Научная статья на тему 'Дизел ёқилғилари учун мойловчи присадкалар олиш технологиясини яратиш'

Дизел ёқилғилари учун мойловчи присадкалар олиш технологиясини яратиш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
19
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
гомолог / фракция / синтетик / метил / полимер / парафин / рафинация / гидроген / катализатор / этерификация

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Хасан Садриддин Ўғли Фозилов, Бобохон Арашович Мавлонов, Садриддин Файзуллаевич Фозилов, Ғолиб Баходирович Зарипов, Садриддин Мухамадиович Туробжонов

Мақолада Шўртан газкимё мажмуаси иккиламчи чиқиндиси қуйи молекулали полиэтилендан юқори ёғ спиртларни олиш технологияси келтирилган ва улардан энг самаралиси аниқланган, бу катализатор борат кислотаси қўлланилган. Оксидлаш натижасида олинган юқори ёғ спирти таҳлили ва уларни дизел ёқилғилари учун мойловчи присадкалар сифатида ишлатилиши тавсия этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Хасан Садриддин Ўғли Фозилов, Бобохон Арашович Мавлонов, Садриддин Файзуллаевич Фозилов, Ғолиб Баходирович Зарипов, Садриддин Мухамадиович Туробжонов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Дизел ёқилғилари учун мойловчи присадкалар олиш технологиясини яратиш»

Дизел ёкилFилари учун мойловчи присадка.лар олиш

технологиясини яратиш

Хасан Садриддин yFли Фозилов Бобохон Арашович Мавлонов Садриддин Файзуллаевич Фозилов Голиб Баходирович Зарипов Бухоро мухандислик-технология институти Садриддин Мухамадиович Туробжонов И.Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети

Аннотация: Маколада Шуртан газкимё мажмуаси иккиламчи чикиндиси куйи молекулали полиэтилендан юкори ёF спиртларни олиш технологияси келтирилган ва улардан энг самаралиси аникланган, бу катализатор - борат кислотаси кулланилган. Оксидлаш натижасида олинган юкори ёF спирти тахлили ва уларни дизел ёкилFилари учун мойловчи присадкалар сифатида ишлатилиши тавсия этилган.

Калит сузлар: гомолог, фракция, синтетик, метил, полимер, парафин, рафинация, гидроген, катализатор, этерификация

Development of technology for producing lubricant additives

for diesel fuel

Hasan Sadriddin oglu Fazilov Bobokhon Arashovich Mavlonov Sadriddin Faizullaevich Fozilov Golib Bakhodirovich Zaripov Bukhara Institute of Engineering and Technology Sadriddin Muhamadiovich Turobjonov Tashkent State Technical University named after I.Karimov

Abstract: This article discusses various methods for obtaining higher fatty alcohols from the waste of the Shurtan gas chemical complex, identified a more efficient method of oxosynthesis by oxidizing low molecular weight polyethylene in the presence of a boric acid catalyst, analyzed the initial products and oxidate of the synthesis - synthetic higher fatty alcohols, including the proposed industries their use.

Keywords: industry, synthesis methods, higher fatty alcohols, hydrogenation, oxosynthesis, higher fatty acids, oxidation, paraffin, low molecular weight polyethylene

Республикамиз мустакиликка эришгандан кейин нефт ва газ саноати сохаси хам жадал суръатларда тараккий этиб, ишлаб чикарилаётган нефт ва газ махсулотлари нафакат микдор жихатдан купайтириш, балки улар асосида юкори сифатли махсулотлар тайёрлашни хам таказо килади.

Х,озирги вактда саноати ривожланган мамлакатларда хамма нефт махсулотларининг турлари факат присадкалар яъни кушиб ишлатилади, улар нефт махсулотларининг эксплуататцион хоссаларини сезиларли даражада яхшилайди, хамда улар сарфини камайтиради ва механизмлар ишлаш ресурсларини оширади. Шу сабабли юкори самарадорликка эга булган мойловчи присадкаларни махаллий чикиндилар асосида ишлаб чикариш технологиясини яратиш зарур.

Бугунги кунда долзарб муаммолардан бири махаллий хом ашёлар асосида нефт газ махсулотларини кайта ишлаш учун кимёвий реагентлар олиш булиб, бу сохадаги харажатларни хамда чет элдан олиб келинадиган кимматбахо реагентлар микдорини камайтиради [1-5].

