CC BY
112
Mr Sreten Perić,
major, dipl. inž.
Vojna akademija, Beograd
FIZIČKO-HEMIJSKE I TRIBOLOŠKE KARAKTERISTIKE MOTORNOG I MENJAČKOG ULJA KAO PARAMETAR STANJA TRIBOMEHANIČKOG SISTEMA
UDC: 621.892
Rezime:
Identifikacija stanja tribomehaničkih sistema bez narušavanja njegove funkcije, u uslo-vima gde se otkazi javljaju prvenstveno usled habanja elemenata i promene svojstava pod-mazujućeg sredstva, ima ogromne tehničke i ekonomske efekte. Sve prisutnija istraživanja na tribometrima objašnjavaju se nemogućnošću da se ispitivanjima realnih sistema obuhvati kompleksnost procesa trenja i habanja, kako po karakteru odvijanja fizičko-hemijskih proce-sa, tako i međusobnoj povezanosti velikog broja relevantnih parametara. Ispitivanje fizičko-hemijskih i triboloških karakteristika u funkciji utvrđivanja stanja tribomehaničkog sistema ima za cilj identifikaciju promena na elementima tog sistema. Odgovarajućim uzorkovanjima i ispitivanjima u toku eksploatacije tribomehaničkog sistema, na osnovu prikazanog modela u radu, moguće je identifikovati stanje elemenata sistema i predvideti njegovo dalje ponaša-nje u eksploataciji, radi preventivnog održavanja.
Ključne reči: motorno ulje, menjačko ulje, tribologija, podmazivanje, tribomehanički sistem.
PHYSICOCHEMICAL AND TRIBOLOGICAL CHARACTERISTICS OF MOTOR OIL AND TRANSMISSION FLUID AS TRIBOMECHANICAL SYSTEM STATUS PARAMETERS
Summary:
The increasingly present investigations into tribometers can be explained by impossibility to embrace the complexity of the processes offriction and wear by investigating real systems, both by character of the physicochemical processes unfolding and mutual interrelations of a large number of influential parameters. The basic characteristics of examinations of tribometers are simplicity of their construction, low cost of conducting experiments, reduced experimenting time and a possibility to easily modify and control input variables. The application of tribology, and especially tribometry, regarding identification of the status of tribomechanical systems, aims to identify conditions and changes in processes and elements of tribomechanical systems. By adequate sampling and tribological investigations during tribomechanical system exploitation, on the basis of the model presented in this paper, it is possible to identify the status of a tribomechanical system and to predict its future behavior in exploitation, with purpose of preventive maintenance.
Key words: motor oil, transmission fluid, tribology, lubrication, tribomechanical system.
Uvod
Uslovi u kojima se nalaze elementi realnih tribomehaničkih sistema veoma su složeni i određeni su u velikoj meri karakteristikama maziva. Složenost uslo-
va određena je temperaturom elemenata u kontaktu, temperaturom maziva, spo-ljašnjim opterećenjem, odnosno specifič-nim pritiskom u zoni kontakta, dinamič-kim karakterom ostvarivanja kontakta i prenosa snage i kretanja i dr.
64
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
Vozilo kao tehničko sredstvo pred-stavlja skup veoma složenih tribomeha-ničkih sistema sastavljenih od niza podsi-stema koji predstavljaju, takođe, složene tribomehaničke sisteme. Cine ih svi sklo-povi koji učestvuju u prenosu snage, od-nosno obrtnog momenta od motora, pre-ko sklopova transmisije (menjača, raz-vodnika pogona, diferencijala i ostalih sklopova), do izvršnih organa vozila.
Ulja za podmazivanje imaju niz osnovnih funkcija koje moraju izvršiti, a pored toga i jedan dodatni zadatak da, vr-šeći svoju funkciju, ne degradiraju ostale funkcije motora. Osnovne funkcije mo-tornih ulja su:
- da podmazuju motor i smanjuju tre-nje i habanje njegovih pokretnih del ova;
- da obezbeđuju dobro zaptivanje sklopa cilindar - klip;
- da štite motor od korozije;
- da obezbeđuju efikasno hlađenje motora,
- da održavaju motor u čistom i funk-cionalnom stanju, sprečavaju stvaranje na-slaga i nečistoća na delovima motora.
