ЭШИТИШДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОЛАЛАР ЭШИТИШНИ ТИКЛАШДАГИ ИННАВАЦИОН СИСТЕМА Текст научной статьи по специальности «Медицинские технологии»

ЭШИТИШДА НУЦСОНИ БУЛГАН БОЛАЛАР ЭШИТИШНИ ТИКЛАШДАГИ

ИННАВАЦИОН СИСТЕМА М.Р.Пулатхужаева

Низомий номидаги ТДПУ доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.10679649

Калит сузлар: Кохлеар инплант, аудиограмма, децибелл, герц, товуш тулцинлари, интеграция, коррекция, реабилитация, сенсоневрал, акустика,электр импульс, аудиолог,сурдолог.

Ключивые слова: Кохлеарный имплант, аудиограмма, децибелл, герц, звуковые волны, интеграция, коррекция, реабилитация, нейросенсорная, акустика, электрический импульс, отоларинголог, сурдолог.

Keywords: Cochlear Implant, Audiogram, Destibel, Gertz, Correction, Rehabilitation, Acoustic, Impules, integration, surgical intervention, surdology, Neurosenoric hearing impairment

Х,озирги вактда кохлеар имплантацияни эшитишда нуксони булган шахсларни, айникса, эшитиш кобилияти огир булган болаларни реабилитация килиш ва уларни эшитиш мухитига интеграциялашнинг истикболли йуналишларидан бири деб хисоблаш мумкин.

Кохлеар имплантация бу цандай жараён? -бу беморнинг ички кулогига электродлар тизими жойлаштириладиган жаррохлик муолажаси булиб, эшитиш нервининг колган толаларини электр стимуляцияси оркали товуш маълумотларини идрок этилишини таъминлайди. КИ асосан эшитиш воситасининг бир тури булиб, аммо акустик сигналларни кучайтирувчи анъанавий эшитиш аппаратидан фаркли уларок, кохлеар имплант уларни эшитиш нервини кузгатадиган электр импулсларига айлантиради. Эшитиш нервининг толалари узок вакт давомида сакланиб колган вактда, кохлеар имплантни куллаш сенсоневрал кулоги огирликда купинча товуш кабул килувчи рецепторлар (тукли хужайралар) таъсирланишига асосланади. Зарарланган тукли хужайралар акустик сигналнинг эшитиш сезгиларининг вужудга келиши учун зарур булган электр импулсларига айланишини таъминлай олмайди. Бу функцияни аслида сунъий ички кулок булган, кохлеар имплант бажаради.Мамлакатимизда бу каби амалиётлар хозирги кунда узининг ижобий натижалари самарали бериб келмокда. Купчилик ота-оналарни амалиётдан кейинги жараёнларни кандай кечиши ва у кандай ва кимлар томонидан олиб борилади деган савол кизиктириши мумкин.

Кохлеар инплантатация операциясидан кейинга боскичларда - утказилган уч ёшгача бемор болаларда уч йил, уч ва ундан катта ёшдаги беморларда камида беш йил давомида Марказ томонидан кохлеар имплантация операциясидан кейинги реабилитация тадбирлари утказилиши зарур.

- Бемор, бемор болаларнинг ота-оналари ёки уларнинг урнини босувчи шахслар кохлеар имплантация операциясидан кейинги реабилитация тадбирлари хакида Комиссия куригидан утиш вактида хабардор килинишлари лозим.

- Беморларнинг кохлеар имплантация операциясидан кейинги реабилитация тадбирларида иштирок этишларини мониторинг килиш максадида беморда кохлеар имплантация операцияси утказилганлиги хакида икки хафта ичида Марказ томонидан беморнинг доимий яшаш жойидаги туман (шахар) тиббиёт бирлашмасига хабар берилади.

- Беморлар кохлеар имплантация операцияси утказилган кундан бошлаб турт хафта ичида нут; процессорини ишга тушириш учун Марказга келишлари лозим.