Айни кунда Бухоро нефни кайта ишлаш заводида ишлаб чикарилаётган нефт махсулотларининг сифатини Евро-2 дан Евро-5 ва Евро-6 экологик стандарти талабларига кадар яхшилаш ва кайта ишлаш чукурлигини 95 % га етказиш буйича заводни модернизациялаш ва реконструкция килиш уч боскичда амалга оширилди.

Технологик жараённи модернизация килгандан сунг, ишлаб чикариладиган дизель ёкилFисининг таркибидаги умумий олтингугурт микдори 500 ppm дан 10 ppm га кадар камайтирилганда, унинг мойловчанлик хоссалари кескин пасайиши жахон тажрибаларида илмий асосланган. Шу сабабли, дизель ёкилFиларининг мойловчанлик хусусиятини яхшиловчи кундирмалар импортига эхтиёж туFилади. Мазкур муаммони бартараф килиш максадида махаллий иккиламчи хом-ашёлар асосида дизел ёкилFисининг мойловчанлик хоссаларини яхшиловчи ва товарлик хусусиятларини оширувчи, импорт урнини босувчи куп функционалли кундирмалар ишлаб чикариш бугуннинг долзарб муаммоларидан саналади.

Адабиётлар тахлили шуни курсатадики, олтингугурт микдори 0,05 % ёки ундан кам булган дизель ёкилFисидан фойдаланиш зарарли чикиндиларнинг камайиши, дизель ёкилFисининг мойланиш хусусиятларининг пасайиши билан боFлик юкори босимли ёнилFи насосларининг жиддий бузилишлари ва ишдан чикишига олиб келади [6].

Махаллий дизель ёкилFиларининг мойланиш хусусиятлари жуда кам урганилган. Аниклашнинг барча мавжуд усуллари реактив ёкилFиларига тегишли булиб, шу пайтгача дизель ёкилFиларининг ва емирилишга карши кундирмаларнинг мойланиш хусусиятларини яхшиловчи ишончли усуллари йук эди. Якин вактгача дизель ёкилFиларининг физик-кимёвий сифат курсатгичларининг, масалан, фракцион таркиби, олтингугурт микдори, ковушкоклиги уларнинг мойланиш хусусиятларига таъсири туFрисида маълумотлар етарли даражада эмасди.

Дизель ёкилFилари таркибида булиши чекланган ароматик углеводородларнинг мойланиш хусусиятларига таъсири буйича тадкикотлар утказилмаган.

Х,озирги вактда нефть махсулотлари кундалик хаётимизнинг куплаб сохаларида кенг кулланилмокда. Улар орасида юкори ёF спиртлари каби моддалар мавжуд булиб, улар хозирги кунда якин вактгача ишлатилган анъанавий махсулотларнинг куплаб турларини урнини эгалламокда. Юкори ёF спиртлар (ЮЁС) ХХ асрнинг уттизинчи йиллари охирида амалда кулланила бошланди, кейинчалик улар миллий истеъмол учун жуда мухим булган бир катор кимёвий махсулотлар турига кириб, оммавий ишлаб чикариш махсулотига айланди. Бундай спиртлар, мойлаш материаллари, эритувчи моддалар сифатида косметика, экстрагентлар ишлаб чикаришда фаол ишлатилади ва фармацевтика саноатида хам кенг кулланилади.

Шуниндек хозирги кунда Республикамизда «Шуртангазкимё» мажмуаси ишлаб чикарилаётган полиэтилен янги замонавий технологиялар асосида яъни Циглер-Натта катализаторларидан (А^С^^О+^С^) фойдаланиб этиленни циклогексанон эритмасида полимерлаш жараёнида полиэтилен олинади.

Х,озирги пайтда ушбу чикинди яроксизлантирилиб турли максадларда ишлатилмокда. Бу ерда полиэтилен Циглер-Натта катализатори иштирокида анион-координацион механизмда синтез килинади, бунда амалдаги технология полимерни кенг ораликда зичлигини бошкариш имконини беради, юкори, уртача ва куйи зичликдаги полиэтилен асосий полимер занжирига бутен-1 буFинини киритиш билан олинади [7-8].

