CC BY
0FIZIKA DARSLARIDA O'QUVCHILARINING KOGNITIV MUSTAQILLIGINI
SHAKLLANTIRISH USULLARI 1Qutbedinov Ahmat Kenjayevich, 2Mirzoyeva Nazira Anvarovna, 3Jumayeva Shahnoza
Hoshimjon qizi
1,2,3Navoiy davlat pedagogika instituti https://doi.org/10.5281/zenodo.10991312
Annotatsiya. Маqоlada fizika darslarida umumiy o'rta ta'lim maktablarida o'quvchilarning kognitiv mustaqilligini shakllantirishda va fzika faniga oid kompetensiyalarni rivojlantirishda nostandart topshiriqlardan foydalanib, ularning intellektual fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish orqali ularda evristik tixtirochilik va novatorlikka bo'lgan malaka va ko'nikmalarni shakllantirishga alohida e 'tibor berilgan. Asosiysi nostandart topshiriqlarni yechish usullari berilgan.
Kalit so'zlar: Kognitiv yondoshuv, nostandart topshiriq, intellektual fikrlash, didaktika.
Аннотация. В статье особое внимание уделено решение нестандартные задачи по формированию познавательной самостоятельности учащихся и развитию компетенций, связанных с физикой на уроках физики в общеобразовательных школах, а также путем развития у них навыков интеллектуального мышления, особый акцент делается на формировании эвристических исследовательских и инновационным навыкам и умениям в них уделяется внимание. Приведен основной путь решения нестандартных задач.
Ключевые слова: Когнитивный подход, нестандартное задание, интеллектуальное мышление, дидактика
Abstract. In the state, special attention is paid to the solution of non-standard tasks for the formation of cognitive independence and the development of competence, related to physics and lessons in physical and general education schools, as well as the development of nix skills of intellectual thinking, the personal accent is applied to the formation of home research skills and innovative skills and skills.The method of solving qualitative problems is given.
Keywords: Cognitive approach, non-standard task, intellectual thinking, didactics.
Bugungi kunda mamlakatimizda ta'lim tizimini modernizatsiyalash davlat siyosati darajasiga ko'tarilib, mutlaqo yangicha qarash barpo etildi desak mubolag'a bo'lmaydi. O'quvchilarning yosh psixologik, ijtimoiy va kognitiv rivojlanishi, ijodiy va mantiqiy fikrlashini xalqoro tadqiqotlar asosida rivojlantirish, o'quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatlari va o'zlashtirilgan bilimlarni kundalik amaliyotda qo'llay olishi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Mamlakatimizda umumiy o'rta ta'limi maktablari fizika fanini o'qitish metodikasi bo'yicha bir qator muammolar o'z yechimini kutmoqda. Bu muammolarning aksariyati, fizikadan berilayotgan bilim, ko'nikma malakalarning o'quvchilar tomonidan o'zlashtirish darajasi bugungi kun talabiga mos emasligi bilan bog'liq. Binobarin, "Umumiy o'rta ta'lim muassasalarida fizika fanini o'qitish sifatini oshirish, darsliklar va o'quv qo'llanmalarini takomillashtirish", "Ta'lim jarayoniga zamonaviy o'qitish uslublarini, shu jumladan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy qilish"1 kabi ustuvor vazifalar belgilab berildi. Hozirgi kunda bu muammolarning dolzarbligi yanada oshib, ta'lim sohasida ota-onalar hamda o'quvchilar tomonidan ta'lim mazmuniga qo'yiladigan zamonaviy talablar ta'limni innovatsion usullarda yangi mazmun bilan to'ldirish zarurligini taqozo etadi.
O'quvchilarining kognitiv mustaqilligini shakllantirishda nostandart topshiriqlarni qo'lash uchun didaktik xususiyatlar mavjud, bunday xususiyatlar fizika fanini o'qitishda masala yechish, ijodiy loyiha ishlarini bajarish, labaratorya mashg'ulotlariga tayorgarlik ko'rish metodik tizimi nostandart topshiriqlar asosida zaruriy tushunchalarning mohiyatining ilmiylik tamoyili orqali tushunamiz.
