CC BY
0
Allanazarov D. Ya. Adambayev A.R. Ibragimov O.D.
Xaytimmatov S.X.
Urganch davlat universiteti Geodeziya kartografiya va kadastr kafedrasi o'qituvchilari
GOOGLE EATH ENGINE PLATFORMASI ASOSIDA TUYAMO'YIN SUV OMBORINI YUZA SUV SATHINI O'ZGARISHINI TAXLIL
QILISH
Annotatsiya.Hozirgi davrda suv omborlarining qurilishi va daryo suvining boshqarilishi, uning gidrologik rejimini o 'zgartirib yuboradi va natijada boshqa tabiiy hodisalarining o 'zgarishiga ta 'sir o 'tkazib, boshqa iqlim va tabiiy sharoitni yuzaga keltiradi. Maqolada Tuyamo 'yin suv omborini yuzasini suv o 'zgarishini Google Earth Engine platformasi yordamida o 'suv stahi o 'zgarishini kuzatish hamda o 'iqtisodiyot tarmoqlarida va aholi ehtiyojlari qay darajada qondirishi tahlil qilingan. Tadqiqot ishi Sentinel-2 sun 'iyyo 'Idoshi suratlari asosidaNDWI indeksini hisoblash asosida olib borildi.
Kalit so 'zlar: NDWI, Sentinel-2, NDVI, NDSI, NDSI, NIR, Landsat, Modis, Green, index, spektral.
Allanazarov D. Ya.
teacher Adambayev A.R.
teacher Ibragimov O.D. teacher
Khaitimatov S.Kh.
teacher
Department of Geodesy, Cartography and Cadastre
Urganch State University
STUDY OF CHANGES IN THE SURFACE WATER LEVEL OF THE TUYAMOINSKOE RESERVOIR USING MODERN PROGRAMS BASED ON REMOTE SENSING DATA
Abstract: Currently, the construction of reservoirs and the management of river waters change its hydrological regime and, as a result, influence changes in other natural phenomena, creating a different climate and natural conditions. The article monitors water exchange on the surface of the Tuyamoinskoe reservoir using the Google Earth Engine platform, changes in the growth rate and the degree of satisfaction of the population's needs in economic sectors. analyzed.
The research work was carried out on the basis of calculating the NDWI index based on Sentinel-2 satellite images.
Key words: NDWI, Sentinel-2, NDVI, NDSI, NDSI, NIR, Landsat, Modis, Green, index, spectrum.
Kirish. Suv ombori bu sun'iy barpo qilingan suv obyekti bo'lib, o'zanda va daryo yoki irrigatsiya tarmoqalari quyilmasi yo'lida to'g'on yordamida to'sib suv to'planadi, saqlab turadi va zarur vaqtda foydalanish uchun ishlatiladi. Suv omborini barpo qilishdan asosiy maqsad:
• Qishloq xo'jaligi yerlarini qurg'oqchil davrda suv bilan taminlash.
• Elektr generatorlari yordamida aholini elektr bilan tamirlash.
• Aholini ichimlik suvi bilan uzliksiz taminlash va hakozolar.
Suv omborlarining o'ziga xos xususiyatlari quyidagicha belgilanadi:
• Suv omborlari - inson tomonidan barpo qilinadigan va boshqariladigan suv obyekti bo'lib, tabiat hodisalarining kuchli ta'siri ostida faoliyat yuritadi. Shuning uchun suv omborlari tabiiy va sun'iy obyektlar orasida o'rin tutadi, ya'ni ular tabiiy-texnik tizimlardir
• Suv omborlarida ichki gidrofizik, gidrokimyoviy va gidrobiologik jarayonlar yuz beradi.
• Suv omborlari boshqa inshootlarga nisbatan ko'proq iqtisodiyot tarmoqlari tomonidan foydalaniladigan va o'ziga xos suv xo'jaligi kompleksini shakllantiruvchi suv manbasidir.
• Suv omborlarining rivojlanish va o'zgarish dinamikasi intensiv bo'lib, u gidrometeorologik jarayonlar, ishlash rejimi, atrof-muhit bilan o'zaro ta'siri kabi faktorlarga asoslanadi.
• Suv omborining atrof-muhitga ta'siri kuchli bo'lib, shu jumladan, salbiy ta'siri ham bo'lishi mumkin.1
Asosiy qism. Hozirgi kunda zamonaviy texnologiyalar rivojlanishi oqibatida yer to'g'risidagi malumotlarni sun'iy yo'ldosh maxsulotlardan foydalanib platformalar orqali olamiz. Shunday platformalardan birisi bu Google earth engine platformasi bu platforma yordamida yerdagi Normalized Difference Water Index (NDWI), Normalized Difference Vegetatsion Index (NDVI), Normalized Difference Salinity Index (NDSI) Normalized Difference Snow Index (NDSI) kabi indexlarni hisoblaymiz. Platforma asosiy Sun'iy yo'ldosh ma'lumotlari orqali ishlaydi. Asosan, Sentinel-2, Landsat va Modis sun'iy yo'ldoshlari bilan bog'liq holda ishlaydi. Maqolada Google earth engine yordamida Tuyamo'yin suv omborini maydonini o'zgarishini kuzatamiz. Ishni boshlashdan oldin indexni bilib olaylik va nima uchun suvni aniqlashni NDWI dan foydalanishimizni bilib olamiz. Normalized Difference Water Index yoki NDWI ochiq suvni aniqlashga va masofadan seziladigan tasvirlarda uning mavjudligini yaxshilashga yordam beradigan usuldir. Bunga yaqin infraqizil
