CC BY
22
AZ9RBAYCAN KÍMYA JURNALI № 4 2014
113
UOT 661.632.66.099.2
ELEKTROCÍLALANMA PROSESÍND9 9M9L9 G9LMͧ ͧL9NMͧ SULFAT TURSUSUNUN ÍSTÍFADaSiNÍN T8DQÍQÍ
N.M.Binnatova
Azdrbaycan Memarliq vd In§aat Universiteti n_binnatova@rambler.ru Redaksiyaya daxil olmu§dur 22.05.2014
Elektrocilallanma prosesinda amala galmi§ i§lanmi§ sulfat tur§usu, Mazidagi (Tür-
kiya) fosforiti va flüorapatit qati§iqlari asasinda danavarla§dirilmi§ va danavarla§di-
rilmami§ sada superfosfat alinmi§dir. Müayyan olunmu§dur ki, 10 günlük yeti§ma-
dan sonra alinan superfosfatin asas góstaricilari standarta uygundur.
Agar sozlar: i§hnmi§ sulfat tur^usu, fosforit, flüorapatit, sada superfosfat.
Malumdur ki, müxtalif sanaye sahalarindan, o cümladan neftayirma va neft emali, asas üzvi sintez va digar proseslardan amala galan i§lanmi§ sulfat, nitrat, fosfat va digar mineral tur-§ularin miqdari kifayat qadardir. Hal-hazirda lazimi qadar zararsizla§dirilmi§ i§lanmi§ tur§ular bir 9ox istehsal proseslarinin intensivla§dirilmasinda va texnologiyanin modernla§dirilmasinda isti-fada olunur [1-3]. Lakin móvcud zararsizla§dirilma va coxistiqamatli istifada sahalarina baxma-yaraq elektrocilalanma istehsali prosesinin inki§afi ila alaqadar olaraq tullanti tur§ularin miqdari günbagün artir va ekoloji tarazligi pozaraq atmosferi, hidrosferi va litosferi 9irklandirir.
Buna góra da ham respublikamizda, ham da qon§u ólkalarda hallini gózlayan an aktual problemlardan biri da elektrocilalanma prosesindan amala galan tullanti mineral tur§ulann istifa-dasinin yeni üsulunun i§lanilib hazirlanmasidir.
Digar tarafdan da malumdur ki, fosforun qeyri-üzvi birla§malari sada, zanginla§dirilmi§, ikiqat superfosfat, fosfat tur§usu va kompleks mineral gübralarin istehsalinda, ham9inin bir 9ox qida mahsullarinin alinmasinda istifada olunur [4].
Bununla yana§i fosforlu birla§malarin alinmasinda apatit va H2SO4-dan istifada edilir. Bu zaman modifikasiyaedici birla§maya ehtiyac oldugu ü9ün apatit xammalina tarkibinda müxtalif element oksidlari olan birla§ma alava edilir. £oxsayli tadqiqatlarda [5] góstarilmi§dir ki, alava olunan birla§malar kimi yeni texnoloji xatlarda alinan birla§malardan deyil, tarkibinda müxtalif element oksidlari olan tabii birla§malardan istifada daha maqsadauygundur. Bela birla§malara tükanmaz ehtiyatli, tarkibinda 9oxsayli modifikasiyaedici element oksidlari olan va tur§ularda asanliqla par9alanan fosforitlar aiddir. Belalikla, tadqiqat i§inda asas maqsad elektrocilalanma istehsalinda amala galan i§lanmi§ sulfat tur§usu, apatit va tarkibinda modifikasiyaedici elementlar olan Mazidagi fosforitlari qari§iqlarindan istifada etmakla sada superfosfat almaqdir.
Qar§iya qoyulan maqsada nail olmaq ü9ün tadqiqat i§inda a§agidaki tarkibli xammallardan istifada edilmi§dir.
Mazidagi fosforitlarinin tarkibinin orta qiymati (kütla %):
P2O5 - 20.3, MgO - 0.75, Fe2O3 - 7.3, R2O3 - 8.6, F - 2.7, K2O - 0.9, Na2O - 1.01, Al2O3 - 2.1, CaO - 36.1, h.o.q. - 8.1.
Flüorapatitin tarkibi (kütla%): P2O5 - 39.4, R2O3 - 1.1, F - 3.0.
Elektrocilallanma prosesinda amala galmi§ tullanti sulfat tur§usunun tarkibi (kütla %): H2SO4 - 68.3-71.0, H3PO4 - 16-20.3.
Sada superfosfatin alinmasi a§agidaki kimidir.
Hacmi 0.6 litr olan reaktora lazimi miqdarda 62%-li sulfat tur§usu tókülür va 600C temperatura qadar qizdirirlar. Reaksiya qari§igina 5 daq müddatinda tadrican, qari§dirilmaqla 65 q apatit va 35 q Mazidagi fosforitindan ibarat olan avvalcadan hazirlanmi§ 100 q apatit (fosforit) qari§igi alava edilir. Sonra reaksiya kolbasi superfosfat kütlasi ila quruducu sobaya yerla§dirilir
114
ELEKTROCiLALANMA PROSESiNDÖ 9M9L9 G9LMI§ i§L9NMi§ SULFAT
уэ 1150C temperaturda 1.5 saat müddatinda saxlanilir. Bu marhalada kamera superfosfati alinir. Sonra gübra xirdalanir, soyudulur va otaq temperaturunda yeti§mak ü9ün saxlanilir. 10 sutkaliq yeti§madan sonra mahsul standart metodlarla analiz olunur [5, 6]. Alinmi§ sada superfosfatin asas göstaricilari cadval 1-da verilmi§dir.
