CC BY
19
UOT 547.917+547.918
HAMAR GÜY9N9 BÍTKÍSÍNÍN POLYAR STEROÍD QLÍKOZÍDÍNÍN KÍMY9VÍ
QURULU§UNUN ÓYR9NÍLM9SÍ
Q.B.iskandarov, S.A.Pa^ayeva
Azdrbaycan Tibb Universiteti [email protected] Redaksiyaya daxil olmu§dur 22.04.2015
Maqalada hamar güyana Polygonatum glaberrimum bitkisindan alinan va §arti B qlikozidi adlandinlan spi-rostan sirali fardi steroid qlikozidin kimyavi qurulu§unun oyranilmasina dair eksperiment tadqiqatlann na-ticalari §arh olunur. Klassik kimyavi tadqiqat, hamginin ÍQ spektroskopiya va sorbentin nazik tabaqasi üza-rinda xromatoqrafiya üsullan asasinda müayyan edildi ki, B qlikozidi pennogeninin pentaozidi olub, kar-bohidrat zancirinin tarkibina 3 molekul D-qlükoza, 1 molekul L-arabinoza va 1 molekul L-ramnoza daxil-dir. Aparilan eksperiment tadqiqatlann naticalari, hamginin onlarin obyektiv analitik tahlili B qlikozidinin tam kimyavi qumlu§unu müayyan etmaya asas verir: pennogenin 3-O-p-D-qlükopiranozil-(1^2)-[O-p-D-qlükopiranozil-( 1 ^4)] -O-a-L-ramnopiranozil-( 1 ^4)-[O-a-L-arabinopiranozil-(1 ^-2)] -O-P-D-qlükopirano-zid. B qlikozidinin tam agiq kimyavi qurulu§u taqdim edilmi§dir.
Agar sozlar: güyana (Polygonatum), steroid qlikozid, pennogenin, progenin, pentaozid.
Giri§
£oxillik ot bitkisi olan güyana bitkisi Polygonatum respublikamizin florasinda geni§ yayilmi§dir [1]. Zaharli bitki olsa da kimyavi-toksikoloji cahatdan tadqiq olunmami§dir. Bit-kinin gilameyvalarinin zaharli olmasi va respublikamizin bir sira rayonlarinda geni§ yayil-masi onun toksikoloji ahamiyyatini daha da ar-tirir, günki, zaharlanma manbayinin insanlarla tamasi gox olduqca potensial zaharlanma im-kanlari da artmi§ olur. Güyana ila potensial zaharlanma imkanlari onun gilameyvalarinin (xü-susila u§aqlar tarafindan) asanliqla alda edil-masi va kokümsov govdasinin xalq tababatinda geni§ istifadasi ila baglidir.
Bu bitkinin P. glaberrimum novünün kim-yavi-toksikoloji cahatdan tadqiqi maqsadila ba§-ladigimiz tadqiqatlar [2] davam etdirilir. 9vvalki tadqiqatlarda [3, 4] bitkinin bioloji faal madda-larindan biri olan steroid qlikozidlarin ara§diril-masi naticasinda spirostan sirali A va B qlikozid-lari alda olundu. Az polyar A qlikozidinin ham aqlikon, ham da qlikon hissasi tamamila oyrani-larak daqiq kimyavi qurulu§u müayyanla§dirildi. Polyar B qlikozidinin ham aqlikon, ham da qlikon hissasinin oyranilmasi da kimyavi-toksiko-loji tadqiqat ügün olduqca vacibdir. Odur ki, biz B qlikozidinin da kimyavi qurulu§unu müayyan etmayi maqsadauygun hesab etdik. Bu maqalada B qlikozidinin kimyavi qurulu§unun tadqiq edil-
masi istiqamatinda aparilan elmi ara§dirmalarin naticalari §arh edilir.
Material va metodlar
Quba rayonu arazisindan toplanmi§ Poly-gonatum glaberrimum novünün kokümsovlarin-dan ilk tadqiqatlarda alda olunmu§ qlikozid mac-mu istifada edildi. Macmudaki qlikozidlarin (A va B) bir-birindan ayrilmasi ügün silikagel yük-lanmi§ adsorbsiyali boru xromatoqrafiya üsulu tatbiq olundu. Fardi qlikozidin kimyavi qurulu-§unun ara§dirilmasinda goxnovlü hidroliz (tur-§u, analitik qisman), tam metilla§dirma, metil-la§mi§ mahsulun hidrolizi va s. bu kimi klassik tadqiqat üsullarindan, nazik tabaqali xromatoqrafiya va ÍQ spektroskopiyadan istifada olundu. Müvafiq fardi maddalarin arima temperatu-ru Kofler qurgusunda, xüsusi firlatma isa n-161 tipli polyarimetrda tayin edildi. Maddalarin va a§karlayici reaktivlar giladikdan sonra xromatoqrafiya lovhalarinin qurudulmasi quruducu §kaf-da müvafiq temperatur rejimi segilmakla yerina yetirildi. Tadqiqatin har marhalasinda alinan maddalarin sayinin müayyan edilmasi, tamizliyinin yoxlanilmasi va identifikasiyasi ügün nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu tatbiq olundu. Üsulun yerina yetirilmasinda harakatsiz faza kimi standart silufol (£exiya) va sorbfil (Rusiya Federa-siyasi) lovhalari üzarindaki sorbent istifada edildi. Harakatli faza kimi müvafiq olaraq müxtalif
halledici qari§iqlari tatbiq edildi: I qari§iq - su ila doydurulmu§ «-butanol; II qari§iq - «-bu-tanol-25%-li ammonyak-etanol (10:5:2); III qari§iq - xloroform-petroleyn efiri-aseton (20:20:5); IV qari§iq - xloroform-metanol (15:1); V qari§iq - etilasetat-izopropil spirti-su (65:23:12); VI qari§iq - benzol-metanol-sirka tur§usu (1:3:1); VII qari§iq - toluol-etanol (10:1); VIII qari§iq - benzol-aseton (3:1). 9v-val halledici qari§iqlari hazirlandi, sonra ayri-ayri xromatoqrafiya kameralarina alava edildi. Kameralar hamin halledici qari§iqlari ila 1gün arzinda doyduruldu. Qlikozidi, progenini, genini va metilla§dirilmi§ tóramalari a§kar etmak ü9ün Sanye reaksiyasi istifada edildi, müvafiq lóvhalar 90-1000C-da 1-2 daq müddatinda qu-ruduldu. Monosaxaridlar va onlarin tóramalarini a§kar etmak ü9ün isa xromatoqrafiya lóvhalari o-toluidin salisilat mahlulu ila 9ilandi va 100-1100C-da 3-5 daq müddatinda quruduldu [5].
