Научная статья на тему 'Documents on the Polish-Crimean Tatar Diplomatic Relations. Part II'

Documents on the Polish-Crimean Tatar Diplomatic Relations. Part II Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
98
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КРЫМСКИЕ ТАТАРЫ / КРЫМСКОТАТАРСКАЯ ДИПЛОМАТИЯ / КРЫМСКОТАТАРСКОЕ ХАНСТВО / ЯЛЫК / ШЕРТНАМЕ / CRIMEAN TATARS / CRIMEAN TATAR DIPLOMACY / CRIMEAN TATAR KHANATE / YARLIK / SHARTNAME

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Цвиклински Себастьян

В статье предоставляется новая транскрипция крымскотатарских документов по польско-крымскотатарским дипломатическим отношениям из польского Главного архива древних актов в Варшаве (Archiwum Główne Akt Dawnych). В издательской работе, в которой были использованы факсимиле документов, напечатанные в издании польского историка Дариуша Колодзейчика (Dariusz Kołodziejczyk) 2011 г., были учтены и первое издание документов 1864 г., подготовленное Х. Фейзхановым, и транскрипции Д. Колодзейчика и Р.Р. Абдужемилева 2017 г.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Документы по польско-крымскотатарским дипломатическим отношениям

The article offers a new transcription of the Crimean Tatar documents on the Polish-Crimean Tatar Diplomatic Relations from the Polish Central Archive of Historical Records in Warsaw (Archiwum Główne Akt Dawnych). The edition which is based on the facsimiles printed from the work of the Polish historian Dariusz Kołodziejczyk, takes the first edition of the documents from 1864 by Husain Faizkhanov account as well as the transcriptions made by Dariusz Kołodziejczyk from 2011 and by Refat Abdulcemilev in 2017.

Текст научной работы на тему «Documents on the Polish-Crimean Tatar Diplomatic Relations. Part II»

УДК 94 (438 + 1-924.71) = 512.19 DOI: 10.22378/kio.2019.2.240-267

Документы по польско-крымскотатарским дипломатическим отношениям

Часть вторая1

Себастьян Цвиклински

(Институт тюркологии Свободного университета Берлина)

Аннотация. В статье предоставляется новая транскрипция крымскотатарских документов по полько-крымскотатарским дипломатическим отношениям из польского Главного архива древних актов в Варшаве (Archiwum Glowne Akt Dawnych). В издательской работе, в которой были использованы факсимиле документов, напечатанные в издании польского историка Дариуш Колодзейчик (Dariusz Kolodziejczyk) 2011 г., были учтены и первое издание документов 1864 г., подготовленное X. Фейзхановым, и транскрипции Д. Колодзейчика и Р. Р. Абдужемилевым 2017 г.

Ключевые слова: крымские татары, крымскотатарская диплматия, Крымскотатарское ханство, ялык, шертнаме.

Для цитирования: Цвиклински С. Документы по польско-крымскотатарским дипломатическим отношениям. Часть 2 // Крымское историческое обозрение. 2019. № 2. С. 240-267. DOI: 10.22378/ kio.2019.2.240-267

№ 25

Ярлык хана Джанибека Гирея королю Польши (Бахчисарай, 1044 г.х. / 1634 г.)

Hüve el-gani el- mugni el-mu'ti el-mu'in Canibek Geray Han [sözimiz]2

Первая часть: Крымское иторическое обозрение 1(10) 2018. С. 220-247. В оригинале: j-jj^ (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. Via Doc. 50, для транскрипции sozumuz см. там же, p. 895), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 113:

Ulug Orda ve Ulug Yurtnin ve De§t-i Qipçaqnin ve Taht-i Qirimnin ve sansiz köp Tatarnin ve sagiçsiz Nogaynin ve Tat bile Tavgaçnin ve tag ara Çerkâçnin ve cümle-i mü'minin ve müsliminnin ulug padiçahi azametli ve rif'atli ve çevketli ulug Han-i a'zam ve haqan-i muazzam Canibek Geray Han edame'llahu Ta'alâ eyyâme ömrihi ve devletihi ila yevmi'l-Mizan hazretlerinden Ulug Orda [ve]3 Ulug Yurtnin ve köp Hristiyânnin ve barça Leh vilâyetlerinin ulug padiçahi ve ulug qirali qardaçimiz ve ulug dostimiz4 ulug padiçah [....]5 dame hayran bi's-selâmeti ila yevmi'l-Qiyâm savbina köpden köp selâm qilib nedir mübarek hatiriniz yah§imisiz-ho§mis[u]z6 dip7 sorganimizdan sonra i'lâm-i yârlig-i çerif-i hani oldur ki bundan burun Bar hetmani Devlet Qapumiza iki-üç qatla kiçisin yiberib arzuhal qilib uzun uz[v]aq8 bari§-yari§ bolur içün ötil qildi irse taqi qiralimiz hazretleri taqi barça yurt biyleri bile Sem qilgan zamanda ulug cemiyet bolup söyle§dik öz ayinimizçe aramizda ahd qilip qavl [verüp]9 söyle§dik dip bildirdi irse men ulug padiçah Canibek Geray Han hazretleri ol sözçe amel qilip Bar hetmani qilgan ötili^e benim dahi inayet-i çahanem vücuda kelib qidvetü'l-ümera'i'l-kiram zübdetü'l-kübera'l-fiham 10 içki begimiz ibraç bekni siz qardaçimiz ulug padiçah köp hristiyân qirali dostimiza11 uzun-uzaq bari§-yari§ bolip yibergen irdik siz qardaçimiz da bolsanuz halâ barça Leh vilâyetine ve köp memlekete qiral bolip taht-i hükümetke keçib ulug padiçah hazretleri burungi adetçe uzun-uzaq dost-qarda§ olub kendi yahçi adaminuz könderib bizim bile dost bolip burungi adet üzre hazinemizi dahi yiberdinüz kelib vasil boldi alib hazine-i amiremize dahil qildiq taqi halâ qidvetü'l-emasil ve'l-aqran zübdetü'l-emacid ve'l-erkân ulug elçi baçimiz Hasan Mirza zide [qadruhuni]12 taqi ulug

7

8

9

10 11

Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIb Doc. 50): ¿jb1 j ; Вельяминов-Зернов, 1864, там же: ¿jU .

В оригинале (там же): , Вельяминов-Зернов, 1864, с. 113: j^jj , но

Kolodziejczyk, 2011, p. 895: dostumuz; Абдужемилев 2017, с. 92: dostumiz. Здесь и в оригинале, и у Вельяминов-Зернов, 1864 (там же) пропуск для имени короля, см. и Kolodziejczyk, 2011, p. 895, note a.

Оригинал (там же): , Вельяминов-Зернов, 1864, с. 113: jm ;

Kolodziejczyk, 2011, p. 895 и Абдужемилев, 2017, с. 93: ho§misiz. В оригинале (там же): , но Kolodziejczyk, 2011, p. 895: deb. Оригинал (там же): iJjjl ujjj! , см. и соответствующую транскрипцию у Kolodziejczyk, 2011, p. 895.

Оригинал (там же): ^jjsj , Вельяминов-Зернов, 1864, с. 114: Mjjjj . По Kolodziejczyk, 2011, p. 896.

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 114: »j^J^ ; Абдужемилев 2017, с. 93: dostumiza; Kolodziejczyk, 2011, p. 896: dostumuza. Есть опечатка и в оригинале (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIb Doc. 50), и соответственно у Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): »Jjj . См. соответствующую сноску у Kolodziejczyk, 2011, p. 896, note c.

3

4

5

6

bah§i ve ulug teti birle yiberdim ömr-ü ahirgaga [taymay muhkem]13 dost-qannda§14 boldum dostunuza dost tu§maninuza tubman oldim hatirinuza §ek-§übhe ketürmey i'timad itkeysiz ve burungi adet üzre ulug hazinemizi sene ber sene her yil sayin verüb könderesiz taqi sizin viläyetinüzden bazirgäninuz bizim viläyetimiz Qirimga kelsünler zararsiz ziyansiz yürsünler15 bizim bazirgänlarimiz dahi sizin viläyetinüze varsunlar zararsiz ziyansiz yürsünler taqi bizim ecdad-i uzamimiz hanlar ve agagamiz ulug padi§ahlar16 qalay yah§iliq qilganlar bolsalar men ulug padi§ah azametli Canibek Geray Han hazretlerimiz dahi alay yah§iliqga delälet qilib sözümde qaim ve ahd-^artimda daim bolib turdim bu künden sonra benim özümden ve qarda§im Qalga Sultan ve Nuraddin Sultan hazretlerinden viläyetinüze ve hisarinuza ve köy-kentlerinüze zarar-ziyan olmaz ve ulug sefer17 ve büyük-kigik askerimiz varmaz ve bir vechle tarafimizdan hiläf olmazdir imdi buyurdim ki siz qarda§imiz dahi sözinüzde sadiq bolib ahde muvafik turub her yil sene ber sene ulug hazinemizi verüb hatasiz yibergeysiz ve ulug ecdadinuz qiral ve atalarinuz Leh padi§ahi qalay ulug hazinemizi vere keldiler irse siz qarda§imiz dahi alay ulug hazinemizi qusursiz yibergeysiz uzun-uzaq dost-qarinda§ olgaysiz dip hat bitildi taqi men ulug padi§ah [ulug]18 Canibek Geray Han hazretleri siz ulug qiral qarda§imiz ulug padi§ah ulug dostimizga malüm qilurmiz kim kegen sene asker-i Tatarla Nuraddin Sultan hazretleri nehr-i Özide19 Leh viläyetinüzge gerüv20 qilmaq niyeti bile bargan idiler siz qarda§imiz Leh qirali ve hem ulug padi§ahi bolip qiral bolganinuzni i§itip taqi Bar hetmani siz qarda§imiz tarafindan cevab verüb dost-qarinda§ bolurinuzni rica qildi irse men ulug padi§ah Canibek Geray Han hazretleri i'timad edüb Nuraddin Sultan hazretlerin Masqav memleketine cavlay yiberdim taqi himayetinüz Külükogli ibra§ biyni sizge yiberdim bah§i ve teti ve ulug elgisi bile yiberib uzun-uzaq dost-qarinda§ bolip ulug ahdnamemizni yiberdim irdi halä dahi ol sözüm üzre sabit-qadem olub ulug

Оригинал (там же): , но Вельяминов-Зернов, 1864 (там же):

^Ы-к , Kolodziejczyk, 2011, p. 896: daimay. Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): .

Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 114: jkj-^jjj ; но Kolodziejczyk, 2011, p. 896: yurusunler.

Слово ¿jijl ulug, которое есть и в оригинале (там же), и у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 114, отсутствует у Kolodziejczyk, 2011, p. 896.

Колодзейчик (Kolodziejczyk, 2011, p. 896) предлагает здесь sagir, очевидно предполагая, что речь идет о неправильном написании арабского слова л*^ «маленький», так как он переводит соответственно (там же, p. 900), однако факсимиле оригинала (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIb Doc. 50) такой возможности не дает. Кроме того, слово jt^ sefer со значением «поход» хорошо вкладывается в контекст текста.

Слово ¿jijl оригинала (там же) отсутствует у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 115. В оригинале (там же) и у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 115: (именно так).

Для вокализма этого чагатайского слова см. Будагов, 1869, с. 475: isj*- [...] черу , но Kolodziejczyk, 2011, p. 896: geriv.

