200DINIY ONG SHAXS KAMOLOTINING MUHIM OMILI SIFATIDA
Sh. A. Dusmuxamedova
O'zXIA "Din psixologiyasi va pedagogika" kafedrasi dotsenti
G. O'.Yuldosheva
Psixologiya mutaxasissligi 2-kurs magistranti
Diniy ong - muayyan diniy g'oyalar va qadriyatlarda ishtirok etish, shuningdek, ma'lum bir din va diniy guruhga mansublikdir.
Diniy ong shaxsning diniy munosabatlar tizimiga qo'shilishi va diniy g'oyalar, qadriyatlar, hissiy me'yorlarni idrok etish orqali sodir bo'ladi. Diniy оng va psixologiya bir-biri bilan uzviy bog'liq, balki ichiga singib ketuvchi jarayondir. Diniy va psixologik yondashuv ong kesimida inson qalbida milliy tafakkur va sog'lom dunyoqarash, e'tiqod asoslarini mustahkamlashga zamin yaratadi. Diniy dunyoqarashning asosini diniy ong tashkil etadi. Diniy ong-ijtimoiy ong shakllaridan biri bo'lib, muayyan diniy tasavvurlar, tizimlar, obyektiv va subyektiv omillar asosida shakllanadi. [1.4.36.] Diniy ong inikos etgan ijtimoiy hodisalar majmui ko'p qirrali, murakkab va ziddiyatli jarayon ifodasidir.Uning mazmunini real voqelikdagi, ijtimoiy hayotdagi narsa va hodisalarni tabiatdan, jamiyatdan tashqarida mavjud deb hisoblaydigan ularni o'ziga xos tarzda aks ettiradigan ma'naviy e'tiqod va amallar tashkil etadi. Ilohiyot nuqtai nazaridan qaralganda "Diniy ong", "Diniy e'tiqod" tushunchalari jamiyat, inson ongi, hayotning ma'nosi va taqdiri, uni bevosita qurshab olgan moddiy olamdan tashqarida bo'lgan, uni yaratgan, ayni zamonda insonlarga birdan-bir hayot yo'llarini ko'rsatadigan va o'rgatadigan ilohiy kuchga ishonch va ishonishni ifoda etadigan maslak, qarashlar, ta'limotlar majmuidan iboratdir. Diniy ongni shakllantiruvchi e'tiqod o'ziga xos muayyan g'oya sifatida umuminsoniy tabiatga ega. Diniy ongning asosiy mohiyatini belgilovchi g'oya ilohiy zot-yaratuvchiga ishonish va uning g'oyalariga amal qilish, turli diniy an'ana va qadriyatlarga rioya qilish orqali ilohiy haqiqat yo'liga kirish maqsadi namoyan bo'ladi. Inson ongida diniy ongdan tashqari boshqa ong shakllari (ilmiy, badiy, hissiy va boshqalar)ham mavjud. Falsafiy ta'limot bo'yicha, ong borliqning inson moyasidagi oliy inikos shaklidir.Inson ongining murakkabligi va ko'p qirrali xususiyati shundadir. Din psixologiyasida diniy e'tiqod mazmuniga Xudo, diniy ong, ruh va qalb, savob va gunoh, jannat va do'zax, qadar va oxirat
kabi diniy kategoriyalarni, shuningdek, ibodat tavba-tazarru
|_May 21
Republican Scientific and Practical Conference
vaqtida turli diniy amallarni bajarish jarayonida dindor kechiradigan hissiy holatlar kiritilgan. Din tarkibida e'tiqod ham muhim o'rin egallaydi. E'tiqod- kishining muayyan hodisa, uning xossa va xususiyatlari haqqoniy ekanligiga ishonchi. Ishonch e'tiqodning asosini tashkil etadi. Biroq har qanday ishonch ham e'tiqodga aylanavermaydi.
Diniy ongning umumiy belgisi mezoni diniy e'tiqoddir. Din tarkibida e'tiqod ham muhim o'rin egallaydi. "E'tiqod - kishining muayyan hodisa, uning xossa va xususiyatlari haqqoniy ekanligiga ishonchi". [2.7.15] Ishonch e'tiqodning asosini tashkil etadi. Diniy e'tiqod g'ayritabiiy kuchlar va hodisalarga ishonish, sig'inish orqali shakllanadi. E'tiqodning dunyoviy ko'rinishi esa insonni o'rab turuvchi obyektiv olamdagi narsa va hodisalarni hissiy tajriba va ilmiy bilish asosida shakllanadi.
Diniy e'tiqod - diniy ongning tarkibiy va funksional jihatlarini birlashtiradi. Diniy e'tiqod erkinlik va qaramlik munosabatlarining asosi va sharti bo'lib, ayni paytda bu munosabatlarni yengish istagini o'z ichiga oladi. U maqsad va ma'no beradi va imonlilar uchun qadrlidir.
