14Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
GEOMETRIK MUAMMOLI MASALALAR ASOSIDA TALABALARNING IJODIY QOBILIYATINI RIVOJLANTIRISH
Nargiza Toshboeva
Chirchiq davlat pedagogika instituti Matematika va geometriya o'qitish metodikasi
kafedrasi o'qituvchisi, email: n.toshboyeva@list.ru
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada talabalarning ijodiy qobiliyatlarini muammoli geometrik topshiriqlar asosida rivojlantirish muhokama qilinadi, shuningdek, geometrik masalalar nostandart fikrlashni rivojlantirishi mumkinligi, bu esa o'z navbatida talabalarning ijodiy kompetentsiyasi va ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishi ta'kidlangan.
Kalit so'zlar: geometriya, muammoli vazifalar, ijodkorlik, qutidan tashqarida fikrlash, ijodkorlik
Ta'lim muassasalarida matematika va o'qitishga talabalarning geometrik ijodkorligini rivojlantirish yo'llarini izlash an'anaviy ravishda tadqiqotchilar tomonidan ishtirokchilarning darsdagi va darsdan tashqari faolligi yo'nalishlarida olib boriladi. Ushbu jarayon vazifalar va mashg'ulotlarni tashkil etish shakli bilan bog'liq evristik ijodiy faoliyat darajasi bilan ajralib turadi va ijodiy topshiriqlarni bajarish, muammoli vaziyatlarni hal qilishga aloqador ichki faoliyat yo'nalishi bo'yicha talabani o'quv jarayoniga jalb etish darajasi bilan tavsiflanadi. Bu kabi yondashuvlarning har biri o'zicha alohida ahamiyatga ega. Ularning rolini pasaytirmagan holda shuni ta'kidlash mumkinki, an'anaviy hamda innovatsion ta'lim real o'quv jarayonida uyg'un tarzda ijodiy sintezlanishi kerak. Bundan tashqari, ijodkorlikning ko'p qirrali jarayonining xususiyatlarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, geometrik ijodkorlikning uning mohiyatini tavsiflovchi barcha komponentlarini har tomonlama rivojlantirish zarur.
Olimlar ijodiy faoliyat tushunchasining yagona qarashiga amal qilmaydi. Rubinshteyn va boshqalar ta'limga ijodiy yondashuvni joriy etib ma'lum bir mahsulot olishni, I. Ya. Lerner [7], PI Pidkasisty [11] va boshqalar esa ishning jarayondagi tomoniga e'tibor qaratadilar.
Ijodiy qobiliyatlarning rivojlanishi va ijodiy faoliyatning shakllanishi geometriya o'qitishda alohida ahamiyat kasb etadi. Ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
imkoniyatlari va geometriyani o'qitishda ijodiy faollikni shakllantirishning turli jihatlari A. Ya. Tsukar [13], S.Alixonov [1], M.V.Egupov [6], G.D. Gleyzer [2], V.A. Gusev [4], [5], S.V. Maslova [8], I.S.Bekesheva [2], D.M.Mahmudova [9]A.K.Nasybulina [10], va boshqalar pedagog-matematiklarning ilmiy-uslubiy asarlarida o'z aksini topgan.
Talabalarda geometrik ijodkorlikning axborot texnologiyalari yordamida rivojlanishi bir qancha sabablarga bog'liq.
Birinchidan, jamiyat taraqqiyotining zamonaviy bosqichining o'ziga xos xususiyati - bu axborot texnologiyalarining ijtimoiy hayotning barcha sohalariga tez kirib borishi, bu esa o'qitishning mavjud yondashuvlarini baholashni, shuningdek yangilarini ishlab chiqishni taqozo etadi. Shu nuqtai nazardan, dunyo aholisini axborot jamiyatida hayotga tayyorlashga qodir istiqbolli ta'lim tizimini yaratish ta'lim sohasi uchun eng muhim va dolzarb muammolardan biridir.