13

i6

17

elçi [baçim]21 Hasan Mirzani bahçi bile ve teti bile yiberdim inça'allahu Ta'alâ madamki siziñ tarafiñuzdan tuçmanliq olmaya bizim tarafimizdan tuçmanliq olmaq ihtimali yoqtur taqi bu sene saadetli padi§ah-i nusret-destgâh hazretleri cenabindan musalaha olmaq babinda ferman olunan ferman-i çeriflerine amil olib uzun-uzaq dostlugiñiza çaliçdiq tarafimizdan vezir-i a'zam Murtaza Paça hazretlerine mektüb yazub Al-i Osman ile Leh qirali arasinda bu zamanga kelince vaqi olan dostluq kema fi'l-evvel riayet qilinmaq din ve devletke lâyiqdir dip22 bildirdik taqi saadetli padiçah hazretlerige de bolsa arz qilip sulh ve salâh bolsun dib i'lâm qilgan irdik taqi sulh ve salâh muhkem olduqdan soñra siz qardaçimizdan kelgen ulug elçi baçmuzni yiberir ^ün baqturgan irdik elhamdullahi muradimizça saadetli padiçah hazretleri sulh ve salâha riza verüb yahçiliqga ve dostluqga delâlet qilur nimerselerge buyurdilar imdi kerekdir ki siz qardaçimiz dahi öz söziñüzçe muhkem turub Öziden qazaq [e§qiyáñuzni]23 çiqargaysiz Qara Deñize çayqa çiqarmagaysiz ve Qirim Yurduna zarar ve ziyan etdirmegeysiz ve saadetli padiçah hazretleri memleketlerine her kez zarar ve ziyan etdirmegeysiz uzun-uzaq padiçah hazretleri fermaninça bolib mabeyniñüzde mün'aqid olan sulh ve salâha riayet üzre olasiz taqi biz de bolsaq öz sözimizde muhkem turub viláyetiñüzge Qirim askeri bile cavlay barmasmiz taqi Qalga Sultan ve Nuraddin Sultanni yibermesmiz taqi Aqkermende bolgan Tatarn i barçasin köçüri[p] Qirim Yurtina ketürirmiz24 Qantimurni saadetli padiçah hazretleri Aqkermenden qaldirib gayri yere köndermi§dir qardaçlari mirzalari hem Aqkermenden qaldirip Qirim diyarina ferman olunmiçdir çimden soñra Aqkermende olan Tatardan ve Qirimda olan Tatardan ve gayriden Leh vilâyetine ve köy ve kentlerine zerre qadar zarar ve ziyan olmazdir saadetli padiçah hazretlerine ve serdar-i azam hazretlerine yahçi kiçimiz yiberib sulh ve salâh ahval[i]ni25 bildirib asakir-i Tatarla Cankermende yatip Özi sahrasinda hazir irdik siz qardaçimizdan kelecek Çahin agaya nazir irdik andan kelecek sözmüzge baqib26 turir irdik söziñüzde27 Qantimurni Aqkermenden qaldirsa ve Tatarlari Qirima sürse Aqkermende Tatar qalmasa ben dahi Öziden qazagi qaldirib Qirim Hanina vere keldügim vergüyi verüb saadetli padiçah hazretlerine itaat ve qadimi sulha riayet ederim ve hazinemi verüb Qara Deñize çayqa çiqartmam Özide

В оригинале (там же): р^Ь , см. соответствующую транскрипцию у Kolodziejczyk, 2011, p. 897; но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 115: . В оригинале (там же) у Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): . В оригинале (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIc Doc. 50): jjSlji^l ; Вельяминов-Зернов, 1864, с. 116: .

В оригинале (там же) j-jjj^ .

В оригинале (там же) и у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 116: .

Kolodziejczyk, 2011, p. 897: ahvalini.

Оригинал (там же): , но Kolodziejczyk, 2011, p. 897: baqip. В оригинале (там же) и у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 116: »JjjSjj^ . Kolodziejczyk, 2011, p. 897: sözüyüzde.

21

22

23

24

25

26

qazaq qalmaz barçasin çiqarib Qirim Hani bile dost bolurim demiçsiz arz-i ahval edub vezir-i azam Murtaza Paça hazretlerine Çahin aga ile adam kondermiçsiz28 vezir Murtaza Paça hazretleri saadetli padiçah hazretlerine arz edub men ulug padiçah Canibek Geray Han hazretlerine adamlarin konderib29 bildirdiler ve hem siz qardaçimizdan vezir-i azam Murtaza Paça hazretlerine kelen adamlarinuz bile bizim adamimizni soyleçdirdiler taqi padiçah hazretlerinden men ulug Canibek Geray Han hazretlerimize siz qardaçlarimizdan kelgen cevabinuzni ve çartmuzni i'lâm qildilar ve hem bizim tarafimizdan sulh ve salâha mutealliq arz itken niçe sozlerimizni ma'qul korub qabul qildilar soz tamam bolub padiçahane sozler qarar tabib rahat ve istirahat-i vilâyet-memleket30 içun sabit olan nizam intizam-i vilâyet ve raiyet içun bu yil tedbir olununca bizde olan adaminuzi Kozlev nam qasabamizda ali-qodugimiza mubarek hatirinuza nimerse kelturmegeysiz çin soz bile yahçi soz bile yibermek içun fikir qilib alib qalgan irdik saadetli padiçah hazretlerine sulh ve salâh bolmaq içun çaliçib dostluq eyledugimiz sebebli te'hir31 etdirmiçidik32 bazi kimseler Murtaza Paça hazretlerine tarafinuzdan vargan adamlarinuza yalgan soylemiçler hilâf etmiçler haça bizim hilâfimiz ola elçiye olum yoqdur amma muradim dostluq olub Bar hetmani sozinçe Kuluk ogluni yibermi§idik33 ol ecelden i§ ahirina degin qaldirmi§idik muradimiz dostliq oldugiyçun Ozi qazagina Oziye adamimiz kondermi§idik34 hikmet-i Huda qazaq dahi Qara Denize çiqgan ikendir asakir-i Tatarla biz Ozi sahrasinda idik Leh vilâyetine varmadiq ve be§ ba§ Tatarimiz dahi barmadi ve hem ozumiz de olursak yibermedik bu zamana kelince sabir edub turdiq soz tamam boldi Aqkermende Tatar qalmaz Qantimur qarda§i Aytimur Salman§ah ve gayri Nogay ve Tatardan bir kiçi qalmaz alurmiz siz dahi Oziden qazaqni qaldirib Qirim vilâyetine ve padi§ah vilâyetine zarar etdirmeyesiz ve her yil qadimden verilikelindugi vergumizi bize ve agalarimiza ve hidmetimizde olan agalarimizin35 cumlesine

33

34

35

В оригинале (там же) и у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 116: j^A^j^jjS ; Kolodziejczyk, 2011, p. 897: kondurmu^suz.

В оригинале (там же) и у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 116: mj^j^ ; Kolodziejczyk, 2011, p. 897: kondurub.

Колодзейчик видит в не совсем разборчивым оригинале (там же) после слова vilayet отдельное слово j ve и транскрибирует пассаж (Kolodziejczyk, 2011, p. 897) как vilayet u memleket.

Оригинал (там же): . Мы согласимся с интерпретацией Колодзейчика

(Kolodziejczyk, 2011, p. 903), который переводит фразу как we postponed [your envoy's departure], очевидно предполагая, что речь идет о слове ; но если Колодзейчик окажется правым, то ни его транскрипция te'ehir (там же, p. 898), ни та Абдужемилева ta'hayr (Абдужемилев, 2017, с. 95) не подходят. В оригинале (там же): . Предложенная Колодзейчиком транскрипция

(Kolodziejczyk, 2011, p. 898): etdirmi§iydik .

В оригинале (там же) и у Вельяминов-Зернов 1864, с. 117: J-ц . В оригинале (там же) и у Вельяминов-Зернов 1864, с. 117: .

Там же: .

28

29

30

31

32

vergümizi verüb könderesiz ve saadetli padi§ah hazretlerine muti' olub ol ki36 qadimden mu'tad olan pi§ke§ ve hazinedir verüb §artinuzda turasiz bizim tarafimizdan size ve memleketinüze ve köy-kentinüze zarar ve ziyan olmaz ömr-ü ahirga^a dostunuza dost tu§maninuza tu§man olub turdim i'timad edüb beni dost bilesiz vallahi a'lam baqi ve'd-du'a ala min etba'i'l-Hüda tahriren fi evasiti §ehri Cemaziyi'l-evvel seneti37 1044.

Bi-maqami Baq^asaray

Han Canibek Geray bin Mübarek Geray Sultan

№ 53

Ярлык-ахднаме хана Бахадыра Гирея королю Владиславу (Бахчисарай, 1050 г.х. / 1640 г.)

Hüve el-mu'in

Bahadir Geray Han sözimiz38

Allahu Tebareke ve Ta'alä hazretine köb §ükürler ve peygamberimiz hazret-i Muhammed aleyhi's-salävat hazretlerine köpdin köb salävat ve tahiyät qilganimizdin soñra Ulug Orda Ulug Yurtniñ Taht-i Qirimniñ ulug Han-i a'zimü'§-§ani39 Bahadir Geray Han hazretlerindin haliya Leh memleketiniñ ve Litvaniñ ve köb Urusniñ ve Purusniñ padi§ahi bolgan qarda§imiz Viladislaf qiralga bu yüzdin40 ahdname-i Hümayunimdir ki zikr olunur Allahu Tebareke ve Ta'alä amme nevalühü ve tevali hazretleri öz lütfinden men §ah-i adalet-ni§anni bu zaman-i saadet-evanda §ah-i cihan ve halife-i devran edüb Südde-i Seniye-i saadetimni mesned-i enam ve atabe-i aliyemizni meläz ve melce-i has ve 'am eyledi taqi umur-u cumhur-i beni ademni qabza-i dest-i meymenet peyvestime tefviz edüb yarlig-i belig-i saadet-tebligimni cari qilib tevqi'-i refi'-i ali-§an ve hatt-i §erif-i dilkü§am birle dostlarimni mesrur ve §adkäm eyledi irse hamdan ala tilka'n-ni'am41 Ulug Orda Ulug Yurtniñ ve De§t-i Qip^aqniñ ve Taht-i Qirimniñ ve sansiz köp gerüvniñ42 ve sagi§siz Nogayniñ ve Tat bile Tavga^niñ ve tav ara ^erkäfnm oñ qolniñ43 ve sol qolniñ ulug Han-i ali-§ani Bahadir Geray Han

36

37

38

39

40

41

42

Так предложение Колодзейчика, Kolodziejczyk, 2011, p. 898. Колодзейчик, там же.

Текст тугры согласно Kolodziejczyk, 2011, p. 926: Bahadir Gérey Han bin Selamet [Gérey] Han sozümüz; см. и его замечание, там же, note a. По Kolodziejczyk, 2011, p. 926.

Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. Vila Doc. 55): ú^jjj. Kolodziejczyk, 2011, p. 927.

Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. Vila Doc. 55): ^¿jjj^ , Вельяминов-Зернов, 1864, с. 252: ^¿jjj^ . Предложение Абдужемилева (Абдужемилев, 2017, с. 125) gerüñiz — опечатка.

Предложенная Колодзейчиком транскрипция ve ong qolniy (Kolodziejczyk 2011, p. 927) — опечатка, так как в оригинале (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIIb Doc. 55) нет слова j ve.

hazretlerindin ulug Urusniñ ve Purusniñ ve barfa Leh memleketleriniñ ve Litvaniñ ve Jyumayutniñ Mazav§anuñ ve saire kob yerlerniñ ulug qirali ve hükümdariga kopdin kob selam aytib nedir haliñüz yah§imisiz ve ho§misiz dib muhabbetlik ve qarda§liq birle sorganimizdin soñra i'lam-i yarlig-i §erif-i hani oldur ki bundan aqdem siz qarda§imiz milen dost ve qarda§ bolurga yah§i soyle§üb iki yurtniñ arasinda tüzenlik bolurin tileb ulug elfilerimiz cibergen irdik Al-i Osman padi§ahi saadetlü ve devletlü Hünkar hazretleri taqi siziñ milen [bari§iq] 44 bolurga ol zamanda ahdname-i Hümayun cibergenlerinde oz memleketlerine ve bizim vilayetimiz Qirim Yurtuna [barga din-i islam]45 iline siziñ qarada bolgan serhadlariñuzdin hirsiz ve harami fiqub zarar ve ziyan etmemek üzre yah§i [zabt ve muhkem]46 tenbih iteriñüzge ve taqi Ozidin §ayqa milen qazaq fiqarmay yah§i zabt edüb Qara Deñiz yalilarinda bolgan halq rahat bolurga ve taqi biz ulug Han-i azam hazretlerine otken ata ve dedelerimiz ve agafalanmiz bolgan havaqin-i salifin aleyhime'r-rahmet ve'r-nzvan zamanlarinda siz qarda§imizniñ tatalari bolgan qirallarniñ dostluq itüb cibere kelgen vergü ve hazineni her yil zamanindin qaldirmay bi-qusur cibermek §arti üzre barfa ahd ve peyman ayan ve beyan qilingan irdi mundin soñra vilayetiñüzge aqin etdirmey ve be§ ba§ cibermey zabt edüb qafub bargan e§qiyaniñ muhkem haqqindan kelüb Aqkermen ve Cankermen etrafinda bolgan barfa Tatar ve Nogay halqin47 taqi sürüb Qirimga ketürüb e§qiya ve haramzade bolgan tayfani oltürüb cezasin birüb bizge tü§ken barfa dostluqni ve [bari§iqliqni]48 murad üzre yerine ketürüb hif bir sozümizde hata ve hilaf bolmagan irdi bu ortaliqda sizni dost ve qarda§ dib cibergen elfimiz ve nife ki§ilerimizni muhabbetname yarlig-i §erifimiz birle siz qarda§imizga ve hetmanlariñuzga dostluq ve qarda§liq ifün cibergenimizde sav-esen [vilayetiñizge]49 dahil bolgan soñra oz memleketiñiz ifinde ki§ilerimizni tib-tiri gaib itüb bizge qayta cibermey yoq etdiñüz tekrar savligin bilüb haber alub zabtla memleketde munday i§ bolurmi bahusus qarda§liqga bargan elfini §ulay iterlermi

48

49

Оригинал (там же): AAuW , см. и соответствующую транскрипцию у Kolodziejczyk 2011, p. 927; Вельяминов-Зернов, 1864, с. 253: ¿ЦиЬ . Вельяминов-Зернов и Колодзейчик интерпретируют этот не совсем разборчивый пассаж по-разному: В то время как Вельяминов-Зернов, 1864, с. 253, и мы читаем здесь ^ p^l úP A-^J-í, что транскрибируется нами как barga din-i Islam iline (транскрипция Абдужемилева barga din-Islam iline не подходит), Колодзейчик (Kolodziejczyk 2011, p. 927) транскрибирует этот пассаж как bargadin Islam éline, очевидно предполагая, что вместе пишется ¿P . Слова j , которые есть в оригинале и транскрибируются Колодзейчиком соответственно (Kolodziejczyk, 2011, p. 927), отсутствуют у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 253.