Жараён давомида ёнаки махсулот сифатида йилига уртача 1,5-2,0 минг тонна микдорида хосил буладиган чикиндининг таркибидаги куйи молекулали полиэтилен улуши 5-10 % ни ташкил этади.

Чикиндидаги куйи молекулали полиэтиленнинг уртача молекуляр массаси 1000-5000 г/моль (800-3000 г/моль) оралотида булиб, КМПЭдаги этил гурухи микдори 3 мартагача ортади, хар 100 та углерод атомига 4-8 та бирликни ташкил килади [9-10].

Ушбу саноат чикиндиси таркибида КМПЭ ва куп компонентли эритувчилар аралашмаси мавжудлиги сабаб, уларни кайта ишлаш ва саноат ахамиятига эга булган самарали махсулотлар ишлаб чикаришда куллаш мухим ахамият касб этади.

Олиб борилган тадкикотларда полиолефинлар эритмасидан органик эритувчилар ёрдамида компонентларни ажратиб олиш усули ишлаб чикилди. Полиолефинларни ажратиб олишга мулжалланган ушбу усулнинг мохияти, дастлаб полиолефин органик эритувчилардаги эритмасини хона хароратигача совитиб, хосил булган парафинсимон масса янчилиб, сув билан аралаштириш ва дастлабки органик эритувчи иштирокида олинган аралашма суюкланиш хароратидан пастрок хароратларда киздириш оркали, коришмани 15-40 мм симоб устуни колдик босимда то эритувчини тулик четлашгунга кадар саклашга ва сув колдикларидан фильтрлаб полимер ажратиб олишга асосланган. Сунгра ажратиб олинган полимер куритилади. Вакуумлаш боскичида эритувчи ва сув буFларини конденсацияланиши амалга оширилади ва кейинчалик улар ажратилади [11].

Ишлаб чикилган ушбу усул ажратиб олинган полимер нархини арзонлаштиради, технологик жараённи оддийлаштирилади ва жараённи тезлаштиради.

Яна кулай усуллардан бири техник мохияти ва белгилари буйича якин булган органик эритувчиларда ПЭ эритмасидан компонентларни ажратиб олиш усулидир. Ушбу усул паст ва уртача босим остида полимерни ишлаб чикаришда кулланилади ва чуктирувчидан фойдаланишни назарда тутади.

Чуктирувчи сифатида спиртдан фойдаланишга туFри келиши унчалик самарали эмаслиги куринади. Бу билан бир каторда жараён давоийлиги юкори (2,5 соат атрофида) хисобланади. К,уритиш ва фильтрлаш жараёнида эритувчи буFларининг атмосфера хавосига ажралиб чикиши туфайли ёнFин ва экологик нуктаи-назардан ушбу усул хавфли эмас. Бундан ташкари таклиф этилган усул олинган суспензияни фильтрлашни назарда тутади. Х,олбуки КМПЭ ни фильтрлаш иш унумини пасайтирган холда жараёнда фильтрнинг FOваклари махсулот билан тулиб колиши самарадорликни пасайтириб юборади. Х,озирга кадар илмий адабиётларда полиолефинлар эритмасидан, хусусан КМПЭ ни органик эритувчиларда нихоятда оддий ва тез ажратиб олиш усуллари хакида маълумотлар маълум эмас.

Юкоридагиларни инобатга олиб, энергия тежовчи ва жихоз воситаларини минимумга етказиб, органик эритувчиларда ПЭ эритмаларидан компонентларни ажратиб олишнинг оддий усулини ишлаб чикиш муаммосини ечиш максадга мувофикдир.

