CC BY
4INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© D.B.Shukurova1^ S.Z.Djurayeva2^_
12Samarqand Davlat tibbiyot Universiteti,Samarqand. O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: farmakologiya, dori vositalari va ularning biologik tizimlarga ta'siri haqidagi fan texnologiya va tadqiqot metodologiyasi yutuqlari asosida tez rivojlanayotgan sohadir.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi farmakologiyani o'rganishda qo'llaniladigan zamonaviy usullarni o'rganish va baholash, ularning farmakologik tamoyillarni tushunish va qo'llash samaradorligini oshirishga urg'u berishdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: ushbu tadqiqot amaliy tadqiqotlar va ekspert suhbatlari bilan to'ldirilgan keng qamrovli adabiyotlarni ko'rib chiqishdan foydalanadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: muhokamalar shuni ko'rsatadiki, yuqori samarali skrining, hisoblash farmakologiyasi va shaxsiylashtirilgan tibbiyot kabi zamonaviy usullar farmakologiyani o'rganishni o'zgartiradi. Yuqori o'tkazuvchanlik skriningi ko'p miqdordagi birikmalarni tezkor sinovdan o'tkazish imkonini beradi, bu esa dori-darmonlarni topishni sezilarli darajada tezlashtiradi.
XULOSA: Farmakologiyani o'rganishning zamonaviy usullari bu sohada inqilob qilmoqda, dori-darmonlarni kashf qilish va shaxsiy davolanish uchun yangi imkoniyatlarni taklif qilmoqda.
Kalit so'zlar: Farmakopeya, farmakologiya, Moodle tizimi, oliy tibbiy ma'lumot, baholash usullari.
СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ ИЗУЧЕНИЯ НАУКИ ФАРМАКОЛОГИИ
© Шукурова Д.Б1И Джураева С.З.2И
1'2Самаркандский государственный медицинский университет, Самарканд, Узбекистан
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: фармакология, наука о лекарственных препаратах и их влиянии на биологические системы, представляет собой быстро развивающуюся область, основанную на достижениях в области технологий и методологии исследований.
Iqtibos uchun: Shukurova D.B. Djurayeva S.Z. Farmakologiya fanini o'rganishning zamonaviy usullari. // Inter education & global study. 2024. №5(1). B. 249-254.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ЦЕЛЬ: целью данного исследования является изучение и оценка современных методов, используемых при изучении фармакологии, с упором на повышение эффективности их понимания и применения фармакологических принципов.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в данном исследовании используется всесторонний обзор литературы, дополненный тематическими исследованиями и экспертными интервью.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: Обсуждение показывает, что современные методы, такие как высокопроизводительный скрининг, компьютерная фармакология и персонализированная медицина, меняют изучение фармакологии. Высокопроизводительный скрининг позволяет быстро тестировать большое количество соединений, что значительно ускоряет поиск лекарств.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: Современные методы изучения фармакологии совершают революцию в этой области, предлагая новые возможности для открытия новых лекарств и персонализированного лечения.
Ключевые слова: Фармакопея, фармакология, система Moodle, высшее медицинское образование, методы оценки.
MODERN METHODS OF STUDYING THE SCIENCE OF PHARMACOLOGY_
© Dilorom B.Shukurova1BSohiba Z.Djurayeva2^_
12Samarkand State Medical University, Samarkand,Uzbekistan
Annotation
INTRODUCTION: pharmacology, the science of drugs and their effects on biological systems, is a rapidly developing field based on advances in technology and research methodology.
AIM: The purpose of this study is to explore and evaluate modern methods used in the study of pharmacology, with emphasis on improving the effectiveness of their understanding and application of pharmacological principles.
MATERIALS AND METHODS: this study uses a comprehensive literature review supplemented by case studies and expert interviews.
DISCUSSION AND RESULTS: The discussion shows that modern techniques such as high-throughput screening, computational pharmacology, and personalized medicine are changing the study of pharmacology. High-throughput screening allows rapid testing of large numbers of compounds, which significantly speeds up drug discovery.