Ikkinchidan, hozirgi vaqtda umumiy ta'limning rivojlanish maqsadlariga alohida ahamiyat beriladi. Matematika, boshqa har qaysi fan kabi, talabalarning intellektual rivojlanishi uchun katta imkoniyatlarga ega. Kompyuter texnologiyalarining paydo bo'lishi bilan bu imkoniyatlar yanada oshdi. Shunday qilib, talabalarning geometrik faolligining turli bosqichlarini tasavvur qilish, kompyuter dasturlaridan foydalanib, fazoviy tasavvur, mantiqiy fikrlash, kuzatish, ongning moslashuvchanligi va tanqidiyligini rivojlantirish mumkin bo'ldi. Geometriyani o'qitish jarayonida talabalarning intellektual qobiliyatlarini, xususan, ularning tarkibiy qismi - ijodkorlikni rivojlantirish uchun axborot texnologiyalaridan maqsadli va tizimli foydalanish imkoniyatlarini maxsus o'rganish zarur bo'ldi.
Shunday qilib, o'quv jarayonida ijodiy faollikni shakllantirish zamonaviy ta'limning eng muhim vazifasi bo'lib, u har bir talabaning salohiyati va qobiliyatini ochib berish bilan chambarchas bog'liq, shuning uchun talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish muammosi doimo o'ziga jalb qiladi. tadqiqotchilarning ham, o'qituvchilarning ham e'tiboriga. Talabalarning geometrik ijodkorligini maqsadli rivojlantirish muammosi juda murakkab va ko'p qirrali. Buning sababi shundaki, ijodiy faoliyat o'quv jarayonining ko'p jihatlari bilan o'zaro bog'liqdir. U bir vaqtning o'zida shaxsni shakllantirish nuqtai nazaridan maqsad vazifasini bajaradi, natijada talabalarning o'quv faoliyatini tashkil etishning ma'lum usuli tufayli va o'quv jarayonining samaradorligini oshirish vositasi sifatida xizmat qila oladi.
REFERENCES
1. Alikhonov S. «Matematika o'qitish metodikasi», Tashkent, 1992, pp.146-200.
Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 442 www.ares.uz
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
2. Bekesheva (Egorova), I.S. Zadachnyj podhod k formirovaniju kreativnoj kompetentnosti budushhih uchitelej pri obuchenii matematike. Vestnik Krasnojarskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta im. V.P. Astafeva - Krasnojarsk: «Litera-print», 2017. - No.2
3. Glejzer, G.D. Razvitie prostranstvennyh predstavlenij shkol'nikov pri obuchenii geometrii. Moscow.: 1978. - p.103.
4. Gusev, V.A. Geometrija 5-6 klassy: uchebnoe posobie. M.JuOO TID «Russkoe slovo - RS», 2002. - p. 256.
5. Gusev, V.A. Kak pomoch' ucheniku poljubit' matematiku? Moscow.: Avangard, 1994. -pp. 142-168.
6. Egupova, M.V. Zadachi na prilozhenija matematiki v metodicheskoj podgotovke uchitelja v pedvuze. Materialy XXXIV Mezhdunarodnogo nauchnogo seminara prepodavatelej matematiki i informatiki universitetov i pedagogicheskih vuzov. -Kaluga.: 2015 - pp. 319-321
7. Lerner, I.Ja. Didakticheskie osnovy formirovanija poznavatel'noj samostojatel'nosti uchashhihsja pri izuchenii gumanitarnyh disciplin: Avtoref. dis.dokt. ped. nauk: 13.00.02. Moscow.: 1971. - p.38.
8. Maslova, S.V. Zadachi na poisk zakonomernostej kak sredstvo formirovanija tvorcheskoj dejatel'nosti mladshih shkol'nikov pri obuchenii matematike: Diss. kand. ped. nauk: 13.00.02. Saransk, 1996. - p.162.
9. Makhmudova D.M. Use of problem tasks in development of independent creative activity of students. International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE), ISSN: 2278-3075, Volume-IX, Issue-II, December 2019. Nasybulina, A.K. Metodika vyjavlenija parametrov matematicheskih sposobnostej uchashhihsja pri obuchenii matematike v nepolnoj srednej shkole: Dis . kand. ped. nauk: 13.00.02. -Moscow.: 1993.- pp. 110-203.