Суспензиядаги заррачаларнинг улчами 5,7 мкм дан (уларнинг умумий микдори 80 % дан юкори) 200 мкм гача ташкил этади. Уларнинг уртача улчами эса 36,88 мкм ни ташкил этади. Бу ушбу улчамдаги заррачаларни суспензиялардан ажратиб олиш учун барча маълум усуллардан фойдаланиш имконини беради. Тиндириш усулидан фойдаланиш унчалик яхши самара бермайди, чунки каттик ва суюк фазаларнинг зичлиги орасидан фаркнинг катта эмаслиги бунга халакит килади. Суспензияни фильтрлаш усули хам унча самарали эмаслиги куринади, чунки фильтр FOваклари мумсимон КМПЭ билан тулиб колади. Шунинг учун фазаларни ажратиш учун центрифугалаш усулини кулладик. Центрифугани танлаб олишда бир нарсани алохида таъкидлаш керак: хозиргача ишлатиб келинадиган турли центрифугалар фильтрлаш принципига асосланган (бундай центрифугаларга фильтрловчи центрифугалар деб аталади), ёки чуктириш приципига асосланган (бундай центрифугаларга фильтрловчи сепараторлар деб аталади) булиши мумкин. Суспензияни ажратишда фильтрловчи центрифугалардан фойдаланиш унча самарали эмас, зеро бунда факат фильтрлаш амалга оширилади. Шунинг учун суспензияларни ажратишда факат чуктирувчи центрифугалар сепараторлардан фойдаланиш максадга мувофикдир. MLWT 23 русумли центрифугадан фойдаланилди.

Расм-1. Куйи молекулали полиэтиленни оксидлаб юкори ёF спиртларини олиш

принципиал технологик схемаси 1,4-аралаштиргич, 2-центирифуга, 3-насос,5-оксидлаш коллонаси, 6-дефлегматор, 7-тиндиргич, 8-Нутч фильтри, 9,13-дистиллаш коллонаси, 10-нейтрализатор, 11-сепаратор, 12-гидролизер, 14-совутгич конденсатор, 15-

ЮЁС йиггичи

Олиб борилган тадкикотлар асосида куйи молекулали полиэтиленни оксидлаб юкори ёF спиртларини олиш жараёнининг принципиал технологик схемаси ишлаб чикилди (1-расм). Технологик тизим 3 блокдан иборат булиб, улар: реакцион аралашмани тайёрлаш блоки; хомашёни оксидлаш блоки ва реакцион аралашмани дистиллаш блокларидан ташкил топган.

Полимерлаш жараёнида хосил буладиган органик эритувчида эриган КМПЭни катализатордан ва реакцияга киришмаган этилендан тозалаш максадида эритмани 30-50 оС гача совутилади. Х,осил булган парафинсимон масса янчилади ва сув билан аралаштирилади. Совутилган эритма суюклик чуктирувчи билан аралаштирилади. Чуктирувчи эритувчи билан чексиз аралашади, аммо полимер билан узаро таъсирлашмайди. Натижада иккала суюклик аралашуви натижасида КМПЭ нинг суспензиясида кристаллари хосил булади. Таркибида заррачаларининг 80 % гача кисми улчами 5-7 мкм дан таркиб топган йирик заррачаларининг улчами 200 мкм гача етувчи, уртача улчами 36,88 мкм булган куйи молекуляр полиэтиленнинг органик эритувчидаги суспензияси центрифуга-1 нинг юкори кисмидан берилади.

Кулай технологик режимни урнатиш максадида суспензияни ажратиш самарадорлигининг центрифугалаш вактини узгармас саклаган холда чуктириш центрифуга роторининг айланиш частотасига боFликлигини урганиб чикилди.

Ажратиш самарадорлиги сифатида эритувчи ва КМПЭ саклаган фазанинг хажмий нисбати кабул килинди. Центрифугани танлаш унинг катта ёки кичик хажми узлуксиз ёки даврий ишлашга мулжалланганлигига боFликдир. Юкорида таъкидлаб утганимиздек, саноат центрифугаларнинг турлари куп. Улар фильтрловчи ва чуктирувчи гурухларга булинади.

Заррачаларининг улчами 5 дан 200 мкм ни ташкил этган суспензияларни ажратиш максадида энг кулайи чуктирувчи центрифугалардир. Ушбу центрифуганинг асосий кисмини катта тезлик билан уз уки атрофида айланадиган барабан ташкил этади. Центрифуга барабани металлдан тайёрланган булиб, центрафугаланадиган моддани сизиб чикиши учун майда тешиклардан иборат. Суспензия фильтр барабандан материал оркали марказдан кочма кучлар таъсирида сикилади.

Бундай турдаги центрифуганинг афзаллиги шундаки, уларнинг хажми ва каттик фазани ажралиш тезлиги катта булиб, йирик хажмдаги чикиндиларни кайта ишлаш самарадорлигини таъминлайди. Центрифуга роторнинг макбул айланиш частотаси 3000 айл/мин. ни ташкил этади. Ё^ин ва портлашга карши чора-тадбирларни амалга ошириш катта амалий ахамиятга эга, чунки центрифугалаш жараёнида эритувчи буFлари ажралиб чикади.

