CC BY
83
УДК 39(=161.3)
ДАСЛЕДАВАННЕ ТЫПАУ ЗАБУДОВЫ ДВАРА БЕЛАРУСАУ АЙЧЫННЫМ1 ДАСЛЕДЧЫКАМ У ДРУГОЙ ПАЛОВЕ ХХ - ПАЧАТКУ ХХ1 СТСТ.
1.Г. БАЧЫЛА
БеларусК дзяржауны утвератэт, г. Мiнск, Рэспублка Беларусь
Уводзшы. Развщцё этналагiчнай навукi патрабуе дасканалага вывучэння i аналiзу вышкау пра-цы папярэднiх пакаленняу даследчыкау. Гэта дазваляе вызначыць напрамак далейшага развiцця айчыннай этналогii, а усебаковы аналiз прац па канкрэтнай праблематыцы дае магчымасць больш глыбока зразумець базу крынщ, метады даследаванняу, неабходнасць iх пашырэння i удаскана-лення.
Псторыя вывучэння айчыннымi навукоуцамi другой паловы XX - пачатку XXI ст. тыпау забу-довы двара беларусау яшчэ не была прадметам спецыяльнага даследавання. Каштоуны i ба-гацейшы матэрыял, сабраны за гэты час i размешчаны у спецыяльных выданнях, патрабуе дасканалага аналiзу. Мэта дадзенага артыкула - прааналiзаваць ступень вывучанасщ дадзенай часткi традыцыйнай матэрыяльнай культуры беларусау у другой палове XX - пачатку XXI стст. Тэма даследавання з'яуляецца актуальнай, запатрабаванай, бо яна сюравана на атрыманне навейшых навуковых выткау, а iх увядзенне у навуковы зварот будзе спрыяць вырашэнню тэарэтычных праблем i практычных задач.
Асноуная частка. З сярэдзшы ХХ ст. актыуную дзейнасць па комплекснаму вывучэнню традыцыйнай матэрыяльнай культуры беларусау разгарнуу утвораны у 1957 г. 1нстытут мастац-твазнауства, этнаграфii i фальклору. У iм быу арганiзаваны сектар этнаграфи. Яго супрацоУнiкамi даследавалася традыцыйнае беларускае жыллё. У 1950-1960-х гг. вывучэннем дадзенай часткi матэрыяльнай культуры займалася Л.А. Малчанава. Варта асаблiва адзначыць яе уклад у вывучэн-не беларускай сядзiбнай забудовы. Даследчыца выкарыстала матэрыялы, назапашаныя за перыяд Х1Х - сярэдзiны ХХ ст. (архiуныя матэрыялы, дадзеныя статыстычных i эканамiчных зборнiкаУ), а таксама палявыя этнаграфiчныя матэрыялы, сабраныя у тым лшу уласна даследчыцай пасля Вялiкай Айчыннай вайны. Вынiкi даследаванняу былi выкладзены ёю у цэлым шэрагу публша-цый: «З гiсторыi развiцця вясковых паселiшчау i сядзiб беларусау» (1956), «Матэрыяльная культура беларусау» (1968). Л.А. Малчанава вызначыла сукупнасць фактарау, якiя пауплывалi на асаблiвасцi забудовы двароу у розных рэгiёнах Беларусь Сярод iх яна адзначыла сацыяльна-эканамiчны фактар i гаспадарчыя традыцьп. Так, спецыфiку забудовы двара на Палесс Лiдзiя Аляксандрауна патлумачыла праз уплыу формы сялянскага землеуладання, распаусюджанай у дадзенай мясцовасцi [1, с. 22]. Даследчыца вызначыла сувязь памiж тыпамi сялянскiх сядзiб i ты-памi вясковых паселiшчау, а таксама памерамi i формай надзельных прысядзiбных вучасткау [2, с. 38].