Codvol 1. Sada superfosfatin asas göstaricilari
Fosfat xammalin nisbati Sada superfosfatin asas göstaricibri, % Xammalin pargalanma daracasi, %
flüorapatit Mazidagi fosforiti P n P 2O5 ümümi P П P 2O5 manims P2O5 sarbast namlik Fe2Os
95 5 21.06 20.10 5.30 10.9 0.37 94.20
90 10 20.65 19.60 5.00 10.7 0.40 95.10
85 15 20.50 19.50 5.20 10.6 0.91 95.60
80 20 20.40 19.30 5.15 10.5 1.30 96.10
75 25 19.85 19.20 5.20 10.3 1.64 96.17
70 30 19.65 19.10 5.25 10.2 1.87 96.80
65 35 19.50 19.00 5.30 10.1 2.41 97.10
60 40 19.35 18.80 5.35 10.0 2.80 97.20
55 45 19.20 18.70 5.40 10.0 3.80 97.26
50 50 18.80 18.50 5.42 10.0 3.90 97.30
Sonraki marhalada danavarla§dirilmak maqsadila sada superfosfat 10 gün yeti§madan sonra azilarak qurudulmu§ baliqqulagi ila neytralla§dirilmi§dir [7]. Neytralla§dirilmi§ superfosfat namliyi 16% olana qadar su ila isladilir, sonra danavarla§dirilir va qurudulur. Soyudulduqdan sonra asas göstaricilari analiz olunur. Naticalar cadval 2-da verilmi§dir.
Codvol 2. Sada danavar superfosfatin asas göstaricilari
Fosfat xammalin nisbati Danavar sada superfosfatin asas göstaricibri, % Dambrin möhkamliyi, Kqq/sm2
flüorapatit Mazidagi fosforiti P2O5 ümumi P2O5 manims P2O5 sarbast namlik Fe2Os
95 5 21.02 20.40 2.2 2.7 0.34 15.1
90 10 21.01 20.10 2.2 2.8 0.59 18.2
85 15 20.50 19.88 2.1 2.7 0.91 19.1
80 20 20.30 19.70 2.2 2.8 1.33 21.0
75 25 20.10 19.50 2.2 2.7 1.70 21.5
70 30 19.90 19.36 2.1 2.8 1.81 22.3
65 35 19.80 19.20 2.2 2.7 2.16 22.6
60 40 19.70 19.11 2.2 2.7 2.89 22.7
55 45 19.61 19.00 2.2 2.8 3.20 22.8
50 50 18.14 18.67 2.2 2.8 3.51 22.8
Müayyan olunmu§dur ki, alinmi§ sada danavar superfosfat ümumi standartlara cavab verir. Belalikla, elektrocilalanma prosesinda amala galmi§ i§lanmi§ sulfat tur§usu, Mazidagi (Türkiya) fosforiti va flüorapatit qari§iqlari asasinda danavarla§dirilmi§ va danavarla§dirilmami§ sada superfosfat alinmi§dir. Müayyan olunmu§dur ki, 10 günlük yeti§madan sonra alinan superfosfatin asas göstaricilari standarta uygundur va uzunmüddatli anbar yeti§masina ehtiyac yoxdur.
0D0BiYYAT SiYAHISI
1. Абдрахимов Ю.Р., Хабибуллин P.P., Рахматуллина А.А. Основы промышленной экологии в нефтепереработке и нефтехимии. Уфа: УГНТУ, 1991. 58 с.
2. Дюмаев К.М., Эльберт Э.И., Сущев B.C. Регенерация отработанных сернокислотных растворов. М.: Химия, 1987. 112 с.
3. Ангелов А.И., Алейнов Д.Р., Левин Б.В. // Хим. пром-сть сегодня. 2006. № 7. С. 11-17.
4. Дмитревский Б.А, Муселмам А.А. // Журн. прикл. химии. 1999. № 8. С. 111-116.
5. Alosman M.S. Cevra texnolojisi. istanbul: Bilik, 2002. 290 s.
6. А.с. 1263685 СССР. Б.И. 1985. № 14.
7. А.с. 1049461 СССР. Б.И. 1987. № 38.
N.M.BÎNNeTOYA
115
ИССЛЕДОВАНИЕ ОТРАБОТАННОЙ СЕРНОЙ КИСЛОТЫ, ОБРАЗУЮЩЕЙСЯ В ПРОЦЕССЕ ЭЛЕКТРОПОЛИРОВКИ
Н.М.Биннатова
На основе смеси отработанной серной кислоты, образующейся в процессе электрополировки, фосфоритов и фторапатитов месторождения Мазыдагы (Турция) получены гранулированные и негранулированные простые суперфосфаты. Установлено, что спустя 10 дней созревания основные показатели суперфосфата соответствуют стандарту.
Ключевые слова: отработанная серная кислота, фосфорит, фторапатит, простой суперфосфат.
INVESTIGATION OF THE SPENT SULFURIC ACID, FORMED IN THE ELECTROPOLISHING PROCESS
N.M.Binnatova
On the basis of a mixture of spent sulfuric acid formed in the process of electropolishing phosphorites and fluorapatites from the Mazidaghy (Turkey) deposit there vere obtained the simple granulated and non-granulated superphosphates. It is established that after 10 days maturting the basic indices of superphosphate correspond to the standard.
Keywords: the spent sulfuric acid, phosphorite, fluorapatite, simple superphosphate.