- Нут; процессори Марказнинг аудиолог мутахассислари томонидан ишга туширилади. Нут; процессорининг кафолати ва эхтиёт кисмлари бемор, бемор боланинг ота-оналари ёки уларнинг урнини босувчи шахсларга ёзма равишда топширилади хамда уларга нут; процессоридан фойдаланиш шартлари тушунтирилади.

- Нут; процессори Марказнинг аудиолог мутахассислари томонидан куйидаги муддатларда созлаб турилади:

биринчи созлаш — нут; процессори ишга туширилган пайтда, яъни кохлеар имплантация операцияси утказилган кундан бошлаб турт хафтадан кейин;

иккинчи созлаш — биринчи созлаш утказилган кундан ун саккиз — йигирма кундан кейин;

учинчи созлаш — иккинчи созлаш утказилган кундан турт хдфтадан кейин;

Кохлеар имплантация операцияси утказилган кундан уч йил утгач, нут; процессори Марказнинг аудиолог мутахассислари томонидан хар йили бир марта профилактик курикдан утказилади.

Коррекцион муассасада o'qiyotgan koxlear implantatsiyasi bo'lgan bolaning ota-onasi uchun maslahatlar-оila hayotini shunday tashkil etishga harakat qilingki, siz bolani har kuni uyga olib borishingiz mumkin, u erda u nutqni eshitish va gapirish uchun ko'proq imkoniyatga ega. Buning uchun maktabga yaqinroq harakat qilishingiz kerak bo'lishi mumkin.

Коррекцион муассасада bolaning kunning faqat bir qismini kiyishi xavfi yuqori -кохлеар имплантацияга zarar etkazish qo'rquvi tufayli o'qituvchilar yurish paytida, jismoniy tarbiya paytida boladan ki-ni olib tashlashadi. Agar bola maktab-internatda qolsa, ba'zi maktablarda key darsdan keyin olib tashlanadi. Natijada, bola nutqni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan bilan tingla кохлеар имплантация sh qobiliyatini rivojlantirmaydi. Shuning uchun, o'qituvchiga bola ki-ni doimiy ravishda kiyishi kerakligini tushuntiring, u haqiqatan ham ki-ni butun bedorlikda kiyganligini tekshiring. Farzandingizga кохлеар имплантацияш himoya qilishni o'rgating, har doim tom uxlamaganida kiying, ki uning qulog'i ekanligini biling.

У;итувчини бир оз фarzandingizga g'amxo'rlik qilishni o'rgating

(batareyalarni/batareyani o'zgartiring, quriting), o'qituvchiga qurilma bilan bog'liq ba'zi muammolar borligini va u yaxshi eshitmasligini ayting. ^хлеар имплантацияga qo'shimcha mahkamlagichlardan foydalaning (uzuk, shnur, bandana), shunda bola uni tashlamaydi, yo'qotmaydi yoki shikastlamaydi, ayniqsa yurish paytida yoki jismoniy tarbiya paytida.

O'qituvchiga bolangizning qurilmasidagi batareyalarni/batareyani qanday o'zgartirishni ko'rsating. Unga bolaning o'zi ularni qanday o'zgartirishni bilishini va zaxira batareyalar/batareyaga ega bo'lishini tushuntiring. Bolaning zaxira batareyalar va batareyalar to'plamiga ega ekanligiga ishonch hosil qiling. Agar bola bir hafta davomida maktab-internatda qolsa, uni batareya zaryadlovchi va quritish kamerasi bilan ta'minlang, bolani ulardan foydalanishga o'rgating. O'qituvchilarga buni qanday qilishni ko'rsating.

Талим муассасидан keyin bolaga kar va nutq terapevti/nutq terapevti bilan eshitish va nutqni rivojlantirish bo'yicha qo'shimcha mashg'ulotlarni tashkil qiling, chunki u maktabda olgan tuzatish mashg'ulotlari кохлеар имплантация bilan nutqni samarali rivojlantirish uchun etarli emas.

