Научная статья на тему 'ДИЗАЙН ТАРИХИ ВА УНИНГ МАТБАА САНОАТИГА КИРИБ КЕЛИШИ. ГРАФИК ДИЗАЙННИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ'

ДИЗАЙН ТАРИХИ ВА УНИНГ МАТБАА САНОАТИГА КИРИБ КЕЛИШИ. ГРАФИК ДИЗАЙННИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
296
35
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дизайн / безак / жаҳон стандартлари / босма маҳсулот / матбаа / саноат / компютер дастурлари / дастурлаш тиллари / график дизайн. / design / decoration / world standards / printed matter / printing / industry / computer programs / programming languages / graphic design.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Соҳибжамол Абдукаримовна Каттаева

Глобаллашув жараёнларида жамиятнинг барча соҳалари қаторида график дизайн ҳам тобора ривожланиб бормоқда ҳамда ўзига хос тамойиллар асосида оммалашиб келмоқда. Мазкур мақолада дизайннинг дастлаб кишилик ҳаётига кириб келиши ҳамда босқичма-босқич тараққий этиши, замонавий дизайн тармоқлари, график дизайннинг бошқа турлардан алоҳида хусусиятлари ва тараққиёти ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORY OF DESIGN AND ITS INTRODUCTION TO THE PRINTING INDUSTRY. STAGE OF DEVELOPMENT OF GRAPHIC DESIGN

In the process of globalization, graphic design is developing in all spheres of society and is gaining popularity on the basis of specific trends. This article deals with the introduction of design into human life and its gradual development, the field of modern design, the features and development of graphic design in isolation from other types.

Текст научной работы на тему «ДИЗАЙН ТАРИХИ ВА УНИНГ МАТБАА САНОАТИГА КИРИБ КЕЛИШИ. ГРАФИК ДИЗАЙННИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

ДИЗАЙН ТАРИХИ ВА УНИНГ МАТБАА САНОАТИГА КИРИБ КЕЛИШИ.

ГРАФИК ДИЗАЙННИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСЦИЧЛАРИ

Сохибжамол Абдукаримовна Каттаева

Тошкент давлат тукимачилик ва енгил саноат института

АННОТАЦИЯ

Глобаллашув жараёнларида жамиятнинг барча сохалари каторида график дизайн хам тобора ривожланиб бормокда хамда узига хос тамойиллар асосида оммалашиб келмокда. Мазкур маколада дизайннинг дастлаб кишилик хаётига кириб келиши хамда боскичма-боскич тараккий этиши, замонавий дизайн тармоклари, график дизайннинг бошка турлардан алохида хусусиятлари ва тараккиёти хакида суз боради.

Калит сузлар: дизайн, безак, жахон стандартлари, босма махсулот, матбаа, саноат, компютер дастурлари, дастурлаш тиллари, график дизайн.

HISTORY OF DESIGN AND ITS INTRODUCTION TO THE PRINTING INDUSTRY. STAGE OF DEVELOPMENT OF GRAPHIC DESIGN

Сохибжамол Абдукаримовна Каттаева

Tashkent State Institute of Textile and Light Industry

ABSTRACT

In the process of globalization, graphic design is developing in all spheres of society and is gaining popularity on the basis of specific trends. This article deals with the introduction of design into human life and its gradual development, the field of modern design, the features and development of graphic design in isolation from other types.

Keywords: design, decoration, world standards, printed matter, printing, industry, computer programs, programming languages, graphic design.

Шиддат билан ривожланиб бораётган дунёда ахборот узатишнинг шакли хамда куриниши, истеъмолчилар эътиборини козониши ва осон кабул килинишида янгича карашлар, услублар хамда принциплар юзага келмокда. Медиа сохасига янги кириб келаётган ижодкорлар жамоаси бозорда уз урни ва овозига эга булиш учун бошкалардан фаркли, янги хамда диккатга сазовор усуллардан фойдаланади ва хамиша изланади. Жахон тажрибасида босма махсулотлар дизайнини яратишнинг катор назарий асослари мавжуд булиб, бу

коидалар асосида курилган хар кандай янгилик, креативлик аудитория томонидан хамиша илик кабул килиниши шубхасиз.

Дизайн хеч качон факатгина безак эмас, балки функция бажарувчи булиши лозим. Яъни хар кандай креативлик хам мантикка асосланувчи, максадга хизмат килувчи булиши мухимдир. Пухта хамда профессионал уйланган дизайн укувчини диккатини мутолаадан узмасдан, кизикишини оширишга сабабчи булиши шарт.