Оригинал (там же) не совсем разборчивый. По нашему мнению, предложение újü^ у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 253, соответствует оригиналу, но Kolodziejczyk 2011, p. 927, транскрибирует слово как halqini. Оригинал (там же): ^^AuW , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 253: ^¿¿hJ-í Оригинал (там же): AÜjfijVj ; Вельяминов-Зернов, 1864, с. 253: ^jj^yVj .

44

45

46

47

sizniñ padiçahligmuzga tü§er i§ tügeldir dib yine muhabbetnamemiz ile tiley cibergenimizde yoqdir tapmadiq dib elçimizni yoq etdiñüz mundin gayri serhad cerlerimizde Ordin tiçqari cüre turgan50 ilimizge ve Qirim ve Nogay mallarina qaradin atlu qazagiñuz niçe kerre51 kelüb köb mal ve niçe tusnaq52 aldilar hiç eksik bolmadi niçe kerre53 kelgenlerinde serhadlarimizda bolgan qullarimiz bozub niçesin tü§ürüb ve algan mallarin taqi bazisin saldirub tiller ketürüb söyletdügimizde asliyla haber bildik ve'l-hasil bir kerre Öziden qazaq eksik bolmadi ve Qara Deñizge taqi çayqalarmuz çiqub Rum ilinde niçe yalilari ve köyleri urub köb tusnaq ve mal aldilar ve Qirim yalilarina taqi niçe kerre kelüb deñizge yaqin köylerimizge çiqub gafil iken hirsizliq milen tusnaqlar alub yine yiraqdin turub ciyiluvlaçdilar54 ve köb zarar etdiler alay da bolsa biz ahdimizde turub sizge sefer itmedik ve be§ baçni zabt edüb qaçub barganlarni taqi talab cezasin berdik siz qardaçimizga cibergen elçimiz Qutluçah biyni qadimi vergü ve hedayamiz milen tiz cibermegiñüzni tiley iki yildan artiq sabir eyledik siz taqi bugün-yarin dib cubatib55 hazine ve elçmizni çaq56 Bagdad qal'âsi feth olungança cibermey elçimizni tutdugiñizni tahqiq bildik bu kerre elçrniz keldüginde ayin-i qadimimiz üzre siy ve riayet milen elçiñizni ketürüb hazine ve hedayáñizni aldugimizda ötken adetçe tamam kelmedi biz burungi agaçalarimiz qadar dostluq etmedükmi dib sorganimizda az da bolsa budir bahçiçnrn yüzine baqilmaz dib elçiñiz cevab verdükde biz taqi elçiñizge hiç cefa itmey yahçi siy ve riayetimiz milen siyürgahmizni57 birüb bu zamanga dek cibermey qonaqladiq58 ve burundin

51

52

53

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

54

56

Предложение Колодзейчика (Kolodziejczyk 2011, p. 928) çevire-turgan не

подходит, так как в оригинале пишется jj2 .

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 254: .

Ср. замечание Колодзейчика на это слово, Kolodziejczyk 2011, p. 928, note d.

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 254: .

Ссылаясь на польского тюрколога Хенрик Янковски, Колодзейчик (там же, note e) убедительно предлагает, что ciyiluvlaçdilar - производное слово от yigilmaq 'собираться'. Можно указать и на слова щыелу, щыелыш и щыелышу в татарском языке, см. Татар теленец ацлатмалы сузлеге т. III, Казан 1981, 795796 бб. и Татар теленец ацлатмалы сузлеге [новое издание] т. II, Казан 2016, 380-382 бб.

Предложение Абдужемилева cevab atip (там же, с. 126) здесь не подходит, так как в оригинале (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIIb Doc. 55) и соответственно у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 254, пишется mîHjj?- . Ссылаясь на Хенрик Янковски, Дариуш Колодзейчик предлагает, что речь идет о варианте глагола yubatmaq и что следует читать здесь dèb cubatib. Польский историк переводит пассаж как and you procrastinated (и ты оттягивал), см. там же, p. 928, note f.

Оригинал документа (там же): S-*- ; Вельяминов-Зернов, 1864, с. 254: S-^ . Для этого чагатайского слова ср. Будагов, 1869, с. 658: дж. J^jjj-" [...] сеургалъ, суургалъ, удостоение разных милостей и льгот, предмет, которым выражается милость, пожалование: почетное платье, подарок имушеством, землей, удел, ленный участок.

50

55

^йид ага81Ма Ы1а£ е^Ь vi1ayetimizdin [акп^ап]59 ^пас] уе коЬ ша1ш уе Ьа21пеш12п1п пид8ашп taql Ьi-inayeti'11ahi'1-me1iki'1-mu'in tamam haq1a§dlq imdi siz de Ьo1saпuz saadet1й уе dev1et1й Нипкаг hazret1erine еф сШегйЬ yine Ьитп^ау [Ьап§щ1щ]61 ti1eЬsiz ger9i Нйпкаг hazret1eri и1и§ padi§ah уе bizim taql u1umlzdlr Ьiz taql siz qarda§lmlz mi1en Ьап§а ke1genmiz sizde §imdi haqqlmlz уе s6zйmiz qa1madl §imden soпra ahdname-i Hйmayun mйciЬince eger qaradan уе eger deпizden qazagmuznl уа^1 zaЬt edйb eh1-i is1amdan Ьir ferde zarar o1mamaq йzre уе hlrslzlшznlб2 уа^1 zaЬt edйЬ 6ltйrйЬ а1§ап ma1ln qayta ciЬerшek йzre уе qanun-l qadim йzre her у11 dost1lgly5йn vaqlt уе zamanlndln кйп ke5ikdirmey on Ье§ шш a1tun naqd уе on Ье§ шш а1Шп1щ 5oqaб3 уе kйrk уе saire toquz1ama hedaya уе vergй1eriпйzni bi't-tamam ciЬerшek §а111у1а ni5йk kim ahdname-i Hйmayun ф^е taql Ьеуап ql1lngandlr Ьи minva1 йzre s6zde Шп taЬl1uЬ dost уе qarda§ bo1ur ^йп el5iпйzni siz qarda§lmlzga qayta ciЬerйЬ qldvetй'1-emasi1 ve'1-aqran и1и§ el5imiz Quvat Ьiy zide qadruhunl sizge ciЬergenmiz imdi siz s6zde Шп уе muhkem dost уе qarda§ Ьo1uЬ minva1-i muharrer йzre qaradan уе deпizdin qazagmuznl zaЬt edйЬ hazinemizni ЫЧ-tamam ciЬergeysiz §и1ау kim ahd уе ^аЛт^а muha1if ^ Ьo1magay Ьiz Tatar askerin уе qaпnda§1aпmlz se1atin-i uzam уе qara5l [уе]64 qu11aпmlznl Ьar5asln men' уе zaЬt ey1edik s6zйmiz ЫМк Ы1а£ Ьo1masdlr Ьa'de'1-yevm Ьа^а dostuпuzga dost уе du§manmuzga du§manmlz §ю1 ^айа kim s6zde Шп уе muhkem 1аЫ1иЬ еф уе hazine mi1en dost1uq уе qarda§1lglшznl Ьi1dirйЬ отг-и акггг^ада65 dost1uq уе muhaЬЬet1ikde уе Ьа^а ahd уе peymanda hi1af itmey itkeysiz taql ha1iya ciЬergen и1и§ el5imiz Ьo1gan yaqln qu1umlz 6 qldvetй'1-a'yan Quvat Ьiy zide qadruhunl sly уе riayet mi1en уа^1 s6y1e§йЬ кег пе Ы slmar ql1gan s6z1erimizni уа^1 уей^^еп^е ame1 уе iman ql1uЬ siz taql muhaЬЬet1ik kagldmuz уе и1и§ el5mйz уе sly ki§i1ermйzni qo§uЬ eg1endirmey qayta tiz ciЬergeysiz taql [qadimiden]67 dost1uq ^йп ciЬere ke1gen Ь6lek уе

58 Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 254: ; Kolodziejczyk, 2011, р. 929: qonuqladlq.

59 Мы согласимся с Колодзейчиком, который читает в не совсем разборчивым оригинале (там же) и1^ . У Вельяминов-Зернов, 1864, с. 254: и^ . Kolodziejczyk, 2011, р. 929.

Оригинал документа (там же): б^Аи^ , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 254: .

Оригинал документа (там же): , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 255:

.

См. Будагов, 1869, с. 496.

Оригинал документа (там же): ^>ч^^ J , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 255: .

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 255: .

Оригинал документа и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 255: , но

Kolodziejczyk, 2011, р. 929: qulumuz.

67 Оригинал (там же): и (соответственно и транскрипция у Kolodziejczyk,

2011, р. 929: qadimiden), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 255: »¿^ .

60 61

63

64

65

66

vergüleriñüzni taqi burungi adetçe bi-qusur cibergey irdiñüz ol sebebdin iki curtniñ arasinda söz sav bolmay yahçi dostluq ve tüzenlik bolgay irdi men ulug Han-i azam bu minval üzre siz qardaçimiz milen dostluq ve qardaçliqga ahd ve peyman eyledim ve ulug elçrnizni yahçi siy ve riayet milen körünü§imizge ketürüb barça elçilerdin artuq siylab muhabbetlik ve dostluq sözlerimizni aytub ahd ve peyman qilub ciberdim ki siz taqi çulay barça sözümizde turi ve muhkem tabilgaysiz ve elçimizni köb tutmagaysiz gerçi biz siziñ68 elçrnizni tutdiq irse ne sebebdin tutdugimizni yuqarida ayan ve beyan qilganmiz ve elçiñiz taqi ayta barir riayet itkenmiz ve halâ siziñle yahçi söyle§mek içün burundin bara kelgen biylerni cibermey özümizge yaqin bolgan iç qullarimizdin yaqin qulumiz bolgan^ün Quvat biyni cibergenmiz yahçi turi qulumizdir siz taqi yahçi muradimizça söyle§üb riayet milen qayta tiz cibergeysiz çulay bilgeysiz dib hat bitildi tarih miñ elli yilinda Rebiü'l-ahir ayinda

tahtgâhimiz Bagçasarayinda.

Bi-maqami Bagçasaray el-mahruse

Han Bahadir Geray bin Selâmet Geray Han

№ 165

Ахднаме хана Мехмеда Гирея королю Яну Казимиру

(Бахчисарай, 1065 г.х. / 1654 г.)

Hüve69

Mehmed Geray Han bin Selâmet Geray Han sözimiz

Hamd-i firavan ve §ükr bi-payân ol Haliq-i bi-çun70 ve Raziq-i reb'-i meskun celle §anehü ve ta'alâ ve amme nevalühü ve tevali hazretlerine olsun taqi salâvat bi-'add ve tahiyât bi-hadd ol mufahhar-i mevcüdat ve server-i kâinat hatemü'l-enbiyâ §afi'-i ruz-i ceza a'ni hazret-i Muhammede'l-Mustafa salla'llahu Ta'alâ aleyhi ve sellem üzerine olsun ve al ve evlâd ve ashab-i güzin rizvanullahi Ta'alâ aleyhim ecmain üzerine olsun kim Allahu Tebareke ve Ta'alâ meymun71 ve mübarek eyleye kemâl-i qudretiyle meniñ zat-i saadet-aludemi cümleden berter edüb hil'ât-i hilâfeti du§-i Hümayunima kiyürüp ve tac-i kiyâseti farq-i mübarekime urup taht-i adalet bahtimi vücud-i behbud adalet-i nümudum ile müzeyyen ve müretteb eyledi alâ bolsa Ulug Orda ve Ulug Yurtniñ ve De§t-i Qlpçaqnlñ ve Taht-i Qirimniñ ve sansiz köb Tatarniñ ve sagiçsiz köp Nogayniñ ve tag ara Çerkâçnm ve Tat bile Tavgaçnrn ulug padiçahi olan ali-hazret ma'ali-rütbet72 hurçid-tal'at utarid-fitnat men ulug Mehmed Geray Han dame devletühü

68

69

70

71

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 256: .

