Научная статья на тему 'ХАЛҚАРО ТЕРРОРИЗМГА ҚАРШИ КУРШИШДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ МЕХАНИЗМЛАРИ'

ХАЛҚАРО ТЕРРОРИЗМГА ҚАРШИ КУРШИШДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
426
67
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
терроризм / халқаро терроризмга қарши курашиш / халқаро терроризмга қарши курашиш хақлқаро ҳамкорлик / халқаро терроризмга қарши курашишни ташкил этиш / халқаро терроризмга қарши курашишнинг ҳуқуқий механизмлари / халқаро терроризмга қарши курашиш амалга оширишдаги чоратадбирлар. / terrorism / fight against international terrorism / international cooperation in the fight against international terrorism / organization of the fight against international terrorism / legal mechanisms for countering international terrorism / measures to counter international terrorism.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Мухаммад Турсунпўлатович Мирзаев

Мақолада халқаро терроризмга қарши курашиш тарихи, Ўзбекистонда халқаро терроризм ҳолатларини содир этилиши ва барча соҳаларга салбий жиҳатдан таъсир кўрсатилганлиги тадқиқ этилганлиги ҳамда 2019-2022 йилларда халқаро терроризмга қарши курашишда халқаро ҳамкорликни ташкил этишнинг механизмлари таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Мухаммад Турсунпўлатович Мирзаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEGAL MECHANISMS FOR ORGANIZING INTERNATIONAL COOPERATION IN THE FIGHT AGAINST INTERNATIONAL TERRORISM

The article analyzes the history of the fight against international terrorism, the emergence of international terrorism in Uzbekistan and the negative impact on all areas, as well as the mechanisms for organizing international cooperation in the fight against international terrorism in 2019-2022

Текст научной работы на тему «ХАЛҚАРО ТЕРРОРИЗМГА ҚАРШИ КУРШИШДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ МЕХАНИЗМЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-542-549

ХАЛКАРО ТЕРРОРИЗМГА КАРШИ КУРШИШДА ХАЛКАРО ХДМКОРЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ХУКУКИЙ МЕХАНИЗМЛАРИ

Мухаммад Турсунпулатович Мирзаев

Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси Магистратура "Ташкилий-тактик

бошкарув" мутахассислиги тингловчиси.

АННАТОЦИЯ

Маколада халкаро терроризмга карши курашиш тарихи, Узбекистонда халкаро терроризм холатларини содир этилиши ва барча сохаларга салбий жихатдан таъсир курсатилганлиги тадкик этилганлиги хамда 2019-2022 йилларда халкаро терроризмга карши курашишда халкаро хамкорликни ташкил этишнинг механизмлари тахлил этилган.

Таянч сузлар: терроризм, халкаро терроризмга карши курашиш, халкаро терроризмга карши курашиш хаклкаро хамкорлик, халкаро терроризмга карши курашишни ташкил этиш, халкаро терроризмга карши курашишнинг хукукий механизмлари, халкаро терроризмга карши курашиш амалга оширишдаги чора-тадбирлар.

LEGAL MECHANISMS FOR ORGANIZING INTERNATIONAL

COOPERATION IN THE FIGHT AGAINST INTERNATIONAL

TERRORISM

АBSTRACT

The article analyzes the history of the fight against international terrorism, the emergence of international terrorism in Uzbekistan and the negative impact on all areas, as well as the mechanisms for organizing international cooperation in the fight against international terrorism in 2019-2022.

byword: terrorism, fight against international terrorism, international cooperation in the fight against international terrorism, organization of the fight against international terrorism, legal mechanisms for countering international terrorism, measures to counter international terrorism.

КИРИШ

Дуне хамжамияти томонидан халкаро терроризмнинг ягона

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-542-549

таърифини ишлаб чикиш, террорчилик иллатига карши кураш билан боглик муаммолар бирмунча хал этилаётган булсада, афсуски, бу борада давлатлар хамкорлигида айрим ечилмаган муаммолар сакланиб колмокда.