Ovako složene zadatke mogu ispu-niti samo visokokvalitetna motorna ulja, koja moraju zadovoljiti sledeće uslove:
- zahtevanu viskoznost na niskim i visokim radnim temperaturama radi omogućavanja lakog hladnog starta i pra-vilnog podmazivanja motora u svim uslovima rada;
- visoku oksidacionu i termičku sta-bilnost, radi sprečavanja razlaganja ili stvaranja smola ulja pri visokim radnim temperaturama motora;
- dobro podnošenje visokih pritisa-ka radi sprečavanja povećanog habanja na kliznim površinama;
- dobre deterdžentno-disperzivne osobine radi sprečavanja većeg taloženja produkata sagorevanja na delovima motora i kanalima za podmazivanje, kao i stvaranja čvrstih taloga i lakova na klipo-vima, klipnim prstenovima i u prostoru za sagorevanje;
- dobru alkalnu rezervu radi neutra-lisanja kiselih produkata sagorevanja i u uslovima korišćenja goriva sa većim sa-držajem sumpora.
Sl. 1 - Motorno vozilo i menjač kao skup složenih tribomehaničkih sistema
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
65
Kao primer složenog tribomehanič-kog sistema može se navesti menjač vo-zila (slika 1). Ovaj sistem sastoji se od elemenata za prenos snage i kretanja (zupčanici i ožljebljena vratila), elemenata za prenos informacija (poluge), elemenata za vođenje (vođice) i zaptivanje (zaptivke).
Svaki od navedenih elemenata me-njača može se dalje razložiti i analizirati kao skup posebnih tribomehaničkih siste-ma, kao što su zupčasti parovi, ležajevi i dr. Takođe, svaki zupčasti par se dalje može analizirati (posmatrati) kao pojedi-načni elemenat koji ostvaruje kontakt. I, na kraju, svaki bok zuba zupčanika (ili kuglica kotrljajnog ležaja) može se posmatrati kao elementarna jedinica tribo-mehaničkog sistema.
Ova analiza ukazuje na činjenicu da se tribološke karakteristike jednog slože-nog tribomehaničkog sistema ne mogu posmatrati na jednostavan način i da nije moguće uspostaviti pouzdane metode i odrediti dijagnostičke parametre za oce-nu stanja posmatranog sistema.
Ispitivanje karakteristika ulja za podmazivanje
Analizom veoma velikog broja ot-kaza složenih tribomehaničkih sistema može se zaključiti da je kod sistema kod kojeg je došlo do otkaza, takođe i kod maziva (odnosno ulja za podmazivanje), došlo do određenih promena. Naime, ot-kaz tribomehaničkog sistema može na-stupiti usled promene svojstava ulja za
- Sila trenja ,
- Koeficijent trenja
- Habanje elemenata (pina I
- Temperatura pina I ulja
- Topografija površina
- PQ indeks ... 1
Sl. 2 - Model ispitivanja karakteristika ulja u toku eksploatacije
66
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
podmazivanje. Takođe, do promene ka-rakteristika ulja za podmazivanje može doći usled otkaza pojedinih ostalih ele-menata tribomehaničkog sistema.
Kako se u najvećem broju slučajeva promena funkcionalnosti složenog tribome-haničkog sistema ogleda u promenama ka-rakteristika ulja za podmazivanje, to se pro-mena fizičko-hemijskih i triboloških karak-teristika ulja može usvojiti kao parametar za ocenu stanja tribomehaničkog sistema.
Radi razvoja modela za identifikaci-ju stanja tribomehaničkog sistema, anali-zom ulja za podmazivanje, poslednjih godina odvijaju se mnogobrojna eksperi-mentalna ispitivanja u laboratorijama VTI Žarkovo i Mašinskog fakulteta u Kragu-jevcu. Cilj ispitivanja je verifikacija modela koja podrazumeva povremeno uzor-kovanje ulja za podmazivanje iz realnih tribomehaničkih sistema i analiza njego-vih fizičko-hemijskih i triboloških karak-teristika u toku eksploatacije. Na slici 2 prikazana je šema funkcionisanja modela.
Fizičko-hemijske karakteristike
mazivih ulja
Osnovne fizičko-hemijske osobine pomoću kojih se određuje kvalitet ulja su:
- fizičke osobine: viskoznost, indeks viskoznosti, temperatura paljenja, tempe-ratura stišnjavanja, gustina, specifična to-plota, penušanje i dr.;
- hemijske osobine: hemijska i ter-mička stabilnost, korozivnost, neutraliza-cioni broj, ukupan bazni broj, kompati-bilnost, toksičnost i dr.