1 Ikramova M.R. "Suv omborlari gidrologiyasi: o'quv qo'llanma - Toshkent : Baktriya Press, 2019, 10 bet.
(NIR) va yashil spektral diapazonlardan foydalanish orqali aniqlanadi. Biz NDWI ni quyidagicha hisoblashimiz mumkin:
1- rasm. 05.07.2018 yil 2-rasrn. 07.07.2020 yil
GREEN - NIR
NDWI =-(1)
GREEN+ NIRV J
NDWI bizga uchta faktga asoslanib, ochiq suv va tuproqni farqlashga yordam beradi:
1. Suv yashil nurni ko'proq ko'rsatadi.
2. Suv NIR nurini kam ko'rsatadi.
3. Quruqlik o'simliklari va tuproqlari NIRni yaxshi aks ettiradi
NDWI ni hisoblashda Google earth enginingda Java tilidan foydalanib qildim. Bajarilgan ishning asosan sentinel-2 suniy yo'ldoshi maxsulotlaridan faoydalandim. Qilingan tadqiqotimiz yillar kesimida iyul oyiga to'g'ri keladi, buni yuqorda ko'rishimiz mumkin (1-4 rasmlar). Ammo iyul oyida ham bir kunga to'g'ri kelmaydi chunki sentinel suniy yo'ldoshi uchib o'tish kuni har xil kunga to'g'ri keladi. Albatta buning tadqiqotimiz natijasiga unchalik katta tasir qilmaydi. NDWI indeksining asosiy natijalari -1 dan +1 gacha bo'ladi. Suv xususiyatlari malum bir aniq qiymatlarga ega bo'ladi, qolgan landshaft
elementlari tuproq va quгuqlik o'simliklaгi esa qiymati nolga teng yoki manfiy qiymattoga ega, chunki ulaг odatda yashil yoгug'likdan ko'гa ko'pгoq NIR ni ko'гsatadi.
Suv omborini yillar kesimida yuzasini o'zgarishi (km
kv)
465.15
453.96
400.94
329.69,
297.26
2018.07.05 2019.07.03 2020.07.07 2021.07.09 2022.07.07 2023.07.09
5-rasm. Suv omborlarini yillar kesimidagi suv sath yuzasini o'zgarish
dinamikasi.
Tadqiqotimiz natijasi ko'ra Tuyamo'yin suv omborida yuza suvlari sathining dinamikasi yillaг kesimida yuqoráagi diogгamma ko'гinishida ko'гsatdim.(5-гasm) Bundan ko'rinib tuгibdiki 2019 yildan, 2022 yilgacha yuza suvlaгi kamayganligini ko'гishimiz mumkin. 2022 yildan, 2023 yilgacha yuza suvlari oshganligini ko'гishimiz mumkin. Bundan kelib chiqadiki 2023 yilda Xorazm viloyati hududida suv tanqisligi 2022 yilga nisbatan kamiroq bo'lganligini bilishimiz mumkin.
Xulosa. Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki bugungi davгga kelib zomonaviy texnologiya^ гivojlanishi oгqali masofadan malumot^ olish osonlashdi. Buning natijasida yuqoráagi tadqiqotlaг va boshqa murakkab bo'lgan tadqiqotlami kameгal shaгoitlaгda aniqlash imkiniyati mavjud bo'ldi.
Tadqiqot natijasiga ko'ra olingan ma'lumotlami kelajakda suv toshqinlari yuzaga kelganda, quгg'oqchil yillami bashoгat qilishda katta imkoniyatlaг yaratadi. Suv toshqinlami kelib chiqishida yuza suvlami o'гganish albatta muhim. Tuyamo'yin suv ombori o'zan hamda quyilma suv ombori tuгlariga kiгadi o'zan qismini oladigan bo'lsak u yeráa yotqiziqlaг ko'pligi hisobiga suv ombori yuzasi kattalashishi mumkin. Bundan qishloq xo'jaligida foydalanadigan yeгlaг kamayishiga yoki yo'qolishi olib keladi.
Foydalangan adabiyotlar:
1. Ikramova M.R. "Suv omboriari gidгоlоgiyasi: o'quv qo'llanma - Toshkent: Baktгiya Pгess, 2019, 176 bet.
2. Yunusov G'.X., Ziyayev R.R. Umumiy gidralogiya va iqlimshunoslik / o'quv qo'llanma:: «Ba^amol fayz media» nashriyoti, 2018-yil. - 360 bet.
3. Гyлямoвa Л.Х,. -А., Жиянхуж^в Ko^MOBa К.С., H.A., Рaхмaтyллaeв М.А., Рaхмaтyллaeв И.М., PaxMOHK^OBa Шoдиeв С.,Т., Хoжaeвa Ф. Хорижий aкaдeмик жyрнaллaрдa илмий мaк;oлa чоп этиш юзaсидaн тaвсиялaр. -Toшкeнт.: Extгemum pгess, 2016. -190 б.
4. http s://code.earthengine.google.com