Хрзирда халкаро терроризмга карши курашда хамкорлик сифат ва мазмун жихатидан мутлако янги боскичга кадам куйди. Бу борада, биринчи Президентимиз И.А.Каримов Узбекистан Республикаси Олий Мажлиси, Вазирлар Махкамаси ва Президент Девонининг Узбекистон мустакиллигининг йиллигига багишланган кушма мажлисидаги маърузасида: "Хрзирги кунда Узбекистон БМТ, ЕХХ,Т, Евросих, ШХ,Т, МДХ, каби нуфузли халкаро ташкилотлар ва катор ихтисослашган халкаро тизимлар ишида фаол иштирок этиб, минтакавий хавфсизликни таъминлаш ишида салмокли хисса кушмокда" деган хаётий фикрни таъкидлаганди [1].

Демак, террорризм атамаси (лот. terror - куркинч, дахшат) - сиёсий ракибларни, мухолифларни йукотиш ёки куркитиш, ахоли уртасида вахима ва тартибсизликлар келтириб чикариш максадидаги зуравонлик харакатлари (таъкиб килиш, бузиш, гаровга олиш, котиллик, портлатиш ва бошка маъноларни англатади) [2].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ Халкаро терроризм эса, - бир давлат худуди доирасидан ташкарига чикадиган терроризм; одамларнинг бехуда халок булишига олиб келувчи, давлатлар ва улар расмий вакилларининг нормал дипломатик фаолиятини бузувчц, хамда халкаро алокалар ва учрашувларни, шунингдек, давлатлар уртасида транспорт ва бошка алокаларни амалга оширишни кийинлаштирувчи халкаро микёсдаги ижтимоий хавфли харакат ва килмишлар йигиндиси [3].

Узбекистон Республикаси уз мустакиллигининг дастлабки йилларидан бошлаб терроризм ва экстремизмнинг хар кандай куринипшга карши катъият билан курашиб келмокда. Куплаб халкаро битимларнинг, чунончи, Халкаро терроризм куринишларига карши курашга каратилган битимларнинг, жумладан, "Х,аво кемаларини конунга хилоф равишда эгаллаб олишга карши кураш тугрисида"ги 1970 йилдаги Гаага конвенцияси", "Фукаро авиациясининг хавфсизлигига карши каратилган конунга хилоф харакатларга карши кураш тугрисида"ги 1971 йилдаги Монреаль конвенцияси", "Халкаро химоядан фойдаланувчи шахслар, жумладан, дипломатик агентларга карши жиноятларнинг олдини олиш ва жазолаш тугрисида"ги 1973 йилдаги

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-542-549

конвенцияси", "Терроризмни молиялаштиришга карши кураш тугрисида"ги ва бошка тегишли конвенциялар иштирокчиси сифатида илк 2004 йил 1 январь кунидан эътиборан Тошкентда Шанхай хамкорлик ташкилоти (ШХ,Т)нинг Минтакавий аксилтеррор тузилмаси ижроия кумитаси фаолият курсата бошлаганлиги ушбу масалани халкаро хукукий мезонларга мос равишдалигини белгилаб берди.

Халкаро террорчилик умумбашарий ахамият касб этиб бориб, унинг заминида нафакат жинояткорона ташаббуслар, балки кашшоклик, диний муросасизлик, давлатлар уртасидаги ижтимоий-иктисодий ривожланиши даражасидаги кескин нотенглик, инсон хукукларининг ута кетган бузилишлари етади. Ушбу салбий омилларга оммавий тарзда бархам беришда эса халкаро ташкилотлар мукобили йук восита сифатида узининг хукукий макомига эга булмокда.