U okviru ovog dela rada prikazan je deo rezultata obimnih eksperimentalnih ispitivanja različitih ulja (motornih i dru-gih) u Laboratoriji za pogonska sredstva VTI Žarkovo, Beograd.
Ispitivanjima su mereni: viskoznost ulja za različite namene (slika 3), indeks viskoznosti (slika 4), gustina (slika 5), temperatura paljenja (slika 6), temperatura stiš-njavanja (slika 7), penušanje (slika 8), ukupan bazni broj (slika 9) i toksičnost.
Na slici 3 prikazana je promena ve-ličine merenih vrednosti viskoznosti u zavisnosti od vrste ulja. Ulja namenjena za hladnije uslove (10W, 15W,...) imaju manju viskoznost od ulja namenjenih za toplije klimatske uslove.
Na slici 8 prikazano je kako u novi-jim uljima koja imaju više aditiva raste baznost. Tako ulje 15W-40 CE ima više aditiva od ulja 15W-40 SF-CC, jer je sa-vremenije, pa samim tim ima i veći ukupni bazni broj - TBN. Kada vrednost ukupnog baznog broja padne ispod odre-đene vrednosti ulje treba zameniti.
SAE
Sl. 3 - Promena viskoznosti u zavisnosti od vrste ulja
Sl. 4 - Promena indeksa viskoznosti u zavisnosti od vrste ulja
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
67
SAE
Sl. 5 - Gustina ulja na 288,15 K za različite vrste ulja
SAE
Sl. 6 - Temperature paljenja za neke vrste ulja
Sl. 8 - Prikaz baznosti u jednoj vrsti ulja različitog kvaliteta
Toksičnost označava sve aspekte uti-caja ulja za podmazivanje na zdravlje lju-di, biljni i životinjski svet. Toksičnost mi-neralnih ulja je mala, dok su sa sintetskim uljima osnovni problemi vezani za delo-vanje na ljudsku kožu. Međutim, ulja koja sadrže različite hemijske supstance (aditi-ve) mogu biti uzročnik mnogih oboljenja.
Sl. 7 - Temperature stišnjavanja za neke karakteristične vrste ulja
Vrednosti sa kojima se upoređuju rezultati ispitivanja sklonosti stvaranja i stabilnosti pene
Sklonost stvaranja pene Stabilnost pene
Zapremina 1cm3, nakon 5 min produvavanja Zapremina 1cm3, nakon 10 min stajanja
297,15 K (24°S) 2 cm3 0 cm3
366,65 K (93,5°S) 150 cm3 0 cm3
297,15 K (24°S) nakon 366,65 K (93,5°S) 0 cm3 0 cm3
Rezultati ispitivanja promene karakteristika motornih ulja tokom eksploatacije
U okviru ovog del a rada prikazani su rezultati dela eksperimentalnih ispiti-vanja motornih ulja u Laboratoriji za po-gonska sredstva. Ispitivanje je izvršeno na vozilu u koje je ugrađen motor Mercedes-Benz EURO 2 OM 906 hLA. To je dizel motor savremene konstrukcije, koji ispunjava EURO 2 norme vezane za emi-siju izduvnih gasova. Uzorkovanje i ispitivanje motornog ulja je vršeno u toku pređenih 17 200 kilometara.
Na slici 9 prikazana je promena vi-skoznosti u toku ispitivanja. Vidljiv je pad viskoznosti tokom pređenih prvih 5000 km, a nakon ovog perioda visko-znost ostaje približno konstantna do kraja intervala izmene uljnog punjenja.
68
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
15,0
10
13,0 ----------------1---1 ------1---—1
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Pređeni put, km
Sl. 9 - Promena viskoznosti motornog ulja tokom eksploatacije
Na slici 10 prikazana je promena to-talnog baznog broja (TBN). Totalni bazni broj predstavlja meru alkalnosti motornog ulja, tj. sposobnosti detergentnih ulja za neutralizacijom kiselih materija i zaštita motora pre i posle eksploatacije. Izražava se u količini miligrama kalijum-hidroksi-da potrebnih za neutralizaciju prisutnih slobodnih kiselina u jednom gramu ulja.