Даследчыца разгледзела генезю i развщцё асноуных тыпау двароу у беларусау - вяночнага i па-гоннага. Найбольш старажытным яна назвала вяночны двор. Паходжанне пагоннай сядзiбы даследчыца звязвала з зямельнай рэформай XVI ст., таму структуру пагоннага двара яна праа-налiзавала у сувязi з «валочнай рэформай». Адпаведна Л.А. Малчанава аспрэчыла гiпотэзу 1.А. Сербава, што пагонная забудова звязана з дрыгавщкай традыцыяй. Яна падкрэслiла, што няма нiякiх падстау лiчыць пагонны двор этнiчнай асаблiвасцю беларусау [3, с. 77].
Л.А. Малчанава вызначыла арэалы панавання вяночнай i пагоннай забудовы. Яна паказала эва-люцыю i трансфармацыю забудовы двароу на асобных гiстарычных этапах, сувязь тыпау сядзiб-най забудовы у беларусау, русюх i украiнцау, падабенства беларускага вяночнага тыпа з тыпамi забудовы двароу у шшых усходнеславянскiх этнасау. Аутар прыйшла да высновы, што пры усёй складанасцi культурных узаемасувязей беларускае жыллё уяуляе сабой своеасаблiвы комплекс. Аднак Лiдзiя Аляксандрауна памылкова лiчыла яго аднародным на усёй тэрыторыi Беларусi [4, с. 29].
У канцы 1960-х гг. - у пачатку 1970-х вывучэннем тыпау забудовы двара займалюя У.С. Гур-коу, Д.Д. Супрун. На працягу 1965-1970 гг. з супрацоУнiкамi сектара этнаграфи яны Удзельнiчалi у падрыхтоуцы гiстарычна-этнаграфiчнага атласа Беларусi. Iмi было апрацавана вялiкае кола крынiц (матэрыялы экспедыцый, архiуныя дадзеныя i шш.) i праведзена падрабязнае картагра-фаванне. Вышкам даследавання стала выданне калектыунай абагульняючай працы «Беларускае
15
тародтае жыллë» (197З). Рaздзел na aсaблiвaсцям сядзiбнaй зaбyдовы белaрyсay пaдрыxтaвay У.С. Гуркоу. Дaследчык прaсaчыy дынaмiкy рaзвiцця трaдыцыйнaгa жылля белaрyсay y xрaнaлaгiчнaй пaслядоУнaсцi. Ён лiчыy белaрyскyю сядзiбy aсaблiвым тыпaм сядзiбы, якi не aдпaвядaе нi aднaмy з тытау зaбyдовы двaрa yсxоднix слaвян [5, с. 2З]. Нaвyковец пaдрaбязнa прaaнaлiзaвay пaxоджaн-не i рaзвiццë вяночтага i пaгоннaгa тыпay двaроУ, вызтачыу прычыны i aсaблiвaсцi ix узшкнення, a тaксaмa прaктычнyю скiрaвaнaсць. Ён прыйшоу дa высновы, што вяночны двор - гэтa нaйбольш OT^a^^^i i рaспayсюджaны y пaУночнa-yсxоднix рaëнax Белaрyсi. Аyтaр aспрэчыy гiпотэзy Л.А. Мaлчaнaвaй a6 тым, што з'яуленне пaгонныx двaроУ не нaтyрaльнaя 3^a, a вынiк рэформы «Устaвa та вaлокi», naKa3ay, што прычынaй з'яулення пaгоннaгa двaрa было не мaлaзямелле, a мясцовыя трaдыцыi. Дaследчык тaксaмa пaдрaбязнa axaрaктaрызaвay aсноУныя падтыпы тагон-нaгa двaрa - aднaрaдны i двyxрaдны. Ён не пaгaдзiyся з думгай Л.А. Мaлчaнaвaй a6 тым, што двyxрaднaя пaгоннaя зaбyдовa больш стaрaжытнaя i з яе рaзвiyся вяночны тып зaбyдовы.