10. Pidkasistyj, P.I. Samostojatel'naja poznavatel'naja dejatel'nost' shkol'nikov v obuchenii. Moscow.: 1980. -p. 238.
11. Rubinshtejn, S.L. Osnovy obshhej psihologii. -Moscow.: Pedagogika. T.1. 1989.-p. 485.
12. Cukar', A.Ja. Metodicheskie osnovy obuchenija matematike v srednej shkole s ispol'zovaniem obraznogo myshlenija: Avtoref. dis.dokt. ped. nauk: 13.00.02. Novosibirsk, 1999. - p.33.
13. Rakhimov, S., Seytov, A., Nazarov, B., Buvabekov, B., Optimal control of unstable water movement in channels of irrigation systems under conditions of discontinuity of water delivery to consumers. IOP Conf. Series: Materials Science and
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
Engineering 883 (2020) 012065, Dagestan, 2020, IOP Publishing DOI: 10.1088/1757-899X/883/1/012065 (№5, Scopus, IF=4,652)
14. A. Kabulov, I. Normatov, A. Seytov and A. Kudaybergenov, "Optimal Management of Water Resources in Large Main Canals with Cascade Pumping Stations," 2020 IEEE International IOT, Electronics and Mechatronics Conference (IEMTRONICS), Vancouver, BC, Canada, 2020, pp. 1-4, DOI: 10.1109/IEMTRONICS51293.2020.9216402 (№ 6, Scopus, IF= 9.936).
15. Shavkat Rakhimov, Aybek Seytov, Nasiba Rakhimova, Bahrom Xonimqulov. Mathematical models of optimal distribution of water in main channels. 2020 IEEE 14th International Conference on Application of Information and Communication Technologies (AICT), INSPEC Accession Number: 20413548, IEEE Access, Tashkent, Uzbekistan, DOI:10.1109/AICT50176.2020.9368798 (AICT) pp. 1-4,(№ 6, Scopus, IF=3,557)
16. A.V. Kabulov, A.J. Seytov, A.A. Kudaybergenov, Classification of mathematical models of unsteady water movement in the main canals of irrigation systems, International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 7, Issue 4 , April 2020, ISSN: 2350-0328, India, pp. 13392-13401.(№ 6, Web of science, IF=3,98)
17. Sh.Kh.Rakhimov, A.J. Seytov, A.A. Kudaybergenov, Optimal control of unsteady water movement in the main canals. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 7, Issue 4 , April 2020, India, ISSN: 2350-0328, pp. 13380-13391. (№ 6, Web of science, IF=3,98).
18. A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev,N.K. Muradov,A.A. Kudaybergenov, Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 8, Issue 3 , March 2021. India. ISSN: 2350-0328. pp. 16790- 16797. (№5, web of science IF=6,646)
19. A. V. Kabulov, A. J. Seytov & A. A. Kudaybergenov. Mathematical models of the optimal distribution of water in the channels of irrigation systems. International Journal of Mechanical and Production Engineering Research and Development (IJMPERD) ISSN(P): 2249-6890; ISSN(E): 2249-8001 Vol. 10, Issue 3, Jun 2020, pp. 14193-14202 (№5 Scopus IF = 9.6246)
20. Sh. Kh. Rakhimov, A. J. Seytov, D. K. Jumamuratov & N. K. Rakhimova. Optimal control of water distribution in a typical element of a cascade of structures of a machine canal pump station, hydraulic structure and pump station. India. International Journal of Mechanical and Production Engineering Research and
Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 444 www.ares.uz
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
Development (IJMPERD) ISSN (P): 2249-6890; ISSN (E): 2249-8001 Vol. 10, Issue 3, Jun 2020, pp. 11103-11120. (№5 Scopus IF = 9.6246) 21. A Zh Seitov, BR Khanimkulov. Mathematical models and criteria for water distribution quality in large main irrigation canals. Academic research in educational sciences. Uzbekistan. Ares.uz. Vol. 1. №2, 2020. ISSN 2181-1385. Pp.405-415. (№5, web of science IF=5.723)