"Дизайн" сузининг тарихига назар соладиган булсак, бу суз расман илк маротаба 1548 йилда ишлатилган. Дастлаб, муайян соха ёки йуналиш эмас, балки феъл суз туркуми шаклида истеъмолга кирган. Яъни лотинча "designare" сузи асосида мавжуд булган.1 Cузнинг аввало когозда ёзувнинг маълум тартибда режалаштирилиши каби ифодаланган булиб, бу хитойликларнинг ёзувига нисбатан кулланганлиги хакида хам мулохазалар мавжуд.

Шунга карамасдан, кишилик жамиятига дизайн элементлари милоддан аввалги 3-4 минг йилликларга бориб такалади, антик давр тарихида хам узига хос куриниш хамда жозабадор хусусиятга эга булган турли деталлар мавжуд булиб, уларнинг аксарияти хозирга кадар дунёнинг машхур музейларида тарихий осори-атикалар сифатида сакланиб келмокда. Мисол учун, шумерликлар томонидан яратилган милоддан аввалги 3300-3000 йиллик тарихга эга энг кадимги ёзувлар хам узига хос белгилардан иборат булиб, айни шу белгилар кишилар орасида ахборот-коммуникация воситаси хамда тарихни ёзиб колдиришга имкон берган кимматли манба сифатида каралади. Ахамиятлиси, орадан минглаб йиллар утган булсада, кичик, маъно англатувчи хамда оммалашиб улгурган белгилар ("icons") хозирга кадар хам тушунарли, маълум дизайн элементларини акс эттирган энг кулай коммуникация воситаси хисобланади. Урта асрларда ишланган миниатуралар хамда ноёб хаттотлик ишланмалари утмиш ва бугунни боглаб турувчи кимматли куприк кабидир ва мазкур даврда яратилган намуналар хам дизайннинг дастлабки асослари сифатида каралишга хаклидир.

Матбаа сохасига дизайннинг кириб келиши немис олими Иоганн Гутенбергнинг 1445 йилда биринчи китоб дастгохини кашф килганлиги билан изохланади. Мазкур ихтиродан сунг, инсоният матнни, бадиий дизайнни катта хамжда ва нисбатан арзонрок нархларда яратишга муваффак була бошлади. Визуал хусусиятларнинг савдо-сотикдаги ахамияти яккол кузга ташланавергач, мазкур соха билан шугулланувчи ва ракобатлашувчи катта-катта компаниялар вужудга кела бошлади. График дизайннинг тарихи хам айни мана шу жараёнга боглик холда майдонга кириб келди.

https://phd-design.jlscmall.ac.narkive.com/qctyoKZ0/definitions-and-etymology-of-the-word-design#:~:text=The%20first%20recorded%20use%20of,too%20on%20his%20Italian%20travels.

Илк логотиплардан фойдаланган хам матбаа корхоналари хисобланган. Бу

л

1400 йиллар охирига бориб такалади. Босмахоналар жуда профессионал ва ёки ута жозибадор булмаса хам, аввало, уз матбаа корхоналарининг логотипини ишлаб чикиб, юкори сифатда босиб чикаришган. Кишилик жамиятида босмахонанинг кудрати узининг логотипини кай даражада ва кай сифатда босиб чикарганлигига караб бахолаш стереотип каби шаклланган.

Илк босма рекламалар 1600 йилларда босма нашрларда уз аксини топди. Расман "газета" сузи эса 1670 йилларга тегишли булиб, унгача мазкур функция ва хусусиятлар "Coronto" номли ахборотномага ухшаган формат асосчиси булган корхонага тегишли булган ва дастлабки босма реклама мазкур нашрда акс этган. Биринчи реклама матни ^адимги Мисрга тегишли булсада, тасвирда акс этган хамда дизайн хусусиятларига эга биринчи босма реклама айни мана шу эди.

"Дизайн" атамасининг бугунги кундаги изохи бир неча тармокка тегишли хусусиятга эга булганлиги сабаб, унинг келиб чикиш ва ифодалаш шакллари хам нисбатан турличадир. Умумий мазмунда "безак", "ишлов", "жозибадорлик" маъноларини англатса, кулланиш доираларига кура хозирги вактда бир неча алохида сохаларга тегишли була олади.

Upwork.com интернет сайтининг хисоб-китобига кура, хозирги кунда дизайннинг 11 мухим одатий тури ривожланиб, кишилик хаётида мухим ахамиятга эга булиб келмокда:3

- Web-design - бунда веб-сайтларга доир барча хусусиятларни камраб олувчи мураккаб таснифга эга хамда WordPress, WiX, Squarespace, HTML, CSS хамда JavaScript каби дастурлаш тиллари билан ишлайди.

- Front-end design - дастурлаш тиллари оркали яратилган веб-сахифадаги барча катта-кичик ишлаш муханизмини бошкаради ва маълум бир куринишга келтиради.

