CC BY
0INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 2, ISSUE 1, 2024
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
ELEKTRON DARSLIK YARATISHNING DIDAKTIK PRINSIPLARI
Sattarov Utkir Urazaliyevich
Samarqand davlat chet tillar instituti, pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori, PhD
Annotatsiya: Mazkur maqoladayangi avlod electron darsliklariyaratishning o'ziga xos jihatlari haqida ma'lumot berilgan. Electron darsliklarning didaktik prinsiplari tahlil qilingan.
Kalit so'zlar: Audio va videomaterial, axborot, elektron darslik, didaktik prinsip, videofilm, multimedia dastur
https://doi.ors/10.5281/zenodo.13387329
Аннотация. В данной статье представлена информация об особенностях создания электронных учебников нового поколения. Анализируются дидактические принципы электронных учебников.
Abstract. This article provides information about the specific aspects of creating new generation electronic textbooks. Didactic principles of electronic textbooks are analyzed.
Ключевые слова: аудио и видеоматериал, информация, электронный учебник, дидактический принцип, видеофильм, мультимедийная программа.
Keywords: Audio and video material, information, electronic textbook, didactic principle, video film, multimedia program.
Audio va videomateriallar nafaqat axborot yukini ko'tarishi kerak (o'rganilayotgan masalaga oddiy illyustrasiya bo'lib xizmat qiladi), balki o'qituvchi to'liq foydalanishi kerak bo'lgan, takomillashgan va tarbiyaviy salohiyatga ega ta'lim materiallari hisoblanadi. Shuni yodda tutish kerakki, dars jarayonida audiovizual o'qitish vositalaridan foydalanish ta'lim oluvchilarni yodlashga beixtiyor e'tiborini jalb qilishga majbur qiladi. Ixtiyoriy e'tiborini tashkil qilish uchun o'qituvchi avval ushbu o'quv qo'llanmalaridan foydalanishdan oldin aniq maqsad qo'yishi, talabalarni kerakli materiallarni idrok etishi uchun faollashtirishi, uning ketma-ketligi va eng muhim fikrlarini namoyon etishi hamda uni o'zlashtirish zarurligini tushuntirishi kerak [2: 74].
Audiovizual o'qitish vositalari o'quv jarayonining barcha bosqichlarida, ham auditoriyada, ham auditoriyadan tashqari ishlarda muvaffaqiyatli qo'llanilishi mumkin. Yangi materialni tushuntirishda fragment parametrlarini aniqlash, uni ko'rib chiqqandan so'ng idrok etishning to'laqonliligi va to'g'riligini savollar va mashqlar yordamida tekshirish muhimdir.
Talabalar bilimini nazorat qilishni tashkil qilish uchun aniq maqsadga yo'naltirilgan materiallar, videofilmlar, talabalar tomonidan tushunilishi qiyin bo'lgan materiallari yoki ularning mazmunini "ovozli" qilib yaratishlarini ko'rib chiqish lozim bo'ladi. Talaba tomonidan video fragmentning undagi noaniqliklar yoki xatolar mazmuni bo'yicha tahlil olinishi yoki ma'lum bir izohni bajarishi mumkin. Zamonaviy texnik vositalarning mavjudligi
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 2, ISSUE 1, 2024
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
o'quv jarayoniga audiovizual materiallar, videofilmlar, taqdimotlar va boshqalarni yaratish uchun talabalarning mustaqil ijodiy ishlarini (loyihalarini) kiritishga imkon beradi [3: 37].
Ta'lim jarayonida audiovizual o'qitish vositalarini qo'llagan holda, o'qituvchi ushbu vositalarning ishlash usullari va jarayonini bilishi, shuningdek, metodik innovasion jarayonlarni qo'llash orqali mashg'ulotni mukammalashtirishning uslubiy qoidalariga rioya qilishi lozim.
Elektron darslik uchun samarali ishlab chiqilgan multimedia muhiti beshta elementni o'z ichiga oladi: 1 Axborot displeyi, 2. Nima qilish kerakligi haqida ko'rsatmalar, 3. Tushunish va yodlash mashqlari, 4. Takrorlashni yoki keyingi bosqichga o'tishni aniqlash uchun baholash, 5. Interaktivlik.