Bizningcha nostandart topshiriqlar bilan ishlash jarayonida o'quvchilarning fizika, matemaktika va tabiiy fanlar ummumiy holda fanlar integratsiyasi asosida o'quvchilarning fanga bo'lgan qiziqishini ortishi bilan birga ularga kundalik hayotda zaruriy vaziyatlarni bajarish jarayonida noodatiy usullar va yechimlar orqali fizika faniga bo'lgan qiziqishlarini kognitiv mustaqilligini shakllantirish o'quvchilarning shaxsiy sifat va fazilatlarini munosabatini o'z ichiga oluvchi kompetensiyalarini egallashidir.
Nostandart topshiriqlarni dars jarayonida qo'llashda o'quvchilarning yosh psixologik xususiyatiga etibor qaratilib, topshiriqlarni ko'plab uslubiy metodlarni, innovatsiyalarni, darslarning turli shakllarini o'tkazishda innovatsion yondashuvlarni standart topshiriqlarning mazmuni yangicha talqinga o'zgartirish: ma'ruza-paradoks, juft so'rov, ekspress-so'rov, dars-test (baholash himoyasi), dars-maslahat, o'quvchi shaklini himoya qilish, televizion darslarsiz televizion darslar. Nostandart topshiriqlar muammoli vaziyatlar va boshqa elementlar bilan topshirilishi mumkin.
Shu sababli, o'quvchilarning nostandart yondashuvlari va g'oyalarini rag'batlantirish hamda nostandart topshiriqlarni yaxshiroq yod olishi, ulardan kirish va umumlashtirish darslarida foydalanish mumkin. Ta'limni nostandart tashkil etish shakllari zamonaviy maktabda an'anaviy darslar bilan bir qatorda munosib o'rin egallashi kerak. Bizning vazifamiz o'quv jarayonini tiklash, unga yangi g'oyalar egallashdir.
Masalan 9-sinfda Molekulyar fizika bo'limiga oid mavzularni o'tish jarayonida qo'yidagi nostandart topshiriqlardan foydalanish mumkin:
1. Quyidagi rasmlardan plazmaning (sovuq plazma va qaynoq plazma) turlaridan sovuq plazmani ko'rsating.
1)
Javobi: 1)
2. Ta'sir kuchlarini tasir holati bilan juftlang.
2)
1 Kulon kuchi A Massaga ega bo'lgan jisimlar orasidagi o'zaro ta'sir kuchi
2 Amper kuchi B Magnit maydon tomonidan harakatdagi zaryadlangan zarrachaga tasir kuchi
3 Lorens kuchi C Tinch turgan zaryadlar orasidagi o'zaro ta'sir kuchi
4 Gravititsiya kuchi D Magnit maydon tomonidan tokli o'tkazgichga ta'sir kuchi
Javob: 1- 2 - 3 - 4 -
Javobi:
Javob: 1-C 2 -D 3 - B 4 - A
3. Elektrostatika bobiga tegishli formulalarni ta'riflari bilan juftlang.
№ Qonuniyat ta'rifi № Formulalar
1 Ikkita nuqtaviy zaryadlarni o'zaro ta'sir kuchi zaryadlar ko'paytiasiga to'g'ri, ular orasidagi masofaning kvadratiga teskari proprotsional A s
2 Birlik musbat zaryadga ta'sir qiluvchi kuchga elektr maydon kuchlanganlik vektori deyiladi. B E = E + E +••+ E 1 2 n
3 Natijaviy kuchlanganlik vektorining tashkil etuvchi kuchlanganlik vektorlaring geometrik yig'indisiga teng bo'lishi superpozitsya prinsipi deyiladi. C F N q r . 2 q
4 Jismga elektr zaryad berilganda yuza birligiga to'g'ri kelgan elektr miqdori bilan o'lchanadigan kattaltk zaryadlarning sirt zichligi deyiladi. D Ei N 0s |Fi
5 Birlik musbat zaryadni cheksizlikdan ko'chirishda maydonning biror nuqtasiga keltirishda bajarilgan ish miqdori bilan o'lchanadigan kattalikka shu nuqtaning potensiali deyiladi E A ç <nr q