B qlikozidinin alda olunmasi [5, 6]. Bu maqsadla boru xromatoqrafiyasi üsulu tatbiq edil-di. Müvafiq ól9ülü boruya silikagel (3x40 sm) yüklandi. Sonra boruya silikagel tabaqasindan 1 sm yuxanya qadar I halledici qari§igindan alava edildi. Silikagel tabaqanin hamin halledici qan§igi ila doymasi ü9ün bir sutka saxlanildi.
Xammaldan müvafiq üsullarla alda edil-mi§ 5 q qlikozid macmuyunun üzarina 50 ml I halledici qari§igi (h.q.) alava edilarak hazirlan-mi§ xromatoqrafiya borusuna ke9irildi. Elyuent kimi I h.q. istifada edildi. Elyuasiya naticasinda har birinin hacmi 20 ml olan 28 fraksiya toplan-di. Fraksiyalarin nazik tabaqa üzarinda xromatoqrafiya üsulu ila (I va II halledici qari§iqlari) tadqiqi naticasinda 1-8 va 16-21 -ci fraksiyalarda steroid qlikozid a§karlanmadi, 9-15-ci fraksiyalarda az polyar A qlikozidi, 22-26-ci fraksiyalarda isa polyar B qlikozidi a§karlandi. Eyni qlikozid tarkibli fraksiyalar birla§dirilarak 9ini ka-saya ke9irildi va buxarlandirmaqla halledici ay-rildi. gini kasadaki A va B qlikozidinin qaliqlari üzarina ayri-ayriliqda 50 ml 60%-li etil spirti alava olundu va mahlullar qalinligi 3 sm olan faal kómür layindan ke9irildi. Tamizlanmi§ qlikozid mahlullarindan halledici tamamila ayrildiqdan sonra qaliq quruducu §kafda 800C-da sabit kütla-ya qadar quruduldu. Qlikozidlarin kütlasi analitik
tarazida müayyan edildi. Az polyar A qlikozidinin kütlasi 3.8 q, polyar B qlikozidinin kütlasi isa 1.15 q oldu. B qlikozidinin kimyavi tadqiqi ü9un nóvbati ara§dirmalar yerina yetirildi, ilk nóvbada fiziki-kimyavi xassalari óyranildi.
B qlikozidinin tur^u hidrolizi [6, 7]. 0.5 l hacmli yumrudibli kolbaya 80 ml 5%-li sulfat tur§usu mahlulu alava edib su hamami üzarinda yerla§dirildi. Boru xromatoqrafiyasi üsulu ila alda etdiyimiz B qlikozidinin quru qa-ligindan 0.3 q gótürüldü va 20 ml tamizlanmi§ suda hall edildi. Hamin mahlul da kolbaya alava edildikdan sonra kolba aks soyuducuya birla§di-rildi va su hamami i§a salinmaqla hidroliz pro-sesina ba§lanildi. B qlikozidinin na daracada hidroliz olundugunu yoxlamaq ü9ün har saatdan bir mahluldan gótürülarak Sanye reaksiyasi aparildi. Hidroliz o vaxta qadar davam etdirildi ki, kagiz üzarinda Sanye reaksiyasi manfi natica verdi, yani xarakterik sari lakanin alinmamasi ila artiq B qlikozidinin hidrolizat mahlulunda olmadigi, par9alanaraq genin §aklinda 9óküntüya ke9diyi va hidrolizin sona 9atdirildigi müayyan edildi. Hidroliz prosesi 10 saat davam etdirildi. Kolba-daki kütla soyuduqdan sonra dib hissada 9ókün-tü mü§ahida olundu. góküntü maye hissadan §ü§a qif üzarinda yerla§dirilmi§ süzgac kagizin-dan süzülmakla ayrildi. Hidrolizatin süzülmü§ maye hissasi nóvbati marhalada B qlikozidinin qlikon tarkibinin tadqiqi ü9un saxlanildi. Süz-gac kagizi üzarinda qalan 9óküntü tamizlanmi§ su ila o vaxta qadar yuyuldu ki, yuyuntu suyu universal indikatora góra neytral reaksiya gós-tardi. Sonra 9óküntü quruducu §kafda 900C-da sabit kütla alinana qadar quruduldu. Quru qaliq süzgac kagizi ila birga i9arisinda 100 ml xloro-form olan kolbaya ke9irildi va xloroformda hall edildi. Hallolmani yax§ila§dirmaq ü9ün su hamami üzarinda kolba aks soyuducuya birla§di-rilarak 0.5 saat qaynadildi. Xloroformlu 9ixari§ soyuduqdan sonra süzgac kagizindan süzüldü. Süzgac kagizi 50 ml tamiz xloroformla yuyuldu, xloroformlu mahlul birinci asas filtratla bir-la§dirildi. Alinan xloroformlu mahlul faal kómür layindan ke9irilmakla tamizlandi. Sonra xloroform qovuldu. Yerda qalan qaliq quruducu §kafda 900C-da sabit kütla alinana qadar quruduldu. Analitik tarazida müayyan olundu ki, küt-
АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ ХИМИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ № 4 2015
lasi 0.1 q-dir. Quru qaliqdaki aqlikonun tamizli-yina va yekcinsliyina amin olmaq ü9ün nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu (III va IV h.q.) aparildi. Aqlikon 95%-li etanolda hall edilarak ki9ik §ü§a büksa ke9irildi. Büksda hamin faizli etanolla takrar kristalla§dirildi va fiziki-kimyavi góstaricilari müayyan edilarak identifikasiyasi hayata ke9irildi.
B qlikozidinin qlikon tarkibinin ara$-dirilmasi [6, 7]. Hidrolizdan sonra alda etdiyi-miz süzülmü§ maye hissanin, yani filtratin tur§ reaksiyasini neytralla§dirmaq ü9ün avvalca taza 9ókdürülmü§ barium-karbonatla i§lanildi. Universal indikator kagizi ila neytralla§dirildigi yox-lanildi. góküntülü maye qari§iq süzgac kagizin-dan süzülmakla barium-sulfat 9óküntüsü ayrildi. Alinan filtrat su hamami üzarinda 9ini kasada bu-xarlandirildi. Buxarlandirma §arbatabanzar kütla alinana qadar davam etdirildi. Nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu (V va VI h.q.) ila silufol lóvha üzarinda §arbatabanzar kütla bir sira monosaxa-ridlarin standart nümunalari ila müqayisali §akilda tadqiq edildi. Monosaxaridlara maxsus xarakterik lakalarin ^/-larinin adadi qiymatlari hesablandi va B qlikozidinin qlikon hissasini ta§kil edan monosaxaridlar müayyan edildi: D-qlükoza, L-ramnoza va L-arabinoza. Sonra hamin monosa-xaridlarin ekvimolyar nisbatda (1:1:1; 2:1:1; 2:2:1; 3:1:1; 3:2:1; 3:3:1; 3:3:2 va s.) süni qa-ri§iqlari hazirlandi va hamin §akilda nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu ila (V va VI h.q.) tadqiq edildi.
