CC BY
585>q )> d )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
GEOGRAFIYA TA'LIMINING MAQSADI VA VAZIFALARI
*
>
Sarvinoz Tuychi qizi Suvonova
Navoiy viloyati Navbahor tumani 27-umumiy o'rta ta'lim maktabining
geografiya fani o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.6992407
' t xi
«M!
1> TiP*
Annotatsiya: Geografiya ta'limi deganda o'quvchilarga tabiiy va iqtisodiy-ijtimoiy komplekslarning tuzilishi va asosiy qonuniyatlari haqida bilimlar beradigan geografiya fanlari tizimiga aytiladi. Geografiya ta'limi metodikasi esa maktablarda va kasb-hunar kollejlarida tabiiy geografiya, iqtisodiy geografiya va boshqa maxsus geografiya fanlarini o'qitish jarayonini o'rganadigan va pedagogika fanlari tizimiga kiradigan fandir.
Kalit so'zlar: Iqtisodiy, ekologik, politexnik, geosiyosiy bilimlar, amaliy
rrûArrfOTiTrn lomitr rvzi r~\ rrrn rurn iiiitT»Ai\r rrûArrfniiirn ma+AAAl aaiIa mnrimmAmt*
geografiya, tebfiy geografiya, ijtimoiy ge°grafiya, metod°logik rn—to,
>
didaktika va tarbiya nazariyasi.
»
w-
Geografiya ta'limi metodikasi umumiy didaktika va tarbiya nazariyasi bilan
chambarchas bog'langan. Didaktika fani ta'lim berish va tarbiya jarayonini umumiy qonuniyatlarini, ta'lim mazmunini tatqiq qiladigan nazariy fandir. Didaktika fani aniq o'quv fanlarini o'qitish metodikasi bilan shug'ullanmaydi. Ayni vaqtda har bir o'quv fani o'ziga xos xususiyatlarga ega. Ularning ayrimlarini maqsadi nazariy bilim va ko'nikmalarni shakllantirish (geografiya, biologiya, kimyo), ayrimlari faqat ko'nikmalarni (chet tillar), boshqalari esa borliqqa estetik munosabatda bo'lishni shakillantiradi (tasviriy san'at). Shuning uchun alohida fanlarni o'qitish metodikasi bilan xususiy didaktika fanlari shug'ullanadi. Mazkur fanlar qatoriga «Geografiya o'qitish metodikasi» fani ham kiradi. Geografiya o'qitish metodikasining nazariy va amaliy jihatlari mavjud. Geografiya o'qitish metodikasi fani quyidagi nazariy va amaliy metodologik muammolarni tadqiq qiladi: a) geografiya o'qitish metodikasining predmeti, tatqiqot usullari, rivojlanish tarixi; b) geografiya o'qitish metodikasining maqsad va vazifalarini umuman va alohida predmetlar bo'yicha
J-jt
aniqlash; v) ta'lim va tarbiyaning birligi; Nazariy tatqiqotlarning natijalari amaliy tatqiqotlar uchun asos bo'lib hisoblanadi. Mazkur tatqiqotlarda geografiya ta'limining
amaliy muammolari hal qilinadi. Geografiya o'qitish metodikasining amaliy jixatlari
J "1 > ^^ "1 >
o'qituvchini o'qitish faoliyatini, o'quvchini o'qish faoliyatini aks ettiradigan
metodlarni ishlab chiqishdan iborat. Geografiya o'qitish metodikasi ikkita katta
qismdan iborat. Umumiy va xususiy geografiya o'qitish metodikasi. Umumiy
geografiya o'qitish metodikasi, bu geografiyaning didaktikasi hisoblanadi. U
______U :________• • • ...........• • ______-_____
geografiya o'qitish jarayonini o'ziga xos xususiyatini o'rganadi. Geografiya
^^c^a - gag .