Do pređenih 15 000 km vrednost TBN-a nije prekoračila dozvoljene grani-ce. Daljnjim korišćenjem motornog ulja pad vrednosti TBN-a bio je 57,85%, što je iznad dozvoljene granice od 50%. Posle pređenih 17 000 km ulje je zamenj e-no, isključivo usled pada vrednosti TBN--a. Pad vrednosti TBN-a je, najverovatni-je, posledica lošeg kvaliteta goriva (visok sadržaj sumpora) i brže degradacije ulja nakon pređenih 15 000 km, a može biti uzrokovan i nepotpunim sagorevanjem.
Na slici 11 prikazane su promene gu-stine motornog ulja tokom eksploatacije. Promena gustine je vrlo slabo izražena tokom celog perioda eksploatacije. Inače, porast gustine mineralnih ulja je u funkciji povećanja molekulske mase, zavisno od preovlađujućeg sadržaja određene vrste ugljovodonika. Na intenzivniji porast gustine utiče prisustvo sumpornih spojeva.
8
2----------------------------------------------------
0 I-------1--------1--------1-------1--------1--------
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Pređeni put, km
Sl. 10 - Promena TBN-a motornog ulja tokom eksploatacije
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Pređeni put, km
Sl. 11 - Promena gustine motornog ulja tokom eksploatacije
Sadržaj nerastvorenih materija u ulju je zanemarljiv u odnosu na dozvoljene vrednosti odstupanja (maksimalno ne-rastvorno u pentanu 0,29%, a dozvoljeno je do 3,5%; maksimalno nerastvorno u benzenu 0,35%, dozvoljeno je do 2,5%). Promene vrednosti nerastvornih materija u pentanu i benzenu grafički su prikazane na slikama 12 i 13.
Određivanje sadržaja gvožđa (slika 14) ukazuje na to da se habanje u tribo-mehaničkim sklopovima motora nalazi u okviru dozvoljenih granica, što pokazuje sadržaj gvožđa u ulju.
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
69
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Pređeni put, km
Sl. 12 - Promena vrednosti nerastvorenih materija u pentanu tokom eksploatacije ulja
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Pređeni put, km
Sl. 13 - Promena vrednosti nerastvorenih materija u benzenu tokom eksploatacije ulja
U uzorcima nije bilo pojave vode. Voda je nepoželjni kontaminat u ulju, koja zbog prenosa kiseonika iz vazduha ubrzava starenje ulja. Veće količine me-njaju boju ulja u boju bele kafe do bele boje, a za više desetina procenata vode nastaje emulzija vode i ulja koja prelazi u pihtijastu masu.
Tačka paljenja je podatak koji poka-zuje pri kojoj temperaturi dolazi do paljenja otvorenim plamenom pare koja se stvara zagrevanjem ulja i bitna je u po-gledu sigurnosti u toku eksploatacije mo-tora SUS. Najveći pad vrednosti tačke paljenja je 14 K, što je mnogo ispod do-zvoljenih 20%, a ukazuje na to da nije
došlo do značajnijeg prodora goriva u si-stem za podmazivanje (sistem za napaja-nje gorivom je ispravan i motor je u do-sta dobrom stanju).
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Pređeni put, km
Sl. 14 - Promena sadržaja gvožđa u motornom ulju tokom eksploatacije
Tribološke karakteristike
Tribomehanički sistem definisan je kontaktom dva elementa, dok je treći ele-menat mazivo. Proces se dešava u nekoj sredini. U okviru ovih ispitivanja poseb-no su interesantni uslovi kontakta eleme-nata kod sklopova motora ili transmisije vozila. Da bi se realno posmatrali uslovi i realizovala tribološka istraživanja mo-raj u se imati u vidu sledeći elementi u kojima funkcioniše tribomehanički si-stem: vrsta kretanja (klizanje, kotrljanje i dr.), brzina relativnog kretanja, vrsta kontakta (u tački, po liniji, po površini i dr.), normalno opterećenje, temperatura sredine i vreme ostvarivanja kontakta, hrapavost i sastav površinskog sloja.
Tribološke karakteristike kojima se opisuju elementi u kontaktu su: sila tre-nja, koeficijent trenja, buka, vibracije, porast temperature, intenzitet habanja i debljina sloja maziva, učešće produkata habanja u mazivu, itd.