КМПЭ таркибидан учувчан моддаларни четлаштириш учун ёйиб шамоллатиш усулидан фойдаландик. Бунинг учун КМПЭ ни

центрифугалашдан кейин текис сиртда юпка катламга ёткизилиб, бир ой давомида уй хароратида сакланди. Натижада ёкимсиз хид кескин камайди, намуна ёйиб шамоллатилган-дан сунг оч сарик рангли мумсимон куринишга эга булди. Ушбу ажратиш усули КМПЭ нинг 2 та шаклларга-мазсимон ва мумсимон махсулотлари шаклида олиш имконини беради.

Кислород энг арзон оксидловчи восита сифатида технологик жараёнларда кенг кулланилади. Жараённинг узи бир неча боскичларда ва йуналишларда давом этадиган жараённи бошкариш билан боFлик кийинчиликларга тула, аммо катализаторни туFри танлаш билан максадли махсулотнинг юкори унумда олиш мумкин. Оксидланиш одатда юкори хароратда содир булади. Сувда осон эрийдиган, ишкорий ва кислотали мухитда ишлатилиши мумкин булган калий преманганат КМпО4 одатда оксидланиш реакцияларида катализатор сифатида ишлатилади [12].

Юкорида иккиламчи махсулотларидан ажратилган куйи молекулали полиэтилен хом ашё сифатида ишлатилди. Хом ашёларга булган асосий талаб унинг таркибида ароматик углеводородларнинг йуклиги, айникса борат кислотаси иштирокида ЮЁСларни синтез килишни талаб килади.

Тоза дистилланган парафин ва кайтар углеводородлар 1:2 нисбатда 1-иссиклик алмашинув аппаратида 160°С хароратгача кизирилади ва 3-оксидлаш минорасига етказилади. Оксидлаш, 2-реактордан суспензия куринишда келадиган бор кислотаси иштирокида 175°С амалга ошади. 3-оксидлаш колонасидаги газ 4-конденсаторида конденсатланади, 5-совутгичда совутилади, 6-колоннаасида ишкорли ва 7-колоннасида сувли ювиш жараёнларидан утиб 3-оксидлаш колонасига берилади. 4-конденсаторида осон кайнайдиганларнинг буFлари конденсатланади ва 3-колоннасига кайтади.

Оксидлаш махсулотлари 8-иссиклик алмашинув аппаратида 260°С хароратгача киздирилади ва 9-ректификация колоннасига етказилади, бу ерда 0,0026 МПа колдик босимида бор кислотали эфирлардан реакцияга киришмаган углеводородлар ва кислород саклаган бирикмалар хайдалади. БуFлар 10-конденсаторда конденсатланиб 11 -совунлагичга тушади, бу ерда конденсат 100°С дан юкори булмаган хароратда, NaOH 10-12% эритмаси билан совунланади. Совунланган махсулот 11 дан совунларни оксидлашга кайтадиган углеводородлардан ажратиш учун 12-колоннага берилади.

Борат кислота эфирлари 9-дан парчаланиш учун 13-гидролизерга тушади, бу ерда 95-98°С хароратда булган бор кислотасининг паст концентрацияли эритмаси хам берилади. Аралаштиришда борат кислота эфирлари спирт ва кислоталарга парчаланиши жараёни кечади.

13-гидролизердан бор кислотаси эритмаси 14-буFлатгич аппаратига юборилади, бу ерда бор кислотаси эритмаси 12-18 % масс гача буFлатиилади.

Концентрланган бор кислотаси 15-кристаллизаторда кристалланишга учрайди, 16-центрифугасида Н3ВО3 кристаллари хосил булади ва 17-куритгичда куритилиб жараёнга кайтади.

Хом ёF спиртлар 13-гидролиздан чикиб, 18-горизонтал экстракторда 14-буFлатгич аппаратининг буF конденсати билан ювилади ва 19-совунлатгичга тушади, бу ерда ёF кислоталар ва эфирларнинг NaOH эритмаси оркали совунланиши кечади.