Diniy e'tiqod u diniy g'oyalar tasavvurlar tushunchalari afsonalarni haqiqat sifatida qabul qilish hamda ilohiy kuchning mavjudligiga ishonishni o'z ichiga oladi. Diniy e'tiqodda hissiyotlari qo'rqish, zavqlanish quvonch umid va boshqalar diniy tasavvurlar bilan qo'shilib ketib, tegishli yo'nalish ma'no kasb etishi mumkin. Diniy e'tiqod - diniy ongning tarkibiy va funksional jihatlarini birlashtiradi. Diniy e'tiqod -diniy e'tiqodlarning obyektiv mazmunini tashkil etuvchi mavjudotlar, xususiyatlar, o'zgarishlarning ob'ektiv mavjudligida diniy dogmalar, matnlar, g'oyalar haqiqatiga bo'lgan ishonchdir; ob'ektiv narsalar bilan aloqa qilish qobiliyati, ularga ta'sir qilish va ulardan yordam olish; diniy hokimiyatlarga - payg'ambarlar, avliyolar, xarizmatiklar, cherkov iyerarxlari, ruhoniylar va boshqalar. Individda dinga munosabat va diniy e'tiqodlarning vujudga kelishida ta'sir etuvchi ruhiy holatlar va ijtimoiy omillar rolining o'zaro munosabatiga e'tibor qaratish lozim.
Diniy tafakkur inson ongining ilk shakllaridan hisoblanadi. Ilmiy ma'lumotlarga ko'ra, diniy ong bundan 40-50 ming yil avval paydo bo'lgan. Dinning yuzaga kelishi insonda tafakkur yordamida o'z fikrlarini atrof olamdan alohida ravishda, timsol, fetish, so'z kabi shakllarda ajratish qobiliyati bilan bog'liq. Shaxs ongida diniylik diniy tafakkur bilan shakllanadi. Chunki diniy tafakkur diniy ongning strukturasini tashkil qilgan ijtimoiy ong shakllaridan biridir. Tafakkur inson aqliy
faoliyatining yuksak shaklidir. Tafakkur atrofdagi olamni bilish qurolidir va inson oqilona amaliy faoliyatining vujudag kelish
^_May 21» ©
Republican Scientific and Practical Conference V i
shartidir.[3.5.186]. Aristotel o'zining "Metafizika" asarida u "Ong va tafakkurni bilishning muhim atributlari," - deb e'tirof qilgan [4.6.108].Tafakkurni falasafa, psixologiya, sotsiologiya fanlarida turlicha talqin qiladi. Tafakkur tarzi insonning yashash muhitida shakllanadi. Xalqning tafakkuri uning milliy menatalitetini tashkil qiladi.
Diniy ongning shakllanishi va rivojlanishida diniy dasturlarning ishlab chiqilishi, shuningdek turli diniy bayramlarning, marosimlarning kuzatilishi ham muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Din o'zining bayramlari, marosimlari bilan kishilar ko'nglida ko'tarinki kayfiyat, xursandchilik, sabr-toqat, qanoat, vijdon, burch, poklik va shu kabi boshqa insoniy fazilatlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Psixologiya nuqtai nazaridan din, inson hayoti bilan bog'liq bo'lgan har qanday hodisa kabi o'z tuzilishiga ega. U ikki darajaga bo'linishi mumkin: diniy g'oyalar va diniy aqidalar. Diniy g'oyalar tizimli emas, tabiatda tartibsiz va alohida tasvirlar, fikrlar, rasmlar, afsonaviy hikoyalar shaklida paydo bo'ladi. Ya'ni, ular hech qanday tuzumga ega emas, balki hikoyalar va afsonalar shaklida mavjud. Bu insonda diniy tuyg'ularni uyg'otish uchun zarurdir.
Diniy aqidaparastlik va siyosiy tamaddunlik asosida diniy ekstremizm fenomeni tug'iladi, uning eng yomon ifodasi terrorizmdir. XIX asr oxiri - XXI asr boshlarida ham musulmon fundamentalizmiga va muqaddas urush shiorlariga asoslangan terroristik harakatlar xalqaro xarakterga ega bo'ldi. 2001 yil 11 sentyabrda Qo'shma Shtatlarda Nyu-York va Vashingtonda keng miqyosli terroristik harakatlar sodir etilgan. Chechenistondagi urush paytida va undan keyin Rossiyada diniy ekstremistlarning terroristik harakatlari sodir etilgani bunga yaqqol misol bo'la oladi.