B qlikozidinin analitik hidrolizi [8, 9]. B qlikozidi daqiq kütlada 10 ml tamizlanmi§ suda hall edilarak i9arisinda 40 ml 5%-li sulfat tur§usu va 50 ml xloroform qari§igi olan müva-fiq kolbaya ke9irildi. Kolba su hamami üzarina yerla§dirilarak aks soyuducu ila birla§dirildi. Hidroliz 10.5 saat müddatinda davam etdirildi. Hidrolizat qari§igi tam soyuduqdan sonra ayirici qifa yerla§dirildi, xloroform tabaqasi sulu taba-qadan ayrildi, sulu tabaqa atildi, xloroform ta-baqasi isa neytral reaksiya alinana qadar tamiz-lanmi§ su ila yuyuldu. Sonra faal kómür layin-dan süzülmakla tamizlandi va xloroform ayrildi. Qaliq quruducu §kafda 900C temperaturda tam quruduldu. Alinmi§ aqlikonun kütlasi analitik tarazida 9akmakla va fotometriya [10] üsulu ila tayin edildi.
B qlikozidinin tam metilla^dirilmasi [11, 12]. 0.1 q B qlikozidinin üzarina avval 10 ml dimetilsulfoksid alava edildi, sonra isa yarim saat müntazam qari§dirmaqla hissa-hissa 100 mq natrium-hidrid alava olundu. Reaksiya mühitina damla-damla 5 ml metil-yodid toküldü. Bu qa-ri§iq 5 saat müddatinda müntazam qari§dirilaraq saxlanildi. Daha sonra qari§iq 75 ml natrium-tiosulfatin doymu§ sulu mahlulu üzarina alava edildi. Hamin qari§iq 20 ml xloroformla eks-traksiya olundu. Ekstraksiya 5 dafa takrarlandi. Alinan xloroformlu 9ixari§lar birla§dirilarak ayirici qifa toküldü, hamin hacm tamizlanmi§ su ila 2 dafa yuyuldu. Xloroform tabaqasi su taba-qasindan ayrildi, su tabaqasi atildi, xloroformlu mahluldan xloroform qovulmaqla qatila§dirildi. Alinan kütla nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu ila (VII va VIII h.q.) tadqiq olundu. Lóvha üzarinda bir ne9a laka alindigina góra metilla§ma prosesi yenidan takrarlandi. Metilla§ma prosesi lovha üzarinda bir laka alinana qadar davam etdirildi, sonra nóvbati ara§dirmalar aparildi.
Tam metilta$dirilmi$ B qlikozidinin hidrolizi [11, 12]. Tam metilla§dirilmi§ B qlikozi-dinin mahlulu buxarlandirilaraq xloroformdan ayrildi. Qaligin hidroliz edilmasi va alinan aqli-konun tamizlanarak qurudulmasi B qlikozidinin tur§u hidrolizindaki kimi hayata ke?irildi. Aqlikon galacak tadqiqatlar ü9ün saxlanildi. Hidro-lizatin süzülmü§ maye hissasi taza 9ókdürülmü§ barium-karbonatla neytralla§dirildi, süzgac ka-gizindan süzülmakla alinan 9óküntüdan ayrildi, filtrat hissa isa 9ini kasada su hamami üzarinda qizdirilmaqla §arbatabanzar kütlaya qadar bu-xarlandirildi. §arbatabanzar kütla nazik tabaqa üzarinda xromatoqrafiya üsulu (VIII h.q.) ila tam va qisman metilla§dirilmi§ monosaxaridla-rin standart nümunalari ila müqayisali §akilda tadqiq edildi.
B qlikozidinin mülayim ^aiaitda qisman hidrolizi [11]. 0.3 q B qlikozidina 10 ml tamizlanmi§ su va 70 ml 2.5%-li sulfat tur§usu mahlulu alava edilarak alinan qari§iq müvafiq kolbaya ke9irildi. Kolba su hamami üzarinda yerla§dirildi va aks soyuducuya birla§dirildi. Hidroliz prosesi 1000C-da cami 120 daq müd-datinda aparildi. Hidrolizin gedi§ina nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu (I va II h.q.) ila har
30 daq-dan bir nazarat edildi. Hidroliz prosesi malum müddatdan sonra dayandirildi. Qari§iq soyuduqdan sonra süzgac kagizindan kegirildi. Hidrolizatin bark va maye fazalari ayriliqda tadqiq olundu. Süzgac kagizinda qalan góküntü hissa B qlikozidinin tur§u hidrolizinda oldugu kimi tamizlanmi§ su ila tam yuyularaq quru-duldu. Qurudulmu§ qaligin tarkibi nazik ta-baqali xromatoqrafiya üsulu (I va II h.q.) ila tadqiq edildi. Qaligin tarkibinin polyarligi B qlikozidina nisbatan az olan va suda hall olma-yan 2 progenindan ibarat oldugu a§kar edildi.
Hidrolizatin süzülmü§ maye hissasinin neytralla§dirilmasi va buxarlandirilmasi yuxari-da góstarilan qayda ila yerina yetirildi. Alinan §arbatabanzar kütlanin tarkibini müayyanla§dir-mak ügün nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu ila (I, II, V, VI h.q.) malum standart nümu-nalarla müqayisali §akilda tadqiqat aparildi.
Progeninlarin fardi $akilda alinmasi. 9vvalca silikagel yüklanmi§ (2x20 sm) boru hazirlandi va I h.q. buraxmaqla yuyuldu. 9v-valki sinaqlarda aldigimiz va 2 maddadan ibarat tamizlanmi§ progenin qari§igi hamin borudan kegirildi va I qari§iqla elyuasiya aparildi. Har birinin hacmi 10 ml olmaqla fraksiyalar yigildi (cami 27 fraksiya). Fraksiyalarin tarkibi xromatoqrafiya üsulu ila ara§dirildi. 6-13-cü fraksi-yalarda III progenin, 19-25-ci fraksiyalarda isa II progenin a§kar edildi. Eyni tarkibli fraksiyalar birla§dirildi, halledici ayrildi, quru qaliq quruducu §kafda 800C temperaturda sabit kütla alinana qadar quruduldu. B qlikozidinin proge-ninlarinin fiziki-kimyavi góstaricilari müayyan edildi va müvafiq tadqiqatlar aparildi.