Бугунги кунда Марказий Осие худуди минтакавий ривожланишнинг барча жихатларига - сиесат ва иктисодиет, экология ва маданий-гуманитар мезонларга таъсир курсатувчи жиддий геосиесий узгаришлар даврини босиб утмокда. Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиеев 2019 йили Марказий Осие давлатлари рахбарларининг Маслахат учрашувида кайд этганидек, "Марказий Осие геостратегик жойлашувига кура, минг йиллар давомида жахон микесидаги жараенлар марказида булиб келган. Бизнинг минтакамиз доимо узининг бой маданий-тарихий мероси билан Европа, Якин Шарк, Жанубий ва Шаркий Осиени боглайдиган ноеб куприк булиб хизмат килган". Бундай ендашув минтаканинг ялпи сиесий-иктисодий ва маданий-гуманитар манзарасига ижобий таъсир курсатмай колмади. Ушбу сиесат асосини "Марказий Осиени хавфсизлик, изчиллик ва баркарор ривожланиш минтакасига айлантириш устуворлиги"ни ташкил этади [4].

Шуни алохида кайд керакки, 2021 йил 5 июль куни "Сурия ва Ирокдан олиб келинган аеллар ва болаларнинг реабилитацияси хамда реинтеграцияси" мавзуида ташкил этилган онлайн-тадбирда Узбекистон вакиллари иштирок этди. Мазкур семинарда Суриянинг шимоли-шаркий кисмида жойлашган "Ал-Х,ол" ва "Рож" лагерларида карийб 70 минг инсон - 57 давлат фукаролари хисобланувчи асосан аеллар ва болалар огир ахволда сакланаетгани ташвиш билан кайд этилди. Шу аснода, 2019 йилдан буен Узбекистон Сурия, Ирок ва Афгонистондаги аеллар ва болаларни кайтариш буйича бешта "Мехр" операциясини утказди. Можароли худудлардан мамлакатга жами 531 нафар

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-542-549

киши олиб келинганлиги мамлакатимизда ушбу масаладаги халкаро хамкорлик турли хорижий давлатлар билан халкаро позицияда самарали алокаларни йулга куйилганлидир [5].

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Барча давлатлар сингари Узбекистон хам халкаро терроризмга карши курашишни ташкил этишда узининг хукукий механизмларини яратди ва бир нечта давлат органларига тегишли конуний ваколатларни такдим этган. Жумладан, Узбекистон Республикасининг 2000 йил 15 декабрдаги "Терроризмга карши кураш тугрисида"ги 167-11-сон конуни[6]нинг 8-моддаси мазмунига кура, терроризмга карши курашни амалга оширувчи давлат органлари куйидагилар сифатида белгиланган:

- Узбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати;

- Узбекистон Республикаси Миллий гвардияси;

- Узбекистон Республикаси Президенти давлат хавфсизлик хизмати;

- Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги;

- Узбекистон Республикаси Давлат божхона кумитаси;

- Узбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги;

- Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятлар вазирлиги;

- Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси хузуридаги Иктисодий жиноятларга карши курашиш департаменти;

- Терроризмга карши курашда иштирок этаётган давлат органларининг фаолиятини мувофиклаштириш хамда террорчилик фаолиятининг олдини олиш, уни аниклаш, унга чек куйиш ва унинг окибатларини минималлаштириш борасида хамкорликда харакат килишларини таъминлаш Узбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати томонидан амалга оширилади.

Демак, юкорида санаб утилган давлат органлари томонидан терроризмга карши куршиш борасида халкаро хамкорлик тугрисида халкаро хукук нормаларига мувофик, халкаро шартнома, халкаро битим, халкаро келишув, халкаро резалюция хамда халкаро протоколь каби хужжатлар расмийлаштирилди ва халкаро хужжатларда белгиланган муддатларда ижро этилади. Шу уринда таъкидлаш лозимки, сунгги уч йилда мамлакатимиз БМТнинг Глобал аксилтеррор стратегиясини куллаб-кувватлаган, терроризм ва диний экстремизмга карши курашиш буйича 14 та халкаро конвенция хамда протоколни ратификация килинди.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-542-549