Шундан сунг спирт ва совунлар 20 ва 21-плёнкали буFлатгичларга юборилади. 20-буFлатгичда Н2О хайдалади 21-буFлатгичда эса 300 °С и 0,012 МПа шароитда спиртлар совунлардан хайдалади. ЮЁС буFлари 22-совутгичдан утиб, ЮЁС нинг тор фракцияларини олиш максадида дистилляцияга келади. Ушбу усулда асосий таркибий кисми С4-С8.фракцияли спиртлар булган C10-C20 фракцияли спиртлар олинади. Борат кислотасининг бу реакциядаги роли бу жараёнда хосил булган спиртларни этерификация килиш кобилиятидир. Борат кислотаси спиртларни хам фаоллиги камрок бирикмаларга айлантиради. Жараёнга киритилган борат кислотаси, шунингдек, реакция катализатори, яьни. оралик махсулотларнинг концентрациясига ва оксидланиш тезлигига таьсир килади [13].

Дунё микиёсида спиртларни олишнинг ишлаб чикилган технологиясига биноан парафинни оксидлаш махсулотларидан СЁКни ажратиб олиш жараёнлари мустасно килинади.

Парафинни оксидлаш махсулотларини бевосита спиртларга кайта ишланади: бунинг учун парафин хаво кислороди билан оксидланади; оксидланган парафин ювилади, сунгра оксидантни рух хромли катализаторда гидрогенланади, гидрогенизатни иккита фракцияга булинади, гидрогенизат фракцияларини борат кислота билан этерификацияланади, кайтариб юбориладиган углеводородларни боратлардан хайдаб олинади, ювилади ва оксидлашга кайта юборилади.

Бор кислотаси катализатор ролида хам иштирок этади. Шунингдек оксидланиш жараёнида парафинларнинг деструкциясини олдини олиш имконини яратадиган, кислород концентрацияси паст булган оксидловчи газ ишлатилади. Оксидлаш 175 °С хароратда, 5% бор кислотаси, таркибида 3-4,5% кислород (хажм) мавжуд булган азот- кислород аралашмаси иштирокида утказилади. Бунда спирт чикиши 50-60 % ташкил этади. Ушбу усулда, дастлабки углеводородлар каби, углерод атомлари сони бир хил булган С12-С20 иккиламчи спиртлар олинади.

Оксидлаш реакцияси радикал-занжирли механизмга эга. R'ни гидроперосид билан узаро харакатланишда спирт молекуласи ва спиртга утадиган алкоксил радикал хосил булади. Шундан сунг бор кислотаси оркали

спиртнинг этерефикацияси кечади ва эфир хосил булади. ROH хосил булиш ва унинг этерефикацияси тезликлари нисбатлари шунакаки реакция зонасидаги боFланмаган спиртлар минимал микдорда мавжуд, ва уларнинг кейинги оксидланиш реакциялари паст тезликларда кечади.

R + О2 = ROO' ROOH + R' R' + ROOH *? ROH + RO' RO + RH = * ROH + R

Шундан сунг гидратация жараёни натижасида бор-оксид эфирларнинг парчаланиши вужудга келади. 95-98 °С

(RO)3B + H2O = 3ROH + H3BO3 .

Парафинларни оксидлаш оркали спиртлар олиш жараёни бир неча боскичда утади.

• ЁFли парафинларнинг оксидланиши.

• Н3ВО3 оксидланмаган углеводородлардан дистиллаш.

• Эфирларнинг гидролизи.

• ЁFли спиртларни совунлаш.

• Юкори ёFли спиртларни дистиллаш.

• К,айтариладиган углеводородларни совунлаш.

• Н3ВО3 регенерацияси.

Кислород энг арзон оксидловчи восита сифатида технологик жараёнларда кенг кулланилади. Жараённинг узи бир неча боскичларда ва йуналишларда давом этадиган жараённи бошкариш билан боFлик кийинчиликларга тула, аммо катализаторни туFри танлаш билан максадли махсулотнинг юкори унумда олиш мумкин. Оксидланиш одатда юкори хароратда содир булади. Сувда осон эрийдиган, ишкорий ва кислотали мухитда ишлатилиши мумкин булган калий преманганат КМпО4 одатда оксидланиш реакцияларида катализатор сифатида ишлатилади [14].