Progeninlarin tur^u va analitik hidro-lizi, hidrolizatin fazalarinin tadqiqi, tam me-tilla$dirilniasi va metanolizi. B qlikozidinda oldugu kimi yerina yetirildi.
Naticalar va müzakiralar
Bitki xammalindan xüsusi üsulla alda etdiyimiz va iki komponentdan ibarat qlikozid macmu boru adsorbsiyali xromatoqrafiya üsulu asasinda óz tarkib komponentlarina ayrilmaqla B qlikozidini fardi §akilda almaq mümkün oldu. Harakatsiz faza kimi adsorbent tabaqasi, harakat-li faza - I qari§iq istifada olundu. Eyni tarkiba
malik bütün fraksiyalarin birla§dirilmasi va faal kómür tabaqasindan kegirilmasi naticasinda alda etdiyimiz B qlikozidinin safligi va yekcinsliyi na-zik tabaqali xromatoqrafiya üsulu ila harakatli faza kimi I va II qari§iqlar istifada etmakla sübut olundu. B qlikozidi ügün ^/-larin adadi qiy-matlari müvafiq olaraq taqdim edilir: 0.13 (I) va 0.18 (II). ^/-larin adadi qiymatlarindan górün-düyü kimi, B qlikozidi A qlikozidindan farqli olaraq polyarliq daracasi daha gox olan madda-dir. £ox §übhasiz ki, bu masalada ham aqliko-nun, ham da karbohidrat zancirini tamsil edan monosaxaridlarin sayinin xüsusi rolu vardir.
B qlikozidi ag rangli amorf tozdur, suda, duru spirtli mahlullarda, su ila doydurulmu§ «-butanolda yax§i hall olur, 95% etanolda, xlo-roformda, benzolda, asetonda, heksanda, efirda va digar üzvi halledicilarda hall olmur.
B qlikozidinin fiziki-kimyavi góstaricilari bunlardir: kimyavi tarkibi C56H90O27, molekul kütlasi 1194, arima temperaturu 217-2190C, xüsusi firlatma [o.]20 -600 (c 0.5, 60% etanol).
B qlikozidi molekulunu tamsil edan aqli-konun kimyavi tabiatini va karbohidrat zanci-rinin ibarat oldugu har bir monosaxarid qaliq-larini müayyan etmak ügün tur§u hidrolizi ama-liyyatini tatbiq etdik. Hidroliz prosesi axira gat-diqdan sonra hidrolizatin har iki fazasi (bark va maye) ayri-ayriliqda tadqiq olundu. Bark fazada (góküntüda) aqlikon, maye hidrolizatda isa mo-nosaxaridlar axtarildi. Müvafiq tamizlama ama-liyyatindan sonra hidrolizatin bark fazasindan alda olunan aqlikonun safligi va yekcinsliyi sorbentin nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu ila harakatli faza kimi III va IV qari§iqlar istifada etmakla müayyan edildi. ^/-larin adadi qiymat-lari müvafiq olaraq: 0.59 (III) va 0.52 (IV). Hidroliz naticasinda alinan aqlikon ag rangli kristal-lik tozdur, 95% etanolda, xloroformda, benzolda, asetonda, heksanda va etilasetatda yax§i hall olur, suda, sulu-spirtli mahlullarda isa hall ol-mur. Takrar kristalla§dirma amaliyyatindan sonra aqlikonun fiziki-kimyavi góstaricilari bunlardir: kimyavi tarkibi C27H42O4, arima temperaturu
231-2330C, xüsusi firlatma [a]20 - 1050(c 0.4, xloroform). Aqlikonun ÍQ spektrinda spirostan sirali steroid sapogeninlara xarakter olan udma
zolaqlari mü§ahida edilir. ÍQ spektrda 850, 900, 920 va 980 sm-1 sahalarda mü§ahida olunan ud-ma zolaqlari steroid sapogenin molekulunda yan zancirin uc hissasinin spiroketal qrupunun - nü-vasinin valent titrayi§ini aks etdirir va spirostan sirali steroid sapogeninlara maxsus oldugunu bir daha tasdiq edir [13-17]. ÍQ spektrda 900 sm-1-daki udma zolaginin intensivliyinin 920 sm-1-daki udma zolaginin intensivliyina nisbatan kifayat daracada 9ox olmasi aqlikonun 25 R-siraya, yani /zo-sapogeninlar yarimqrupuna aid spirostan sirali steroid sapogenin oldugunu sübut edan amildir. Aqlikona maxsus ÍQ spektrda mü§ahida edilan 3300-3400 sm-1-daki udma zolagi isa hidroksil qruplarinin valent titramalarina müvafiq galir. Belalikla, B qlikozidinin aqlikon tarkibinin ara-§dinlmasi sahasinda aparilan eksperiment tadqi-qatlar, ham9inin kimyavi tarkibi, arima tempera-turu, xüsusi firlatma góstaricilari, ÍQ spektr ma-lumatlari va xromatoqrafik tadqiqatlar onun pen-nogenin steroid sapogenini oldugunu sübut edir.
B qlikozidi molekulunun karbohidrat zan-cirinin tarkibina daxil olan monosaxarid qaliq-larini müayyan etmak maqsadila tur§u hidro-lizindan alinan hidrolizatin maye fazasi müvafiq kimyavi amaliyyatlardan sonra sorbentin nazik tabaqali xromatoqrafiya üsulu ila haraktli faza kimi V va VI qari§iqlar istifada edilmakla ara§-dirildi. Paralel olaraq müqayisali §akilda malum monosaxaridlarin standart nümunalari da analo-ji §araitda tadqiq edildi. Aparilan xromatoqrafik tadqiqat naticasinda hidrolizatin maye fazasinda 3 monosaxarid qaligi sübut edildi: D-qlükoza, L-ramnoza va L-arabinoza. Bu monosaxaridlar ü9ün ^/-larin adadi qiymatlari müvafiq ardicil-liqla taqdim edilir: 0.20 (V) va 0.64 (VI); 0.64 (V) va 0.70 (VI); 0.29 (V) va 0.62 (VI). Apardigimiz ara§dirmalar asasinda B qlikozidi-nin karbohidrat zancirinin D-qlükoza, L-ramno-
za va L-arabinoza monosaxarid qaliqlarindan ibarat oldugu sübut edildi.
