6GLOBALLASHUV SHAROITIDA PEDAGOGIK FAOLIYATNI RAQAMLASHTIRISH MUAMMOLARI
Dildora Komilovna Xotamova
Buxoro davlat pedagogika instituti tayanch doktoranti
ANNOTATSIYA
Maqolada mamlakatimiz ta'lim tizimida transformatsiya jarayonlari, shuningdek inson kapitalini rivojlantirish sohasidagi raqamlashtirish, ta'lim maqsadlari uchun kompetentsiya modellarini ishlab chiqish, raqamli muhitda o'qituvchilarning yangi rollari va funktsiyalari, ta'limning innovatsion modellari va ilg'or texnologiyalarini joriy etish masalalalri tahlil etilgan.
Kalit so'zlar: raqamlashtirish, pedagogika, ta'lim tizimi, texnololgiya, taraqqiyot, inson kapitali.
АННОТАЦИЯ
В статье анализируются процессы трансформации в системе образования нашей страны, а также цифровизация в сфере развития человеческого капитала, разработка моделей компетенций для образовательных целей, новые роли и функции учителей в цифровой среде, внедрение инновационных моделей образования и передовых технологий.
Ключевые слова: цифровизация, педагогика, система образования, технологии, развитие, человеческий капитал.
ABSTRACT
The article analyzes the processes of transformation in the education system of our country, as well as digitization in the field of human capital development, the development of competency models for educational purposes, the new roles and functions of teachers in the digital environment, the introduction of innovative models of education and advanced technologies. done
Keywords: digitization, pedagogy, educational system, technology, development, human capital
Hozirgi kunda osoyishta va o'lchovli dunyo o'tmish hisoblanib, dunyo bo'ylab ta'lim manzarasi shiddat bilan o'zgarib bormoqda hamda insoniyat taraqqiyoti yangi bosqich - raqamlashtirish davriga o'tmoqda. Bu ijtimoiy hayotning ko'plab sohalarida, jumladan, ta'limda raqamli texnologiyalardan foydalanishni tezlashtirdi.
27-mart, 2024
148
Shu munosabat bilan raqamli resurslardan foydalanish metodologiyasini, raqamli muhitda o'qitish tamoyillari va qoidalarini ishlab chiqish, an'anaviy kontakt va raqamli ta'limning optimal kombinatsiyasini aniqlash, ta'lim mazmuni va raqamli muhitda samarali ta'lim usullarini qayta ko'rib chiqish muammosi paydo bo'ldi.
Raqamli va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ko'plab yangi imkoniyatlarni ochib berish bilan birga, ayni paytda ta'lim sohasida ko'plab muammo va xavflarni, noaniqlik va qiyinchiliklarni keltirib chiqarmoqda. Bundan tashqari, raqamli makonga kirish o'qituvchilar va talabalardan ma'lum darajadagi raqamli savodxonlikni talab qiladi. Raqamli savodxonlik raqamli qurilmalar va tarmoqlardan foydalangan holda axborotni topish, baholash, yaratish va qabul qilish, uni boshqalarga etkazish va undan barcha turdagi faoliyatda foydalanish qobiliyatida namoyon bo'ladi.
Raqamli savodxonlik va raqamli ko'nikmalar o'qituvchilar va talabalar tomonidan o'qish va yozish ko'nikmalari kabi qulaylik va zarurat bilan ishlatilishi lozim. Yetakchi xorijiy ekspertlar 2030 yilgacha rivojlanishning muqobil yo'llarini, jumladan, institutsional global o'zaro ta'sir kontseptsiyasini va onlayn ta'limning keng qo'llanilishini, o'qituvchilarning raqamli kompetensiyasining yuqori darajasini, tabiatning o'zgarishini baholashga intilmoqda [1].
Inson kapitalini rivojlantirish sohasidagi ko'plab olimlar ta'lim sohasidagi raqamlashtirishning quyidagi eng muhim vazifalariga ishora qilmoqdalar:
- ta'lim maqsadlari uchun kompetentsiya modellarini ishlab chiqish;
- raqamli muhitda o'qituvchilarning yangi rollari va funktsiyalari;
- raqamli texnologiyalar sohasida mutaxassislar tayyorlash;
- ta'limning innovatsion modellari va ilg'or texnologiyalarini yaratish;
- talabalar va bitiruvchilar uchun raqamli, kasbiy va yumshoq ko'nikmalar to'plamini belgilash;
- ta'limning transmilliy modellarini yaratish [2,3].