Din insoniyat tarixiy taraqqiyoti davomida doimo yonma-yon bo'ladigan ijtimoiy hodisa hisoblanadi. Dinning psixologik ildizlariga hissiy-emotsional holat va kayfiyat kirib, ular shart-sharoitlarga, imkoniyatlarga bog'liqdir. Dinga bo'lgan munosabat insonda ruhiyat, psixologik jarayonlar bilan bog'liq. U ijtimoiy va individual emotsional asosda paydo bo'lib shakllanib boradi. Dinning shakllanib borishini inson ruhiyatisiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Diniy ongning asosiy xususiyatlari - hissiy ko'rinish, haqiqatga mos keladigan mazmunning illyuziya bilan uyg'unligi, e'tiqod, ramziylik, hissiy boylik.
Diniy ong masalalari jamiyat uchun juda murakkab va muhim. Ularni tushunmasdan, shaxsning uyg'un rivojlanishi mumkin emas. Va u qandaydir haqiqiy bo'lmaganda mavjud bo'lsin, afsonaviy dunyo, lekin qarama-
qarshilik va ofatlardan qochib, turli odamlarning normal muloqot qilishiga imkon beradi.
^_May 21» ©
Republican Scientific and Practical Conference V i
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-65-69
REFERENCES
1. Abdivalievna, A. N. (2022). Psychological Characteristics of Children with Attention Deficiency and Hyperactivity and their Readiness for School Training. European Multidisciplinary Journal of Modern Science, 4, 295-298.
2. Anorbayevna, G. N. (2016). Influence of the sibling statuse's of teenagers on interpersonal relations. European journal of education and applied psychology, (2).
3. B.A. Farfiyev Din sotsiologiyasi (o'quv qo'llanmasi.) T.:TIU-2018.-108-b
4. F.Abdurahmonov, Z.Abdurahmonova Din psixologiyasi T. OzRFA - 2011. 36-b
5. Ibragimovich, R. A. (2020). MEASUREMENT OF PERSONALITY TYPE AND ITS FEATURES. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(6).
6. Ivanov P.I, Zufarova M.E "Umumiy psixologiya'T. :0'zFMJ.-2018.-186-b
7. Nazarov, A. S. (2021). RAHBAR FAOLIYATIDA BOSHQARUV QARORLARINI QABUL QILISH TAMOYILLARINI IJTIMOIY-PSIXOLOGIK XUSUSUSIYATLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, ^(Special Issue 2), 342-348.
8. Narbekov A.V. Dinshunoslik asoslari (o'quv qo'llanmasi.) T.-2007.-15-b
9. Rasulova, N. T. PSYCHOSOMATIC FEATURES OF THE REPRODUCTIVE SPHERE. Мeждунaрoдный нaучнo-прaктичeский элeктрoнный журнaл «МОЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КАРЬЕРА». Выпуск № 34 (том 1)(MapT, 2022). Дaтa BbK^a в свет: 31.03. 2022., 192.
10. АбдуFaниeвa, Д. А. К (2021). КОПИНГ-СТРАТЕГИЯЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШДА ДИН ОМИЛИНИНГ НАМОЁН БУЛИШ ХУСУСИЯТЛАРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 2), 150-156.
11. Акрaмoв М. Р. ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ СОЗНАНИЕ КАК ПРЕДМЕТ ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ //Нaучнaя плaтфoрмa: дискуссия и шлемита. - 2020. - С. 30-32.
12. ^ниев^ Г. В. К. (2020). ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ДИАГНОСТИКИ КОМПЕТЕНЦИИ МАГИСТРА. International scientific review, (LXXIV), 58-60.
13. Дусмухaмeдoвa Ш. А. Психoлoгичeскиe oсoбeннoсти пeдaгoгичeскoй o^H^ в oбучeнии детей шестилетнего
Щ_May 21
Republican Scientific and Practical Conference
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-65-69
возраста: Автореф. дис.... канд. психол. наук. М., 1987. 24 с : дис. —М.: НИИ АПН СССР, 1988.-162 с, 1987.
14. Дусмухамедова Ш. А. ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ОЦЕНКИ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. Special Issue 2. - С. 355-361.
15. Дусмухамедова Ш., Салиева Д., Максимова Л. А. Соотношение уровня развития академической самостоятельности младших школьников с показателями учебной мотивации и стилем педагогической деятельности (на примере учащихся начальных школ Узбекистана) //Педагогическое образование в России. - 2020. - №. 2. - С. 77-83.
16. Дусмухамедова, Ш. А. (2021). ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ОЦЕНКИ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(Special Issue 2), 355-361.
17. Исаева, М. А. К (2022). НАКАЗАНИЕ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ ЕГО ЭФФЕКТИВНОСТИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 378-384.
18. Радеев А.Е. Кластерный подход к искусству: за и против. Вестник УДК 7.01 СПГУ. Сер. 15. 2014.
19. Расулова, Ф. Ф. (2016). Агрессивное поведение и агрессивность личности. Путь науки, (7), 29.
Щ_May 21
Republican Scientific and Practical Conference
