Научная статья на тему 'GEOMETRIK MUAMMOLI MASALALAR ASOSIDA TALABALARNING IJODIY QOBILIYATINI RIVOJLANTIRISH'

GEOMETRIK MUAMMOLI MASALALAR ASOSIDA TALABALARNING IJODIY QOBILIYATINI RIVOJLANTIRISH Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

269
91
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
geometriya / muammoli vazifalar / ijodkorlik / qutidan tashqarida fikrlash / ijodkorlik / geometry / problematic tasks / creativity / thinking outside the box / creativity.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Nargiza Toshboeva

Ushbu maqolada talabalarning ijodiy qobiliyatlarini muammoli geometrik topshiriqlar asosida rivojlantirish muhokama qilinadi, shuningdek, geometrik masalalar nostandart fikrlashni rivojlantirishi mumkinligi, bu esa oʻz navbatida talabalarning ijodiy kompetentsiyasi va ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishi ta’kidlangan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF CREATIVE COMPETENCIES OF STUDENTS BASED ON GEOMETRIC PROBLEM TASKS

This article discusses the development of students' creative abilities on the basis of problematic geometric tasks, it also argues that geometric problematic tasks can develop non-standard thinking, and this, in turn, forms the creative competence and creative abilities of students.

Текст научной работы на тему «GEOMETRIK MUAMMOLI MASALALAR ASOSIDA TALABALARNING IJODIY QOBILIYATINI RIVOJLANTIRISH»

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

GEOMETRIK MUAMMOLI MASALALAR ASOSIDA TALABALARNING IJODIY QOBILIYATINIRIVOJLANTIRISH

Nargiza Toshboeva

Chirchiq davlat pedagogika instituti Matematika va geometriya o'qitish metodikasi

kafedrasi o'qituvchisi n.toshboyeva@list.ru

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada talabalarning ijodiy qobiliyatlarini muammoli geometrik topshiriqlar asosida rivojlantirish muhokama qilinadi, shuningdek, geometrik masalalar nostandart fikrlashni rivojlantirishi mumkinligi, bu esa o'z navbatida talabalarning ijodiy kompetentsiyasi va ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishi ta'kidlangan.

Kalit so'zlar: geometriya, muammoli vazifalar, ijodkorlik, qutidan tashqarida fikrlash, ijodkorlik

DEVELOPMENT OF CREATIVE COMPETENCIES OF STUDENTS BASED

ON GEOMETRIC PROBLEM TASKS

Nargiza Toshboeva

Lecturer at the Department of Methods of Teaching Mathematics and Geometry, Chirchik State Pedagogical Institute, Uzbekistan n.toshboyeva@list.ru

ABSTRACT

This article discusses the development of students' creative abilities on the basis of problematic geometric tasks, it also argues that geometric problematic tasks can develop non-standard thinking, and this, in turn, forms the creative competence and creative abilities of students.

Keywords: geometry, problematic tasks, creativity, thinking outside the box, creativity.

Ta'lim muassasalarida matematika va o'qitishga talabalarning geometrik ijodkorligini rivojlantirish yo'llarini izlash an'anaviy ravishda tadqiqotchilar tomonidan ishtirokchilarning darsdagi va darsdan tashqari faolligi yo'nalishlarida

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

olib boriladi. Ushbu jarayon vazifalar va mashg'ulotlami tashkil etish shakli bilan bog'liq evristik ijodiy faoliyat darajasi bilan ajralib turadi va ijodiy topshiriqlarni bajarish, muammoli vaziyatlarni hal qilishga aloqador ichki faoliyat yo'nalishi bo'yicha talabani o'quv jarayoniga jalb etish darajasi bilan tavsiflanadi. Bu kabi yondashuvlarning har biri o'zicha alohida ahamiyatga ega. Ularning rolini pasaytirmagan holda shuni ta'kidlash mumkinki, an'anaviy hamda innovatsion ta'lim real o'quv jarayonida uyg'un tarzda ijodiy sintezlanishi kerak. Bundan tashqari, ijodkorlikning ko'p qirrali jarayonining xususiyatlarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, geometrik ijodkorlikning uning mohiyatini tavsiflovchi barcha komponentlarini har tomonlama rivojlantirish zarur.

Olimlar ijodiy faoliyat tushunchasining yagona qarashiga amal qilmaydi. Rubinshteyn va boshqalar ta'limga ijodiy yondashuvni joriy etib ma'lum bir mahsulot olishni, I. Ya. Lerner [7], PI Pidkasisty [11] va boshqalar esa ishning jarayondagi tomoniga e'tibor qaratadilar.

Ijodiy qobiliyatlarning rivojlanishi va ijodiy faoliyatning shakllanishi geometriya o'qitishda alohida ahamiyat kasb etadi. Ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish imkoniyatlari va geometriyani o'qitishda ijodiy faollikni shakllantirishning turli jihatlari A. Ya. Tsukar [13], S.Alixonov [1], M.V.Egupov [6], G.D. Gleyzer [2], V.A. Gusev [4], [5], S.V. Maslova [8], I.S.Bekesheva [2], D.M.Mahmudova [9]A.K.Nasybulina [10], va boshqalar pedagog-matematiklarning ilmiy-uslubiy asarlarida o'z aksini topgan.

Talabalarda geometrik ijodkorlikning axborot texnologiyalari yordamida rivojlanishi bir qancha sabablarga bog'liq.