>q )> d )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
o'qitishning umumiy metodikasi nazariy va metodik masalalarni ishlab chiqadi, ya'ni
#
predmetni o'zini tatqiqot usullarini o'rganadi, bunda asosiy e'tiborni o'quv-tarbiyaviy maqsadlarni ishlab chiqishga qaratiladi. Aniqlangan o'quv-tarbiyaviy maqsadlar asosida geografiya ta'limini mazmuni ishlab chiqiladi. Umumiy metodika ikki qismga bo'linadi: -tabiiy geografiyani o'qitish metodikasi; -iqtisodiy va ijtimoiy geografiyani o'qitish metodikasi. Xususiy geografiya o'qitish metodikasi tabiiy hamda iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kurslarini alohida predmetlari bo'yicha o'quv
J»
tarbiyaviy jarayonlarni o'ziga xos xususiyatlarini ishlab chiqadi. Xususiy o'qitish metodikasi alohida geografiya fanlarini mazmuni uchun umumiy metodikaning nazariy ishlanmalarini aniqlashtiradi, har bir sinf geografiya kursini mazmuni va tuzilishi, geografik tushunchalarni shakllantirish, o'quv ishlari usullarini, o'quvchilarning mustaqil ishlarini tahlil qilish muammolarini ishlab chiqadi. Geografiya o'qitish metodikasining umumiy vazifalariga quyidagilar kiradi: -maktab geografiyasining ta'limiy, tarbiyaviy va rivojlantirish imkoniyatlarini ochib berish; -
m o 1 rf o K rrûArrrnTiTrnpininrr mnT-m nnitii >7nm r\n lolonl nnrrn m r\ o rnx ri n n rl n irntinHn
maktab geografiyasining mazmunini zamon talablariga mos ravishda yanada
takomillashtirish; -maktab geografiyasi mazmuni va tuzilishida zamonaviy fan yutuqlarini aks ettirish; -o'qitish materiallarini qo'llashni optimal sharoitlarini asoslash; -o'qitish vositalarini ishlab chiqish; -geografiya darslarini tuzilishi,
»
m?
o'lchamlari va turlarini yanada takomillashtirish; -geografiya o'qitishni yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiqish va amalda qo'llash; -geografik ekskursiyalar, tatqiqotlar o'tkazish texnologiyasini yanada takomillashtirish; -o'quvchilarda amaliy geografik ko'nikmalarni shakllantirish texnologiyasini takomillashtirish; Geografiya o'qitish metodikasi o'qituvchilarni, o'quvchilarni o'qitish nazariyasi va tarbiyasi bilan qurollantiradi. Geografiya fanini maqsad va vazifalari turli davrlarda o'zgarib va qaytadan shakllanib turgan. O'qitishni maqsadini aniqlash qadimdan didaktika va o'qitish metodikasining eng muhim muammolaridan hisoblanib kelmoqda. Ushbu muammoni qanday yechish bilan maktab geografiyasining tuzilishi, mazmunini va o'qitish metodlarini turlari bog'liq. Oxirgi davrlarda, asosan XX-asr davomida o'qitish maqsadini ishlab chiqish muammosiga katta e'tibor berildi. Hozirgi davrda ham geografiya ta'limining mazmunini o'zgarishi munosabati bilan mazkur muammoga yanada ko'proq e'tibor
J-jt
berilmoqda. Geografiya o'qituvchisi har bir sinf geografiya kursini maqsadlarini bilishi lozim. Geografiya ta'limining maqsadlarini uch guruhga bo'lish mumkin:
ta'limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi. Ta'limiy maqsadlar quyidagilardan iborat: -
j "1 > ^^
o'quvchiga tabiiy geografiya, iqtisodiy va ijtimoiy geografiya hamda amaliy
geografiya asoslari bo'yicha mustahkam bilimlar berish. Tabiatdan foydalanishni va
uni muhofaza qilishni ilmiy,texnik,iqtisodiy asoslarini ochib berish; -umumta'lim
maktablari, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari o'quvchilarini iqtisodiy,
„1-1 -1 ____: • u;,- ,___: „ -1 ___u.
ekologik, politexnik, geosiyosiy bilimlarni egallashlariga imkon yaratish: - tabiiy * : j*
"-w-isr88- a |
ы> >>
* : >
й*
>>
#<ь>
^ >3> 1
I }> M>i
и>
>3»
ы >
! й:>
О И* ЩУ
Ы> ♦g*
Ы )> Я*
ы>
! >5>
Ы )>
• >4>
Ы >
m
ш>
ЗЙГ
>€> щ >
ш.
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
geografiya va iqtisodiy va ijtimoiy geografiya, amaliy geografiya va boshqa maxsus geografik fanlarni yirik xalq xo'jaligi muammolarini yechishdagi o'rni va ahamiyatini ochib berish. Masalan, Orol muammosini yechimini, Sibir daryolari oqimini bir qismini O'rta Osiyoga oqizishni, O'zbekistonning buyuk davlat bo'lishini geografik asoslarini ishlab chiqish; - o'quvchilarni geografik borliq va hodisalarni o'rganish usullari bilan qurollantirish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Abdug'aniyev O. Geografiya darslarida texnika vositalaridan foydalanish. Toshkent "O'qituvchi" 1995
>
Щ >
>
2. Vaxobov X., Abdunazarov O'., Zaynutdinov A. Geografiya ta'limida
üH >
*4>
m*
♦J > >
3IM J>
3 >
darsliklar yaratish muammosi. O'zbekiston geografiya jamiyati axboroti. T. 2000 3. www.ziyouz.com
>> Ы*
-^fV-liT }»--^SfV-^ï f.—
260
ш
Ш >
и*-
q >3*
Ы > Ы >
¡Ы > щ >
)>3*: m >
i> * i>3*
q >3* q > >
q
q >3*