Ushbu beshta element elektron ta'lim kontentiga singdirilishi yoki aralash ta'lim kombinasiyasida qo'llanishi mumkin. Shunga qaramay, ushbu elementlarning deyarli barchasi multimediyasiz ishlatilishi mumkin va multimedia ularni yanada samarali va mazmunli qiladi. Insonga video va audio idrok etish qobiliyatini berish orqali multimedia ushbu imkoniyatlarning har biridan alohida ustunlikka ega. Bundan tashqari, ushbu ikkita axborotni qayta ishlash kanallari har xil bo'lgani uchun, ularning multimediyadagi kontenti juda muvaffaqiyatli bo'ladi, chunki bunda ikkala tizimning afzalliklaridan foydalaniladi. Matn va grafikalar o'rtasidagi aloqalar chuqurroq tushunish va aqliy modelni yaxshiroq shakllantirishga imkon beradi. Yo'naltirilgan ta'lim muhiti yangi boshlanuvchilar uchun ko'proq mos keladi va bundan foydalanishni multimediadan foydalanish ko'nikmasi shakllangan talabalar afzal ko'rishadi.
Garchi bu kurs ijodkorlari uchun bir qator muammolarni keltirib chiqarsada, talabalarga eng yaxshi o'qitish usuli va uslubini tanlashga imkon berish yaxshi ishlab chiqilgan multimedia motivasiya, o'rganish va bilimni samarali yetkazishni taminlaydi.
Multimediya manbalari nafaqat an'anaviy ta'lim jarayonida, balki ta'lim doirasidan tashqaridagi odamlarda, hamda ta'lim oluvchilarga rag'batlantiruvchi ta'sir ko'rsatadi. Multimedia yaratuvchilari quyidagi omillarni hisobga olishlari kerak bo'ladi:
- media formatining axborot turiga muvofiqligi;
- bir vaqtning o'zida namoyish etilganda media elementlari bir-birini qo'llab-quvvatlashi;
- multimedia bezakni emas, balki o'rganishga motivasiya berishi yoki yaxshilash uchun ishlatilishi;
- agar og'zaki va vizual axborot kanallari ta'lim oluvchilarga tarkibni avvalgi bilimlar bilan birlashtirishga yordam bersa, multimediadan foydalanish samaraliroq bo'ladi;
- tinglovchilarni faol jarayonga jalb qilish kerak va integrasiya tinglovchilari multimedia elementlarini boshqarish va nazorat qilish imkoniyatiga ega bo'lishlari kerak, buning uchun metafora, o'xshashlik, va shaxslantirishdan foydalaning.
Multimedia dasturlarini ishlab chiqishda media elementlari va ohangni yoki boshqa pedagogik muammolarni hal qilish vositalarining imkoniyatlarini hisobga olish kerak [5: 45].
Multimedianing maqsadi shunchaki bir nechta media formatlarini birlashtirish, jozibali effektlarni qo'shish yoki murakkablik kiritish emas. Har bir formatning o'ziga xos afzalliklari bor, ularni birlashtirish kerak, shunda tinglovchilar har bir elementdan alohida samarali
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 2, ISSUE 1, 2024
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
foydalanishlari mumkin.
Multimediani o'quv jarayonida tatbiq etish va amalga oshirishning muhim sharti - bu tegishli uskunalar va tarkibiy bo'linmalarning mavjudligi, masalan, barcha aloqa vositalarini birlashtirgan va umuman, yuqori darajada o'qitishni ta'minlaydigan bo'lim va multimedia laboratoriyalari, video va audio loyihalarni o'rganish va yaratish uchun zarur bo'lgan multimedia sohasida audio tarjima, kompyuterdagi video ma'lumotlar, o'quv ishlarida video va audio materiallardan foydalanish. Sizda media kutubxonasi ham bo'lishi kerak. Bunda turli xil ta'lim resurslarini to'plash, saqlash, tizimlashtirish va ularga kirishni ta'minlash uchun kutubxonaning maxsus bo'linmasi bo'lishi kerak.
Bunday yangiliklarning natijasi o'qituvchining mehnat unumdorligini oshirish, odatdagi operasiyalarni bajarish uchun imkoniyatlarni kengaytirish va mehnat xarajatlarini kamaytirish orqali uning ijodiy salohiyatini oshirish bo'ladi. Kompyuter texnologiyalariga ega bo'lish talabalar orasida o'qituvchi maqomini oshiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Вымятнин В.М., Демкин В.П., Можаева Г.В., Руденко Т.В. Мультимедиа-курсы: методология и технология разработки, Томск 2003// http://ido.tsu.ru/ss/?unit - 223.
2. Колесникова И.Л. Англо-русский терминологический справочник по методике преподавания иностранных языков. М.: Дрофа, 2008. - С. 432.
3. Голуб Б.А. Основы общей дидактики. М.: Гуманит. изд. центр Владос, 1999. - С. 96.
4. Мильруд Р. П. Учебник иностранного языка: синергетика жанра или энергетика автора? Иностранные языки в школе. № 8. 2005.- С. 12-18.
5. Пассов, Е.И. Мастерство и личность учителя ИЯ / Е.И. Пассов. - М.: Флинта, 2001. - 240 с.