Birinchidan, jamiyat taraqqiyotining zamonaviy bosqichining o'ziga xos xususiyati - bu axborot texnologiyalarining ijtimoiy hayotning barcha sohalariga tez kirib borishi, bu esa o'qitishning mavjud yondashuvlarini baholashni, shuningdek yangilarini ishlab chiqishni taqozo etadi. Shu nuqtai nazardan, dunyo aholisini axborot jamiyatida hayotga tayyorlashga qodir istiqbolli ta'lim tizimini yaratish ta'lim sohasi uchun eng muhim va dolzarb muammolardan biridir.

Ikkinchidan, hozirgi vaqtda umumiy ta'limning rivojlanish maqsadlariga alohida ahamiyat beriladi. Matematika, boshqa har qaysi fan kabi, talabalarning intellektual rivojlanishi uchun katta imkoniyatlarga ega. Kompyuter texnologiyalarining paydo bo'lishi bilan bu imkoniyatlar yanada oshdi. Shunday qilib, talabalarning geometrik faolligining turli bosqichlarini tasavvur qilish, kompyuter dasturlaridan foydalanib, fazoviy tasavvur, mantiqiy fikrlash, kuzatish, ongning moslashuvchanligi va tanqidiyligini rivojlantirish mumkin bo'ldi. Geometriyani o'qitish jarayonida

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

talabalarning intellektual qobiliyatlarini, xususan, ularning tarkibiy qismi -ijodkorlikni rivojlantirish uchun axborot texnologiyalaridan maqsadli va tizimli foydalanish imkoniyatlarini maxsus o'rganish zarur bo'ldi.

Shunday qilib, o'quv jarayonida ijodiy faollikni shakllantirish zamonaviy ta'limning eng muhim vazifasi bo'lib, u har bir talabaning salohiyati va qobiliyatini ochib berish bilan chambarchas bog'liq, shuning uchun talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish muammosi doimo o'ziga jalb qiladi. tadqiqotchilarning ham, o'qituvchilarning ham e'tiboriga. Talabalarning geometrik ijodkorligini maqsadli rivojlantirish muammosi juda murakkab va ko'p qirrali. Buning sababi shundaki, ijodiy faoliyat o'quv jarayonining ko'p jihatlari bilan o'zaro bog'liqdir. U bir vaqtning o'zida shaxsni shakllantirish nuqtai nazaridan maqsad vazifasini bajaradi, natijada talabalarning o'quv faoliyatini tashkil etishning ma'lum usuli tufayli va o'quv jarayonining samaradorligini oshirish vositasi sifatida xizmat qila oladi.

REFERENCES

1. Alikhonov S. «Matematika o'qitish metodikasi», Tashkent, 1992, pp.146-200.

2. Bekesheva (Egorova), I.S. Zadachnyj podhod k formirovaniju kreativnoj kompetentnosti budushhih uchitelej pri obuchenii matematike. Vestnik Krasnojarskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta im. V.P. Astafeva - Krasnojarsk: «Litera-print», 2017. - No.2

3. Glejzer, G.D. Razvitie prostranstvennyh predstavlenij shkol'nikov pri obuchenii geometrii. Moscow.: 1978. - p.103.

4. Gusev, V.A. Geometrija 5-6 klassy: uchebnoe posobie. M.JuOO TID «Russkoe slovo - RS», 2002. - p. 256.

5. Gusev, V.A. Kak pomoch' ucheniku poljubit' matematiku? Moscow.: Avangard, 1994. -pp. 142-168.

6. Egupova, M.V. Zadachi na prilozhenija matematiki v metodicheskoj podgotovke uchitelja v pedvuze. Materialy XXXIV Mezhdunarodnogo nauchnogo seminara prepodavatelej matematiki i informatiki universitetov i pedagogicheskih vuzov. -Kaluga.: 2015 - pp. 319-321

7. Lerner, I.Ja. Didakticheskie osnovy formirovanija poznavatel'noj samostojatel'nosti uchashhihsja pri izuchenii gumanitarnyh disciplin: Avtoref. dis.dokt. ped. nauk: 13.00.02. Moscow.: 1971. - p.38.

8. Maslova, S.V. Zadachi na poisk zakonomernostej kak sredstvo formirovanija tvorcheskoj dejatel'nosti mladshih shkol'nikov pri obuchenii matematike: Diss. kand. ped. nauk: 13.00.02. Saransk, 1996. - p.162.

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

9. Makhmudova D.M. Use of problem tasks in development of independent creative activity of students. International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE), ISSN: 2278-3075, Volume-IX, Issue-II, December 2019. Nasybulina, A.K. Metodika vyjavlenija parametrov matematicheskih sposobnostej uchashhihsja pri obuchenii matematike v nepolnoj srednej shkole: Dis . kand. ped. nauk: 13.00.02. -Moscow.: 1993.- pp. 110-203.

10. Pidkasistyj, P.I. Samostojatel'naja poznavatel'naja dejatel'nost' shkol'nikov v obuchenii. Moscow.: 1980. -p. 238.

11. Rubinshtejn, S.L. Osnovy obshhej psihologii. -Moscow.: Pedagogika. T.1. 1989.-p. 485.

12. Cukar', A.Ja. Metodicheskie osnovy obuchenija matematike v srednej shkole s ispol'zovaniem obraznogo myshlenija: Avtoref. dis.dokt. ped. nauk: 13.00.02. Novosibirsk, 1999. - p.33.

13. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.

14. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.

15. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-13852021- 00193. Стр. 265- 273.

16. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8

17. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.

18. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хосил булишига атмосфера ёгинлари ва хаво хароратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.

19. A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 1679016797.

20. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 1717717185.

21. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.

22. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно -коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.

23. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.

24. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.

25. А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO JALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

26. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 810.

27. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.

28. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)

29. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.