Следующий пассаж был проверен по оригиналу, исправлен по Kolodziejczyk,

2011, p. 974, но не все предложения последнего были приняты.

См. Рубинчик, 1970, т. I, с. 238: ùjf ^ [бичун] несравненный, бесповодный.

Redhouse, 1890, p. 2056: ùj-^ meymün [...]. 1. Surrounded by good luck.

Так и у Kolodziejczyk, 2011, s. 975.

ila yevmi'l-Mizan hazretlerindin ulug Urusnin ve Purusnin ve Lehnin ve Litvanin ve [Mazurnin]73 ve £erniqovanm74 ve cümle millet-i nasraniyenin qirali olan qarda§imiz Yan Qazimir qiral musalahat i§timal dame musalahatuhu ila yevmi'l-Mizan tarafina muhabbetlik ile seläm edüb nedir haliniz ve hatiriniz iyümisiz ve ho§misiz75 deyüb sorganimizdan sonra i'läm ve inha-yi hani budir ki merhum ve magfur qarda§imiz isläm Geray Han aleyhi'r-rahmet ve'r-rizvan hazretleri tarafindan siz qarda§imiz canibine Süleyman aga qullari könderilüb bu künden sonra Qirim Hanlari ile dost ve qarda§ olduq Qirim hanlarinin dostuna dost ve du§manlarina du§manliq edüp sizin du§maninuz olup bu tarafdan yardim i?ün asker taleb etdikde bu canibden asker verilüp ve Qirim hanlarinin du§mani olub sizden asker taleb olunduqda siz dahi asker verüb ömrinüz ahir oluncaya degin Qirim hanlarindan ayrilmayub dost ve qarda§ olub birlik edeceginüze ve sizden sonra kelecek qirallar dahi bunin üzerinde dostluq ve qarda§liq edeceklerine ve Masqov üzerine asker ?eküb76 Haq Ta'alä hazretleri lütf ve ihsan edüp her ne zaman fethi11 nasib olduqda Acderhan ve Qazan ve Terek ve Tura ve her ne qadar Müslüman viläyetleri ve Tatar ve Nogay halqi var ise siz qarda§imiz ve [cümle]78 Leh bekleri qari§mayub bizim olacaqina ve qadimi pi§ke§inüz her sene vaqit ve zamaniyla Qamaniseye könderüp bu tarafdan adam varup ketürüp asla Qirim tarafina yamanliq sanmayup qarda§liq ve dostluq edeceginüze siz qarda§imiz ve cümle Leh bekleri ve ruhbanlari Süleyman aganin önünde ahd ve yemin edüb bunin üzerine ahdnamenüz yazdirip Qirim tarafina elfinüz Mariyu§ istanislav Yasluski79 ta'yin olunduqda emr-i Haq ile biraderimiz isläm Geray Han rahmet-i Haqqa vasil olup lütf-i Haq ile babamiz tahti bize nasib olduqda sizinle dahi ahd ve yeminimiz budir deyü yeniden ahd ve yemin edüp taraf-i haniye 80 köndermi§siz kelüp vasil olup ve ahdnamenüz manzurimiz olup ve elfinüzle

73 Написание слова у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 494 ^¿jjjJ-« через j — опечатка. В оригинале (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. XIIb DOC. 64) пишется i^jjjjjU ; польский историк дает правильную транскрипцию (там же, p. 975).

74 Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 494: ^¿jlj^j*- ; ср. Kolodziejczyk, 2011, p. 975.

75 Мы читаем в не совсем разборчивым оригинале (там же): j^JijLjj^ ^jjI , транскрипция Колодзейчика соответственно (там же, p. 975): iyümisiz ve ho^misiz (именно так); Вельяминов-Зернов, 1864, с. 494: .

76 Предложение Колодзейчика giqup (Kolodziejczyk, 2011, p. 975) не подходит, так как в оригинале (там же) пишется .

77 Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 495: ^^ .

78 Это слово оригинала (там же, см. и транскрипция у Kolodziejczyk, 2011, p. 975) отсутствует у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 495 и соответственно у Абдужемилев, 2017, с. 145.

79 Так как речь идет о польском посланце Мариуш Яскульски (Mariusz Stanislaw Jaskolski), Колодзейчик предлагает транскрипцию Yasluski (Kolodziejczyk, 2011,

80 p. 975).

80 Таково предложение Колодзейчика, там же, (Kolodziejczyk, 2011, с. 976). 250

lisanen îsmarladigmuz cevablarinuz arz edüp her ne qadar cevabinuz oldi ise maqbul-i Hümayunim olup bu tarafdan dahi altun baysalu ahdnamemiz yazdirilup kônderilmiçdir81 siz ahd ve yemininüzde sadiq olup ömrinüz ahir oluncaya degin Masqov padiçahi ile bariçmayub üzerine asker çetop82 Haqq-i Ta'alâ hazretleri lütf edüp fethi müyesser olursa Masqov zabtinda olan Qazan ve Acderhan ve Terek ve Tura ve ol vilâyetde her ne qadar Tatar ve Nogay halqi var ise siz qardaçimiz ve [cümle]83 Leh bekleri qariçmayub bizim olub ve bundan gayri her qanda bizim duçmanimiz olub sizden asker taleb olunduqda bila-tereddüd asker verüb ve size asker lâzim olduqda bu tarafdan asker verilüb hasil-i kelâm birbirimizin dostuna dost ve duçmanina duçmanliq edüb sizin viläyetinüz tuccari84 Qirima kelüb ve bizim tuccarimiz sizin viläyetinüze varup ve kelüp ortaliqda qatnav olub muhabbet ve meveddet üzre olayuz ve Özi qazaqi etdüklerine nadim ve peçiman olup Masqovdan ayrilup kelüp ayaqimiza yiqilup hidmet ve ubudiyet qabul ederlerse anlara siz qardaçimizdan ve beklerinüzden zarar ve ziyan olmayub85 ve her sene Qirim hanlarina verilü kelen piçkeç ve hedayânuz vaqit ve zamaniyla könderilüp kendi tarafinizdan ve cümle Leh bekleri canibinden naqz-i ahd olmadiqdan sonra bu ahdnamemizde yazilan cevablarimiz da hilâf olmaq ihtimali yoqdur dostluqunuzda ve qardaçliqinuzda bulunup dostunuza dost ve duçmaninuza duçman olacaqimiza biz dahi ahd ve yemin ederiz madamki sizin tarafinizdan ve beklerinüz taraflarindan naqz-i ahd olmayup ahd ve yemininüzde sadiq olasiz inça'allahu Ta'alâ bizim ahd ve yeminimiz tagyir86 olunmayub eger bizim tarafimizdan ve eger Qalga Sultan ve eger Nuraddin Sultan tarafindan ve saire sultanlar taraflarindan ve cemi' Qirim bekleri ve mirzalarindan ve agalarindan Ulu Nogay ve Kü9ik Nogay ve Oraq ogullari ve Çeydaq ogullari ve Mamay ogullari mirzalarindan ve Or Mehmed87 biy ogullari mirzalari ve Toquz Çubar88 mirzalarindan ve Aqkermen ve

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 495: ja^jajjS , но Kolodziejczyk, 2011, p. 976: göndürülmügdür.

Предложение Колодзейчика çikup (Kolodziejczyk, 2011, p. 976) не подходит, так

как в оригинале (там же) и соответственно у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 595, пишется .

Это слово, которое есть в оригинале (там же, см. и транскрипцию у Kolodziejczyk, 2011, p. 976), отсутствует у Вельяминов-Зернов, 1864. Оригинал (там же): isj-i^ jj^yVj , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 596: ^jj^yVj

.

Качество факсимиле не позволит проверки, правильна ли транскрипция Колодзейчика (Kolodziejczyk, 2011, p. 976) olmayup.

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 496:jjî«j , по этому транскрипции tagayyür Колодзейчика (Kolodziejczyk, 2011, p. 976) и tagayyir Абдужемилева (Абдужемилев, 2017, с. 145) не подходят.

Ссылаясь на историков Ногайской Орды, Дариуш Колодзейчик правильно опознает здесь род Ор-Мамбет огуллары, см. Kolodziejczyk, 2011, p. 980, note 15. Там же, p. 976; 980-981, note 16.

81

82

83

84

85

86

87

Cankermende olan Tatar ve Nogay askerimizden sizin viläyetinüze ve serhad qal'älannuza zarar ve ziyan olmaq ihtimali yoqdur baqi ve'd-du'a 'ala min etba'i'l-Hüda tahriran fi [mah-i]89 Muharremi'l-haram90 sene 1065. Bi-maqami Bag^asaray el-mahruse Han Mehmed Geray bin Selämet Geray Han

№ 341

Ахднаме хана Ислама Гирея польскому королю Владиславу IV (Бахчисарай)

Hüve el-mu'in

islâm Geray Han bin Selâmet Geray Han sözimiz

Hamd sipas ve §ükür bi-qiyâs ol Haliq-i bi-çun ve Rezzaq-i halife-i reb'-i meskun elle CceMlehü ve Ta'alâ amme nevalühü ve tevali hazretlerige bolsun taqi tahiyât bi-hadd ve [salavat]91 bi-'add ol habib-i Hüda Muhammed Mustafa aleyhi't-tahiye ve's-sena ve çar-yâr ba-safa ve Al [ve] ashab ba vefa rizvanullahi Ta'alâ aleyhim ecma'in hazretlerige bolsun kim hilâfet tacin farq-i mübarekimge urub saltanat hil'âtin qamet-i pür-istiqametimge kiyürub Taht-i Cengizi zat-i saadet-aludem birle müzeyyen qilub Der-i Devlet Medarimi melce-i inam ve melâz-i islâm eyledi elhamülillahi 'ala tilka'n-ni'am92 alay bolsa Ulug Yurtniñ ve Taht-i Qirimniñ ve De§t-i Qipçaqnm ve sansiz köp Tatarniñ ve sagiçsiz Nogayniñ ve tag ara Çerkâsnm ve Tat bile Tavgaçnm ulug padiçahi bolgan ali-hazret ma'ali-rütbet hurçid-tal'ât utarid-fitnat93 islâm Geray Han edame'llahu eyyâme devletihi mü'ebbedeten ila yevmi'l-Mizan hazretlerindin köp Urusniñ ve Purusniñ ve Litvaniñ ve Mazavsqaniñ ve íflánsqaniñ ve Kiyevsqaniñ ve barça qristiyan ulu[s]niñ94 ulug padiçahi bolgan dördünci qiral Vladislav qardaçimiz

89

90

92

93

Этого слова оригинала (там же) нет у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 496.

В этом пассаже у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 496, опечатка, так как буква р оказалась наоборот на неправильном месте.

Оригинал документа (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. Xb DOC 58): ciljl^j, у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 842, ошибочно: ^Ij^Jj , соответственно у Абдужемилев, 2017, с. 219: da'vat. По Kolodziejczyk, 2011, p. 948.

Так и у Колодзейчика (Kolodziejczyk, 2011, p. 948). Колодзейчик переводит как of mercurial intelligence (там же, p. 951).

Так как в оригинале есть опечатка, есть разногласие, что касается чтения этого слова. Вместе с Колодзейчиком мы читаем здесь ^¿jjljl (Kolodziejczyk, 2011,

без нумерации, Facs. Xb DOC 58), но предлагаем другое чтение слова, чем польский историк. Тот предполагает (Kolodziejczyk, 2011, p. 948, note b), что речь идет о ошибочном двойном написании слова ulug и транскрибирует его соответственно как <ulu>niy. Мы же предполагаем, что речь идет о неправильном написании слова ulus, что лучше вкладывалось бы в контекст предложения. Вельяминов-Зернов, 1864, с. 842, в свою очередь, читает здесь

91

94

Leh qirali olan qiral devlet-içtimal dame musalahatuhu ila yevmi'l-Mizan huzuriga muhabbetlik ve tatuliq [bilen]95 selâm edüb nedir haliñiz ve hatiriñuz iyümisiz ve hoçmisiz dib96 sorganimizdan soñra malümleri ola ki bundan aqdem ecdad-i uzam ve aba-i kiramimiz havaqin-i salifin hazretleriniñ zaman-i saadetlerinde eslâflñlz [bilen]97 mabeynlerinde ahd ve misaq muhkem olub sulh ve ahde mugayir tarafeynden bir vaz' olmayub ol canibden vilâyetimize kelen eger tuccar ve eger gayridir emin ve salim vilâyetimizde kezüb [bir ferdden]98 zarar ve ziyan körülmeyüb kezalik bu vilâyetden ol caniblere kidüb kelen [sadirin ve varidine]99 mazarrat ve hasarat eri§meyüb ve her zaman hedayâ ve piçkeçleri layenqati' kelüb muhabbet ve meveddet üzre imiçler ol ahd-i qadime riayet olunub keçen sene ahdname-i hümayunimiz ile elçi könderib dostluq murad eylemiç idik varan adamimizi niçe zaman aliqoyub mu'tad-i qadim olan hedayáñuz köndermeyüb sifirü'l-yed100 [könderildiginden]101 gayri Özide olan eçqiyâlarrnuzi zabt etmeyüb Qirim tiçarisinda olan maldan niçe def'a kelüb mal sürüp ketdiler hatiriñuz körüp ve sulha riayet olunup ardlarindan Qogun naminda bir ferdi köndermeyüb askerimizi zabt ve rabt eyledik ila yevmina haza zabt ve rabt üzre iken azametlü ve §evketlü padiçah ali-vaqar hazretleri tarafindan bir qaç def'a mektüb kelüp Leh qirallariniñ qadimden vere keldükleri vergülerin almayub vilâyetlerine zarardan hali degil imiçsiz deyü yazmiçlar qanun-i qadim üzre dostluq edüb edayâlarina adam könderip [aldirasiz]102 deyü rica olunmagla

^¿jjlûl , что транскрибируется Абдужемилевым (Абдужемилев, 2017, с. 220) как adlunin.