Асобнa У.С. Гуркоу naKasay змены y тагах сядзiбнaй зaбyдовы y кaнцы Х1Х - пaчaткy ХХ ст., вылучыу новы тып сядзiбы (сядзiбa з нязвязaнымi пaбyдовaмi) [5, с. З0], axaрaктaрызaвay змены y тыпax зaбyдовы двaрa, что aдбылiся пaсля yстaнayлення сaвецкaй yлaды. Вывaды na гэтaй прaб-леме У. С. Гуркоу выктау у прaцы «Сyчaснaя белaрyскaя вëскa» (1975). У aсновy былa пaклaдзенa грyнтоУнaя бaзa крынiц: тлявыя этнaгрaфiчныя мaтэрыялы, сaбрaныя ayтaрaм у перыяд з 1965 na 1974 гг., aрxiyныя дaдзеныя, a тaксaмa дaдзеныя aрxеaлогii, геaгрaфii, мовaзнayствa, сгатыстыю. У.С. Гуркоу шырокa выкaрыстay метaд кaртaгрaфaвaння. Ён axaрaктaрызaвay тыпы зaбyдовы двa-роу у розныя чaсы, вызнaчыy шэрaг фaктaрay, якi пayплывaлi нa рaзвiццë тыпay зaбyдовы двaроУ белaрyсay з сярэдзiны Х1Х ст. дa 1970-х гг. (геaгрaфiчныя умовы, xaрaктaр рaссялення, кyльтyрнaе i экaнaмiчнaе рaзвiццë, грaмaдскiя i этнiчныя трaдыцыi). Больш глыбокa У.С. Гуркоу ^aa-нaлiзaвay уплыу форм землекaрыстaння i псгарычных aсaблiвaсцей aгрaрнaй гaспaдaркi та рaзвiц-цë тыпay зaбyдовы, рэпятальныя i лaкaльныя aсaблiвaсцi сядзiб Белaрyсi, пaкaзay перaемнaсць y прaцэсе змен, яюя aдбывaлiся y белaрyскaй вëсцы y 1920-1970-я гг.
У 70-ыя гг. ХХ ст. у кaлектыyнaй прaцы «Змены y быце i культуры вясковaгa нaсельнiцтвa Бе-лaрyсii» (1976) Э.Р. Сaбaленкa i У.С. Гуркоу пaкaзaлi змены, якiя aдбылiся y гэтaй чaстцы мaтэрыяльнaй культуры белaрyсay у гaды сaвецкaй yлaды. Хaрaктaр aдбыyшыxся змен дaследчыкi нaзвaлi кaрэнным i выключнa прaгрэсiyным i звязaлi ix сa зaменaй aдной сaцыяльнa-экaнaмiчнaй фaрмaцыi другой [6, с.1З1], пaдрaбязнa axaрaктaрызaвaлi перaxод aд трaдыцыйнaгa тыпa жылля дa новaгa [6, с.1ЗЗ].
У другой пaлове 1970-x гг. вывучэннем тыпay зaбyдовы двaрa белaрyсay зaймaлiся У.В. Трa-цэусю, Ю.А. Якiмовiч, С.А. Сергaчоy. У ^a^i У.В. Трaцэyскaгa «Шродтае дойлiдствa Белaрyсii» (1976) звернyтa yвaгa та структурны aспект двaрa; нa тое, што пaмiж пaбyдовaмi двaрa iснaвaлa перш зa yсë моцнaя функцыятльтя сувязь, якaя спaлyчaлaся з мaстaцкaй, a перaмяшчэнне aсоб-ныx тбудоу выклiкaлa пaрyшэнне цэлaснaсцi усяго aнсaмбля [7, с. 10].