Deyarli cheksiz ta'lim axborot resursining mavjudligi va buning natijasida ta'lim faoliyati sub'ektlari o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning tubdan yangi shartlari pedagogika fani oldida bir qator savollarni tug'diradi:
- Qaysi texnologiyalar va raqamli platformalar ta'lim faoliyati samaradorligini ta'minlashi mumkin?
- Ta'lim jarayoni ishtirokchilarining sog'lig'iga zarar etkazmaslik uchun an'anaviy va raqamli ta'lim texnologiyalaridan qanday nisbatda foydalanish kerak?
- Masofaviy uchrashuvlar qancha davom etishi kerak?
- Masofaviy formatda qulay ta'lim faoliyatini ta'minlash uchun o'qituvchilar va talabalar qanday kompetensiyalarga ega bo'lishi kerak?
27-mart, 2024
149
- Masofaviy ta'lim jarayonida kognitiv faollikni qanday faollashtirish mumkin?
- "Raqamli avlod" raqamli ta'lim makonida mustaqil ravishda nimalarni va qay darajada qila oladi-yu, nima qila olmaydi?
- Yangi sharoitlarda mashg'ulotlarni tashkil etish va o'tkazish xususiyatlaridan qanday foydalanish kerak?
Yangi ustuvor yo'nalishlar ochilmoqda: raqamli ta'lim, jumladan, infratuzilma; raqamli uskunalar va aloqa vositalari; sifatli kontent va xavfsiz ta'lim platformalari.
Erta yoshdan boshlab asosiy raqamli ko'nikma va malakalarni shakllantirish va rivojlantirish raqamli muhitning axloqiy me'yorlariga asoslanishi kerak. Tajriba shuni ko'rsatadiki, o'qituvchilar raqamli muhitda o'qitishni tashkil qilishda ko'plab qiyinchiliklarga duch kelishadi. Bular ta'limning o'z-o'zidan rivojlanayotgan didaktik-texnologik axborotlashtirish muammolari va o'qituvchilarning o'quv jarayonini o'qitish va boshqarishda raqamli usullar va texnologiyalardan foydalanishni istamasligi, turli xil psixologik va pedagogik muammolar [5].
Kompyuter va texnologik jihozlarning potentsial mavjudligi taraqqiyotga olib kelmaydi va yetarli axborot savodxonligisiz o'qitish va o'qitishga ta'sir qilmaydi. Zamonaviy ta'lim muhitini yaratish raqamli texnologiyalar orqali o'qitish va o'qitishni loyihalashni talab qiladi. Aynan pedagogik va raqamli kompetentsiyalarning kombinatsiyasi o'qituvchilarga yangi sharoitlarda o'rganish muammolarini hal qilishga yordam beradi.
Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi va ularning keng tarqalishi davri odamlar hayotining barcha jabhalariga o'z ta'sirini o'tkazmoqda. Yangi dunyo va kengayib borayotgan raqamli makonda kelajak avlodlar kelajakda nimalarga duch kelishini bugun hech kim ayta olmaydi, kelajak avlodlar uchun real va virtual olam bir-birini to'ldiruvchi va odatiy holga aylanib bormoqda.
XXI asr ta'lim muhitini shakllantirishdagi raqamli siljish hamkorlik, o'zaro hamkorlik, tanqidiy fikrlash, ijodkorlik, fuqarolik va ta'limning qadriyat tamoyillari asosida qurish uchun muhim ahamiyatga ega. Buning uchun ta'lim jarayoni ishtirokchilari onlayn ta'limni yangi texnologiyalar bilan bog' lashlari kerak, bu o'quv ma'lumotlarini o'zlashtirish, o'z-o'zini tartibga solish va o'z-o'zini takomillashtirish usullarini boyitish imkonini beradigan virtual ta'lim muhitisiz mumkin emas. Virtual ta'lim muhitini o'zlashtirishning dolzarbligi talabalarning ta'lim mazmunini olish uchun ijtimoiy tarmoqlardan faol foydalanishlari bilan belgilanadi, ammo bunday materiallarning sifati so'roq ostida.
