Научная статья на тему 'ДОНЛАРНИ КОВЕКТИВ ҚУРИТГИЧЛАРДА ҚУРИТИШ'

ДОНЛАРНИ КОВЕКТИВ ҚУРИТГИЧЛАРДА ҚУРИТИШ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
10
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дон / уруғ / намлик / дон массаси / радиация қуритиш усули / алоқа (контакли )усул / конвектив қуритиш / зерно / семена / влага / зерновая масса / радиационный метод сушки / контактный метод / конвективная сушка

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Mansurov Muxtorjon Tohirjonovich, Abduqodirov Nurzod Shavkatjon O’G’Li, Ahtambaev S

Мақолада қишлоқ хўжалиги дон ва уруғларини қуритиш усуллари таҳлил қилинди. Таҳлил натижаларига кўра аниқланган муаммоларга ечимлар таклиф этилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Mansurov Muxtorjon Tohirjonovich, Abduqodirov Nurzod Shavkatjon O’G’Li, Ahtambaev S

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Drying of grains in convective dryers

В статье анализируются способы сушки зерна и семян сельскохозяйственных культур. По результатам анализа предложены пути решения выявленных проблем.

Текст научной работы на тему «ДОНЛАРНИ КОВЕКТИВ ҚУРИТГИЧЛАРДА ҚУРИТИШ»

УДК 631.365.

ДОНЛАРНИ КОВЕКТИВ ЦУРИТГИЧЛАРДА ЦУРИТИШ

Mansurov Muxtorjon Tohirjonovich t.f.d, dotsent, NamMQI m mansurov 1978@mail.ru tel: +998941598106

Abduqodirov Nurzod SHavkatjon o'g'li Tayanch doktorant NamMQI, Tel:+998911434422, nurzodqodirov1991@gmail.com

Ahtambaev S

Farg'ona politexnika institutinurzodqodirov1991 @gmail.com

Аннотация. Маколада кишлок хужалиги дон ва уругларини куритиш усуллари тахлил килинди. Тахлил натижаларига кура аникланган муаммоларга ечимлар таклиф этилди.

Аннотация. В статье анализируются способы сушки зерна и семян сельскохозяйственных культур. По результатам анализа предложены пути решения выявленных проблем.

Annotation. The article analyzes the methods of drying agricultural grains and seeds. The results of the analysis suggested solutions to the identified problems.

Калит сузлар: дон, уруг, намлик, дон массаси, радиация куритиш усули, алока (контакли )усул, конвектив куритиш

Ключевые слова: зерно, семена, влага, зерновая масса, радиационный метод сушки, контактный метод, конвективная сушка.

Keywords: grain, seed, moisture, grain mass, radiation drying method, contact method, convective drying

Куритиш - бу дон ва уругларни саклаш вактида баркарор холатга келтириш учун асосий технологик операция. Факатгина ортикча намликни (яъни ортикча сувни) дон массасидан олиб чикиб, донни курук холатга келтиргандан кейингина биз уни узок вакт давомида ишончли саклашга ишонишимиз мумкин [1].

Курук иклимга карамай дон ва кеч пишадиган уруглар маккажухори, жухори, шоли, кунгабокар, сояларни йигиб олингандан сунг албатта куритиш лозим. Дон хусусиятидан келиб чикиб белгиланган температурада ва куритишнинг технологик жараёни жуда мухим ахамиятга эга. Чунки донни узок муддат сакланиши, сифати, таркиби, фойдали хусусиятлари куритишдаги технологик жараёнларга боглик [2].

Барча куритиш усуллари дон массасининг сорбсион хусусиятларига асосланади, яъни куритиш пайтида дон ва уруглардан сув ва сув бугларини десорбсиясига (чикарилишига) ёрдам берадиган шароитлар яратилади. Дон ва уругларни куритиш икки тамойилга асосланади:

- Агрегация холатини узгартирмасдан ва иссиклик таъминотисиз дондан намликни олиб ташлаш;

- Иссиклик таъминотидан фойдаланган холда дон таркибидаги намликнинг умумий холатининг узгариши билан (суюкликни бугга айлантириш оркали) [3].