B qlikozidinin karbohidrat zancirinin tarkibina daxil olan ayri-ayri monosaxarid qaliqla-rinin sayini müayyan etmak növbati tadqiqatla-rimizin asas istiqamati oldu. Göstarilan har ü9 monosaxaridin standart nümunalari asasinda müxtalif ekvimolyar nisbatda hazirladigimiz sü-ni qari§iqlarin analoji §araitda xromatoqrafiya üsulu ila paralel ara§dirilmasi he9 da arzu olunan samarani tamin etmadi. Bunun sababi isa karbohidrat zancirini tamsil edan monosaxarid-larin sayca nisbatan 9ox (Ü9) va tabiatca müxtalif (heksoza, pentoza, metilpentoza) olmalari-dir. Odur ki, bu masalanin müsbat hallina nail olmaq ü9ün digar alternativ yana§madan, yani qlikozidin molekul kütlasini tayin etmak va bunun asasinda karbohidrat zancirini tamsil edan monosaxarid qaliqlarinin sayini müayyanla§dir-mak qaydasindan istifada etmali olduq. B qlikozidinin molekul kütlasini tayin etmak ü9ün onun analitik §araitda hidrolizini apardiq va mü-vafiq amaliyyatlardan sonra alinan aqlikonun daqiq kütlasini qravimetriya (9aki) va fotomet-riya üsullari ila tayin etdik. Aqlikonun miqda-rina asasan qlikozidin molekul kütlasi hesab-landi va bu göstarici asasinda qlikozidin karbohidrat zancirini tamsil edan har bir monosaxarid qaliqlarinin sayi müayyan olundu. Aparilan tad-qiqatlarin naticalari cadval 1-da taqdim edilir.
Cadvaldan göründüyü kimi, B qlikozidinin karbohidrat zancirinin tarkibina 3 mol D-qlükoza, har biri 1 mol olmaqla L-arabinoza va L-ramnoza monosaxaridlari daxildir. Aparilan eksperiment tadqiqatlar asasinda bela naticaya gal-dik ki, B qlikozidi pennogenin steroid sapoge-ninin pentaozidi olub, karbohidrat zanciri 3 mol D-qlükoza, 1 mol L-arabinoza va 1 mol L-ram-noza ila tamsil olunur.
Cadval 1. B qlikozidinin analitik hidrolizinin noticolori
Qlikozidin kütlosi, q Aqlikonun kütlosi, q Qlikozidin molekul kütlosi Qlikozidin kimyovi torkibi Monosaxarid torkibi
Coki üsulu Fotometriya üsulu
0.0532 0.0189 0.0192 1194 C56H90O27 3 mol D-qlükoza, 1 mol L-arabinoza, 1 mol L-ramnoza
0.0674 0.0242 0.0243 1194 C56H90O27
0.0745 0.0263 0.0268 1194 C56H90O27
0.0862 0.0304 0.0310 1194 C56H90O27
0.0902 0.0321 0.0325 1194 C56H90O27
Tadqiqatlarimizin nóvbati marhalasi B qli-kozidinin tam kimyavi qurulu§u ügün xüsusi ahamiyyat kasb edan karbohidrat zancirinin xa-rakterini (xatti va ya §axali), monosaxarid qaliq-larinin yerla§ma ardicilligini, onlarin da§idiqlari funksiyani, O-qlikozid rabitasinin yaranmasinda i§tirak edan hidroksil qruplarinin yerini, aqlikon-la bilavasita O-qlikozid rabitasi yaradan monosa-xaridin tabiatini va s. bu kimi ónamli masalalarin ara§dirilmasi istiqamatinda aparildi. Bunun ügün B qlikozidi xüsusi üsulla tam metilla§dirildi, ali-nan mahsul hidroliz edildi va hidrolizat lazimi amaliyyatlardan sonra nazik tabaqali xromato-qrafiya üsulu ila harakatli faza kimi VIII h.q. va müvafiq monosaxaridlarin metilla§dirilmi§ tóra-malarinin standart nümunalari istifada etmakla paralel olaraq müqayisali §akilda ara§dirildi. Hidrolizatda monosaxaridlarin tam va qisman metilla§dirilmi§ a§agidaki tóramalari a§kar edil-di: 1) 2,3,4,6-tetra-O-metil-D-qlükopiranoza, bu D-qlükoza molekulunun terminal monosaxarid ol-dugunu góstarir; 2) 2,3,4-tri-O-metil-L-arabinopi-ranoza, bu isa terminal L-arabinozani tamsil edir. Bu malumatlar onu góstarir ki, B-qlikozidinin karbohidrat zanciri xatti yox, §axali, budaqli quru-lu§a malik olmaqla bir budagin sonlugu D-qlükoza, digari isa L-arabinoza ila tamamlanir; 3) 3,6-di-O-metil-D-qlükopiranoza, bu D-qlüko-zanin digar molekulunun ham §axalanma (bu-daqlanma) markazi, ham da vasitagi oldugunu sübut edir; 4) 3-mono-O-metil-L-ramnopiranoza, bu da L-ramnozanin ham §axalanma markazi, ham da vasitagi oldugunu tasdiq edir. Hid-ro-lizatda a§kar edilan monosaxaridlarin axirinci 2 metil tóramalari da B qlikozidinin karbohidrat zancirinin qurulu§u haqqinda yuxarida góstari-lanlari bir daha tasdiq edir. Demali, B qlikozidinin karbohidrat zanciri xatti xarakter da§imir, §axali qurulu§a va iki budaqlanma markazina malikdir.
Yuxarida góstardiyimiz kimi, B qlikozidinin karbohidrat zancirinin molekulunda 3 mol D-qlükoza monosaxaridi yerla§ir. Lakin tam metilla§dirilmi§ B qlikozidinin hidrolizatinda D-qlükozaya mansub 3 yox, yalniz 2 metil tó-rama a§kar edilir. Bu isa gox §übhasiz onu góstarir ki, B qlikozidinin karbohidrat zancirinda 2 mol D-qlükoza eyni funksiyani da§idigi ügün onlarin metil tóramalari da eynidir, üst-üsta dü§ür va xromatoqrafik tadqiqat naticasinda bir
madda kimi açkar edilir. Baçqa sozla, ya 2,3,4,6-tetra-O-metil D-qlukopiranozanin (yani terminal D-qlukoza), ya da 3,6-di-O-metil-D-qlukopiranozanin (yani §axalanma markazi va vasitaçi D-qlukoza) har biri 2 mol D-qlukozani tamsil edir. Bu masalani muhakima yolu ila tahlil etdikda bela naticaya galmak olar ki, D-qlukoza hesabina uçuncu budaqlanma marka-zinin yaranmasi qeyri-mumkundur, çunki bela olarsa, B qlikozidi pentaozid yox, heksaozid olardi, yani 5 yox, 6 monosaxarid qaligina malik olardi. Bu isa asla mumkun olan masala de-yildir. Odur ki, D-qlukozanin III molekulu ter-minaldir va bu faktiki olaraq eksperiment tadqi-qatlarin naticalari ila obyektiv qanunauygunluq ta§kil edir. Demali B qlikozidinin karbohidrat zancirinda D-qlukozanin 2 molekulu va L-arabinoza terminal xarakter daçiyir, yani har biri budaqlarin sonlugunu tamamlayir. D-qlukozanin bir molekulu isa L-ramnoza kimi ham §axa-lanma markazi, ham da vasitaçi rolunu icra edir.