Yan Amos Komenskiy XVII asrda pedagogika asoslari va didaktika tamoyillarini ishlab chiqqanidan beri an'anaviy pedagogika uch yuz yil davomida
27-mart, 2024
150
kamolotga yetdi. So'nggi o'n yilliklarda ko'p narsa o'zgardi va yangi sharoitlarda yangi ta'lim yondashuvlari ham talab qilinadi. Ularni amalga oshirish muammolaridan biri o'qituvchilarning raqamli muhitda ishlash, axborot va raqamli texnologiyalardan foydalanish, axborot va kontentni qidirish, tahlil qilish, sharhlash va tanqidiy baholashga yetarli darajada tayyorlanmaganligidir[11].
Bugungi kunda pedagogikada lug'at: ta'lim faoliyatining yangi yo'nalishlari va "raqamli muhit", "raqamli pedagogika", "raqamli didaktika", "raqamli kompetensiyalar", "raqamli ta'lim muhiti" va boshqa shu kabi yangi tushunchalar paydo bo'lmoqda. Gumanitar fan bo'lgan pedagogika nafaqat an'anaviy didaktika, balki bu sohadagi informatika va boshqa fanlarning ilmiy g'oyalarini birlashtirish tufayli qisman aniq bo'ladi. Ta'lim faoliyatini qo'llab-quvvatlash va ta'lim sifatini oshirish uchun raqamli muhitlarning barcha xilma-xilligini qo'llashda yangi ilmiy yo'nalish - raqamli pedagogika paydo bo'ladi. Bu raqamli vositalardan qachon foydalanish kerakligini, tanqidiy pedagogik nuqtai nazardan ularning ta'lim natijalariga ta'sirini, virtual olamdan qanday qilib qo'shimcha ta'lim vositasi sifatida foydalanish mumkinligini, unda insonning o'rnini va zamonaviy bilish usullarini belgilaydi. Animatsion o'quv mahsulotlarini o'qitishda keng qo'llanilishi, gamifikatsiya, modellashtirish va interaktiv imkoniyatlar raqamli formatda nazariy va amaliy muammolarni hal qilishga yordam beradi.
Yangi pedagogik madaniyat shakllanmoqda, o'qituvchi va talabalarning yangi rol va funktsiyalari paydo bo'lmoqda. Raqamli ta'lim mustaqil ishni kuchaytirishga va ta'lim dasturlarini o'zlashtirish maqsadlari, sur'atlari va sifatini aniqlash, individual ta'lim strategiyasini tanlash va kompetensiyalarni rivojlantirish imkoniyatining paydo bo'lishiga yordam beradi. Pedagoglar uchun Yevropa raqamli kompetentlik doirasi quyidagi 22 ta kompetentsiyani 6 ta progressiv darajaga guruhlaydi:
- o'qitishni yaxshilash uchun raqamli texnologiyalardan foydalanish;
- ta'lim resurslarining sifatini aniqlash; o'quv jarayonining barcha bosqichlarida raqamli texnologiyalarni ishlab chiqish, rejalashtirish va joriy etish;
- talabalar va o'qituvchilarga fikr-mulohazalarni bildirish va yordam ko'rsatish orqali baholash usullari va texnologiyalaridan foydalanish va takomillashtirish;
- talabalarni kuchaytirish;
- talabalarning raqamli kompetentsiyalarini rivojlantirish[7].
Raqamli savodxonlikning ba'zi jihatlari talabalarning o'qishlarida muvaffaqiyat qozonishlari uchun muhimdir: kognitiv, konstruktiv, madaniy, tanqidiy, kommunikativ, ijtimoiy va ijodiy. Talabalar raqamli ta'lim muhitda ma'lumotlar
27-mart, 2024
151
bilan ishlash, hamkorlikda muloqot qilish, xavfsizlikni ta'minlash, sifatli raqamli kontent yaratish va bilim va malaka bo'shliqlarini doimiy ravishda to'ldirish uchun ko'nikmalarga muhtoj. Barcha fanlar o'z hayoti davomida raqamli ko'nikma va malakalarni doimiy ravishda yangilab turishi kerak.