Биринчи тамойилга асосланиб сорбция хул дон намликни ютувчи материаллар (калций хлорид, натрий сулфат) ёки курук дон билан аралаштириладиган куритиш усули. Ушбу усул кимёвий куритишдир. Уни дуккакли экинлар уруглари (нухат, соя, ловия) намлигини камайтириш учун ишлатиш максадга мувофикдир. Ушбу уруглар морфологик

хусусиятлари (зич уруг пусти) ва кимёвий таркиби (юкори протеин микдори) туфайли куритилганда жуда ёмон намлик беради. Уларни кучли иситиш мумкин эмас, чунки улар катти; ёрилиб кетади. Айнан шундай экинлар учун кимёвий куритиш усули ишлаб чикилган. У бизнинг шароитда камдан-кам кулланилади.

Иккинчи тамойилга алоца (контакли), радиация ва конвектив куритиш ва иссиклик узатиш усуллари киради.

Алока (контакли ) усул иситиладиган сирт билан куритилиши керак булган материалнинг тугридан-тугри алока килишига ва ундан иссиклик утказувчанлиги туфайли ундан иссиклик олишга асосланган. Ушбу усул юкори ёкилги сарфини талаб килади, куритишнинг зарур бир хиллигини таъминламайди, самарасиз ва шунинг учун кулланилиши чекланган [4].

Радиация куритиш усули куритилган донга иссиклик куёш ёки инфракизил нурларидан нурли энергия шаклида берилишидан иборат. Мисол килиб дон таркибидаги ортикча намликни факат куёш нурлари ва шамол таъсирида дон массаси пустлоги юзаси оркали бугланишини олошимиз мумкин. Дон катлами канча юпкарок булса, у шунчалик интенсив равишда куритилади. Шунинг учун бугдой ва арпа доналарини куритганда унинг катлами баландлиги 20 см дан, майда уруг экинлари учун эса 5-10 см дан ошмаслиги тавсия этилади.

Донни радиация усули ёрдамида куритиш учун майдон асфалт копламали булиши керак. Тупрок намлигидан унинг пастки катламларини намлантирмаслик учун ер ёки бетон жойлар алохида плёнка билан изоляция килиниши керак. Бундай холда, галла майдончасининг сирт майдони сезиларли даражада ошади ва намлик янада кучли бугланишига сабаб булади [5].

Агар радиация куритиш усули коидаларига риоя килинса, бизнинг республикамиздаги куёшли шамолли об-хаво шароитида доннинг намлиги кунига 3-4 фоизга камайиши мумкин. Дон канча нам булса, ундан шунча куп намликни олиб ташлаш мумкин. Шуни ёдда тутиш керакки, хаво-куёшда куритиш жараёнида, намлик дон пусти юзасига силжиши билан бир каторда, карама-карши жараён хам содир булади - унинг иссиклик ва намлик ходисаси туфайли энг пастки катламларга харакатланиши у эрда конденсат хосил булиши билан утказувчанлик, бу хатто тегиниш билан сезилади. Шунинг учун, муваффакиятли куритиш учун, дон массасини вакти-вакти билан белкурак билан (23 соатдан кейин) куйи катламларни аллакачон куриган юкори катламлар билан аралаштириш керак. Агар керак булса, хаво-куёш билан куритиш эртаси куни давом эттирилиши мумкин. Факат тунда донни уюмга йигиб, уни плёнка билан ёпиш керак [6].

Радиация куритиш усули соддалиги, энергия сарфи йуклиги ва таннархи пастлиги туфайли республикамизнинг кишлок хужаликларида кенг кулланилади. Бу нафакат куритиш учун ёкилгини талаб килмайди, балки дон массасига ижобий таъсир курсатади. Биринчидан, урим-йигимдан кейинги пишиб етишиш жараёнлари дон таркибида кучлирокдир. Иккинчидан, донни куёш нурлари билан нурлантирганда, дон массасини микроорганизмлардан кисман ёки хдтто тулик стерилизация килиш, айникса улардан энг хавфли булганлари - могор кузикоринларидан содир булади. Учинчидан, ушбу куритиш усулининг мухим ижобий таъсири - бу дон массасини хашаротлардан зарарсизлантириш.