Юкорида иккиламчи махсулотларидан ажратилган куйи молекулали полиэтилен хом ашё сифатида ишлатилди. Хом ашёларга булган асосий талаб унинг таркибида ароматик углеводородларнинг йуклиги, айникса борат кислотаси иштирокида ЮЁСларни синтез килишни талаб килади.

Борат кислотасининг бу реакциядаги роли бу жараёнда хосил булган спиртларни этерификация килиш кобилиятидир. Борат кислотаси спиртларни хам фаоллиги камрок бирикмаларга айлантиради. Жараёнга киритилган борат кислотаси, шунингдек, реакция катализатори, яьни. оралик махсулотларнинг концентрациясига ва оксидланиш тезлигига таьсир килади [15].

Хулоса килиб айтганда, борат кислота иштирокида куйи молекулали полиэтиленни атмосфера кислороди билан оксидлаш оркали юкори ёF спиртларни олиш усулининг афзалликлари хом ашёнинг мавжудлиги,

шунингдек, технологик схемалар ва ускуналарнинг соддалигидир. Борат кислота иштирокида паст молекуляр массадаги полиэтиленни оксидлаш натижасида олинган спиртли сульфатларнинг ювиш кобилияти бирламчи алкогол сульфатларидан кам, лекин учламчи спирт сульфатларидан юкоридир.

Махаллий иккиламчи хомашёлар асосида синтез килиган юкори ёF спиртлари дизел ёкилFилари ковушкоклиги ва мойловчанлик хусусиятини яхшилайди.

Шундан келиб чиккан холда, олинган юкори ёF спиртларни дизел ёкилFилари учун мойловчи присадка сифатида ишлатиш мухим вазифа булиб колади. Шундай килиб, синтез килинган юкори ёF спиртлари дизел ёкилFилари физик- кимёвий хоссаларини яхшилашга олиб келди.

Хулоса килиб айтганда, борат кислота иштирокида куйи молекулали OFирликдаги полиэтиленни атмосфера кислороди билан оксидлаш оркали юкори ёF спиртларни олиш усулининг афзалликлари хом ашёнинг мавжудлиги, шунингдек, технологик схемалар ва ускуналарнинг соддалигидир [16-17]. Борат кислота иштирокида куйи молекулали полиэтиленни оксидлаш натижасида олинган спиртли сульфатларнинг ювиш кобилияти бирламчи алкогол сульфатларидан кам, лекин учламчи спирт сульфатларидан юкоридир.

Шундай килиб, таклиф этилаётган технолгия асосида олинган юкори ёF спиртлар ва мавжуд едирилишга карши присадкаларнинг яхшиланган мойлаш ва кам олтингугуртли экологик тоза дизел ёкилFисини олиш имконини беради.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Фозилов С.Ф., Мавлонов Ш.Б., Мавланов Б.А. Хамидов. Получение высших жирных спиртов и их применение в смазывающих присадках используемых для нефтяных масел. Актуальные проблемы инновационных технологий в химической, нефтегазовой и пищевой промышленности. Сборник статей республиканской научно-технической конференции. Ташкент-2018 г.стр.67.

2. Фозилов С.Ф., Мавлонов Ш.Б., Ишкобулова Ж.С. Получение высших жирных спиртов и их применение в депрессорных присадок используемых для нефтяных масел. Материалы республиканской научно-практической конференции «Актуальные проблемы науки и образования», посвященной году активных инвестиций и социального развития. Раздел 4, Нукус. 2019. 376-377.

3. Фозилов С.Ф., Ахмедова О.Б., Комилов М.З., Мавлонов Ш.Б., Ражабов С.Х., Турсунов А.С. Синтез и изучение высших жирных спиртов на основе промышленных отходов и их приминение для улучшения свойств дизельных топлив. «Universum: технические науки» электронный научный журнал.-г.Москва. 2020 г. №2 (71).

4.S.F.Fozilov., B.A.Mavlonov., Sh.A.Mavlonov., D.F.Asadova., A.F.Gaybullayeva.,H.S.Fozilov.Obtaining Higher Fatty Alcohols Based on Low Molecular Polyethylene and Their Useage as Lubricating Additives for Diesel Fuels. International Journal on Integrated Education, 3(12), 44-46.