Belalikla, apardigimiz elmi araçdirmalar asasinda muayyan olundu ki, B qlikozidinin karbohidrat zanciri çaxali quruluça malik olmaqla, 2 çaxalanma markazina, 3 budaga malikdir va har bir budaq bir monosaxariddan ibaratdir.
B qlikozidinin karbohidrat zancirinin tam quruluçunun muayyan edilmasinda bilavasita aqlikonla O-qlikozid rabitasini yaradan mono-saxaridin tabiatinin araçdirilmasi novbati tadqi-qatlarimizin istiqamati oldu. Aydindir ki, aqlikonla ya D-qlukoza, ya da L-ramnoza O-qliko-zid rabitasi yarada bilar. Odur ki, bu masalani aydinlaçdirmaq uçun movcud ola bilacak 2 variant farz etdik: 1) pennogeninla bilavasita D-qlukoza O-qlikozid rabitasi yaradir; bela olduq-da hamin D-qlukozanin amala gatirdiyi bir budaqda terminal monosaxaridlardan biri, diga-rinda isa vasitaçi L-ramnoza yerlaçir, oz novba-sinda hamin L-ramnoza 2 terminal monosaxa-ridla O-qlikozid rabitasi yaradir; 2) pennogeninla bilavasita L-ramnoza O-qlikozid rabitasi yaradir; bu halda L-ramnozanin bir budaginda terminal monosaxarid, digar budaginda isa 2 terminal monosaxaridla O-qlikozid rabitasi ya-radan D-qlukoza yerlaçir.
Nazarda tutulan bu iki farziyyadan han-sinin real oldugunu va B qlikozidinin karbohidrat zancirinin kimyavi quruluçunu faktiki olaraq da-
ha daqiq aks etdirdiyini müayyan etmak ü9ün mülayim saraitda qisman (natamam) hidroliz prosesindan istifada etdik. Dövrü vaxt arzinda aparilan hidroliz prosesinin maye va bark faza-lari ayri-ayriliqda tadqiq olundu. Har iki faza müvafiq amaliyyatlardan sonra xromatoqrafiya üsulu asasinda ara§dirildi. Aparilan eksperi-mentlarin naticalari cadval 2-da taqdim edilir.
Cadval 2. B qlikozidinin qisman hidroliz mahsullannin arasdirilmasinin naticalari_
Hidroliz müddati Faza-lar Alinan maddalar Halledici qari§iqlarinda ^rlarin adadi qiymatlari
I II V VI
30 daq Maye B qlikozidi 0.13 0.18
I progenin 0.22 0.28
D-qlükoza 0.20 0.64
60 daq Maye I progenin 0.22 0.28
D-qlükoza 0.20 0.64
90 daq Bark II progenin (triozid) 0.34 0.41
Maye D-qlükoza 0.20 0.64
120 daq Bark II progenin 0.34 0.41
III progenin (biozid) 0.46 0.57
Maye D-qlükoza 0.20 0.64
L-arabinoza 0.29 0.62
Cadvaldan göründüyü kimi, 1 saat arzin-da aparilan mülayim hidroliz naticasinda B qli-kozidi molekulundan 1 mol terminal D-qlükoza qoparaq I progenin amala galir. Sonraki 30 daq arzinda isa I progenindan II terminal D-qlükoza molekulu ayrilir va II progenin, yani pennoge-nin triozidi amala galir. Hidrolizin 2 saat arzinda davam etdirilmasi isa triozid molekulundan terminal L-arabinozanin ayrilmasi va III progeninin, yani pennogeninin biozidinin alin-masi ila naticalanir. Qisman hidroliz amaliyya-tinin naticalari avvalki eksperiment tadqiqat-larin naticalarina tam uygun galir. Bela ki, qli-kozid molekulundan ilk növbada terminal mo-nosaxaridlarin ayrilmasi ba§ verir, bu isa B qlikozidinin karbohidrat zancirinin arasdirilmasinin düzgün istiqamatda aparildigini tasdiq edir.
Tadqiqatlarimizin növbati marhalasinda 2 saat arzinda aparilan hidroliz prosesi naticasinda alda olunan bark fazanin progenin tarkibi ara§dirildi. Silikagel yüklanmi§ boru adsorbsi-yali xromatoqrafiya va harakatli faza kimi I qa-ri§iq istifada etmakla 2 maddadan ibarat proge-nin qarisigindan fardi II va III progeninlar alda olundu, fiziki-kimyavi göstaricilari ara§dirildi.
II progenin - kimyavi tarkibi - C44H70O17, molekul kütlasi - 870, arima temperaturu - 210-2130C, xüsusi firlatma - 680 (c 0.25, 95% etanol).
III progenin kimyavi tarkibi - C39H62O13, molekul kütlasi - 738, arima temperaturu - 215-
2180C, xüsusi firlatma [ag - 84.20(c 0.2, 95%
etanol).
Har iki progenin suda, sulu-spirtli mah-lullarda va üzvi halledicilarda hall olmur, 9095% etanolda hall olur.
Progeninlar klassik kimyavi tadqiqat üsullari asasinda daqiq ara§dirildi: II progenin pennogenin steroid sapogeninin triozidi olub, karbohidrat zancirini har biri 1 mol olmaqla D-qlükoza, L-arabinoza va L-ramnoza tamsil edir. III progenin pennogeninin biozidi olub, karbohidrat zancirina 1 mol D-qlükoza va 1 mol L-ramnoza daxildir.
Tam metilla§dirilmi§ III progeninin (biozidin) hidrolizatinda 2,3,6-tri-O-metil-D-qlüko-piranozanin va 2,3,4-tri-O-metil-L-ramnopira-nozanin a§kar edilmasi B qlikozidinin karbohidrat zancirinda D-qlükozanin bilavasita pennogeninin 3-cü vaziyyatindaki hidroksil qrupu ila O-qlikozid rabitasi yaratdigini göstarir. Bu halda L-ramnoza isa terminal monosaxarid kimi D-qlükozanin 4-cü vaziyyatda yerla§an hidroksil qrupu ila O-qlikozid rabitasi yaratmi§ olur. Belalikla, karbohidrat zancirinda bilavasita aqli-konla birlaban monosaxaridin tabiati haqqinda avvalcadan yürütdüyümüz 2 farziyyadan birin-cisi özünü dogruldur, daha real hesab edilir.