Галла ташувчилар ва дон юклагичлар томонидан галла партиясини бир жараёндан иккинчисига утказишни хаво-куёш билан куритишнинг бир тури деб хисоблаш мумкин. Ушбу техника дон массасининг куриши ва совиши туфайли физиологик фаоллигини тезда камайтиришга имкон беради (агар хаво харорати дон хароратидан паст булса) [7-8].

Конвектив куритиш усули - бу харакатланувчи куритиш воситасидан (иситиладиган

хаво ёки унинг тутун газлари билан аралашмаси) конвекция оркали донга иссиклик узатиладиган усул. Куритиш агенти иссиклик узатилиши билан бирга дон таркибидаги намликни ютади ва йук килади. Ушбу усул буйича турли хил дизайндаги куритгичлар ишлайди. Иссиклик донни куритгичларда куритиш киммат лекин, технологик жихатдан энг самарали хисобланади.

Иссиклик узатишнинг конвектив усули билан асосий технологик характеристикаси дон катламининг куриши ва совиши холатидир. Дон катлами харакациз ва харакатчан холатда булиши мумкин. Стационар холатда куритишда дон харакатининг тезлиги нолга тенг, куритиш агентининг харакатланиш тезлиги эса дон массаси зарраларининг критик тезлигидан кам. Ушбу принсип шкафли ва вакти-вакти билан ишлайдиган камерали куритгичларда ва фаол шамоллатиш мосламаларида кулланилади.

Кучма холатда куритганда дон тезлиги нолдан юкори, ва куритиш агентининг тезлиги куритилган дон массаси зарраларининг критик тезлигидан кам. Ушбу принсип доимий таъсирга эга барабанли куритгичларнинг ишлаши учун асосдир (1-расм). Ушбу куритгичларда куритиш агентининг харорати юкори ва иссиклик сарфи 1 кг бугланган намлик учун атиги 5000-6000 кЖ ни ташкил килади. Улар дон ва уругларни тез ва бир текис куритилишини таъминлайди [9].

барабан, 9-бандаж, 10-таянч ролик, 11-юклаш бункери 1-расм. Барабанли куритгич

Барабанли куритгичларнинг ички кисмига насадкалар жойлаштирилади (2-расм). Улар нам материални бир текисда таркатади ва уни иссиклик элткич билан учрашишини таьминлайди. Насадка тури материал хоссаларига караб танланади [10-11]. Йирик булакли ва ёпишиб колишга мойил материалларни куритиш учун кутарувчи куракчали насадкаларни куллаш максадга мувофик. Майда, сочилувчан материалларни куритиш учун эса, таксимловчи насадкалар кулланилади. Майин дисперс, кукунсимон, чангийдиган материаллар эса агдарувчи насадкали курилмада куритилади [12].

Иссиклик элткич ва материал параллел ва карама-карши йуналишда харакатланиши мумкин. Параллел йуналишли куриткичларда материал ута кизиб кетиш олдини олиш мумкин, чунки иссиклик элткич юкори намликка эга материал билан узаро таъсирда булади. Куритилаётган материал таркибидаги кукунсимон фракция учиб кетмаслиги учун вентилятор хайдаётган иссиклик элткич тезлиги 2...3 м/с дан ошмаслиги керак [13-15].

Барабанли куритгичларнинг иш унумдорлиги, сарфланаётган иссиклик агентининг самарадорлиги асосан насадканинг жойлашувига боглик. Чунки насадка иссиклик агенти ва барабаннинг ишчи юзасидан тулик фойдаланишни таъминлайди [16].