Ta'limning raqamli transformatsiyasi jarayonida sodir bo'ladigan asosiy narsa bu kompyuter sinflari va internet aloqalarini yaratish emas, balki ta'lim tashkilotlari ishining yangi modellarini shakllantirish va tarqatishdir. Ular quyidagilarning sinteziga asoslanadi:
- raqamli ta'lim muhitida muvaffaqiyatli amalga oshirilayotgan va raqamli texnologiyalardan foydalanishga asoslangan yangi yuqori samarali pedagogik amaliyotlar;
- o'qituvchilarning doimiy malakasini oshirish;
- yangi raqamli vositalar, axborot manbalari va xizmatlari;
- zarur o'zgarishlarni amalga oshirish uchun tashkiliy va infratuzilmaviy sharoitlar (shu jumladan, ta'lim muassasasi, uning rahbarlari va ta'sischilariga ota-onalar tomonidan qo'llab-quvvatlash, jamoada munosib kayfiyatni shakllantirish, o'qituvchilarning yangi rollar va ish usullarini o'zlashtirishda qo'llab-quvvatlash).
Ta'limning raqamli transformatsiyasining mohiyati zarur ta'lim natijalariga erishish va raqamli texnologiyalardan foydalanish asosida o'quv jarayonini shaxsiylashtirishga harakat qilishdir. Raqamli texnologiyalar amaliyotda yangi pedagogik amaliyotlardan foydalanishga yordam beradi[8].
Raqamli o'qitish vositalari va usullari o'qitish tizimiga faol kirib, ta'lim muhitini to'ldiradi va o'zgartiradi. Bu o'zgarishlar pedagogik nazariyaning yangi yo'nalishining uslubiy, nazariy, tashkiliy va tarkibiy qismlarini ishlab chiqish orqali yaxshi tomonga yuz berishi kutilmoqda. Metodologik jihatdan raqamli muhitda o'quv jarayonini tashkil etish va o'tkazish bo'yicha ko'plab savollarga javob berish, ta'limning raqamli transformatsiyasi sharoitida nazariy va uslubiy komponentlarning o'zaro bog'liqligi va o'zaro ta'sirini aniqlash zarur. Raqamli ta'lim ta'lim tizimida o'z o'rnini topishi va samarali texnologiyaga aylanishi uchun nafaqat ta'lim muhitini o'zgartirish, balki ta'lim jarayoni ishtirokchilarining raqamli savodxonligini yetarli darajada ta'minlash zarur.
O'qituvchilar va talabalar o'rtasida o'tkazilgan so'rov shuni ko'rsatdiki, ularning aksariyati raqamli muhitda ta'lim vositalaridan foydalangan holda o'qishni boshlash uchun etarli raqamli savodxonlik va raqamli kompetensiyalarga ega. Asosiy qiyinchiliklar kompyuter texnikasi va yuqori tezlikdagi internetning yo'qligi, ularsiz ta'limning raqamli shaklini amalga oshirish mumkin emasligi qayd etildi. Raqamli ta'lim mazmunini ishlab chiqish va tashkil etish bo'yicha ko'nikmalarning
27-mart, 2024
152
yetishmasligi va mavjud onlayn kurslarning funktsional xilma-xilligi alohida muammodir.