Tam metilla§dirilmi§ II progeninin (trio-zidin) hidrolizatinda a§kar edilan 2,3,4-tri-O-metil-L-arabinopiranoza va 3,6-di-O-metil-D-qlükopiranoza öz növbasinda onu göstarir ki, aqlikonla bilavasita birlaban D-qlükozanin 2-ci vaziyyatda yerla§an hidroksil qrupu ila terminal L-arabinoza O-qlikozid rabitasi yaradir.
B qlikozidinin tam metilla§dirilmi§ mah-sulunun hidrolizatinda ilkin ara§dirmalar naticasinda 3-mono-O-metil-L-ramnozanin a§kar edilmasi ikinci §axalanma markazi hesab edilan L-ramnozanin 2-ci va 4-cü vaziyyatda yerla§an hidroksil qruplarinin har birinin D-qlükoza qaliqlari ila O-qlikozid rabitasi yaratmasindan xabar verir. Belalikla, alda edilan malumatlar asasinda B qlikozidinin kimyavi qurulu§unu sada §akilda bu cür taqdim etmak olar:
D-qlukoza-(1^ 4) D-qlukoza-(1^ 2)
L-ramnoza- (1^- 4) N L-arabinoza- (1^- 2)'
Bu sada kimyavi qurulu§u aks etdiran B qlikozidi molekulunda gorunduyu kimi, movcud olan be§ O-qlikozid rabitalarinin har birinin kon-fiqurasiyasi malum olarsa onun tam, agiq kim-yavi qurulu§unu taqdim etmak mumkun olardi. Klayn [18] tarafindan vaxtila taklif edilmi§ mad-dalarin (pennogenin, III progenin, II progenin, B-qlikozidi, hamginin muvafiq konfiqurasiyali monosaxaridlarin metil toramalarinin) molekul-yar firlatma gostaricilarinin muqayisa edilmasi-na asaslanan usuldan istifada etmakla buna nail olduq. Bu malumatlar cadval 3-da taqdim edilir.
Cadval 3. Maddalarin molekulyar firlatma gostaricilari-nin muqayisasi
Maddalar [M]d
Pennogenin (M 430, [a] 2° - 1050) - 451.50
III progenin, biozid (M 738, [a] - 84.20) - 6210
II progenin, triozid (M 870, [a] 2° - 680) - 591.60
B qlikozidi (M 1194, [a] 2° - 600) - 716.40
Metil-a-D-qlukopiranozid + 3070
Metil-P-D-qlukopiranozid - 620
Metil-a-L-ramnopiranozid - 1110
Metil -P -L-ramnopiranozid + 170
Metil-a-L-arabinopiranozid + 29.70
Metil-P-L-arabinopiranozid + 3950
Cadval 3-dan gorunduyu kimi, III progenin va pennogenin arasinda molekulyar firlatma gostaricilarinin farqi (- 169.50) adadi qiy-matca metil-P-D-qlukopiranozidin va metil-a-L-ramnopiranozidin molekulyar firlatma gostaricilarinin camina (-1730) olduqca yaxindir. Demali, P qlikozidinin asas nuvasini ta§kil edan biozidin karbohidrat zancirinda D-qlukoza P-,
Ho Ho
on
I
^D-qlukoza- (1 ^ 3)-pennogenin.
—V-i—o
_
OH
o/tc
L-ramnoza isa a-konfiqurasiyali qlikozid rabi-talari yaradir. Qeyd etmak yerina du§ar ki, avvalki tadqiqatlarimizda [8, 9, 19] bitki man§a-li steroid va triterpen qlikozidlarinda D-qluko-zanin P-, L-ramnozanin isa a-konfiqurasiyali O-qlikozid rabitalari yaratdigi muayyan edilmi§-dir. Hazirki tadqiqatlarimizin naticalari da bir daha bunu tasdiq etdi.
II va III progeninlar arasinda molekulyar firlatma gostaricilarinin farqi (+ 29.40) isa metil -a-L-arabinopiranozidin molekulyar firlatma gostaricisi (+29.70) ila demak olar ki, eyni oldu-gundan L-arabinoza B qlikozidi molekulunda a-konfiqurasiyali O-qlikozid rabitasina malik olur. Nahayat, B qlikozidi ila II progenin arasinda molekulyar firlatma farqi (-124.80) 2 mol metil-P-D-qlukopiranozidin molekulyar firlatma gostaricisi (-1240) ila ust-usta du§duyu ugun budaqlanma markazi olan D-qlukoza kimi terminal D-qlukoza da P-konfiqurasiyali qlikozid rabitasi yaradir.
B qlikozidinin kimyavi qurulu§unun oyra-nilmasi uzra apanlan eksperiment tadqiqatlann naticalari va obyektiv analitik tahlili asasinda bu qli-kozidin tam kimyavi qurulu§u muayyan olundu. B qlikozidinin kimyavi qurulu§u: pennogenin 3-O-P-D-qlukopiranozil-(1^2)-[O-P-D-qlukopiranozil-(1 ^4)]-O-a-L-ramnopiranozil-(1 ^4)-[O-a-L-ara-binopiranozil-(1^2)]-O-P-D-qlukopiranozid.
B qlikozidinin agiq kimyavi qurulu§u sxemda gostarildiyi kimidir. Bu qurulu§lu spiros-tan sirali steroid qlikozid, yani pennogeninin pen-taozidi bitki xammalindan ilk dafa biz alda eda-rak daqiq kimyavi qurulu§unu muayyan etmi§ik.
—c H.
HoHo
p
Ho O
A3EPBAH,ipiAHCKHH XHMHHECKHH DKYPHAJI № 4 2015
Naticalar
1. Klassik kimyavi va fiziki-kimyavi üsul-lar asasinda hamar güyana bitkisinin polyar steroid qlikozidinin kimyavi qu-ruluçu araçdirildi.
2. Qlikozid pennogenin steroid sapogeni-nin pentaozidi olub, karbohidrat zanciri 3 molekul D-qlükoza, har biri 1 molekul olmaqla L-ramnoza va L-arabinoza ila tamsil olunur.
3. Qlikozidin tam kimyavi quruluçu müayyan olunub va açiq çakilda taqdim edilir.
8dabiyyat siyahisi
1. Флора Азербайджана. Баку: Изд-во АН Азерб. ССР. 1952. Т. II. С. 198-202.
2. Qayibverdi B. iskandarov, Sara A. Paçayeva. Poly-gonatum Hill cinsindan olan növlarin kimyavi-toksikoloji tadqiqi perspektivlari haqqinda // Azarbaycan Oczaçiliq va Farmakoterapiya Jurnali. 2013. № 1. S.14-20.
