CC BY
6ELEKTR MUHANDISLARINI TAYYORLASHNING INNOVATSIYON
METODLARI
Saymbetov Zinatdin Jalgasbaevich
Qoraqalpoq davlat universiteti katta o'qituvchisi sayimbetovziynatdin@gmail .com Kenesbayev Rinat Keo'limjay uli
Qoraqalpoq davlat universiteti stajyor o'qituvchisi [email protected]
Annotatsiya: Mazkur maqolada elektr muhandislarini tayyorlashda qo'llanilayotgan innovatsion metodlar tahlil qilinadi. Zamonaviy texnologik rivojlanish va raqamlashtirish jarayonlari energetika sohasidagi talablarga mos ravishda muhandislik ta'limi sifatini oshirish zaruriyatini keltirib chiqarmoqda. Maqolada zamonaviy o'quv dasturlariga integratsiya qilinayotgan raqamli texnologiyalar, virtual laboratoriyalar, simulyatsiya va masofaviy ta'lim vositalarining roli yoritib beriladi. Shuningdek, talabalarning amaliy ko'nikmalarini oshirishga qaratilgan o'quv-uslubiy yondashuvlar ham ko'rib chiqiladi. Elektr muhandisligini o'qitishda innovatsion metodlarni qo'llash kelajakdagi mutaxassislarning malakasini oshirishda va ularni zamonaviy ish bozori talablari bilan moslashtirishda muhim omil bo'lib xizmat qilishi ta'kidlanadi.
Kalit so'zlar: Elektr muhandisligi, Innovatsion metodlar, Raqamli texnologiyalar, Virtual laboratoriyalar, Simulyatsiya, Masofaviy ta'lim, Amaliy ko'nikmalar, O'quv dasturlari, Energetika sohasi. Muhandislik ta'limi, Texnologik rivojlanish, O'quv-uslubiy yondashuvlar, Zamonaviy ish bozori, Ta'lim innovatsiyalari, Muhandislarni tayyorlash.
Kirish. Elektr muhandislarini tayyorlashning innovatsion metodlari bugungi kunda zamonaviy texnologiyalarning jadal rivojlanishi bilan yanada dolzarb bo'lmoqda. Sanoat va texnologiyalar sohasida amalga oshirilayotgan o'zgarishlar muhandislik sohasidagi kadrlar tayyorlash tizimini ham tubdan qayta ko'rib chiqishni talab qiladi. Elektr energetikasi, avtomatlashtirish, qayta tiklanadigan energiya manbalari kabi yo'nalishlarda yuqori malakali muhandislarni tayyorlash uchun an'anaviy usullardan tashqari, raqamli texnologiyalar, sun'iy intellekt va masofaviy ta'lim kabi innovatsion yondashuvlardan foydalanish zarur. Ushbu maqola elektr muhandislarini tayyorlashda qo'llanilayotgan zamonaviy innovatsion metodlarni ko'rib chiqishga bag'ishlanadi.
Elektr muhandislarini tayyorlashning innovatsion metodlari
Bugungi globallashgan va raqamli iqtisodiyotda elektr muhandislariga bo'lgan talab kundan-kunga ortib bormoqda. Zamonaviy sanoat va texnologik rivojlanishlar yangi avlod elektr muhandislaridan yuqori darajadagi texnik bilim, amaliy ko'nikmalar hamda ijodiy fikrlashni talab qiladi. Shuning uchun, muhandislik sohasida an'anaviy ta'lim usullari zamonaviy muammolarga javob bera olmaydi va bu sohada innovatsion yondashuvlar dolzarblashmoqda. Elektr muhandislarini tayyorlashda foydalanilayotgan eng samarali innovatsion metodlar quyidagilardan iborat.
1. Raqamli texnologiyalarni joriy etish
Elektr muhandislarini tayyorlashda raqamli texnologiyalardan foydalanish jarayonni sezilarli darajada soddalashtiradi va samaradorligini oshiradi. Simulyatsiya dasturlari, kompyuterlashtirilgan laboratoriyalar va raqamli o'quv resurslari talabalarga nazariy bilimlarini amaliyotda sinash imkonini beradi. MATLAB, AutoCAD, Multisim kabi dasturiy ta'minot vositalari bilan ishlashni o'rgatish elektr muhandislariga texnik dizayn va tahlillarni amalga oshirish imkonini yaratadi.
Raqamli platformalar orqali masofaviy ta'lim olish ham keng ko'lamda qo'llanilmoqda. Bu esa talabalarni turli xil joylardan, jumladan, texnologik jihatdan rivojlangan davlatlardan o'quv resurslarini olish imkoniyatini yaratadi. Elektr muhandislik sohasida uzoqdan turib laboratoriya ishlarini bajarish va o'quv loyihalarini real vaqt rejimida kuzatish imkoniyati ko'plab universitetlar tomonidan amalga oshirilmoqda.