Pedagogik ta'limini onlayn formatga o'tkazishda virtual laboratoriya ustaxonalarini ta'minlash zarurati bilan bog'liq alohida qiyinchiliklar mavjud bo'lib, bu fan sohasi mazmunini ham, dasturlash asoslarini ham o'zlashtirgan maxsus mutaxassislarni jalb qilishni talab qiladi. Shu bilan birga, pedagogik ta'limda raqamli o'tish jarayoni jadal borayotganini ta'kidlash lozim, buning uchun boshlang'ich sharoit va imkoniyatlar, birinchi navbatda, o'quv materiallaridan c heksiz foydalanish imkoniyatiga ega raqamli kutubxonalar, shu jumladan yetakchi olimlarning ma'ruza va amaliy mashg'ulotlari, ta'lim mazmunini individuallashtirish, mustaqillik, harakatchanlik va diqqatni rivojlantirish, katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish qobiliyati va boshqa afzalliklarni qayd etish mumkin. Biroq, raqamli o'rganish bo'yicha yetarli tajribaga ega bo'lmasa, ushbu shakl samarali bo'ladimi yoki yo'qmi va undan ortiqcha foydalanish bilan qanday xavflar bog'liq bo'lishi mumkinligini ob'ektiv baholash qiyin. Axborot va ta'lim makonini rivojlantirishning universal qoidalari hali mavjud emas. Masofaviy ta'limning optimal va yetarli muddatini, uning sur'ati va mazmunini sifatli kontent va raqamli vositalar bilan aniqlash muhim ahamiyatga ega. Bularning barchasini raqamli pedagogik tadqiqot va amaliy amaliyot orqali hal qilishi lozim bo'ladi [6].
REFERENCES
1.Абакумова, И. В., Финько, М. В., и Князева, Ю. С. (2021). Трансформация высшего образования в условиях глобализации: новые форматы и альтернативные модели. Alma Mater, 9, 7-17. https://doi.org/10.20339/AM.09-21.007
2. Бурганова, Л. А., и Юрьева, О. В. (2021). Готовность вузовских преподавателей к работе в цифровой образовательной среде: компетентностный подход. Вестник экономики, права и социологии, 2, 67-72.
3. Далгатов, М. М., Магомедханова, У. Ш., Кимпаева, Э. А., и Гунашева, М. А. (2022). Психолого-педагогические проблемы дистанционного обучения в представлениях учителей и родителей. Российский психологический журнал, 19(2), 75-88. https://doi.org/10.21702/rpj.2022.2.6
4. Зеер, Э. Ф., Ломовцева, Н. В., и Третьякова, В. С. (2020). Готовность преподавателей вуза к онлайн-образованию: цифровая компетентность, опыт исследования. Педагогическое образование в России, 3, 26-39. https://doi. org/10.26170/po20-03-03
153
27-mart, 2024
5.Исаева, Т. Е. (2021). Компетенции и «электронная» педагогическая культура преподавателя высшей школы в постпандемическом мире. Высшее образование в России, 30(6), 80-96. https://doi.org/10.31992/0869-3617-2021- 30-6-80-96
6.Микиденко, Н. Л., и Сторожева, С. П. (2021). Цифровые технологии в образовании: возможности и риски, преимущества и ограничения. Профессиональное образование в современном мире, 11(1). 23-34. https://doi. org/10.20913/2618-7515-2021-1-12
7. Пучкова, Е. Б., Темнова, Л. В., Сорокоумова, Е. А., и Чердымова, Е. И. (2020). Готовность преподавателей вузов к дистанционной работе в период пандемии COVID-19. Перспективы науки и образования, 6(48), 89-102. https://doi.org/10.32744/pse.2020.6.8
8. Самиева Ш. Х., Нарзуллаева Ф. Ф. СОВРЕМЕННЫЕ ПОДХОДЫ К РЕАЛИЗАЦИИ ПРИНЦИПА ДУАЛЬНОГО ОБУЧЕНИЯ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОМ ОБРАЗОВАНИИ //Социально-гуманитарные проблемы образования и профессиональной самореализации (Социальный инженер-2021). - 2021. - С. 69-72.
9. Ефремова Н.Ф. Цифровая педагогика: проблемы и готовность обучения в цифровой среде. Инновационная наука: Психология. Педагогика. Дефектология. 2023;6(5):81-93. https://doi.org/10.23947/2658-7165-2023-6-5-81-93.
10. Hikmatovna S. S. et al. Professional development of the teacher's personality in the system of secondary special vocational education //Annals of the Romanian Society for Cell Biology. - 2021. - С. 2946-2949.
11. Гревцева Г. Я. и др. Общая педагогика. - 2020.
154
27-mart, 2024