- User interface (UI) design - веб-сайтлар, мобил илова ва ёки электрон тижорат дуконларида энг охирги визуал хусусиятларни фойдаланувчи учун кулай, тайёр холатга келтиради.

- User experience (UE) design - истеъмолчиларнинг фойдаланадиган барча курилма, мобил илова ва веб-сайтларнинг ташки куриниши учун жавобгар булади.

- Graphic design - компютер дастурларидан фойдаланиб, турли визуал тасвирлар, реклама баннерлари, логотиплар, плакатлар, куп сахифали нашрлар: китоб, газета, журнал, рисолаларни тайёрлайди.

- Animation design - муайян дастурлар ёрдамида 2D ва 3D тасвирлар, видео, уйин, реклама ва харакатланувчи турли дизайн махсулотларини тайёрлайди.

2https://www.google.com/search?q=first+use+of+word+designing&oq=first+use+of+word+designing&aqs=chrome..69i57i 33i22i29i30.8233j0j 7&sourceid=chrome&ie=UTF-8

3 https://www.upwork.com/resources/what-tvpe-of-designer-do-vou-need

- Motion graphic design - график тасвирларни харакатга келтириш воситасида телевидение, интернет, реклама роликлари ва уйинлар хамда уларнинг ички ва ташки куриниши устида ишлайди.

- Brand and product design - махсулот дизайни хамда маркетинг стратегияларини бирлаштирган холда хизмат ёки товарнинг аудиторига таъсирини ошириш, савдо масалаларида кутилган натижаларга эришиш учун пухта механизмлар асосида иш олиб боради.

- Interior design - маълум бир муассасалар, уй-жой, хизмат курсатиш шахобчаларининг ички дизайни, ёруглик, жойлашув, пардозлаш хамда жойлаштириш буйича барча хусусиятларни уз ичига олади.

- Industrial design - бадиий санъат, механика хамда бизнесни мувофиклаштирган холатда турли курилмалар, буюмлар, асбоб-ускуналар, уйинчоклар ва шу каби турли саноат махсулотларини тайёрлайди.

- Art and illustration design - матн, тасвир ва ёки гояларни калам эскизлари, деталларни бирлаштириш, уйгунлаштириш, визуал элементларни яратиш оркали ифодалайди. Бадиий буёкдорликка эга булади.

Улар орасида график дизайн алохида хусусиятлар ва катта хажмдаги функцияларга эгалиги билан оммалашиб бормокда. График дизайннинг якин тарихи 1800 йиллардан XIX асрларда техника тараккиёти жараёнида хам жадал ривожланиб, асосан бадиий максадларда фойдаланилган. "График дизайн" сузи атама сифатида илк маротаба 1922 йилда машхур китоб дизайнери Уилямм Аддисон Двиггенснинг "Boston Evening Transcript" нашрининг 29 август сонида "Янги матбаа дизайни учун янги атамалар" (New Kind of Printing Calls for New Design) маколасида кулланилган.

1947 йил эса график дизайн сохаси учун алохида ахамиятга эга саналади. Сабаби, мазкур йилда уз асрининг афсонавий дизайнери хисобланган Пол Ранд "Дизайн хакида фикрлар" семинал асарида узининг назариялари, мафкуралари ва келгусидаги график дизайн саноатининг келажагининг шаклланишида уз хиссасини кушди. Бу китобда XX иккинчи ярмидан узининг дизайн фалсафалари

- фукционал-эстетик мукаммаллик шиори остида, яхши куринишга эга логотип ва ундаги маъновий вазифаларни самарали етказиб бериш мувозанатида дизайннинг урни хакида очик фикрларини билдиради. Масалани Ford, Westinghouse, Yale, ABC, UPS ва IBM учун тайёрлаган бренд-логотиплари асосида тушунтиради.4

Ахамиятлиси, дизайнга оид аксарият манбаларида унинг илм ёки ижод сохаси сифатида эмас, бир-бирини тулдирувчи хусусиятларга эга узига хос йуналиш сифатида каралади. Унинг келажаги ханузгача сир, сабаби, дизайннинг тараккиёти замон билан, янги ахборот технологиялари билан параллел равишда янги тенденциялар билан хамнафас бораверади.

4 https://99designs.com/blog/design-history-movements/history-graphic-design/#thebirth

Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 1676

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

REFERENCES

1. 99design.com

2. upwork.com

3. wikipedia.org

4. https://www.merriam-webster.com/dictionary/design

5. https://99designs.com/blog/design-history-movements/history-graphic-design/#thebirth

6. https://www.upwork.com/resources/what-type-of-designer-do-you-need

7. https://www.google.com/search?q=first+use+of+word+designing&oq=first+use+of+ word+designing&aqs=chrome..69i57j33i22i29i30.8233j0j7&sourceid=chrome&ie=UT F-8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.