Кохлеар имплантация bilan bolangiz bilan ko'proq suhbatlashing. Farzandingiz bilan mustaqil ravishda kar va nutq terapevtining topshiriqlariga binoan eshitish va nutqni rivojlantirish bilan shug'ullaning.

Кохлеар имплантация bilan kar bolalar ko'pincha eshitish qobiliyati past bolalar uchun sinflarda o'qitiladi. Shu bilan birga, кохлеар имплантация bo'lgan bolaning so'z boyligi o'qituvchining nutqini tushunish va eshitish qobiliyati cheklangan bolalar uchun maktabda ham materialni o'zlashtirish uchun etarli emas. Shuning uchun, bolaga sinfdagi o'qituvchining nutqini tushunishga yordam berish, darsdagi materialni faol ravishda idrok etish, bir kun oldin o'qituvchidan darsliklarning qaysi paragraflari ertaga sinfda bo'lib o'tishi haqida ma'lumot oling. Ularni bolangiz bilan, ayniqsa mavzu bo'yicha yangi atamalar va so'zlarni ajratib oling, ularni quloq bilan tanib olishga o'rgating (oldindan o'rganish). Bu bolaga sinfda faolroq bo'lishga, ishonch va o'zini o'zi qadrlashga yordam beradi.

Bolani тyгаракларga olib boring-uning sevimli mashg'ulotlari va ko'nikmalari bolaning tengdoshlari orasida obro'sini oshiradi, masalan, rasm chizish, musiqa asboblarini chalish, futbol o'ynash... Yaxshi va ochiq xarakter, boshqalarga yordam berish qobiliyati sinfdoshlar bilan yaxshi munosabatlarni o'rnatishga yordam beradi.

Koxlear implantatsiyaga ega bo'lgan bolani umumta'lim maktabida o'qitishning afzalliklari shundaki, bolada nutqni doimiy ravishda eshitish va nutq bilan muloqot qilish, oddiy bolalar bilan muloqot qilish imkoniyati va zarurati mavjud, maktab uyning yonida joylashgan va ota-onalar uni har kuni uyiga olib ketishlari mumkin.

Koxlear implantatsiyaga ega bo'lgan bolaning umumta'lim maktabida o'qish muammolari shundaki, o'qituvchilar bunday bolalarni o'qitishga tayyor emaslar, sinfda bolalar ko'p va shovqinli, kar o'qituvchisi bilan nutqni rivojlantirish bo'yicha darslar tashkil etilmagan, sinfdoshlar bilan o'zaro munosabatlar muammolari paydo bo'lishi mumkin.

Agar bola qabul qilingan kundalik nutqni tushunsa va talaffuzi buzilgan bo'lsa ham, maktabga tayyor bo'lsa (o'qiy oladi, hisoblay oladi), unda umumta'lim maktabini tanlov varianti deb hisoblash mumkin. Shu bilan birga, cheklangan so'z boyligi, nutqni tahlil qilishning sekin tezligi va shovqinli sharoitda va masofada nutqni idrok etish muammolari bolaning dasturni o'zlashtirishiga to'sqinlik qilishini tushunish muhimdir. Bu shuni anglatadiki, ota-onalar surdopedagog, nutq terapevti bilan mashg'ulotlarni, maktab o'quv dasturi bo'yicha qo'shimcha mashg'ulotlarni tashkil qilishlari, bola bilan mustaqil ravishda shug'ullanishlari kerak.

Agar bola qabul qilingan kundalik nutqni tushunsa va talaffuzi buzilgan bo'lsa ham, maktabga tayyor bo'lsa (o'qiy oladi, hisoblay oladi), unda umumta'lim maktabini tanlov varianti deb hisoblash mumkin. Shu bilan birga, cheklangan so'z boyligi, nutqni tahlil qilishning sekin tezligi va shovqinli sharoitda va masofada nutqni idrok etish muammolari bolaning dasturni o'zlashtirishiga to'sqinlik qilishini tushunish muhimdir. Bu shuni anglatadiki, ota-onalar surdopedagog, nutq terapevti bilan mashg'ulotlarni, maktab o'quv dasturi bo'yicha qo'shimcha mashg'ulotlarni tashkil qilishlari, bola bilan mustaqil ravishda shug'ullanishlari kerak.