70
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
Sl. 15 - Blok-šema mernog sistema
Na slici 15 prikazana je blok-šema najčešće korišćenog mernog lanca za is-pitivanje triboloških karakteristika mazi-va, realizovan na Mašinskom fakultetu u Kragujevcu.
Na slici 16 prikazan je najčešće ko-rišćeni merni lanac za ispitivanje tribo-loških karakteristika maziva, realizovan na Mašinskom fakultetu u Kragujevcu.
Na slici 17 prikazan je razmatrani tribomehanički sistem sa ulaznim i izla-znim parametrima.
Razvojem teorijskih postavki proce-sa habanja materijala razvijale su se i eksperimentalne metode za ispitivanje triboloških karakteristika. Ova ispitivanja spadaju u grupu laboratorijskih ispitivanja koja se obavljaju na specijalno kon-struisanim uređajima tribometrima.
Ova ispitivanja najčešće se vrše zbog sledećih razloga:
- određivanje zavisnosti između ot-pornosti na habanje i fizičko-hemijskih i mehaničkih svojstava materijala u kon-taktu sa ciljem proizvodnje materijala (elemenata u kontaktu ili maziva) sa una-pred zadatim tribološkim svojstvima,
- utvrđivanje zakonitosti habanja materijala u funkciji radnih parametara (opterećenja, brzine klizanja), kao i radnih uslova (temperature, topografije i dr.),
- izbor optimalnih konstruktivnih i mazivih materijala i određivanje njihove međuzavisnosti.
Cilj ispitivanja u novije vreme je us-postavljanje korelacija rezultata ispitivanja fizičko-hemijskih karakteristika sa tribološkim karakteristikama za konkret-na sredstva u eksploataciji.
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
71
Sl. 16 - Merni lanac triboloških ispitivanja
TRIBOMETAR
TPD-93
Ulazni parametri Izlazni parametri
1 Fn Sila trenia ^
Normalna sila ^ p. Koeficiient trenia
Brzina klizania ^ 1 ► TemDeratura ulia r
Vreme kontakta y DiskY Ад Тетю, elemen. u kontaktu ^
Vrsta maziva ^ Г о* .. 1 ^ Produkti habanja >
v / Parametri hahania ^
/ ToDoerafm Dovršina ^
Mazivo
Sl. 17 - Tribomehanički sistem sa ulaznim i izlaznim parametrima
Realizovana ispitivanja, pri čemu je vršeno uzorkovanje ulja iz menjača vozi-la Vojske: TAM 2001, TAM T110 i TAM T130 koja su bila u eksploataciji, i odgovarajuća tribološka merenja na tri-bometru TPD-93, potvrdila su moguć-nost identifikacije promena karakteristika elemenata menjača kao složenog tribo-mehaničkog sistema.
Na osnovu realizovanih ispitivanja dobijeni su odgovarajući histogrami pro-mene koeficijenta trenja mereni nakon određenog vremena ostvarivanja kontak-ta na tribometru u zavisnosti od uzorka ulja, odnosno pređenog puta vozila, PQ indeksa i širine pojasa habanja PINa.
Na slikama 18, 19 i 20 prikazan je samo deo rezultata ispitivanja nekih ulja
72
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
za podmazivanje menjača vozila. Pri ovim ispitivanjima korišćeno je ulje iz realnih sistema, odnosno iz motornih vozila koja su aktivno bila u upotrebi i pre-lazila određeni broj kilometara puta do uzimanja uzorka ulja.
Pređeni put (km)
Sl. 18 - Koeficijent trenja meren nakon 180 min u zavisnosti od pređenog puta vozila
1.5
1.2
0.9
0.6
0.3
0
Pređeni put (km)
Sl. 19 - Zavisnost širine traga habanja b pina od pređenog puta vozila
Pređeniput (km)
Sl. 20 - Zavisnost PQ indeksa odpređenog puta vozila
Zaključak
Razvijenom metodologijom ispiti-vanja, uz korišćenje opisane opreme, pokazano je da se ispitivanja u labora-torijskim uslovima mogu koristiti za identifikaciju karakteristika i stanja elemenata tribomehaničkih sistema. Ovakav pristup izučavanju triboloških procesa daje znatne prednosti u odno-su na ispitivanja u realnim uslovima. Međutim, može se primeniti u uslovima kada uzorkovanje ne remeti funk-cionisanje realnog sistema. U ovom slučaju, to je uzorkovanje ulja za podmazivanje. Pomoću primenjenog me-toda ispitivanja konstatovano je da do-lazi do promena fizičko-hemijskih i triboloških karakteristika ulja za podmazivanje u motoru i menjaču stepena prenosa vozila. Ove promene su u di-rektnoj zavisnosti od stanja svih ele-menata tribomehaničkog sistema, od-nosno u zavisnosti od njihovih funkci-onalnih karakteristika.