Javob: 1 - 2 - 3 - 4 - 5 -
4. Elektr maydon kuchlanganligi va elektr maydon potensialiga mos raqamlarni jadvalning o'ng tomoniga yozing.
1) vektor kattalik, 2) skalyar kattalik, 3) birligi volt, 4) birligi N/kl, 5) kuchni xarakteristikasi, 6) ishni xarakteristikasi, 7) ф-ning gradiyenti.
Fizik tushuncha nomi Javob raqamlar
Elektr maydon kuchlanganligi
Elektr maydon potensiali
Javob:
Fizik tushuncha nomi Javob raqamlar
Elektr maydon kuchlanganligi 1 4 5 7
Elektr maydon potensiali 2 3 6
Xulosa o'rnida shuni aytish mumkinki, nostandart topshiriqlar bilan ishlash jarayonida o'quvchilarning fizika, matemaktika va tabiiy fanlar ummumiy holda fanlar integratsiyasi asosida o'quvchilarning fanga bo'lgan qiziqishini ortishi bilan birga ularga kundalik hayotda zaruriy vaziyatlarni bajarish jarayonida noodatiy usullar va yechimlar orqali fizika faniga bo'lgan qiziqishlarini kognitiv mustaqilligini shakllantirish o'quvchilarning shaxsiy sifat va fazilatlarini munosabatini o'z ichiga oluvchi kompetensiyalar egallanadi.
REFERENCES
1. Kutbedinov A.K., Toshpulatova Sh.O its. The main factors influencing the development of logical thinking skills of students in physics lessons // Solid State Technology.Volume:63. Issue 6. pp 8761-8770. Desember 29. Publikation year: 2020. Archives Available @ www.soli dstatetechnology.u
2. A.K.Qutbedinov, E.A.Qudratov, N.A.Mirzayeva. Issiqlik hodisalari tushunchalarini "FSMU" texnologiyasida loyihalash. Fizika fanini axborot va innovatsion texnologiyalar muhitida o'qitishning zamonaviy tendensiyalari: muammo va yechimlar mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 10-oktabr, 2023. Navoiy.
3. U.R.Bekpulatov. "Physical style of thinking-methodological basis for the formation of a scientific world view". Theoretical&Applied Science. 09(89). 183-188.
4. Х,амроева Севара Насриддиновна, Камолов Ихтиёр Рамазонович. "Педагогика олий
таълим муассасаларида булажак физика фани укитувчиларининг мантилий фикрлаш кобилиятини stem таълим дастури асосида ривожлантириб укитишни такомиллаштириш". Science and innovation International scientific journal. volume 1. issue 6. UIF-2022. 2181-3337.
5. У.Д.Шеркулов, А.М.Музафаров, Т.И.Солиев. Determination of mixing factors of daughter radionuclides in the uranium decay chain. Neuroquantology. September. 2022. Volume 20. Issue 11. London.
6. Ж.М.Абдуллаев, Л.И.Очилов. "Изъятие пресной воды из подземных вод при помощи гелиоустановки водоносного опреснителя". Молодой учёный научный журнал. 2015/5. 274-276.
7. Tursunboy Izzatillo ugli Soliyev, Amrullo Mustafoyevich Muzafarov, Bahriddin Faxriddinovich Izbosarov. Experimental determination of the radioactive equilibrium coefficient between radionuclides of the uranium decay chain. International Scientific Journal Theoretical&Applied Science. 801-804.
8. С.С.Канатбаев, И.Р.Камалов, Д.И.Камолова, Г.И.Сайфуллаева. "Universum: технические науки". Россия. Декабрь, 2016. №12(33). 38-40 стр.