Узбекистон Республикасининг 2022 йил 28 январдаги "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги ПФ-60-сон Фармони[7]нинг олтинчи устувор йуналиш "Миллий манфаатлардан келиб чиккан холда умумбашарий муаммоларга ёндашиш" деб номлангани бежиз эмас. Айникса, ушбу устувор йуналишнинг "Экстремизм ва терроризмга карши курашишнинг самарали механизмларини шакллантириш" сарлавхали 82-максади мухим ахамият касб этади. Хрзирги вактда Тараккиёт стратегияси доирасида, жумладан:

• экстремизм ва терроризмни келтириб чикарувчи омилларнинг олдини олишга каратилган превентив механизмларни такомиллаштириш, ижтимоий-маънавий мухитни яхшилаш, ёт гоялар таъсирининг олдини олиш ва бундай таъсирга тушиб колганлар билан тизимли ишлаш оркали уларнинг муаммоларини бартараф этиш;

• ахоли, айникса ёш авлодда терроризм ва экстремизм мафкурасига карши катъий ва баркарор иммунитетни шакллантириш;

• экстремизм ва терроризмга карши курашишнинг халкаро--хукукий асосларини такомиллаштириш хамда хорижий давлатлар, минтакавий ва халкаро ташкилотлар билан экстремизм ва терроризмга карши курашиш сохасидаги хамкорликнинг шартномавий-хукукий асосларини кенгайтириш;

• дипломатик ваколатхоналар ва консуллик муассасалари, Ташки мехнат миграцияси агентлиги, шунингдек, чет элга узок вактга кетаётган хамда яшаб келаётган фукаролар билан шугулланувчи бошка идораларнинг кадрлар салохияти ва ресурсларини мустахкамлаш;

• хорижий давлатлар ва халкаро ташкилотлар билан экстремизм, терроризм ва уларни молиялаштиришга карши кураш сохасида ахборот хамда тажриба алмашиш;

• фаолияти экстремизм ва терроризмга карши курашишга каратилган халкаро ва минтакавий ташкилотларда фаол иштирок этиш;

• Марказий Осиёда БМТнинг Глобал аксилтеррор стратегиясини амалга ошириш буйича хамкорликдаги саъй-харакатларни биргаликдаги харакатлар режаси доирасида мувофиклаштириш;

• Марказий Осиёда экстремизм ва терроризмга карши курашиш буйича биргаликдаги ишлар доирасида ахборот алмашинуви ва хамкорликни ривожлантиришга ёрдам берувчи халкаро ташаббусларни амалга оширишда Узбекистоннинг ролини кенгайтириш;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-542-549

• дунё хамжамияти ва минтакавий ташкилотлар эътиборини Афгонистонда тинчлик ва хамжихатликни таъминлашга жалб килиш борасидаги ташаббусларни жадаллаштириш ва ушбу мамлакатни минтакавий хамкорлик жараёнларига, шу жумладан экстремизм ва терроризмга карши курашишга жалб килиш каби мухим масалалар доирасида изчил ишлар бошлаб юборилган.

Умуман олганда, терроризмга карши кураш борасида минтакавий ташкилотлар фаолияти тахлили шуни курсатмокдаки, мазкур ташкилотлар доирасида бу сохада олиб борилаётган ишлар борган сари такомиллашиб бормокда. Шундай булишига карамай, ташкилотлар охирги йиллардаги фаолиятида маълум бир йуналиш устун булиб колаётганлиги кузатилмокда. МДХ, фаолиятида асосан семинарлар, конференцияларга ахамият берилиб, харбий тайёргарликка каратилган амалий-укув машгулотларининг урни камайиб боряпти. ШХ,Т доирасида эса, юкоридаги тадбирлар билан бирга купрок жанговар тайёргарликка ахамият берилмокда. ШХ,Т микёсида асосан кадрлар тайёрлаш масаласи алохида эътиборга олинаётганлигини куриш мумкин. Мазкур ташкилотлар доирасида олиб борилаётган амалий машгулотлар ва тадбирларда давлатлар уз манфаатларидан келиб чиккан холда иштирок этмокда. ШХ,Т, МДХ, доирасида терроризмга карши курашнинг сиёсий-ташкилий жихатлари барпо этилаётганлиги аъзо мамлакатлар худудида бундай мудхиш ва аянчли ходисаларни содир этилмаслиги учун узаро хамжихатлик намаёндаси булиб хизмат килади.

