yoki harakatlarni ifodalashi mumkin, bu ham ijrochidan, ham tomoshabindan madaniy simvolizm va hikoya konventsiyalari bilan chuqur tanish bo'lishni talab qiladi.
Musiqa va raqsning o'zaro bog'liqligi: hind klassik san'atida musiqa va raqs uzviy bog'liqdir. Tarixiy jihatdan, ikkala san'at tu ri ham ma'badga sig'inish kontekstida paydo bo'lgan, bu erda musiqa va raqs xudolarga nazr sifatida qaralgan. Ushbu ma'naviy asos
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
spektaklning meditatsion va transsendental xususiyatiga urg'u beradi, bu erda musiqachi ham, raqqosa ham tomoshabin ongini yuksaltirishni maqsad qiladi.
Musiqa va raqs o'rtasidagi o'zaro ta'sir dinamik dialogni yaratadi. Spektakllarda raqqosa ko'pincha musiqaning hissiy va ruhiy mazmunini harakat orqali izohlaydi, musiqachi esa raqqosaning talqini asosida improvizatsiyani o'zgartirishi mumkin. Ushbu sinergiya har safar o'ziga xos, takrorlanmaydigan ijroni yaratadi, bu san'at turlarining organik va stixiyali tabiatini namoyish etadi.
Falsafiy asoslar: Hind klassik musiqasi va raqsining falsafiy asoslari san'atdagi estetika, hissiyot va ma'naviyat tamoyillarini aks ettiruvchi Natya Shastra va Sangita Ratnakara kabi qadimiy matnlardan kelib chiqadi. Bu matnlarga ko'ra, musiqa va raqs tomoshabinlarda quvonchdan (hasya) qayg'u (karuna) va sadoqat (bhakti)gacha bo'lgan o'ziga xos emotsional holatlarni (rasa) uyg'otishga xizmat qiladi. Yakuniy maqsad nafaqat o'yin-kulgi, balki ijrochi va tomoshabinni yuqori ong holatiga ko'tarishdir.
Hind klassik musiqasi va raqsi ham sadhana (ruhiy amaliyot) tushunchasini o'zida mujassam etgan. Ushbu san'at turlarini egallash intizom, fidoyilik va ilohiy bilan chuqur aloqani talab qiladigan umrbod intilish sifatida qaraladi. Shu ma'noda musiqa ham, raqs ham o'zining estetik fazilatlaridan ustun bo'lib, o'z-o'zini anglash va ma'naviy rohatlanish yo'liga aylanadi.
Hind klassik musiqasi va milliy raqslarining uyg'unligi va murakkabligi bu shakllarning nafaqat badiiy yorqinligini, balki ularning chuqur falsafiy va ma'naviy ildizlarini ham o'zida aks ettiradi. Hindistonda musiqa ham, raqs ham o'yin-kulgi usullaridan ko'ra ko'proq; ular intellektual, hissiy va ruhiy ifoda sintezini ifodalaydi. Musiqadagi *ragas* va *talas* ning murakkab tuzilmalari ritmik oyoq harakati, ifodali imo-ishoralar va raqsning hikoyaviy elementlari bilan uyg'unlashib, ijrochini ham, tomoshabinni ham yuksak ong darajasiga ko'taradigan dinamik o'zaro ta'sir yaratadi.
Hind klassik musiqasi va raqsi o'rtasidagi chuqur munosabatlar ularning bir-birini to'ldiruvchi tabiatini ta'kidlaydi, bu erda musiqa hissiy ohang va ritmni o'rnatadi, raqs esa harakat orqali hikoyalar va his-tuyg'ularni jonlantiradi. Ko'p asrlik an'analar va *Natya Shastra* kabi matnlarga asoslangan ushbu o'zaro bog'liqlik Hindistonning san'atga nisbatan o'ziga xos yondashuvini ko'rsatadi - bu oddiy texnik mukammallikdan ko'ra ma'naviy va hissiy rezonansni birinchi o'ringa qo'yadi.
Zamonaviy davrda, jahon madaniy tendentsiyalarining ta'siri kuchayib borayotganiga qaramay, hind klassik musiqasi va milliy raqslari zamonaviy sezgirliklarga moslashgan holda o'zlarining murakkabligi va ahamiyatini saqlab, rivojlanishda davom etmoqda. Ularning doimiy jozibasi umuminsoniy his-tuyg'ularni madaniy jihatdan o'ziga xos shakllar orqali etkazish qobiliyatidadir, bu ularni abadiy va dolzarb qiladi.
Ushbu san'at shakllarining chuqurligi va o'zaro bog'liqligini tushunish nafaqat hind madaniyati haqida tushuncha beradi, balki san'atning o'zini o'zgartiruvchi kuchini eslatadi. Hind mumtoz musiqasi va raqsidagi tovush va harakat o'rtasidagi uyg'unlik ijodkorlik ifodasi birligidan dalolat beradi, u qalbga tegish uchun vaqt va makondan ham oshib ketadi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Raghavan, V. (1978). Sanskrit Drama and Dance in Classical India. Motilal Banarsidass.
2. Bhattacharyya, S. (2005). The Art of Indian Classical Dance. Abhinav Publications.
3. Rowell, L. (1992). Music and Musical Thought in Early India. University of Chicago Press.
4. Kothari, S. (2007). Bharatanatyam: Indian Classical Dance Art. Marg Publications.
5. Sanyal, R. (2016). Indian Classical Music and Dance: The History, Philosophy and Aesthetics. DK Printworld.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
^Ehtiromxon Qudratullayeva, talaba, [Эхтиромхон ^удратуллаева, студент], [Ehtiromxon Qudratullayeva, student] manzil: O'zbekiston Respublikasi, Farg'ona viloyati, Qo'qon shahri, Movarounnahr ko'chasi, 3A-uy [адрес: Республика Узбекистан, Ферганская область, город Коканд, улица Мовароуннахр дом 3А], [address: Republic of Uzbekistan, Fergana region, Kokand city, Movarounnahr street, house 3A]