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 842: ¿Л , но Kolodziejczyk, 2011, p. 949: milen.

Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 842: но Kolodziejczyk, 2011, p. 949: dèp.

Оригинал (там же): ù^ï , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 842: ù^ , Абдужемилев, 2017, с. 220: milân; Kolodziejczyk, 2011, p. 949: milen. Оригинал здесь не совсем разборчивый, но интерпретация Колодзейчика (Kolodziejczyk, 2011, p. 949), который читает здесь bir ferdden, выгладит очень вероятной. Версия у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 843 (см. и

транскрипцию у Абдужемилев, 2017, с. 220) не соответствует тексту оригинала. Этих слов оригинала (там же) нет у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 843. Колодзейчик транскрибирует (там же) правильно.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Redhouse, 1890, p. 1179: Empty-handed; так и предложение Колодзейчика

(там же, p. 952).

Оригинал документа здесь не совсем разборчивый. Вместе с Колодзейчиком (там же, p. 949) мы читаем здесь ¿p^j^j^ , что лучше вкладывалось бы в контекст предложения чем предложенное Вельяминовым-Зерновым (там же) ¿p&ijAjjS .

В оригинале: »j^ (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. Xb DOC 58; транскрипция aldirasiz: там же, p. 949), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 843: »j^l ù" .

95

96

97

98

99

100

101

ahd-i qadimi tecdid edüb içbu ahdname-i çerifemiz tahrir ve tastir olunub inamlu ve emekdar qulumiz qidvetü'l-aqran zübdetü'l-erkän islâm aga ile irsal olundi fi'l-haqiqa ahd-i qadimimiz üzre madamki sizün canibinüzden ve qazaq eçqiyâsi tarafindan hudud-i memalikimize zarar ve hasaretinüz olmaya bu canibden dahi asakir-i Tatardan bir ferd viläyetinüz hududina103 zarar eri§dirmeyüb üslub-u sabiq üzre sizün adamlarinuz ve tacirlerinüz bize kelüb bizim adamlarimiz tacirlerimiz size varub iki tarafdan dostluq ve muhabbetlik olub104 Muslümanlar dahi emniyet ve refahiyet bulub105 sizün dahi re'ayâ ve fuqaranuz istirahat eyleyüb memleketinüz ma'mur ve halqinuz mesrur olmaga sebeb olasiz ve her senede qadimu'z-zamandan berü könderilü kelen hedayânuzi ke-ma kâne tedarik eyleyüb könderesiz ahdimiz aninla üstüvar oldugin muqarrer bilüb mu'ayyen olan vergünizi qanun-i sabiq üzre bi-qusur irsal eyleyesiz ki inça'allahu Ta'alâ bundan sonra sizinle ahdimiz ve sulhimiz106 muhkem ve üstüvar olub madamki sizden ahde muhalif i§ olmayub hedayânuzi verüb ve Özide olan eçqiyânuzi muhkem zabt ve rabt edüb saadetlü padiçah memleketine ve Qirim diyârina tiçarida107 olan Qirim malina mazarrat ve hasaretinüz olmaya muhassal-i kelâm mu'tad-i qadim olan vergünizi verüb ve nehr-i Özide olan eçqiyâlari zabt edüb qaradan ve deryadan memalik-i padiçahiye ve Qirim memleketine ve malina zarar ve ziyan olmayaçaq108 olursa vallahi'l-a'zim ve tallahi'l-kerim bi'z-zat kendimiz ve qardaçimiz Qalga Qirim Geray Sultan hazretleri ve Nuraddin Gazi Geray Sultan ve gayri selâtin ve Çirin begi mirzalari ve Manqit begi mirzalari ve ulug Nogay mirzalari ve Kü9ik Nogay mirzalari ve Qirim töreleri ve bi'l-cümle Qirim ve Nogay askeri ile vi^yet№ze varilmazdir ve könderilmezdir inça'allahu Ta'alâ bizim bu sözümizde ve ahd ve qavlimizde hilâf olmazdir i§bu ahdnamemiz bizüm kendi sözümizdir ortaliqda fesade ba'is ve badi olan eçqiyâya aman verilmeyüb iki tarafdan haqlarindan kelinüb mücib-i ibret etmek lâzimdir bi-avni'llahi Ta'alâ bu tarafda ol-maqule [haramzadelere]109 merhamet olunmayub

103 Kolodziejczyk, 2011, p. 949: hududuna.

104 Качество факсимиле не позволит проверки, правильна ли транскрипция Колодзейчика olup.

105 Так и у Kolodziejczyk, 2011, p. 950. Абдужемилев, 2017, с. 950: bolub.

106 Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. Xc DOC 58): > , но Kolodziejczyk, 2011, p. 950: sulhumuz.

107 Факсимиле оригинала здесь не совсем разборчиво, но нам кажется, что нет буквы j между словами diyarina и diçarida, по этому не включили в нашу транскрипцию слова ve, которое есть в транскрипции Колодзейчика (там же, p. 950); у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 844, этого слова также нет.

108 Качество факсимиле не позволит проверки, правильна ли транскрипция Колодзейчика olmayacaq.

109 Оригинал (там же): »jiäolj-j*. (транскрипция: Kolodziejczyk, 2011, p. 950), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 844: jUij-j*..

haqlarindan kelinür sizün tarafinuzda dahi [bozganliq]110 [isteyen]111 eçqiyâlarm haqlarindan kelesiz muradimiz mabeyinde olan sulh ve salâhin istihkâm ve ibqasi olub asker-i Tatara tenbih ve te'kid ve bellü ba§lularina muhkem tehdid verilüb viMyet№ze aqin olmadan bi'l-külliye men' ve zabt olunmiç iken küz112 aylarindan bu zamana degin nehr-i Özide muhafaza hidmetinde olan qazaqlarinuz ve saire avci ve eçqiyâlarinuz dört-be§ kerre113 Qirim malina çiqub mal sürüp kitdiklerinden 114 gayri niçe Müslümanlari kötürüp esir etdiler bu maqule [bariçiq]115 ve qardaçliq ve dostluq olurmi [bariçiqliq]116 etmek muradinuz bolsa ahdinüz ber-qarar117 olub haramzadenüznin haqqindan kelesiz baqi ve'd-du'a ala min etba'i'l-Hüda.

Bi-maqami [Bagçasaray el-mahruse]118

Han islâm Geray bin Selâmet Geray Han

№ 55

Ахднаме и шертнаме калги Ислама Гирей-султана королю

Владиславу IV (1050 г.х. / 1640 г.)

Hüve el-mu'in

islâm Geray Sultan hazretlerimiz sözimiz

Ulug Ordanin ve Ulug Yurtnin ve Taht-i Qinmnin ve De§t-i Qipçaqnin ve sansiz köb Tatarnin ve sagiçsiz köb Nogaynin ve Tat bile Tavgaçnin ve tag ara Çerkâçnin ve on qolnin1 9 ve barça Ümmet-i Muhammednin ve yüz on min

110 Оригинал (там же): ó^léjjj (транскрипция: Kolodziejczyk, 2011, p. 950), написание jjj у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 844 — опечатка.

111 Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): ой"' . На транскрипции isteyan у Kolodziejczyk, 2011, p. 950 и astin у Абдужемилев, 2017, с. 221 никаких поводов нет.

112 Оригинал (там же): , но транскрипция Колодзейчика (Kolodziejczyk, 2011, p. 950): güz.

113 Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): .

114 У Вельяминов-Зернов, 1864, с. 844 и, насколько видимо из не совсем разборчивого факсимиле (там же), в оригинале: ú^j^^ , но Kolodziejczyk, 2011, p. 950: gitdüklerinden.

115 Оригинал (там же): iÍ-^jW (транскрипция: Kolodziejczyk, 2011, p. 950), у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 844 ошибочно: .

116 Оригинал (там же): (jÜ^jL (транскрипция: Kolodziejczyk, 2011, p. 950), у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 844 ошибочно: .

117 Рубинчик, 1970, т. I, с. 2000: Jj^jj [...] прочный, твёрдый; устойчивый. Так и у Kolodziejczyk, 2011, p. 950.

118 Как указывает Колодзейчик (Kolodziejczyk, 2011, p. 950, note d), в оригинале отсутствует название места, которое есть у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 844.

119 Фраза ve sol qolniñ, которая есть у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 260, отсутствует в оригинале. Следует предполагать, как указывает Дариуш Колодзейчик (там же, p. 942, note a), что она была ошибочно добавлена в фейзхановском издании.

tümenniñ ulug padi§ahi ve hem ulug Qalga Sultani bolgan halefu's-selatini'l-u'zam §erefü'l-havaqini'l-kiram saadetlü ve §ecaatlu men Qagalgay islam Geray Sultan edame'llahu Ta'ala omrühü ve devletühü ve nasr a'vanihi ve ensarihi hazretlerimizden ulug Ordaniñ ve ulug Yurtniñ ve Leh memleketiniñ ve Litvaniñ ve Mazavisqaniñ ve [Jmudniñ]120 ve íflansqaniñ ve Kiyevsqaniñ ve Polotsqaniñ ve ísmalinsqaniñ121 ve kob hristiyanniñ ulug padi§ahi bulgan dordünci qiral qarinda§imiz Viladislav ve kob yerlerniñ de bolsa hükümdariga muhabbetlik birle selam edüb nedir haliñiz ve [hatiriñuz]122 yah§imisiz-ho§misiz dib haliñiz ve hem hatiriñuz sorganimizdan soñra i'lam-i yarlig-i §erif muhabbet-redif-i sultani123 budir ki bundan aqdem ulug ucmaqli 24 ecdad-i uzamim ve aba-i kiramimiz enarullah merqadahum hazretleri Haci Geray Han ve Meñli Geray Han ve Sahib Geray Han askanahum Allah [fi'l-girasi'l-cinan]125 hazretleri siziñ ceddiñüz Agi§ qiral ile ahd-i iman ve §art-i peyman edüb dost ve qarda§ bolgan sebebli men ulug Qagalgay nusret-aray hazretlerimiz dahi ol uhud ve §urut üzre qaim ve sabit bolub i§bu ahdname ve §artnamemiz birle ulug elfimiz qidvetü'l-aqran Arslan aga zide qadruhuni yiberüb nedir haliñiz ve hatiriñuz yah§imisiz-ho§misiz dib sorganimizdan soñra saadetlü ve §ecaatlu agacamiz Han-i ali-§an hazretleriniñ emr-i §erifleri ve ahdname-i Hümayunlarinda ferman buyurilan buyuruqlari birle amel ve murad-i §erifleri üzre hareket ve qadimi taraf-i Cengiziye aid olan hazine ve hedayayi ber vech-i qanun-i qadim tekmil ve tetmim irsal ve isal olunursa men qarinda§iñuz Qagalgay nusret-aray hazretlerimiz taqi qadimi aqd ve rabt olunan uhud ve §urut üzre muhkem turub ve saadetlü ve §evketlü ve mehabetlü ve devletlü agacamiz Han-i ali-§an halladat hilafetühü ila yevmi'l-Mizan hazretleriniñ emr-i §erifleri [birle]126 uzun-uzaq dost ve qarda§ bolub turarmiz dostuñuzga dost ve du§maniñizga du§man bolub ve omr-ü ahirga^a qaim bolub buyurdum ki vilayetiñüzge cavlay barmamdir hatiriñuz ho§ dutub dostluq §eraitin ve qarda§liq merasimin yerine ketürüb ber vech-i qanun-i qadim ulug hazine ve hedayayi yibergeysiz saadetlü agacamiz127 Han dame'l-i'zz ve'l-unvan hazretleri birle qalay ahd-i iman ve §art-i peyman itdiñüz irse ol uhud ve §urut üzre

120 Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. IXb DOC 57): ^¿j^j-j , но y Вельяминов-Зернов, 1864, с. 261, ошибочно: .