2 -расм Насадкалар

Барабанли куритгичда куритиш муддати деярли тартибга солинмайди. Доннинг барабан ичида колиш вакти ва унинг барабан буйлаб харакатланиш тезлиги куритиш агентининг оким тезлиги ва барабанга кирадиган дон катламининг механик ёрдами билан белгиланади. Бу барабанли куритгичларнинг жиддий технологик камчиликлари. Юкори намликдаги донни тулик куритиш учун у куритгичдан бир неча марта утказилади ёки кетма-кет бир нечта куритгич ишлатилади. Барабандаги дон юкори харорат таъсирига дучор булганлиги сабабли, бу куритгичлар ёрилишга мойил булган уругларни (нухат ва боища дуккаклилар, маккажухори) куритиш учун тавсия этилмайди [ 17-20].

~Юмм П5 мм

sXXXxxxJ ....... >OOOOOOf X :. _ ♦V Ш I

»V ♦ 1 ..•;.;■.: .......

кишки мабсум учун

еэги мабсум учун

3-расм. Таклиф этилаётган сеткали барабан

Юкорида урганишлар натижасида аникланган барабанли куритгичнинг куритиш жараёнидаги камчиликларни бартараф этиш ва иш унумдорлигини, сифатини ошириш максадида куйидаги технологик ечим таклиф этилади (3-расм) [9]. Унга кура барабанга жойлаштирилган насадкаларни кутариш бурчаги а=900 ни а > 900 бурчакка узгартириш ва зиг-заг холатида жойлаштириш керак. Куритилаётган махсулот ва иссиклик агентини учрашиш юзасини катталаштириш максадида барабан ичига узунлиги буйлаб д=1 м булган сеткали барабан урнатиш лозим. Махсулот урнатилган сеткали барабан ичига юклах бункери оркали туширилади. Сеткали барабандан утган махсулот насадка оркали харакатланади [20]. Урнатилган сетка бир вактнинг узида контакт юзани ошириш билан бирга махсулотни саралайди. Натижада иш унумдорлиги ва сифати ошади.

АДАБИЁТЛАР

1. Н.Ш.Абдукодиров, М.Т.Мансуров, & С.С.Ахтамбаев (2023). Сушка зерна в конвекционных сушилках. Science and Education, 4 (2), 779-785.

2. Mansurov Muxtorjon Tohirjonovich, Tojiyev Rasul Jumaboyevich, & Abduqodirov Nurzod Shavkatjon O'G'Li (2022). Qishloq xo'jaligida donlarni barabanli qurutgichda quritish. Механика и технология, 2 (7), 177-182.

3. Мансуров Мухторжон Тохиржонович, Ахунбаев Адил Алимович, & Абдукодиров Нурзод Шавкатжон Угли (2022). Барабанли куритгичда материалнинг буйлама аралашиш жараёнини тадкик килиш. Механика и технология, 4 (9), 90-96.

4. Abduqodirov, N. S. O. G. L., Oqyo, K. R. O. G. L., Omonov, A. A. O. G. L., & Raimjonov, Q. R. O. (2021). XOM PAXTANI QURITISH VA TOZALASH UCHUN REGRESSIYA MODELINI QURISH. Scientific progress, 2(1), 687-693.

5. Abducodirov, N., & Okyulov, K. (2021). Improvement of drum dryer design. Экономика и социум, (4-1), 13-16.

6. Abduqodirov, N. S. O., Oqyolov, K. R. O., Jalilova, G. X. Q., & Nishonova, G. G. (2021). CAUSES AND EXTINGUISHING EQUIPMENT OF VIBRATIONS OCCURRED BY MACHINERY AND MECHANISMS. Scientific progress, 2(2), 950-953.

7. Oqyo, K. R. O. G. L., Abduqodirov, N. S. O. G. L., O'G'Li, A. T. L., & G'Azaloy, G. (2021). MASHINA VA MEXANIZMLARNING ISH JARAYONIDA VUJUTGA KELGAN VIBRATSIYA SABABLARI VA SO'NDIRISH QURILMALARI. Scientific progress, 2(6), 576-579.