5. Ражабов, Р. Н., Фозилов, С. Ф., Гайбуллаева, А. Ф., & Фозилов, X,. С. (2021). Газконденсатидан олинган дизел ёкилFиларини сифатини яхшиловчи композицион куп функционалли присадкалар олиш технологиясини ишлаб чикиш. Science and Education, 2(11), 438-443.

6.Mizrobjon Xalim O'G'Li Zaripov, & Saidjon Abdusalimovich G'aybullayev (2021). PIROLIZ KINETIKASINING MATEMATIK MODELI. Academic research in educational sciences, 2 (9), 619-625.

7. Gaybullayeva A. F., Sharipov M. S., Gaybullayev S. A. TABIIY GAZLARDAN GELIY OLISHNING KRIOGEN USULI //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 4. - С. 571-579.

8. Шарипов, М. З., Фозилов, С. Ф., Мавлонов, Б. А., & Гайбуллаева, А. Ф. (2021). ПОЛУЧЕНИЕ И ИЗУЧЕНИЕ ВЫСШИХ ЖИРНЫХ СПИРТОВ И ИХ ПРИМЕНЕНИЕ В НЕФТЕХИМИЧЕСКОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ. «Universum: технические науки» электронный научный журнал.- г.Москва. 2021 г. №11 (92) часть 4.

9. Жумаев, К. К., Турсунов, Б. Ж., & Шомуродов, А. Ю. (2021). НЕФТ ШЛАМИНИНГ АТРОФ МУХИТГА ТАЪСИРИ. Science and Education, 2(2), 115-120.

10. Жумаев, К. К., Турсунов, Б. Ж., Шомуродов, А. Ю., & Максудов, М. М. (2021). НЕФТ ШЛАМЛАРИНИНГ АМБАРЛАРДА ЙИГИЛИШИНИНГ ТАХЛИЛИ. Science and Education, 2(2).

11. G'aybullayeva, A. F., Tilloyev, L. I., & Xamidov, D. G. A. (2020). ISHLATILGAN MOTOR MOYLARINI SHISHA TOLALI FILTRLAR BILAN SUVSIZLANTIRISH JARAYONINI TADQIQ QILISH. Science and Education, 1(9), 170-178.

12. Fozilov S.F., G'aybullayeva A.F. Dizel yoqilg'isi va mineral moylarning quyi haroratli xossalarini yaxshilaydigan prisadkalarni sintez qilish hamda qonuniyatlarini o'rganish. SCIENCE AND EDUCCATION Scientific journal. ISSN 2181-0842 Volume 2, ISSUE 12.Desember 2021. 279-286 б.

13. Фозилов С.Ф., Фатоев И.И., Мустафоев Х., Гайбуллаева А.Ф., Фозилов Х.С., Бегтурганов С.С. О КРИСТАЛЛИЗАЦИИ И ДЕФЕКТНОСТИ СТРУКТУРЫ НАПОЛНЕННЫХ ПОЛИМЕРНЫХ МАТЕРИАЛОВ. «Universum: технические науки» электронный научный журнал.- г.Москва. 2021 г. №12 (93) 68 с.

14. Д.Ф.Асадова, Р.Р.Хайитов Изучение химического и фракционного состава пиролизного дистиллята. Universum: технические науки. Научный журнал 2021 № 11 (92) часть-4. Москва С.14-19

15. D.F.Asadova, R.R.Hayitov, T.H.Naubeev, A.A Uzahbergenov, J.E.Babajanov Chromatographic analysis of the chemical individual composition of pyrolysis distillate Journal of Management Information and Decision Sciences is a SCOPUS Indexed Q2 Journal.Design Engineering Issue: ISSN: 9 | Pages: 0011-9342 Year 2021- [11562-11566]

16.D.F.Asadova, S.F.Fozilov, B.A.Mavlonov, A.F.G'aybullayeva International Journal on Integrated Education. "Obtaining higher fatty alcohols based on low molecular polyethylene and their useage as lubricating additives for diesel fuels". Volume 3, Issue XII, December,2020.p.44-47

17. D.F.Asadova, S.F.Fozilov, B.A.Mavlonov, A.F.G'aybullayeva. IJARSET International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology."Synthesis of Styrene - Based Copolymers and Study of their Thermal and Thermo - Oxidative Stability". Vol. 7, Issue 9, September 2020.pp 14897-14906

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.