121 Исправлено по Kolodziejczyk, 2011, p. 942.

122 Оригинал (там же): , но у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 261: .

123 Там же.

124 Оригинал (там же): JüWjl , но транскрипция Колодзейчика (Kolodziejczyk, 2011, p. 943): ugmaqli.

125 В оригинале (там же) пишется J«!! (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. IXb DOC. 57, транскрипция там же, p. 943); написание слова через ^ у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 261 — опечатка.

126 Колодзейчик добавляет в этом месте слово birle (там же, p. 943, note c).

127 Мы читаем в не совсем разборчивым факсимиле оригинала (там же) >>l*A¿l (так и написание слова у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 261), но Kolodziejczyk, 2011, p. 943: agagamiz.

oldugumiza i'timad edüb agacamiz Han hazretleriniñ fermaninca128 barça buyuruqlarina amel qilub her yil sayin ulug hazinelerin verüb ve elçimizge riayet qilub ulug elçiñüzni yibergeysiz ve Özi qazaqlarini ve saire eçqiyâlarrnuzni zabt ve muhkem tenbih ve yasaq qilgaysiz kim kerek bizim memleketimizge ve kerek Al-i Osman memleketlerine qaradan ve deryadan bir vechle zarar ve ziyan iriçdirmegeyler ve keçen sefer dahi siz ahdiñüzge durmay §ayqañuz çiqub ve qaradan kelüb mal alub ve [elciñiz]129 hedayâyi eksik verüb bahçiçm yüzine baqilmaz deyü cevab130 verdügiyçün idi çimden soñra haqlaçdiq min ba'd dost ve qardaçuz siz ahdname-i Hümayunda olan söz üzre turub taymagaysiz131 ahdimiz saadetlü ve §evketlü agacamiz Han halladat hi^fetthü ila yevmi'l-hoyr ve'l-Mizan hazretleriniñ ahdname-i Hümayunlari üzredir dostluq ve qardaçliq muradmiz ise §ol ahdname-i Hümayun mücibiyle amil bolub dostluq merasimi ve qardaçliq §erait[i]ni yerine ketürgeysiz taqi §ol qazaq eçqiyâsina muhkem tenbih ve yasaq qilgaysiz kim min-ba'd kerek qaradan ve kerek deryadan kendi memleketimizge ve Al-i Osman memleketlerine bir vechle zarar ve ziyan iriçdirmeye biz dahi ferman-i çerifimiz birle müstahdem ve memur olan beklerimizge ve mirzalarimiz ve be§ ba§ agalarimizga muhkem tenbih ve yasaq etmi§üzdir siziñ köyleriñizge [ve kentleriñizge]132 ve §ehirleriñizge varmazlar ve duçman bolmazlar ve zarar-ziyan qilmazlar kerek asker ve Tatardan bir ferd varmaya deyü tenbih etmi§üzdir uzun-uzaq dost ve qardaç boldiq dostuñuzga dost ve du§maniñuzga duçman bilgeysiz siziñ dostuñuz bizim dostimiz133 ve siziñ du§maniñiz bizim duçmanimizdir siz qarindaçimiz qiral-i Zal devlet-menal134 hazretleri de bolsañuz dostimizga dost ve duçmanimizga duçman bolgaysiz ve burungi adetçe elçiñüz ve [bazlrgânlñlz]135 Qirim Yurdina qorqisiz kelsünler kitsünler136 inça'allah Ta'alâ bizden zarar ve ziyan körmezler taqi her ne

137 138 *

s0ziñiz bar bolsa men ulug Qagalgay nusret[-aray] Islâm Geray Sultan

128 Оригинал (там же): ^übja , у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 261 ошибочно:

129 Оригинал (там же): (именно так); Вельяминов-Зернов, 1864, с. 262: jj^1.

130 Оригинал (там же): , но Kolodziejczyk, 2011, p. 943: çevab.

131 Kolodziejczyk, 2011, p. 944 ошибочно: tapilgaysiz.

132 Эти слова оригинала (там же, см. и транскрипцию у Kolodziejczyk, 2011, p. 944) отсутствуют у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 262.

133 Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. IXc DOC. 57): jß^ji

pjj, Kolodziejczyk, 2011, p. 944: siziy dostuyuz bizim dostumuz.

134 По Kolodziejczyk, 2011, p. 944, note d и p. 947, note 10.

135 Оригинал (там же): j^jjW , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 262: .

136 Это слово, которое есть и в оригинале (там же), и у Вельяминов-Зернов, 1864 (там же), отсутствует у Абдужемилев, 2017, с. 351.

137 Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): j^jj-" .

138 В оригинале нет слова aray, на что указывает и Колодзейчик (Kolodziejczyk, 2011, p. 944, note e); Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. IXc DOC. 57:

^UScli , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 262: J ^Uicli .

hazretlerimizge bildirgeysiz muradinuz uzre saadetlu ve azametlu ve devletlu ve §evketlu Han dame mahfuzan fi savni'l-Meliki'l-Mennan139 hazretlerine arz qilub yah§iliqga ve muhabbetlikke delalet qilarmiz dostluq i?un canu ba§iyla140 ?ali§urmiz sozimizde muhkem turub muhabbetlik birle hat yiberdik ve dostunuzga dost du§maninuzga du§man bolub turdiq hatirinuzga hi? nimerse kelturmegeysiz [yah§iliqda dostluqda] 141 bolurmiz siz qarinda§imiz qiral hazretleri de bolsanuz dostluq ni§anesini ve yah§iliq merasimini yerine keturub omr-u evahirgaga dostluqda ve qarda§liqda bolgaysiz §ulay bilgeysiz dib hat bitildi baqi ve's-selam ala min etba'i'l-Huda tahriren fi eva'ili §ehri Cemaziyelevvel min §uhuri seneti hamsin ve elf. [bi-yurt-i hendeq-i Ferahkermen m]142

islam Geray Sultan bin Selamet Geray Han

№ 301

Ярлык хана Селямета Гирея королю польскому и великому князю литовскому, курфюрсту Саксонии, Фридриху Августу (1155 г.х. / 1742 г.)

Huve

Selamet Geray Han bin el-Hacc Selim Geray Han sozimiz Cenab-i Tebareke ve Ta'ala hazretlerinin avn-i inayet-i ehadiye ve lutf-i hidayet-i ezeliyesiyle ali hita-i hazra-yi gabra-yi Qirim ve Or ve Bucaq ve Quban ve ^erakise-i kuhestan ve amme-i a§air-i Nogayluyan-i sahra-ne§inanin143 Han-i azami celadetlu-celaletlu [inayetlu] 144 §ahametlu biz Selamet Geray Han hazretimizden hala Leh Cumhurinin qirali ve Liteviski145 ve Ruski ve Puruski ve Mazeviski ve Zmodoniski ve Kiyeviski ve Voloniski ve Podoloski ve Podlaski ve

139 Kolodziejczyk, 2011, p. 944 ошибочно: fi savni Meliki'l-Mennan.

140 Оригинал (там же): аЪД; jjU. (неправильная транскрипция у Kolodziejczyk, 2011, p. 944: can-u bagiyla), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 262: аЪД; ¿U..

141 В отличие от Вельяминов-Зернов, 1864, с. 263, мы вместе с Колодзейчиком (там

же, p. 944) отдельного слова j ve здесь не видим.

142 Этих слов оригинала (там же), транскрипцию которых мы взяли у Kolodziejczyk, 2011, p. 944, у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 263 и соответственно у Абдужемилев, 2017 нет.

143 Ср. и Kolodziejczyk, 2011, p. 1001.

144 Это слово оригинала (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. XVII DOC 71) отсутствует у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 774.

145 Оригинал документа (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 774: (транскрипция у Kolodziejczyk, 2011, p. 1001).

inflaniski146 ve ismoloniski147 ve saire dahi ni?e memleketlerin hukumdari ve qadimi Saqsonya begi olan hurmetlu ragbetlu mezid-i menziletlu kemal-i ragbet ile mu'teber dostimiz148 Fridirik Agusto qiral-i ha§met-i§timal hazretine nihaye-i safa-yi derun uzre selam-selamet encam-i iblag ve ihda ve merasim-i tefahhus-i dosti hatirlari icra ve eda olunduqdan sonra mwnha-yi meymenet-numa-yi hani budir ki qadimu'l-eyyamdan beru hanedan-i haniyet unvanimiz ile eslaf-i ha§met ittisafiniz ve umumen Leh Cumhuri beynlerinde pezira-yi in'iqad olan sulh ve musafat iqtizasi murasele ve icra-yi merasim-i dostluq tagayyurat-i149 zaman ile bir qa? senelerden beru inqita' olunub bu evan-i emniyet-bunyanda dostane [muhabere ve mukatebe]150 tevarudine muteraqqib iken bu def'a tecdid-i huquq-i qadime ve te'yid-i151 revabit-i musafat-i mustedime zimninda tebrik-i merkez-i vala-yi haniyetimizi havi irsal olunan muhabbetnameniz i§bu bin yuz elli be§ senesi §ehr-i Ramazan-i §erif evailinde teblig ve isaline mu'ayyen murahhas el?iniz Yuzef152 Lopuvski pisar helimski153 yediyle vasil olub mu'tad uzre tercume etdirildikde hulasa-i maalinde tebrik-i mesned-i haniyetimiz ile tecdid-i sulh-i qadime ve te'yid-i154 revabit-i musaleme-i mustedime zimninda oldugi malum-i dostanemiz olduqda izhar-i dosti ve icra-yi muvalatdan155 in§irah-i fuadimiz muzdad olub oteden beru miyanede mu'teber olan qadimi musafat her halde tagayyur ve halelden masun ve kun-kunden mutezayid ve efzun olduginda ca-yi kelam olunmayib name-i meveddet uslubinizda merqum el?iniz murahhas deyu zikr olunub bazi husus lisanen taqririne havale olundugina bina'en kenduden su'al ve istintaq olundiqda yedi madde tasrih ve beyan edub taqrir ve ta'bir etdigi mevadden evvelki madde Qarlovisede156 vaqi' ve mute'aqid157 sulh

146 У Вельяминов-Зернов, 1864, здесь опечатка (там же: ), правильное написание и транскрипция у Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. XVII и XVIIa DOC 71 и там же, p. 1001.

147 Так как качество факсимиле не позволит проверки, мы здесь для географических названий взяли транскрипцию Колодзейчика (там же).

148 Оригинал (там же): , но Kolodziejczyk, 2011, p. 1001: dostumuz.

150 Ср. Kolodziejczyk, 2011, p. 1002.

150 Оригинал (там же): j , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 774:

151 Что касается чтения этого слова, есть разногласие между Вельяминов-Зернов, 1864, с. 774, и Kolodziejczyk, 2011, p. 1002: в то время как Вельяминов-Зернов дает Ла^ , Колодзейчик (там же) предлагает te bid. Качество факсимиле не позволит проверки, но так как в параллельном пассаже в настоящем документе (см. ниже) пишется по нашему мнению Ла^ , мы транскрибируем слово как te'yid.

152 Оригинал документа (там же): ^jjj, но Kolodziejczyk, 2011, p. 1002: Yuzuf

153 Kolodziejczyk, 2011, p. 1002 и там же, p. 1005, note 17, от имени писаря города Хелм Jozef Lopuski.

154 Kolodziejczyk, 2011, p. 1002: te'bid. Качество факсимиле опять не позволит проверки.

155 Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 775: ¿Р^Ь" .