Literatura:
[1] Ivković, B., Rac, A.: Tribologija, Jugoslovensko društvo za tribologiju, Kragujevac, 1995.
[2] Rac, A.: Osnovi tribologije, Mašinski fakultet, Beograd.
[3] Pešić, Z., Nedić, B.: Razvoj modela za identifikaciju promena triboloških karakteristika ulja za podmazivanje menjača vozila, YUMO '98, Mašinski fakultet, Kragujevac, 1998.
[4] Pešić, Z.: Identifikacija triboloških procesa u menjaču vozila sa aspekta optimalnog održavanja, doktorska disertaci-ja u rukopisu, Mašinski fakultet, Kragujevac, 1998.
[5] Pešić, Z., Perić, S., Krsmanović, M.: Promena fizičko he-mijskih karakteristika motornog ulja tokom eksploatacija sa aspekta dijagnostike stanja, Yutrib 05. Kragujevac 2005.
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
73
Sl. 1 - Motorno vozilo i menjač kao skup složenih tribomehaničkih sistema
Д =
- Sila trenja
- Koeficijent trenja
- Habanje elemenata (pina I
- Temperatura pina I ulja
- Topografija povr{ina
- PQ indeks ... 1
diska)
Sl. 2 - Model ispitivanja karakteristika ulja u toku eksploatacije
74
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
Sl. 3 - Promena viskoznosti u zavisnosti od vrste ulja
Sl. 4 - Promena indeksa viskoznosti u zavisnosti od vrste ulja
SAE
Sl. 5 - Gustina ulja na 288,15 K za različite vrste ulja
SAE
Sl. 6 - Temperature paljenja za neke vrste ulja
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
75
265 •
SAE
Sl. 7 - Temperature stišnjavanja za neke karakteristične vrste ulja
Sl. 8 - Prikaz baznosti u jednoj vrsti ulja različitog kvaliteta
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Predjeni put, km
Sl. 9 - Promena viskoznosti motornog ulja tokom eksploatacije
76
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
10
2
0 I---------1----------1----------1----------1---------1----------1
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Predjeni put, km
Sl. 10 - Promena TBN-a motor-nog ulja tokom eksploatacije
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Predjeni put, km
Sl. 11 - Promena gustine motornog ulja tokom eksploatacije
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Predjeni put, km
Sl. 12 - Promena vrednosti nerastvorenih materija u pentanu tokom eksploatacije ulja
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
77
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Predjeni put, km
Sl. 13 - Promena vrednosti nerastvorenih materija u benzenu tokom eksploatacije ulja
0 3000 6000 9000 12000 15000 18000
Predjeni put, km
Sl. 14 - Promena sadržaja gvožđa u motornom ulju tokom eksploatacije
78
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
Sl. 15 - Blok-šema mernog sistema
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
79
Sl. 16 - Merni lanac tribološkik ispitivanja
TRIBOMETAR
TPD-93
Ulazni parametri Izlazni parametri
■ Fa/ Sila trenia ^
Normalna sila ^ pin^Tl r. Koeficijent treni a ^
Brzina klizania ^ TemDeraturaulia w.
Vreme kontakta ^ №kY _ Л TemD. elemen. u kontaktu ^ " 1 “
I O4 Produkti habania ^
TI sld Ша/JV Л ^
W Parametri habania ^
/ ToDosrafiia Dovršina ^
Mazivo
Sl. 17 - Tribomekanički sistem sa ulaznim i izlaznim parametrima
Pređeni put (km)
Sl. 18 - Koeficijent trenja meren nakon 180 min u zavisnosti odpređenogputa vozila
Pređeni put (km)
Sl. 19 - Zavisnost širine traga kabanja b pina od pređenog puta vozila
80
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
Pređeni put (km)
Sl. 20 - Zavisnost PQ indeksa odpređenog puta vozila
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 1/2008.
81
