Научная статья на тему 'ДОН ВА ДУККАКЛИ ЕМ-ХАШАК ЭКИНЛАРИНИ ҚЎШИБ ЭКИШДАГИ ҲАЛҚ ҲЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ'

ДОН ВА ДУККАКЛИ ЕМ-ХАШАК ЭКИНЛАРИНИ ҚЎШИБ ЭКИШДАГИ ҲАЛҚ ҲЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
49
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўсимлик / яшил масса / силос масса / қуруқ хашак / ширали озуқа ва омухта ем / уруғ экиш меъёри.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — М.А.Каримова

Минтақамиздаги тупроқ иқлим шароити учун мос ем-хашак экинларини етиштириш агротехникасини ва агротехник омилларни ўз муддатида бажарилиши ҳосилни мўл бўлишини таъминлабгина қолмай балки унинг сифат кўрсаткичларини ҳам ошишини таъминлайди, яъни ўрганилаётган у ёки бу агротехник тадбирни самарадорлиги кўп жихатдан мазкур шароитда қўлланилаётган умумий агротехникани қай даражада олиб борилишига боғлиқ бўлади.Ушбу мақоламизда олимларимиз тадқиқотлари ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДОН ВА ДУККАКЛИ ЕМ-ХАШАК ЭКИНЛАРИНИ ҚЎШИБ ЭКИШДАГИ ҲАЛҚ ҲЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ»

ДОН ВА ДУККАКЛИ ЕМ-ХАШАК ЭКИНЛАРИНИ КУШИБ ЭКИШДАГИ

ХДЛК ХУЖАЛИГИДАГИ АХДМИЯТИ

М.А.Каримова

Дон ва дуккакли экинлар илмий тадкикот институти тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7376670

Аннотация: Минтакамиздаги тупрок иклим шароити учун мос ем-хашак экинларини етиштириш агротехникасини ва агротехник омилларни уз муддатида бажарилиши хосилни мул булишини таъминлабгина колмай балки унинг сифат курсаткичларини хам ошишини таъминлайди, яъни урганилаётган у ёки бу агротехник тадбирни самарадорлиги куп жихатдан мазкур шароитда кулланилаётган умумий агротехникани кай даражада олиб борилишига боглик булади.Ушбу маколамизда олимларимиз тадкикотлари урганилган.

Калит сузлар: усимлик, яшил масса, силос масса, курук хашак, ширали озука ва омухта ем, уруг экиш меъёри.

Археолог олимларнинг фикрларига кура, экинларни алохида экиш, аралаш экишдан кейин бошланган деб тарифланади. Усимликлар аввал табиий аралаш холда булган, сунгра инсонлар туп-туп булиб яшай бошлагандан сунг уларни алохида-алохида экиб дехкончилик бошланганлар. Шунингдек, бир неча экинлар кушиб экилганда об-хаво шароити нокулай келган йиллари хам яхши хосил олиш мумкин. Бир майдонда бир неча йил мобайнида сурункасига бир хил экиннинг экилаверилиши хар доим хам кузланган хосилни беравермайди. Чунки, бир неча экинлар кушиб экилганда кузланган хосил учун замин яратилади [1].

Андижон вилоятининг тупроклари денгиз сатхидан 430-460 метр баландликда жойлашган булиб, асосан сугориладиган ерларни ташкил этади.

Тажриба олиб бориладиган ер майдони уртача маданийлашган сугориладиган утлоки тупрок булиб, механик таркиби ута кумок, тупрок хосил

килувчи она жинслар оллювиал-пролювал ёткизиклардан иборат, сизот сувлари 1,5-2,0 метр юза жойлашган, таьмига кура чучук, чириндили (А+В), катлам 0-50 см атрофида хамда озука элементлари билан яхши таъминланган 1-жадвал

Тажриба даласи тупроFининг агрокимёвий курсаткичлари.

Намуна олинган катлам чукурлиги, см Гумус % Умумий % Хдракатчан мг/кг

азот фосфор калий N-N03 Р2О5 К2О

0-30 1.62 0.135 0.146 1.61 19.5 34.6 210

30-50 1.01 0.094 0.120 1.27 15.3 27.8 180

50-70 0.81 0.072 0.090 1.01 7.8 15.4 120

70-100 0.34 0.031 0.027 1.15 4.2 10.1 80

1-жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, тупрокда чиринди хайдов катламида (0-30) 1,62% тенг, тупрокнинг пастки катламларига томон сезиларли камайиб борган ва энг чукурда (70-100см) унинг микдори 0,34% ташкил этади.

Доимо равишда бир хил усимлик устирилганда энг юкори хосил олиш учун экиннинг усиш ва ривожланиши учун барча зарурий шароитларнинг энг кулай холатини вужудга келтириш лозим булади. Агарда бир неча экинлар бирга кушиб экилганда олинадиган хосил учун бир мунча яхширок замин яратилган булади.Чунки, бир турдаги экин учун нокулай булган шароит, икинчи тур усимлик учун кулай булиши натижасида бири иккинчисининг урнини коплай оладиган хосил олишга имконият яратилади.

Республикамизнинг хар бир минтака тупрок икдим шароити учун мос ем-хашак экинларини етиштириш агротехникасини ва агротехник омилларни уз муддатида бажарилиши хосилни мул булишини таъминлабгина колмай балки унинг сифат курсаткичларини хам ошишини таъминлайди, яъни урганилаётган у ёки бу агротехник тадбирни самарадорлиги куп жихатдан мазкур шароитда

кулланилаётган умумий агротехникани кай даражада олиб борилишига боглик булади.

Республикамиз чорвачилигини жадал ривожлантиришда озукабоп экин майдонларини ташкил килиш хар гектар хисобига 100-150 ц озука бирлиги тайёрлаш шу куннинг энг мухим вазифалардан бири булиб колмокда. Шу асосда турли озукаларни етиштириш ва тайёрлаш молларни йил давомида бир хил озиклантириш типига утказиш имкониятларини яратади. Молларни кишки ва ёзги рационларида ширали (силос, сенаж ва лавлаги), дагал (беда пичани) ва концентрат озукалар белгиланган меъёрларда булиши шарт ва зарур. Шуни хисобга олган холда озукабоп экин майдонларининг 35% беда, 15% маккажухори дон учун 5% хашаки лавлаги колган 45% ини аввало маккажухори силоси етиштириб бушаган майдонларга оралик озукабоп экинлар (тритикале, сули, арпа, рапс, хашаки нухат) аралашмасини сенаж тайёрлаш учун экиш маъкул хисобланади.

Адабиётлар:

1. Якубжонов О, Турсунов С, Мукимов З. Дончилик. Дарслик.Тошкент "Янги аср авлоди" 2009.

2. Сармонов Ш, Абдуазимов А, Амиркулов О, Ёдгоров Н, "Узбекистонда галлачиликнинг яратилган илмий асослари ва уни ривожлантириш истикболлари" мавзусида халкаро илмий-амалий конференцияси. "Сангзор"нашриёти Жиззах-2013. 71-72- бет

3. Атабаева Н., ^одрхужаев О. «Усмликшунослик» Дарслик. Тошкент-2006.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.