8. Обичаев, И. В. У., Абдукодиров, Н. Ш. У., & Oкйулов, К. Р. У. (2021). КОТЕЛЬ ВА БОШКА ОЛОВЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УЧУН НЕФТ ШЛАМЛАРНИ ТОЗА ЁКИЛГИ СИФАТИДА КУЛЛАШ. Scientific progress, 2(6), 918-925.

9. Abduqodirov, N. S. O. G. L., Oqyo'Lov, K. R. O. G., & Jalilova, G. X. Q. (2021). PAXTA XOMASHYOSINI QURITISH VA TOZALASH. Scientific progress, 2(1), 857-861.

10. Отакулов, О. Х., & Таджибоев, Р. К. (2020). КОМПРЕССОР ВАЛЛАРИДАГИ САЛБИЙ ТИТРАШЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА КИМЁВИЙ ТЕРМИК ИШЛОВ БЕРИБ ЦЕМЕНТИТЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МЕТОДОЛОГИЯСИ ВА АФЗАЛЛИКЛАРИ. In МОЛОДОЙ ИССЛЕДОВАТЕЛЬ: ВЫЗОВЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ (pp. 312-316).

11. Oqyo'Lov, K. R. O. G. L., & Abduqodirov, N. S. O. G. L. (2021). KARTOSHKA TUGANAKLARINI SARALASH MASHINALARINING SAMARADORLIK ASOSLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 7(10), 189-196.

12. Камолиддин Рахмат Угли Окйулов, & Нурзод Шавкатжон Угли Абдукодиров (2021). Деталларни юзаларини кимёвий-термик ишлаш усули оркали каттиклигини ошириш муаммолари. Scientific progress, 2 (8), 237-242.

13. Umurzaqov Akramjon Hakimovich, & Oqyo'lov Kamoliddin Raxmat O'g'Li (2022). Kartoshka saralash mashinasidagi vibratsion ishchi yuzaning gorizontga nisbatan maqbul qiyaligini aniqlash. Механика и технология, 3 (8), 31-38.

14. Рахмонов, А. Т. У., & Ахтамбаев, С. С. (2021). Причины вибрации в станках и методы их устранения. Scientific progress, 2(6), 89-97.

15. Ахтамбаев, С. С., & Тожибоев, Б. Т. (2022). Определение теплового состояния крышек цилиндров и вулканов. Barqarorlik va yetakchi tadqiqotlar onlayn ilmiy jurnali, 2(4), 33-42.

16. Qo'chqarov, B. U., Tojiboyev, B. T., & Axtambayev, S. S. (2021). Experimental determination of the gas consumption sent to the device for wet dusting in the humid mode. Экономика и социум, (6-1), 226-229.

17. Халилов, Ш. З., Ахтамбаев, С. С., & Халилов, З. Ш. (2020). Результаты исследования динамики сушки хлебной массы в широкополосных валках. Журнал Технических исследований, 3(2).

18. АХТАМБАЕВ, А., ЖАЛИЛОВА, Г., ОКЙУЛОВ, К., & АБДУКОДИРОВ, Н. ЭКОНОМИКА И СОЦИУМ. ЭКОНОМИКА, (10), 506-512.

19. Yunus, M., Sobitjon, A., Nurzod, A., & Gulnoza, J. (2021). RESEARCH OF PARAMETERS AT THE APPEARANCE OF SHEARING FORCES IN THE COMPOUND TENSION ROLLER OF TRANSPORTATION AND TECHNOLOGICAL MACHINES. Universum: технические науки, (11-6 (92)), 5-11.

20. Tojiev R. J. Drying glass feed stock in drum drier for manufacturing glass products //Scientific-technical journal. - 2019. - Т. 22. - №. 3. - С. 137-140.

21. Dusmatovich, D. A., Urmonjonovich, A. A., Djuraevich, A. Z., & Sohibjonovich, A. S. (2021). The research influence of strained-deformed state of two-layers axially symmetrical cylindrical clad layers on their physicmechanical properties. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 8(10).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.