CONCLUSIONS: Modern methods of studying pharmacology are revolutionizing the field, offering new opportunities for drug discovery and personalized treatment.
Для цитаты: Шукурова Д.Б. Джураева С.З. Современные методы изучения науки фармакологии. // Inter education & global study. 2024. №5(1). B. 249-254.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Key words: Pharmacopoeia, pharmacology, Moodle system, higher medical education, assessment methods.
degan ma'noni bildiradi. Hozirgi paytda mamlakatimiz o'z mustaqilligiga erishgandan so'ng, Sog'liqni saqlash vazirligi huzuridagi farmakopeya qo'mitasi tomonidan O'zbekiston Respublikasi Davlat Farmakopeyasini yaratish ustida jadal ishlar olib borilmoqda. Farmakologiya-bu asosiy fan bo'lib, "tibbiyot" mutaxassisligi bo'yicha oliy ta'lim mutaxassislarining kasbiy tayyorgarligini anglatadi, bu eng muhim fanlardan biri bo'lib, uning rolini ortiqcha baholash qiyin, chunki bu erda asosiy xususiyatlar, ta'sir mexanizmlari, terapevtik samaradorlik, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan nojo'ya ta'sirlar va dorilarning asosiy guruhlaridan foydalanish to'g'risida bilim asoslari qo'yiladi [1]. Malakali shifokorni tayyorlash farmakologiyani chuqur va shu bilan birga aniq o'rganmasdan mumkin emas. JSSt ma'lumotlariga ko'ra, dorilar barcha tibbiy yordamning 80-85 foizini tashkil qiladi [2]. Shuning uchun shifokor, ixtisoslashuvidan qat'i nazar, samarali va xavfsiz farmakoterapiyani ta'minlash uchun asosiy dorilar va ularning farmakologik xususiyatlarini bilishi kerak. "Farmakologiya" fanini o'rganish har bir abituriyentning dori vositalari to'g'risida umuman bilimga ega bo'lishini va keyinchalik olingan bilimlarni amaliy tibbiyotning boshqa fanlarini o'rganishda va, albatta, undan foydalanish imkoniyatini o'z ichiga oladi.keyingi amaliyot [3, 4]. Muhim jihat shundaki, fiziologiya, patologik fiziologiya, anatomiya, klinik anatomiya, biokimyo, gistologiya va boshqalar kabi tegishli fanlar bo'yicha oldindan sifatli tayyorgarliksiz farmakologiyani muvaffaqiyatli o'rganish mumkin emas [5]. Patologik jarayonlarning normal ko'rsatkichlari va rivojlanish mexanizmlarini faqat har tomonlama tushunish bemorning ahvolini qanday maqsadda va qanday dori-darmon bilan davolashni yaxshilashi mumkinligini tushunishga imkon beradi. Shuningdek, "Krok 1" keng qamrovli test imtihonini topshirishni unutmaslik kerak, bu erda farmakologiya bo'yicha vazifalar asosiy fan sifatida katta hajmda kiritilgan.
Muhim masalalardan biri talabalarning bilimlarini to'g'ri va ob'ektiv nazorat qilishdir. Farmakologiya kursi ikkita yakuniy birlik testini, amaliy ko'nikmalarni va kompyuterni sinovdan o'tkazishni ta'minlaydi. Shubhasiz, muhim tarkibiy qismlar bir-birini to'ldiradigan va biz batafsil ko'rib chiqmoqchi bo'lgan uchta nazorat turidir. Yakuniy modulli nazorat og'zaki suhbat yoki munozara shaklida individual mavzular bo'yicha nazariy savollarni o'z ichiga oladi. Talabalarning ushbu savollarga javoblari o'qituvchiga talabaning ma'lum bir dorilar guruhining xususiyatlariga qay darajada va qay darajada yo'naltirilganligini tushunishga yordam beradi. Ushbu turdagi nazorat asosiy hisoblanadi, chunki bunga parallel ravishda u vaziyatli vazifalar bilan qo'llab-quvvatlanadi, bunda talaba to'g'ri preparatni tanlashi va foydalanish va doza uchun maqbul dozalash shaklini ko'rsatgan
For citation: Dilorom B.Shukurova,Sohiba Z.Djurayeva (2024) 'Modern methods of studying the science of pharmacology', Inter education & global study, (5(1)), pp. 249254. (In Uzbek).