2.Robototexnika va IoT (Internet of Things) bo'yicha integratsiyalashgan kurslar
Bugungi kunda IoT texnologiyasi va robototexnika elektr energetikasi va muhandislik sohalarida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Elektr muhandislariga zamonaviy muammolarni hal qilishda IoT texnologiyalaridan foydalanishni o'rgatish zarur. Shuning uchun muhandislik ta'lim tizimida IoT kurslari va laboratoriyalari keng tatbiq etilmoqda. Talabalar IoT bilan bog'liq qurilma va tizimlarni yaratish, ularga texnik xizmat ko'rsatish va ularni texnologik tarmoqlarga integratsiyalashni o'rganadilar.
Robototexnika esa elektr muhandislik sohasidagi yana bir muhim innovatsion yo'nalish hisoblanadi. Robotlarni boshqarish va texnikaviy rivojlantirish bo'yicha bilimlarga ega bo'lgan muhandislar kelajakda avtomatlashtirish sohasida yuqori talabga ega bo'ladi. Shu sababli, universitetlarda elektr muhandislariga robototexnika asoslarini o'rgatish uchun maxsus kurslar va laboratoriyalar yaratilmoqda.
3. STEAM (Science, Technology, Engineering, Art, and Mathematics) metodologiyasi
STEAM yondashuvi elektr muhandislarini tayyorlashda ijodiy va analitik fikrlashni rivojlantirishga katta e'tibor qaratadi. Elektr muhandisligi faqat texnik
bilimlarni emas, balki innovatsion dizayn va yangi texnologik yechimlarni topishni ham talab qiladi. STEAM modeli orqali talabalarga nafaqat texnik fanlar, balki san'at va ijodiy fanlarni o'rganish ham taklif etiladi. Bu yondashuv elektr muhandislarini nafaqat texnik mutaxassis, balki ijodiy muhandis sifatida ham rivojlantirishga xizmat qiladi.
4. Amaliyotga yo'naltirilgan o'quv tizimi
Elektr muhandislarini tayyorlashda faqat nazariy bilimlar yetarli emas. Amaliy ko'nikmalar va real muammolarni hal qilish bo'yicha tajriba talabalarning muvaffaqiyatli karyera qurishida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Amaliyotga yo'naltirilgan o'quv tizimi orqali talabalar real loyihalarda qatnashish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Masalan, muhandislik fakultetlari talabalarni sanoat korxonalariga amaliyotga yuborish yoki texnologik loyihalarda faol ishtirok etishlariga imkon beradi. Ko'plab ta'lim muassasalari elektr muhandislikka oid muammolarni hal qilish uchun amaliy loyihalarni ishlab chiqishga e'tibor qaratmoqda. Bu orqali talabalar nazariy bilimlarini real muammolarga tatbiq etish va qo'lma-qo'l bilim olish imkoniyatiga ega bo'ladi.
5. Kreativ dizayn va loyihalash bo'yicha laboratoriyalar
Elektr muhandislarini tayyorlashda kreativ dizayn laboratoriyalari talabalarning amaliy ko'nikmalarini rivojlantirishga katta hissa qo'shadi. Bu laboratoriyalar elektr tizimlari, elektron komponentlar va qurilmalarni loyihalash, sinovdan o'tkazish va innovatsion yechimlar yaratishga yo'naltirilgan. Talabalar bu kabi muhitda ishlash orqali real loyihalarni amalga oshirishni va muhandislikning ijodiy tomonlarini o'rganadilar.
Xulosa
Elektr muhandislarini tayyorlashda innovatsion metodlardan foydalanish zamonaviy texnologik talablarni qondirish uchun juda muhimdir. Raqamli texnologiyalar, IoT, robototexnika, STEAM modeli va amaliyotga yo'naltirilgan yondashuvlar nafaqat talabalarga texnik bilimlarni berish, balki ularda muammolarni hal qilish, ijodiy fikrlash va texnologik yechimlarni yaratish qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Ushbu innovatsion usullar orqali elektr muhandislarini nafaqat texnik mutaxassis, balki kelajakda raqamli va energetik inqiloblarga javob bera oladigan yetakchi muhandislar sifatida shakllantirish mumkin. Texnologiyalarning doimiy rivojlanishi bilan birgalikda ta'lim jarayonini yangilash va zamon talablariga moslashtirish katta ahamiyatga ega bo'lib qolmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yhati:
1. Kurbanbayev M. A. et al. Energo tizimda yuzaga keladigan yuqori garmonikalarning o 'lchov transformatorlariga ta'siri //GOLDEN BRAIN. - 2023. -Т. 1. - №. 16. - С. 121-126.