Nogiron bolalarni o'qitish tajribasiga ega bo'lgan maktabni tanlashga harakat qiling. Bu haqda ma'lumotni ta'lim qo'mitasidan olish mumkin. O'qituvchi bilan oldindan tanishib chiqing, bolangiz haqida gapiring va uni o'qituvchi bilan tanishtiring, o'qituvchiga bolaning nutqni tushunish, gapirish, o'qish, hisoblash qobiliyatini namoyish eting.

Bolalarni chinakam sevadigan va siz va boshqa mutaxassislar bilan hamkorlik qilishga tayyor bo'lgan o'qituvchini tanlashga harakat qiling.

Koxlear implantatsiyaga ega bolani tuzatish maktabida o'qitishning afzalliklari shundaki, o'qituvchilar eshitish qobiliyati cheklangan bolalarni o'qitishga tayyor umuman olganda, dastur bolalarning tili va nutqining past darajasiga ko'proq moslashtirilgan, sinfda bolalar kam, karlar o'qituvchisi bilan nutqni rivojlantirish bo'yicha darslar mavjud, sinfdoshlar bilan o'zaro aloqada muammolar kamroq.

Koxlear implantatsiyaga ega bo'lgan bolani tuzatish maktabida o'qitishning muammolari shundaki, bolada nutqni eshitish va og'zaki nutq bilan muloqot qilish imkoniyati cheklangan, bolalar bir-birlari bilan imo-ishoralar bilan aloqa qilishadi, eshitish va nutqni rivojlantirish bo'yicha eskirgan tuzatish usullari ko'pincha qo'llaniladi. Ko'pincha maktab uydan uzoqda joylashgan bo'lib, bola bir hafta davomida maktab-internatda qolishi kerak, u erda kunning faqat bir qismi kiyiladi. Bunday sharoitda nutq bola uchun asosiy aloqa vositasiga aylanmaydi.

Agar bola yaqinda implantatsiya qilingan bo'lsa, hatto kundalik nutqni ham yaxshi tushunmasa, faqat alohida so'zlarni aytmasa yoki gapirmasa, qo'shimcha rivojlanish buzilishlariga ega bo'lsa, unda bunday bolani o'qitish faqat tuzatish maktabida yoki sinfida mumkin.

Farzandining yaxshi gaplashishini istagan ota-onalar, bu holda yashash joyini o'zgartirishi kerak, shunda siz har kuni bolani uyiga olib borishingiz, unga nutq muhitini yaratishingiz va qo'shimcha ravishda bolaning nutqini rivojlantirish bilan shug'ullanishingiz mumkin. Aks holda, nutq bola uchun asosiy aloqa vositasiga aylanmaydi.

Кохлеар инплант bilan kasallangan ba'zi bolalar nutq maktablarida yoki nutq terapiyasi darslarida qatnashadilar, ularda normal eshitish qobiliyatiga ega, ammo nutqida nuqsoni bo'lgan yoki psixologik rivojlanishida sustkashlik bo'lgan bolalar qatnashadilar. Ushbu maktablarda nutq muhiti, nutq terapevti va psixolog bilan mashg'ulotlar mavjud, sinfda bolalar kam, dastur o'quvchilarning nutqni tushunishdagi qiyinchiliklariga moslashtirilgan.

REFERENCES

1. Боскис Р.М Глухие и слабослышащие дети. M., 2003 г.

2. Власова. Т.А. О влиянии нарушения слуха на развитие ребенка. M., 2004.

3. Е.Г.Голович. Дошкольная сурдопедогогикаМосква :Владос 2005

4. Боскис P.M Глухие и слабослышащие дети. M., 2003 г.

5. Власова. Т.А. О влиянии нарушения слуха на развитие ребенка. M., 2004.