Farmakologiya lotincha so'z bulib, pharmacon - dori, logos - fan, dorishunoslik fani
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
holda retsept yozishi kerak. Shuningdek, ushbu nazorat turi talaba farmakologiyani o'rganish jarayonida, ta'lim va kasbiy dasturga muvofiq, ya'ni bilishi kerak bo'lgan asosiy o'quv natijalarini ko'rsatadi:
zamonaviy tasniflarga muvofiq dori vositalarining guruhga mansubligi; an'anaviy va yangi dori vositalarining farmakologik tavsifi, ta'sir mexanizmini farmakodinamika, farmakodinamika va giyohvand moddalarni iste'mol qilishga qarshi ko'rsatmalar bilan mantiqiy bog'laydi;
preparatning farmakokinetikasining xususiyatlariga qarab, preparatni qo'llash chastotasini, uning kunlik, kurs dozasini aniqlang;
dori-darmonlarni qo'llash uchun ko'rsatmalar va kontrendikatsiyalar; dori-darmonlarni qabul qilish yo'llariga va boshqalarga muvofiq etarli dozalash shaklini asoslash. [6].
Keyingi qadam amaliy ko'nikmalarni nazorat qilishdir, bu Krok 1 keng qamrovli test imtihoniga kiritilgan dorilar ro'yxati. Ro'yxat sinov markazi tomonidan tasdiqlangan va oxirgi modulli nazoratga majburiy kirish hisoblanadi. Tibbiyot universitetida o'quv dasturiga kiritilgan dorilar nomlari ro'yxatining doimiy yangilanishi va yangilanishi farmatsevtika bozorida paydo bo'layotgan yangi dorilar soni yil sayin ortib borayotgani va yangi yoki mavjud dori-darmonlarni ishlab chiqish, samaradorligi va xavfsizligi bo'yicha tadqiqotlar global bibliografik ma'lumotlar bazalarini to'ldirmoqda. Bundan tashqari, dorilarning farmakologik ta'sirini tushuntirish uchun juda muhim bo'lgan dori ta'sirining nozik mexanizmlari haqida tushuncha ortib bormoqda. Muayyan preparatni tavsiflashda talabalar nafaqat farmakologik guruhni, ta'sir mexanizmini, foydalanish ko'rsatkichlarini va yon ta'sirini ko'rsatibgina qolmay, foydalanish xususiyatlariga, qo'shma kasalliklar bilan bog'liq kontrendikatsiyalarga va oziq-ovqat yoki boshqa dorilar bilan o'zaro ta'sirga alohida e'tibor berishlari kerak. ko'pincha nafaqat farmakokinetik parametrlar, balki preparatning farmakologik samaradorligi, iloji bo'lsa, ushbu dori bilan dozani oshirib yuborish yoki zaharlanish va yordam choralari ham o'zgarib turadigan dorilar. O'tkir intoksikatsiya uchun ishlatiladigan farmakotoksikologiya va o'ziga xos antidotlarni o'rganish bir xil darajada muhimdir. Dori-darmonlar ro'yxati shunday tuzilganki, u barcha farmakologik guruhlarning vakillarini o'z ichiga oladi, ular ham Krok 1 keng qamrovli test imtihonlari ro'yxatiga kiritilgan. Muhim jihat shundaki, amaliy ko'nikmalarni to'liq nazorat qilish yakuniy nazoratdan oldin amalga oshiriladi, bu o'qituvchiga talabaning umumiy bilim darajasini yanada ob'ektiv tushunishga imkon beradi. Yakuniy modulli nazoratning keyingi bosqichi kompyuter sinov nazorati bo'lib, u erda dori-darmonlarni vaziyatli vazifalar shaklida farmakoterapevtik ishlatishga ustuvor ahamiyat beriladi. Ushbu muammolarni mustaqil ravishda yoki o'qituvchi bilan birgalikda amaliy mashg'ulotlarda oldindan hal qilish nafaqat materialni yodlash jarayonini osonlashtiradi, balki olingan bilimlarni klinik sharoitda qo'llashning aniq nuqtalarini ham ko'rsatadi [7]. Albatta, ushbu amaliyot o'qituvchining ongli va vijdonan harakatlarini talab qiladi, bu uning yuqori kasbiy va pedagogik kompetentsiyasining natijasi bo'lishi mumkin. Albatta, hech qanday sinov yoki vaziyatli vazifa yotoqxonadagi klinik vaziyatni o'rnini bosa olmaydi, ammo har xil savollar ushbu