156 Kolodziejczyk, 2011, p. 1002.

ve salaha i'tibar ve §urut-i musaleme 158 ve quyudat-i musafat taraf-i dostanelerinden mura'at olunub fi-maba'd tarafeynden kema fi'l-evvel istihfaz olunmasini ayan ve izah etmekle miyanede qadimi rabt ve te'yid159 olunan emr-i musalemeye kema-kane riayet ve merasim-i muvalata eslafimizdan ziyade siyanet olunacaginda i§tibah olunmaya ve ikinci madde tuccar tayfasindan Bucaq taraflarina ve beri160 semtlere kelenlerden mu'tad olan vergulerinden ziyade §ey taleb olunmamaq hususu161 olmagla erbab-i tuccardan olub bu havaliye kelub kidenler qadimi vergu ile ticaretlerini serbestiyet162 uzre emti'alarini i§tira ve bir tarafdan qadiminden163 ziyade §ey talebiyle bir ferde cevir ve iza olunmamaq hususu hala Bucaqda zabit ta'yin olunan yali agasina ve saire iqtiza eden mahallere te'kid ve §edid yarliglar tahrir ve isra olunmagla bundan sonra tayfa-i mezkure bu taraflarda azar da olunmayacagina §ubhe olunmaya ve u^un^i madde ruhban tayfasindan seyyahat164 tariqiyle bu havalilere vurudlerinde ve meks etdiklerinde bir durlu ta'addi olunmamasi serd ve beyan olunmagla ruhban maqulesinden olub bu taraflara vurud ve hasbe'l-iqtiza 165 iqamet [eylediklerinde]166 qalam-rev-i167 hukumetimizde olan bilad ve qasabatda bi-vech-i na-§er'i bir tarafdan rencide ve ta'addi olunmayacagi malum-i dostaneleri ola ve dordunci madde bundan evvel Amasyada halik Lehlu bazirganin metrukati Leh memleketine naql tasmimiyle sefineye vaz' ve Aqkermen iskelesine lenger-endaz oldugi [evanda]168 sabiqan Bender canibi ser-askeri olan vezir-i ru§en-zamir saadetlu Veli Pa§a hazretleri taraflarindan ahz olunan iki bin yedi yuz

157 Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): , но Kolodziejczyk, 2011, p. 1002 ошибочно: mun 'aqid.

158 Оригинал (там же, соответствующая транскрипция у Kolodziejczyk, 2011, p. 1002): -uil^ , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 775: .

159 Kolodziejczyk, 2011, p. 1002, опять: te'bid. По нашему мнению, следует читать здесь в факсимиле Ла^ .

160 Так и у Kolodziejczyk, 2011, p. 1002.

161 Kolodziejczyk, 2011, p. 1002: hususi.

162 Оригинал (там же): '''j'1".'^ (транскрипция там же, с. 1002), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 775: (Абдужемилев, 2017, с. 326: serbest).

163 Оригинал (там же): и^Ц^ (транскрипция там же, с. 1002), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 775 ошибочно: о^1""1^ (Абдужемилев, 2017, с. 326: qadimesinden).

164 Как указывает Колодзейчик (там же, p. 1002, note e), слово пишется через шадду над ^ .

165 Redhouse, 1890, p 784: hasbe. _ According to the requirement of the case.

166 Оригинал (там же): »¿jjiS^I (транскрипция там же, p. 1002), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 775: »^j3^.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

167 Redhouse, 1890, p. 1471: jj-B (A country) in which the written mandates of a sovereign are current as law, the dominions of a sovereign; см. и Kolodziejczyk, 2011, p. 1002.

168 Оригинал (там же): »^Ы (транскрипция там же, p. 1002), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 775: »^Ы .

guruçin istirdadi Asitane-i Devlet-açiyâne 169 arz ve inhasi olmagla inç'allah Ta'alâ husus-u mezkür canib-i dostiden vuqu'i üzre Devlet-i Aliye ebedi'l-qarara tahrir olunacaginda [içtibah]170 olunmaya ve beçinçi madde Potqaludan bir miqdar eçqiyâ sayd ve çikâr tariqiyle Aqsu taraflarinda me'va171 ittihaz ve tayfa-yi Nogayluyandan bazi mirzayân ve sair[e]leriyle mu'arefe peyda etmek taqribi ile re'ayâ tayfasina etdikleri itale-i dest-i ta'addileri ve çeqavetleri olunmasi olmagla mahall-i mezküre mahsus adamlar ta'yin ve bi eyyi hâlin172 ahz ve haqlarinda iqtiza eden cezalari tertib olunub ve ba'de'l-yevm ol taraflari tecessüs etdirmeden hâli olunmayub bu maqule çaqilerin def'ine diqqat [olunacaginda]173 içtibah olunmaya ve altinci madde merasim-i sulh ve salâhi taqviyet babinda canibeynden bi'l-iqtiza elçiler ba's ve isra olunmasi olmagla bazi umur-i memlekete dair keyfiyati muhabere zimninda muqtaza-yi vaqit ve hale köre taraf-1 dostanemizden elci174 könderileceginde ca-yi içtibah olunmaya ve yedinci madde bundan evvel Masqovlu taburi Hotin qal'âsi üzerine hücuminda Leh memleketine duhul ve ol vaqitda hasbe'l-iqtiza Osmanlu ve Tatar askerinden dahi bir miqdar adam bulunmagla ol esnada kerek [Masqov]175 ve kerek asker-i Osmanlu ve Tatardan ahali-i Lehlü miyâninda vaqi' olan zayi'at mutalebesi daiyesiyle canib-i Devlet-i Aliyeye ve Masqovlu tarafina elçileriniz176 ba's olundugi ve ol vaqitda tabur-i mezkür Hotin qal'âsin istilâ ve halâ vilâyetinize emanet tariqiyle vazi' eyledigi bir qaç [qit'a]177 toblar ile bir miqdar cebehaneyi kendü vilâyetlerine naql etmeleriy9ün taraf-i dostanelerinden bir qaç def'a adam könderildikde mühimmat-i mezküri qiymetiyle içtira veyâhud taraf-i haçmet ittisafiniza hibe ve ihda [olmaq]178 üzre Masqovludan haber vürudünde be her taqdir179 memleketinizde ali-qonulmasina riza-dade olunmadugi ve bir kerre zayi'at muqabili [verilmek]180 teklifi olur ise de qabul olunmayacagi yegân-yegân

169 Kolodziejczyk, 2011, p. 1003.

170 Оригинал: »biil, но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 776: -Ч^ .

171 Redhouse, 1890, p. 1663: me'va.

172 Redhouse, 1890, p. 337: J-^ (bi eyyi hal) Under any circumstances. Оригинал: oJU. (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. XVIIb DOC 71), транскрипция (там же, p. 1003).

173 Насколько видимо из не совсем разборчивого факсимиле (там же), здесь пишется ^j!, но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 776, дает ^j! .

174 Оригинал (там же): , но Kolodziejczyk, 2011, p. 1003: elçi.

175 Оригинал (там же): , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 777: jJjiw .

176 Насколько видимо из не совсем разборчивого оригинала (там же), слово пишется через g ; Kolodziejczyk, 2011, p. 1003: elcileriyiz.

177 Слово , которое есть в оригинале (см транскрипцию у Kolodziejczyk, 2011, p. 1003), отсутствует у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 776.

178 Оригинал (там же): , но Вельяминов-Зернов, 1864, (там же): ô^j!.

179 Так и у Kolodziejczyk, 2011, p. 1003.

180 Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. XVIIb DOC 71: ^jjj, транскрипция там же, p. 1003), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 776: лj .

malümimiz olmagla eger çi miyânede in'iqad-pezir olan musafatin semeresi levazim-i müsaleme olan keyfiyatin hayiz-i imkânda oldugi vech üzre suretyâb ve temçiyeti idügi bedihiyâtdan olub lâkin husus-i mezkür ^ün Devlet-i Aliye-i181 ebedi'l-qarara ve Masqovlu taraflarina meb'us elçilere kerek Devlet-i Aliye tarafindan ve kerek Masqovlu canibinden verilen ecvibe üzre taraf-i dostanelerinden dahi pezira-yi hüsn182 nizamina diqqat olunacagi ve qa'ide-i mer'iye-i qadime ve qanun-i mu'tade-i müstedime üzre ifa-yi huquq-i dostluq ve icra-yi merasim-i hemcivarliq ^ün bir qaç kün zarfinda mahsus adamimiz könderilmek üzre qarar-dade olundigi siz ha§metlü mezid-i menziletlü dostumizin malümleri olmaq içün dostane yârlig-i meveddet-belig tahrir ve merqum adaminiz savb-i haçmet masirlerine i'ade ve [tesyir]183 olunmiçdir inça'a'l-Mevlâ ledeyü'l-vusul tecdid-i müsaleme ve te'kid-i musafat ^ün bi'l-has qariben184 taraf-i dostanemizden dahi adamimiz ba's ve irsal olunacagi malüm-i dostaneleriniz olduqda bundan böyle dostluga lâyiq ve hemcivarliga muvafiq halâti izhar ve muris-i inçirah fu'ad185 olur peyâm-i afiyetlerin tahrir ve iç'ardan hâli olmamalari me'mul-i dostanemizdir i§bu bin yüz elli be§ senesi §ehr-i §evval-i Çerifin toquzinçi penc§e[n]be186 küni tahrir olundi baqi hemvare sihhat-i afiyet-i aqibet bad.

Han Selâmet Geray bin el-Hac Selim Geray Han

№ 54

Ярлык-ахднаме нуреддина Кырыма Гирей-султана

королю Польши и Литвы (Бахчисарай, 1050 г.х. / 1640 г.)

Hüve el-mu'in

Qirim Geray Sultan hazretlerimiz sözimiz187

Allahu Tebareke ve Ta'alâ hazretine köb §ükürler ve Peygamberimiz hazret-i Muhammed aleyhi's-salâvat hazretlerine köpdin köb salavat ve tahiyât qilganimizdin sonra Ulug Yurtnin ve Taht-i Qirimnin ulug Nuraddin Qirim Geray Sultan dame fi hifzi Rabbina'l-müstean hazretlerimizdin haliya Leh memleketinin ve Litvanin ve köp Urusnin ve Purusnin padi§ahi bolgan

181 Оригинал и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 777: »jljiîb^l Ciijj .

182 Kolodziejczyk, 2011, там же.

183 Оригинал (там же): , но Вельяминов-Зернов, 1864, (там же): jo^ .

184 В оригинале (там же, транскрипция там же): Uîjâ.

185 Так и у Kolodziejczyk, 2011, p. 1004.

186 Оригинал (там же): , Вельяминов-Зернов, 1864, с. 777: .

187 Дариуш Колодзейчик читает, как он указывает в сноске к транскрипции документа (Kolodziejczyk, 2011, p. 935, note a), тугру документа иначе чем Фейзханов. Согласно Колодзейчику, текст тугры должен быть Qirim Gèrey Sultan bin Selamet [Gèrey] Han sözümüz.

qardaçimiz188 [....]189 qiralga ahdname-i Humayunimdir ki zikr olunur Allahu Tebareke ve Ta'alâ amme nevaluhu ve tevali hazretleri oz lutfindan agaçamiz Han §ah-i adalet-niçanni bu zaman-i saadet evanda §ah-i cihan ve halife-i devran ve bizni Sultan edub Sudde-i Seniye-i saadetimizni mesned-i enam ve Atabe-i Aliyemizni [melâz ve melca-i has ve 'am]190 eyledi umur-i cumhur-i beni ademni qabza-i dest-i191 meymenet peyvestemizge tefviz edub yarlig-i belig-i saadet-tebligimizni cari qilib tevqi'-i refi'-i192 ali-§an ve hatt-i çerif dil-ku§amiz birle [dostlarimni]193 mesrur ve çadkâm eyledi irse hamden ala tilke'n-ni'am194 Ulug Orda ve195 Ulug Yurtnin ve De§t-i Qipçaqnin ve Taht-i Qirimnin ve sansiz kob Tatarnin ve sagiçsiz kob Nogaynin ve Tat bile Tavgaçnin ve tag ara Tavgaçnin ve Çerkâçnin on qolnin ve sol qolnin ulug Nuraddin Qirim Geray Sultan hazretlerindin ulug Urusnin ve Purusnin ve barça Leh memleketlerinin ve Litvanin ve Jyumayutnin196 ve Mazavçanin ve saire kob yerlernin ulug qirali ve hukurmdariga kopdin kob selâm aytib nedir halinuz yahçimisiz hoçmisiz197 dib muhabbetlik ve qardaçliq birle sorganimizdan sonra i'lâm-i yarlig-i §erif-i sultani oldir ki bundan aqdem siz qardaçimiz bilen agaçamiz Han-i ali-§an ve Haqan-i zi-§an hazretleri dost ve qardaç bolurga yahçi soyleçub iki yurtnin arasinda tuzenlik bolurin tileb ulug elçilerin kondergen [irdiler]198 Al-i Osman padiçahi saadetlu ve devletlu Hunkâr hazretleri dahi sizin bilen bariçiq199 bolurga ol 200 zamanda

188 Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. Vlllb Doc. 56) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 256: j^bja .

189 Здесь оставлен пропуск на имя короля, как указывает и Колодзейчик (Kolodziejczyk, 2011, p. 935, note b).

190 Оригинал (там же): ^ j j , но Kolodziejczyk, 2011, p. 935: melaz ve multeca-i has ve 'am. У Вельяминов-Зернов, 1864, с. 257, слова j отсутствуют (Абдужемилев, 2017, с. 437, транскрибирует соответственно).

191 Так и у Kolodziejczyk, 2011, p. 935.

192 Там же.