2. Dawletbayev A. B., Jumabayev R. M., UZ M. A. ELEKTR ENERGIYASI ISHLAB CHIQARISHNI OPTIMALLASHTIRISH: IERARXIK-O 'ZARO BOG 'LIQ JARAYONLARNI BOSHQARISH //Educational Research in Universal Sciences. - 2024. - Т. 3. - №. 4 SPECIAL. - С. 266-269.
3. Kurbanbayev M. A. et al. 220 kV tarmoqlarida bir fazali qisqa tutashuvning shikastlanish joyini aniqlash usulini takomillashtirish //RESEARCH AND EDUCATION. - 2022. - Т. 1. - №. 9. - С. 362-366.
4. Kurbanbayev M. A., o'g'li Maksetov O. X., o'g'li Sultonov D. Q. MARKAZIY OSIYODA ENERGIYA XAVFSIZLIGI: HOZIRGI HOLAT VA RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI //SCHOLAR. - 2023. - Т. 1. - №. 32. - С. 117122.
5. uli Gayipov I. K., Paxratdinov A. D., Kurbanbayev M. A. QUYOSH ELEKTR STANSIYALARIDA SAMARADORLIKNI OSHIRISH: BARQAROR ENERGIYA SARI YO 'L //GOLDEN BRAIN. - 2024. - Т. 2. - №. 4. - С. 201-205.
6. Kurbanbayev M. et al. O'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA SUN'IY INTELEKTNI JORIY QILISH ORQALI TA'LIM TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH: https://doi. org/10.5281/zenodo. 11334901 //International scientific and practical conference. - 2024. - Т. 1. - №. 2. - С. 398-402.
7. Kurbanbayev M. et al. QAYTA TIKLANADIGAN ENERGIYA MANBALARINI SAMARADORLIKNI OSHIRISH STRATEGIYALARI: https://doi. org/10.5281/zenodo. 11260693 //International scientific and practical conference. - 2024. - Т. 1. - №. 2. - С. 216-221.
8. Г.Н. Мустафакулова, Р.Ж. Сейтимбетов, Р.К.^несбаев. Р.В. Бардашев. Исследование эксплуатационных надежностей трансформаторов "Raqamli texnologiyalar davrida tillarni intensiv o'qitishning psixologik-pedagogik jihatlari" mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani 2023.-3с
9. Najimova A.M, Seitimbetov R.J, Kenesbaev R.K «ELEKTR MASHÎNALARλ KURSÎNAN «ASINXRON MOTORLARDÎ JOYBARLAW» «Miraziz Nukus» ЖШЖ баспаханасы Nokis, 2022.(metodikaliq qollanba) 80 bet
10. Сейтимбетов Р.Ж. Садыков Р.О. ^несбаев P.K. Расчет параметров и эксплуатационных характеристик трансформатора мощностью 3200 ква, напряжением 35/6 кв подстанции «каттагар» ILM-FAN VA INNOVATSIYA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI 2023.-5c
11. Pirmatov Nurali Berdiyarovich, Kenesbaev Rinat Keo'limjay uli, Gayipov Isa Kidirbay uli, Renewable sources of electric energy as a mechanism for the development of the economy of consumers of electric energy Miasto Przysztosci 2022.-5c
12. Yeshmuratov N., Ktaybekov M. RELAY PROTECTION AND AUTOMATION OF COMPENSATION DEVICES //Educational Research in Universal Sciences. - 2024. - Т. 3. - №. 4 SPECIAL. - С. 109-112.
13. Abubakirov, A., Eshmuratov, N., Esemuratova, G., & Nazarov, M. (2024). Electromagnetic converter of reactive power and monitoring of high-voltage induction motors. In E3S Web of Conferences (Vol. 525, p. 03016). EDP Sciences.
14. Toshov B.R., Khamzaev A.A., Niyetbayev A.D. Improvement of soft starter circuit for high-voltage and high-power asynchronous motors. Proceedings of SPIE - The International Society for Optical EngineeringToM 126162023 Номер статьи 126160U2022 International Conference on Mathematical and Statistical Physics, Computational Science, Education, and Communication, ICMSCE 2022Istanbul8 December 2022до 9 December 2022Код 188141.
15. Khamzaev A.A., Mambetsheripova A., Arislanbek N. Thyristor-based control for high-power and high-voltage synchronous electric drives in ball mill operations/ E3S Web Conf. Volume 498, 2024/ III International Conference on Actual Problems of the Energy Complex: Mining, Production, Transmission, Processing and Environmental Protection (ICAPE2024) DOI: https://doi.org/10.1051/e3sconf/202449801011
16. Djalilov A. et al. Research of ultrasonic sensors for measuring water flow in hydromelioration objects //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2024. - T. 1390. - №. 1. - С. 012023.