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
vaziyatda maqbul dori-darmonlarni tanlashga imkon beradi [8]. Talabalarning katta xatosi-bu faqat "kalit so'zlarni" o'rganish orqali testlarni tayyorlash, bu ularning fikrlash, tushunish va klinik masalalarni tahlil qilish jarayonini sezilarli darajada tekislaydi. Amaliy mashg'ulotlarda talabalar dorilarning farmakologik xususiyatlarini o'rganishga e'tibor qaratishlari kerak va shundan keyingina test topshiriqlariga tayyorgarlik ko'rishlari kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, sinovning muhim nuqtasi-bu vaqt, chunki biz Krok 1 keng qamrovli test imtihonini eslaymiz, bu erda har bir savol uchun har doim vaqt chegarasi mavjud va agar biz keyingi mashg'ulotlar va klinik vaziyatlarni hisobga olsak, ular doimo tezkor reaktsiya va tanqidiy fikrlashni talab qiladi.
Albatta, talabalar o'z-o'zini o'rganish uchun foydalanishi mumkin bo'lgan asosiy onlayn vosita "Moodle"masofaviy ta'lim serveri edi. Ushbu vositaning ijobiy xususiyatlari o'quv rejimida test topshiriqlari bankini shakllantirish qobiliyatidir, bu o'quvchilarga bilim darajasini aniqlashga imkon beradi va nazorat rejimida test o'tkazish o'qituvchiga baholash jarayonida harakat qilish imkonini beradi, bu shubhasiz o'rganishni oshiradi.
Moodle, Classtime, Kahoot form kabi boshqa mashhur onlayn vositalar yordamida o'quv jarayonini diversifikatsiya qilish, baholashning ob'ektivligini oshirish va o'quvchilarning o'rganish motivatsiyasini oshirishga erishildi. Ushbu interaktiv usullar nafaqat matn rejimida, balki tasviriy materiallar bilan birgalikda turli darajadagi murakkablikdagi test topshiriqlarini yaratishga imkon berdi. Kahoot-ning afzalliklari-bu matnli ma'lumotlardan foydalanish, shuningdek savollarni shakllantirishda fotosuratlar, rasmlar va videolarni kiritish qobiliyati. Bundan tashqari, o'qituvchi taymerni o'rnatish orqali topshiriq tezligi va tezligini aniqlay oladi. Universitetimizda muvaffaqiyatli qo'llaniladigan yana bir muqobil — bu https://www.sammu.uz/ru sayti shakllari bo'lib, ular uchun talabalar uchun Internet va mobil aloqa etarli.https://www.sammu.uz/ru sayti bizga keng ko'lamli foydalanish imkonini beradi va vazifalarni tayyorlashni osonlashtiradi. Yaratilgan testlarni elektron pochta yoki boshqa mobil messenjerlar orqali baham ko'rish mumkin va sessiyalarni tahrirlash uchun ruxsat berish orqali hamkasblar bilan bo'lishish mumkin. Avtomatik baholash javoblar yoki individual ishtirokchilar statistikasini to'plash imkonini beradi. Yana bir samarali onlayn vosita - bu classtime platformasi bo'lib, u o'quv jarayoniga yangi imkoniyatlarni olib kirish, ta'lim muhitini boyitish, to'ldirish, kengaytirish imkonini beradi. Classtime-ning asosiy afzalliklari quyidagilardan iborat: interfeysning ixchamligi va soddaligi; test sozlamalari: savollarni aralashtirish, vaqt chegarasi, topshiriq ballari soni, urinishlar soni; vazifa turlarining keng tanlovi, media fayllarni yuklab olish imkoniyati; natijalarni bulutli xizmatda saqlash, bu erda o'qituvchi o'z natijalariga, eng muhimi, alohida guruhlarning natijalariga doimiy kirish huquqiga ega; ta'lim jarayonining turli bosqichlarida xizmatdan foydalanish: o'qitish, diagnostika va nazorat qilish. Bizning fikrimizcha, o'quv jarayoniga turli xil onlayn vositalarni kiritish nafaqat talabalarni rag'batlantiradi, balki ularning tanqidiy tafakkurini rivojlantirishga yordam beradi va o'qituvchi uchun intizomni baholashning ob'ektivligini oshiradi.