3. iskandarov Q.B., Paçayeva S.A. Hamar güyana bitkisinin steroid tarkibinin araçdmlmasi // Tibb elmlari doktoru Ozam Tayyar oglu Agayevin anadan olmasinin 70 illiyina hasr edilmiç elmi konfransin materiallari. Baki. 2014. S. 95-97.
4. Qayibverdi B. iskandarov, Sara A. Paçayeva, Kamala Э. Hüseynova. Polygonatum glaberrimum C.Koch. bitkisinin steroid qlikozid va sapogenin tarkibinin tadqiqi // Azarbaycan Oczaçiliq va Farmakoterapiya Jurnali. 2014. № 2. S. 30-34.
5. Сасмаков С.А., Путиева Ж..М., Качала В.В., Саатов З., Шашков А.С. Тритерпеновые гликозиды Zygophyllum eichwaldii II. Строение зигоэйхвалозида I // Химия природных соединений. 2001. № 4. C. 294-296.
6. Маисашвили М.Р., Кучухидзе Дж.К., Киколад-зе В.С., Гвазава Л.Н. Стероидные гликозиды гитогенина из Allium rotundum // Химия природных соединений. 2012. № 1. C. 81-85.
7. Толкачева Н.В., Шашков А.С., Чирва В.Я. Стероидные гликозиды луковиц Allium cyrillii // Химия природных соединений. 2012. № 2. C. 243-246.
8. iskandarov Q.B., Huseynquliyeva K.F. Surunan damirtikanin az va orta polyar steroid qlikozid-larinin kimyavi tadqiqi // Kimya problemlari. 2014. № 3. S. 285-293.
9. Qayibverdi iskandarov, Saida Musayeva. Adi daç-sarmaçigi gilameyvalarinin polyar triterpen qlikozidinin kimyavi tadqiqi // Journ. of Qafqaz University. Chemistry and Biology. 2014. № 1. S. 40-47.
10. Искендеров Г.Б., Мамедов Э.Ф. Хроматофо-тометрический метод определения метаболитов диосгенина в моче животных // Azarbaycan Oczaçiliq Jurnali. 2001. № 1-2. S. 31-33.
11. Ходаков Г.В. Тритерпеновые и стероидные гликозиды рода Melilotus и их генины VI. Ме-лилотозид А2 и адзукисапонин V из корней Melilotus tauricus // Химия природных соединений. 2012. № 6. C. 906-907.
12. Гвазава Л.Н., Киколадзе В.С. Стероидные сапонины из корневищ Polygonatum polyanthe-mum // Химия природных соединений. 2013. № 1. C. 152-153.
13. Гвазава Л.Н., Киколадзе В.С. Стероидные са-погенины Polygonatum polyanthemum и P. Glaberrimum // Химия природных соединений. 2012. № 5. C. 811-812.
14. Бенидзе М.М., Схиртладзе А.В., Кемертелидзе Э.П. Стероидные соединения стеблей Yucca gloriosa // Химия природных соединений. 2012. № 3. C. 464-465.
15. Физер Л., Физер М. Стероиды. 4-ое издание (пер. с англ.). М.: Мир, 1964. 982 с.
16. Кинтя П.К., Лазурьевский Г.В. Стероидные гликозиды ряда спиростана. Кишинев: Шти-ница, 1979. 146 с.
17. Камерницкий А.В., Абубакиров Н.К., Горовиц М.Б., Воллернер Ю.Е., Войшвилло Н.Е., Решетова И.Г., Пасешниченко В.А. Химия спиростанолов. М.: Наука, 1986. 177 с.
18. Klyne W. Optical Rotation, in Braude A. F. and Nachod F.C. Determination of Organic Structures by Physical Methods. New-York: Academic Press, 1955. Volume 1. Р. 73-130.
19. Qayibverdi iskandarov, Saida Musayeva. Adi daçsarmaçigi meyvalarinin az polyar saponinlarinin kimyavi tadqiqi // Journ. of Qafqaz University - Chemistry and Biology. 2013. № 1. S. 83-88.
ИЗУЧЕНИЕ ХИМИЧЕСКОГО СТРОЕНИЯ ПОЛЯРНОГО СТЕРОИДНОГО ГЛИКОЗИДА
КУПЕНЫ ГЛАДКОЙ
Г.Б.Искендеров, С.А.Пашаева
Представлены результаты экспериментальных исследований по изучению химического строения индивидуального стероидного гликозида спиростанового ряда, выделенного из купены гладкой Polygonatum glaberrimum и условно названного гликозидом В. Методами классических химических исследований, ИК-спектроскопии и хроматографии в тонких слоях сорбента установлено, что гликозид В представляет собой пентаозид пенногенина, в состав углеводной цепи которого входят три молекулы D-глюкозы, одна молекула Ь-
арабинозы и одна молекула L-рамнозы. Результаты проведенных экспериментальных исследований, а также объективные аналитические суждения дают основание установить полное химическое строение гликозида В: 3-0-Р-Э-глюкопиранозил-( 1 ^2)-[0-р-Б-глюкопиранозил-(1 ^4)] -0-а-Ь-рамнопиранозил-( 1 ^4)-[0-а-Ь-арабино-пиранозил-(1^-2)]-0-Р-Э-глюкопиранозид пенногенина. Представлено полное открытое химическое строение гликозида В.
Ключевые слова: купена (Polygonatum), стероидный гликозид, пенногенин, прогенин, пентаозид.
STUDY OF CHEMICAL STRUCTURE OF THE POLAR STEROIDAL GLYCOSIDE FROM
SOLOMON'S SEAL
Q.B.Iskenderov, S.A.Pashayeva
The paper presents the results of experimental research on the chemical structure of individual steroidal glycosides spirostane series extracted from solomon's seal Polygonatum glaberrimum and conditionally called glycoside B. On the base of classical chemical methods, also IR spectroscopy and chromatography in a thin layer of sorbent was defined that glycoside B represents pentaozid of pennogenin which the carbohydrate chain is composed of three molecules of D-glucose, one molecule of L-arabinose and one molecule of L-rhamnose. The results of experimental researches, as well as their objective analytic judgments give a base to define fully chemical structure of the glycoside B: pennogenin 3 -0-P-D-glucopyranosyl-( 1 ^2)-[0-P-D-glucopyranosyl-( 1 ^4)] -0-a-L-rhamnopyranosyl-(1 ^4)-[0-a-L-arabinopyra-nosyl-(1^2)]-0-p-D-glucopyranoside. Fully open chemical structure of the glycoside B has been presented.
Keywords: solomon seal (Polygonatum), steroidal glycoside, pennogenin, progenin, pentaozid.
АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ ХИМИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ № 4 2015