193 Указывая на сходства между данным и предыдущим документами (документы 55 и 56 в своем издании, а 53 и 54 в издании Вельяминова-Зернова), Колодзейчик убедительно предполагает (Kolodziejczyk, 2011, p. 935, note c), что отсутствует здесь одно слово, однако в то время как он предлагает dostlarimizni, мы взяли dostlarimni, что соответствует пассажу в первом из документов.

194 Kolodziejczyk, 2011, там же.

195 Слово j ve есть и в оригинале (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIIIb Doc. 56), и у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 257.

197 Kolodziejczyk, 2011, p. 936.

197 Оригинал (там же): j^i^ji. ^¿Ц , но Kolodziejczyk, 2011, p. 936: yahqimisiz ve ho^misiz.

198 Оригинал документа (там же): j^jj! , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 257: .

199 Вместе с Колодзейчиком мы читаем в не совсем разборчивым оригинале AAuW , в то время как Вельяминов-Зернов, 1864, с. 257, дает ¿ЦиЬ .

200 Так и у Kolodziejczyk, 2011, p. 936.

ahdname-i Hümayun cibergenlerinde öz memleketlerine ve bizim vilâyetimiz

* 201 202 Qirim Yurtina barça din-i Islâm [iline] siziñ qarada bolgan serhadlariñuzdin

hirsiz ve harami çiqub zarar ve ziyan etmemek üzre yahçi zabt ve muhkem tenbih

iteriñüzge ve dahi Öziden çayqa bilen qazaq [çiqarmay]203 yahçi zabt edüb Qara

Deñiz yalilarinda bolgan halq rahat bolurga ve dahi ötken ata ve dedelerimiz ve

agaçalarimiz bolgan havaqin-i salifin aleyhimü'r-rahmet ve'r-rizvan hazretleri

zamanlarinda siz qarda§imizniñ ata ve babalari bolgan qirallarniñ dostluq itüb

cibere kelgen vergü ve hazineni her yil zamanindin qaldirmay bi-qusur

köndermek çarti üzre barça ahd ve peyman ayan ve beyan [qilgan]204 irdi bundan

soñra vilâyetiñüzge aqin etdirmey ve be§ ba§ köndermey zabt edüb qaçub bargan

eçqiyânm muhkem haqqindan kelüb Aqkermen ve Cankermen etrafinda bolgan

barça Tatar ve Nogay halq[i]ni dahi sürüb Qirimga ketürüb eçqiyâ ve haramzade

tayfani öltürüb cezasin birüb bizge tü§ken barça dostluqni ve bariçiqliqni murad

üzre yerine ketürüb hiç bir sözimizde ve özimizde hata ve hilâf bolmagan irdi bu

ortaliqda sizni dost ve qardaç dib köndergen elçimizni ve niçe kiçilerimizni

muhabbetname yarlig-i çerifler bile siz qardaçimizga ve hetmanlariñuzga dostluq

ve qardaçliq içün cibergenimizde sav-esen viMyet№zge205 dahil bolgan soñra öz

memleketiñüz içinde kiçilerimizni tibtiri gayib etib bizge qayta cibermey yoq

etdiñüz tekrar savliqlarin bilüb haber alub zabtla memleketde munday i§ bolurmi

bahusus qardaçliqga bargan elçini çulay iterlermi siziñ padi§ahliqgiñuzga tü§er i§

tügeldir dib yine muhabbetnameler bile tiley köndergenimizde yoqdur tapmaduq

dib elçimüzni yoq etdiñüz mundan gayri serhad cerlerimizde Ordin tiçqari köçe

turgan ilimizge ve Qirim ve Nogay mallarina qaradin atlu qazagiñuz niçe

[kerre]206 kelüb köb mal ve niçe tusnaq aldilar hiç eksik bolmadi niçe kerre

207 208

kelgenlerinde serhadlarimizda bolgan qullarimiz bozub niçesin tü§ürüb ve algan mallarin dahi bazisin saldirub tiller ketürüb söyletdigimizde asli bile haber

201 Kolodziejczyk, 2011, p. 936: barçadin îslam èline, см. соответствующую сноску к документе № 53. Слово iline, которого нет у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 257, есть в оригинале (там же). По свей вероятности пропуск, оставленный на этом месте у Вельяминов-Зернов, 1864, должен указать на неразборчивости слова, однако слово легко можно расшифровать.

202 Оригинал (там же): ù^jj^j^j-" [именно так].

203 Оригинал (там же): i^bjlia., но Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): ^bJJL*..

204 Оригинал (там же): , но Вельяминов-Зернов, 1864 (там же): u^Aß .

205 Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 258: ^jj^yVj , но Kolodziejczyk, 2011, p. 936: vilayetiyizge.

206 Оригинал (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIIIc Doc. 56): »j^ , Вельяминов-Зернов, 1864, с. 258: .

207 Необычное написание слова в оригинале документа (Kolodziejczyk, 2011, без нумерации, Facs. VIIIc Doc. 56, и в транскрипции там же, p. 937) и соответственно у Вельяминов-Зернов, 1864, с. 258: .

208 Оригинал (там же): m^jj^j2 .

bildik ve'l-hasil bir kerre Oziden qazaq eksik bolmadi ve Qara Denizge dahi §ayqalarinuz ?iqub Rum ilinde ni?e illeri ve koyleri urub kob tusnaq ve mal aldilar ve Qirim yalilarina dahi ni?e kerre kelub denizge yaqin koylerimizge fiqub gafil iken hirsizliq bilen tusnaqlar alub yine iraqdan 209 turub ci[yi]luvla§dilar210 ve kob zarar etdiler alay da bolsa biz ahdimizde turub sizge sefer etmeduk ve be§ ba§ni zabt edub qa?ub barganlarni dahi talab cezasin [berdik]211 siz qarda§imizga cibergen elfimiz Qutlu§ah biyni qadimi vergu ve hedayamiz bilen tiz cibermeginuzni tiley iki yildan artiq sabir eyledik siz dahi bugun-yarin dib cubatib hazine ve elfinuzni ?aq212 Bagdad qal'asi feth bolgan?a cibermey elfimizni tutduginuzni tahqiq bildik elfinuz [kelduginde]213 ayin-i qadimi uzre siy ve riayet bilen elfinizni kelturub hedaya ve hazinenuzni aldugimizda otken adet^e tamam kelmedi biz burungi aga^alarimiz qadar214 dostluq etmedikmi dib sorganimizda az da bolsa budir bah§i§nin yuzine baqilmaz dib elfinuz cevab verdikde215 biz dahi elfinuzge cefa itmey yah§i siy ve riayetimiz bilen siyurgalimizni216 birub bu zamanga dek cibermey [qonladiq]217 ve burundan hilaf edub218 dostluq arasinda hilaf edub vilayetimizden alingan tusnaq ve kob malm ve hazinemiznin noqsanin dahi bi-inayetullahi'l-meliki'l-mu'in tamam haqla§diq imdi siz de bolsanuz saadetlu ve devletlu Hunkar hazretlerine elfi ciberub yene burungiday [bari§iqliq]219 tilebsiz ger?i Hunkar hazretleri ulug padi§ah ve bizim dahi ulumizdir biz dahi siz qarda§imiz bilen bari§a kelgenmiz sizde §imdi haqqimiz-sozimiz qalmadi §imden sonra saadetlu Han aga^amiz hazretlerinin ahdname-i Humayuni mucibince eger qaradan ve eger denizden qazaginuzm yah§i zabt edub ehl-i islamdan bir ferde zarar olmamaq uzre ve hirsizinuzni yah§i zabt edub olturub algan malin qayta cibermek uzre ve qanun-i qadim uzre her yil dostluqiy^un vaqit ve zamanindin

2°0 Turkge Sozluk 2011, s. 1124: irak 'uzak'.

210 Оригинал документа (там же): j^j^Vjk. . Мы согласны с интерпретацией Колодзейчика, (Kolodziejczyk 2011, p. 937, note g), который предполагает, что речь идет о производном глаголе ciyiluvla§dilar.

211 Оригинал (там же): ^¿л , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 258: л .

212 Ср. Будагов, 1869, с. 458.

213 Оригинал (там же): , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 259: »^jS^lS ; Kolodziejczyk, 2011, p. 937: keldugunde; Абдужемилев, 2017, с. 438: keldiginde.

214 Так и у Kolodziejczyk, 2011, p. 937.

215 Оригинал (там же): »^jjj , но Kolodziejczyk, 2011, p. 937: verdigide.

216 Как в документе № 53.

217 Оригинал (там же): o^jjS (соответствующая транскрипция у Kolodziejczyk, 2011, p. 937), но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 259: .

218 Как указывает и Колодзейчик (Kolodziejczyk, 2011, p. 937, note i), в оригинале эти ошибочно написанные слова были зачеркнуты. У Вельяминов-Зернов, 1864, с. 259, этих слов нет.

219 Оригинал (там же): li^j^ , но Вельяминов-Зернов, 1864, с. 259: uW .

bir kün keçikdirmey220 bi't-tamam hazinemizni ve saire toquzlama hedayâ ve vergülerinüzni bi-qusur köndermek çartiyla niçük kim Han hazretlerinin ahdname-i Hümayunlari içinde dahi beyan qilingandir bu minval üzre sözde togri tabilub dost ve qardaç bolur içün e^inüzni siz qardaçimizga qayta könderüb ahdname bile ulug elçilerin köndermegin biz dahi Han hazretlerinin ahdnameleri üzre ahd edüb dostunuzga dost ve tuçmaninuzga tubman bolub dostluq ve qardaçliq içün bizim dahi ahdnamemiz bile qidvetü'l-emasil ve'l-aqran ulug elçimiz Devletgazi zide qadruhuni sizge könderdik imdi siz dahi sözde togri tabilub ve muhkem dost ve qardaç bolub bu minval üzre qaradan ve denizdin qazaginuzni zabt edüb hazinemizni bi't-tamam cibergeysiz çulay kim ahd ve çartimizda muhalif i§ bolmagay özimizden ve Tatar askerimizdin ve qaraçi qullarimizni barçasin men' ve def' ve zabt eyledik sözimiz birdir hiç hilâf bolmasdir bu kündin sonra dostunuzga dost ve tuçmanmuzga tuçmanmiz §ol §art bile kim sözde togri ve muhkem tabilub elçi ve hazine bilen dostluq ve qardaçliqinuzni bildirüb ömr-ü ahirigaça221 dostluq ve muhabbetlikde ve barça ahd ve peymanda çinliq itkeysiz oçlay bolgay dib hat bitildi baqi ve'd-du'a ala etba'i'l-Hüda fi evahiri mah-i Rebiü'l-ahir seneti 1050.

Qirim Geray Sultan bin Selâmet Geray Han

Bi-maqam Bagçasaray el-mahruse

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ

Кроме упомянутой в первой части статьи литературы были использованы:

Татар теленец ацлатмалы сузлеге [новое издание]. Том II: Г - Й. Казан, 2016.

Сведения об авторе: Цвиклински Себастьян, доктор философии, внештатный сотрудник Институт тюркологии Свободного университета Берлина (14195, Fabeckstraße 23-25, Берлин, Германия); sebastian.cwiklinski@web.de

220 Оригинал (там же): . Предложение Колодзейчика keçkedirmey (Kolodziejczyk, 2011, p. 937) — опечатка.

221 Оригинал (там же) и Вельяминов-Зернов, 1864, с. 260: .

Documents on the Polish -Crimean Tatar Diplomatic Relations. Part II

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Sebastian Cwiklinski

(Institute of Turkology at Free University of Berlin)

Abstract: The article offers a new transcription of the Crimean Tatar documents on the Polish - Crimean Tatar Diplomatic Relations from the Polish Central Archive of Historical Records in Warsaw (Archiwum Glówne Akt Dawnych). The edition which is based on the facsimiles printed from the work of the Polish historian Dariusz Kolodziejczyk, takes the first edition of the documents from 1864 by Husain Faizkhanov account as well as the transcriptions made by Dariusz Kolodziejczyk from 2011 and by Refat Abdulcemilev in 2017.

Keywords: Crimean Tatars, Crimean Tatar diplomacy, Crimean Tatar Khanate, yarlik, shartname.

For citation: Cwiklinski. S. Documents on the Poli sh - Crim ean Tatar Diplomatic Relations Part II. Krymskoeistoricheskoe obozrenie=Crimean Historical Depiew. 2019, no. 2, pp. 240-227. DOI: 10.22378tkio.2019.2.240-267

REFERENCES

Apart from the literature named in the first part of the article the following literature has been used:

Tatar telenen anlatmali suzlege [Explanatory dictionary of the Tatar language. New edition]. Vol. II, Kazan 2016.

About the author: Sebastian Cwiklinski - Dr. Sci. (Philosophy), untenured lecturer at the Institute of Turkology at Free University of Berlin (14145, Berlin, Fabeckstr. 23-25, Germany); sebastian.cwiklinski@web.de

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.