Демак, минтакавий ташкилотлар доирасида куп

томонлама келишув ва шартномалар имзоланганлигига карамай, терроризмга карши кураш сиёсатини амалга тадбик этишда жиддий камчиликларнинг юзага келаётганлиги кузатилмокда. Бунга эса, куйидагилар сабаб булаётганлигини куриш мумкин:

биринчидан, турли мамлакатлар хукук тартибот идоралари уртасида, шунингдек, давлатлар ички муассасалари уртасидаги ташкил килинган механизмларнинг тулик ишламаслиги;

иккинчидан, турли муассасалар ва хукукни мухофаза килувчи органлари томонидан деярли ухшаш вазифаларнинг бажарилиши улар уртасида келишмовчиликларнинг пайдо булишига олиб келмокда;

учинчидан, мазкур ташкилотлар конун хужжатларида кузда тутилган максад ва вазифалардаги ухшашликларнинг мавжудлиги;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-542-549

туртинчидан, утказилаётган тадбирларда ташкилотларга аъзо давлатларнинг барчаси иштирок этмаётганлиги бу борадаги хамкорликнинг ривожланишига таъсир этувчи мухим омилга айланмокда.

ХУЛОСА

Юкоридагилардан келиб чикиб айтиш жоизки, хозирги кунда халкаро терроризмга карши курашишни янада самарали ташкил этиш учун куйидаги чора-тадбирларни бажариш зарур:

1. Жахон хамжамияти Узбекистон Республикаси каби давлатларни куллаб-кувватлайди. Чунки терроризмга карши курашиш борасида халкаро хамкорликни амалда оширишда узининг халкаро микёсидаги уз таклифлари ва карашларини доим ифода этади ва уларни амалга ошириш учун барча вазифаларини бажараётлигини барча катламдаги ахоли тушуниб етиши керак.

2. Халкаро терроризм холатлари содир этилмаслиги учун ёш ахоли катламини асосан укиши, касб урганиши юзасидан берилаётган имтиёзлардан фойдаланиш даражаси ваколатли давлат органлар томонидан назорати кучайтирилиши ва самарали профилактик тадбирларни жадаллаштириш лозимлиги.

3. Турли жиноятлар содир этган шахслар ва айнан терроризм жиноятини содир этган фукароларни Президент фармони билан авф этилаётганлиги ва бундай нотугри йулга кириб колмаслик учун барча давлат органлари билан биргаликда фукаролик ташкилотларини бажариши лозим булган вазифаларини, аниклаштириш хамда белгилаб бериш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Каримов И.А. Тинчлик ва хавфсизлигимиз уз куч-кудратимизга, хамжихатлигимиз ва катьий иродамизга боглик. 12-жилд. - Т.: "Узбекистон", 2004. - Б. 43.

2. https://qomus.info/encyclopedia/cat-t/terrorizm-uz. (Мурожаат вакти 20.07.2022 й.).

3. https://qomus.info/encyclopedia/cat-x/xalqaro-terrorizm-uz. (Мурожаат вакти 20.07.2022 й.).

4. https://uzdaily.uz/uz/post/7485 (Мурожаат вакти 20.07.2022 й.).

5. Уша манба (Мурожаат вакти 20.07.2022 й.).

6. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001. - № 1-

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-542-549

2. - 15-m. https://lex.uz/docs/29526. (Mypo^aaT Ba^Tu 20.07.2022 h.). 7. KoHyHHHHHK MatnyMoraapu mh.Mhh 6a3acu, 29.01.2022 h., 06/22/60/0082-coh, 18.03.2022 h. (Mypo^aaT Ba^TH 25.07.2022 h.).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.