9. Хушвактов Бекмурод Нормуродович. "Innovative Fundamentals of Non-Traditional Teaching (on The Example of The Optics Department)" Journal of Ethics and Diversity in International Communication". e-ISSN: 2792-4017. www.openaccessjournals.eu. Volume.1 Issue.3.
10. Э. А. Кудратов Э. А. Аллаберганова, Г. М., Кутбеддинов, А. К., Каримов, А. М., Интерактивные методы обучения студентов естественных специальностей на основании радиационных факторов экосистемы. Педагогика и современность ISSN: 2304-9065
11. B. I Xojiyev, N.A. Ulugberdiyeva, AA Xo'jayev, AA Amonov Studying the transition processes in physics lessons Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 10 (5), 873-876, 2022
12. Sayfullaeva Gulkhayo Ikhtiyor Kizi, Shodiev Khamza Ruziculovich, Xaitova Shakhnoza G'olibjon Kizi // CONDITIONS FOR THE FORMATION OF TEACHING INNOVATION ACTIVITIES// Journal of Pharmaceutical Negative Results Volume 14. Issue 2. 2023. 242024233 pp
13. Sayfullayeva Gulhayo Ixtiyor qizi, Norqulov Madina Hamza qizi Astronomiyani аxbоrоt tа'lim muhitlаridаn fоydаlаnib о'qitishning pеdаgоgik tamoyillari// «Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy onlayn konferensiyasi 104-109 https://doi.org/10.5281/zenodo.10443860
14. Sayfullayeva Gulhayo Ixtiyor qizi Namozova Nilufar Tuxtamurodovna Astronomiya fanini o'qitishda elektron darsliklarning o'ziga xos xususiyatlari va afzalliklari// Journal of Universal Science Research 1 (10), 873-877
15. Н Намозова, Г Сайфуллаева Астрономия фанига интеграциялашган медиатаълимнинг фаолиятли тузилмаси// бюллетень педагогов нового Узбекистана 1 (7), 21-23
16. Aziza Bozorova, Gulhayo Sayfullayeva kredit-Modul Ta'lim Tizimida Talabalarning Mustaqil Ta'lim Jarayonini Tashkil Etish// Бюллетень студентов нового Узбекистана, 2023
17. Haydarova Dilorom, Sayfullayeva Gulhayo Pyton dasturida astronomiyadan animatsiya yaratish // Journal of Universal Science Research, 2023
18. А.А.Ахмедов, Э.А.Кудратов, Д.М.Холов. Инновационные Технологии В Науке И Образовании" сборник статей победителей международной научно-практической
конференции. 2016. Издательство: Наука и Просвещение. Пенза.
19. Б.Ф.Избосаров, А.А.Ахмедов, И.Р.Камалов. Инновационные подходы к проведению лабораторных работ по физике". Новые технологии в образовании. 106-109.
20. Kamolov Ikhtiyor Ramazonovich Features of using mathematical knowledge and laws of physics in teaching astronomy Uzbek scholar journal volume- 24, january, 2024 www.uzbekscholar.com 152-157
21. I.R. Kamolov, G.I. Sayfullaeva -Formation of teacher's competence in the performance of laboratory and experimental works Journal of critical reviews. ISSN-2394-5125, 2020
22. Сайфуллаева Гулхаё Ихтиёровна, Негматов Сайибжан Садыкович , Абед Нодира Сайибжановна, Камолов Ихтиёр Рамазонович, Баракаева Сарвиноз Тулкуновна, Камалова Дилнавоз Ихтиёровна МЕТОДИКА ПОЛУЧЕНИЯ КОМПОЗИЦИОННЫХ ОБРАЗЦОВ НА ОСНОВЕ ТЕРМОРЕАКТИВНЫХ ФУРАНО-ЭПОКСИДНЫХ ПОЛИМЕРОВ И ОРГАНОМИНЕРАЛЬНЫХ НАПОЛНИТЕЛЕЙ// Универсум технические науки январь, 2021 1(82)