Albatta, o'rganish jarayonida eng yaxshi boshqaruv usullaridan birini taqqoslash yoki ajratib ko'rsatish mumkin emas, chunki ular turli maqsadlarga ega va bir-birini
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
to'ldiradi. Va faqat kompleks baholash farmakologiya kursining asosiy muammolarini hal qila oladi, ya'ni talabalarga dori vositalarining guruhga mansubligini, ularning farmakokinetikasini, farmakodinamikasini, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan nojo'ya ta'sirlarning namoyon bo'lishini, dozani oshirib yuborish alomatlarini va ularni bartaraf etish choralarini aniqlash bo'yicha sifatli nazariy bilimlarni beradi. salbiy reaktsiyalarning oldini olish va yo'q qilish, boshqa dori-darmonlarni tayinlash va o'zaro ta'sir qilishning asosiy ko'rsatkichlari va turli xil dozalash shakllarida dori-darmonlarni retseptlash yoki tuzatish bo'yicha amaliy ko'nikmalarni egallash.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Voloshchuk N. I., Pashynska O. S., Beliaiev
E. V. Aktualni pytannia vykladannia farmakolohii na medychnomu ta stomatolohichnomu fakultetakh: problemy ta perspektyvy. Medychna osvita. 2012; 3:23- 26.
2. Deviatkina TO., Kolot EH., Chechotina SIu., ta in. Formuvannia profesiinoi kompetentnosti studentiv stomatolohiv pry vyvchenni farmakolohii. Aktualni problemy suchasnoi vyshchoi medychnoi osvity v Ukraini. 2015:60-61
3. Voloshchuk N1., Denysiuk OM., Pashynska O.S., Marynych LI. Simulation training as a methodo- logical approach to training students in pharmacology studying. Медична сшта. 2020; 3:74-78.
4. Badyal DK. Evolution of pharmacology edu- cation in India: Past and future. Indian J Pharmacol. 2018;50(4):159-168. doi: 10.4103/ijp.IJP_239_18.
5. Aronson JK. A manifesto for clinical pharma- cology from principles to practice. Br J Clin Pharmacol. 2010;70(1):3-13. doi:10.1111/j.1365-2125.2010.03699.x
6. Khurshid F, Noushad B Whitehead D. Health Professions Education. 2020; 6(2):256-263.
7. F.I. Achike.Teaching pharmacology in an in- novative medical curriculum: challenges of integration, technology, and future training. J Clin Pharmacol, 2010; 50(1):6-16, 10.1177/0091270009343697
8. Hussein N. Rubaiy Strategies to Inspire Stu- dents' Engagement in Pharmacology Courses. Phar- macy 2021; 9, 70. https://doi.org/10.3390/phar- macy9020070.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Shukurova Dilorom Baxodirovna, o'qituvchi, Djurayeva Sohiba Zayniddin qizi.o'qituvchi [Шукурова Дилором Баходировна, преподаватель Джураева Сохиба Зайниддин кизи,преподаватель] [Dilorom B.Shukurova, senior teacher, Sohiba Z.Djuraeva, senior teacher]; manzil: Samarqand shahri, ko'ch. Amira Temura, 18 uy [адрео: г. Самарканд, ул. Амира Темура, 18], [Samarkand city, st. Amira Temura, 18];