У aсобнaй прaцы Ю.А. Якiмовiчa дaследaвaнa дрayлянaе дойлiдствa Пaлесся. Дaследчык у ятасщ xрaнaлaгiчныx межay дaследaвaння aбрay XVII - XIX стст. Аyтaр прыйшоу дa высновы, што вяночны двор з'яуляецвд больш стaрaжытным у пaрayнaннi з пaгонным, рaзгледзеy уплыу aгрaрнaй рэформы 1557 г. нa рост кольтасщ пaгонныx двaроУ нa зaxaдзе Пaлесся y XVI ст. Ён тaк-сaмa пaкaзay сувязь пaмiж рознымi тыпaмi зaбyдовы. Яе дaследчык знaйшоУ у двyxрaдным пaгоне - перaxоднaй форме aд вяночныx дa пaгонныx двaроУ [8, с. З6]. Ю.А. Якiмовiч зрaбiy выснову, што вяночныя i пaгонныя двaры з'яуляюцвд рaзнaвiднaсцю aднaго i тaго ж тыпу сядзiбы, a ix спе-цыфiчныя формы рaзвiлiся пaд упль^м кaнкрэтныx умоу бyдayнiцтвa пaсяленняy.
Вaртa aдзнaчыць, што нaдзвычaй плëнным у вывучэнш тыпay зaбyдовы двaрa белaрyсay стay перыяд 1980-x гг. Айчынныя нaвyкоУцы прaцягнyлi грyнтоУнaе вывучэнне дaдзенaгa aспектy трa-дыцыйнaй мaтэрыяльнaй культуры, iмi быу пaдрыxтaвaны цэлы шэрaг прaц. Пaд кiрayнiцтвaм i з нетсрэдным aсaбiстым yдзелaм А.1. Лaкоткi было прaведзенa шмaт экспедыцый, aбследaвaны сотнi сельскix пaселiшчay, yзятa та yлiк некaлькi тысяч помнiкaУ белaрyскaгa дойлiдствa. Вынiкi гэтaй прaцы А.1. Лaкоткa выклay у шэрaгy aртыкyлay: «А нa тым гумшшчы...» (1981), «Дойлщ-ствa продкaУ» (1982), «С^рбн^ нaроднaй aрxiтэктyры» (1982), «Пaгрaбы i стопю» (1984), «Ma-лыя формы y тародным дойлiдстве» (1985), «Вяночныя двaры» (1985). У 1985 г. А.1. Лaкоткa aбa-рaнiy кaндыдaцкyю дысертaцыю «Агульныя i рэгiянaльныя aсaблiвaсцi нaроднaгa жылля Белaрyсi (сярэдзiнa Х1Х-ХХ ст.)» пa спецыяльнaсцi «Этнaгрaфiя», у якой упершыню вызнaчыy i сiстэмaты-зaвay aгyльныя i рэгiянaльныя рысы вясковaгa жылля Белaрyсi, пaкaзay эвaлюцыю яго aсобныx кaмпaнентay, a тaксaмa мiжэтнiчныя сyвязi. Асобную yвaгy ëн звярнуу нa yзнiкненне i рaзвiццë
тыщу зaбyдовы двaрa белaрyсay, пaкaзay змены, якiя aдбылiся y ХХ ст. Haпрыклaд, пaгонны двор трaнсфaрмaвayся y двор шмaтзвëннaгa тыпу [9, с. 23].
B.C. Щтоу прaцягвay дaследaвaнне рaянiрaвaння Белaрyсi. У прaцы «Псторычнa-этнaгрaфiчнaе рaянiрaвaнне мaтэрыяльнaй культуры белaрyсay» (1983) ëн прaсaчыy зaкaнaмернaсцi iснaвaння i рaспayсюджaння тыпay зaбyдовы двaрa, уплыу прыроднa-геaгрaфiчныx Умоу [10, с. 24]. Шву-ковец aбaпiрayся нa вопыт C.I. Брyкa, М.В. Крyкaвa i шш. 1м было прaведезенa aрэaльнaе дaследa-вaнне тыпay зaбyдовы двaрa, ix кaртaгрaфaвaнне. Ayтaр выкaрыстay мaтэрыялы, сaбрaныя iм y чaс yлaсныx экспедыцый (дaследaвay 200 вëсaк), a тaксaмa aрxiyныя мaтэрыялы.
У 1987 г. 6brna aпyблiкaвaнa aбaгyльняючaя ^a^ «Этнaгрaфiя yсxоднix слaвян». У ствaрэннi гэтaй прaцы прынялa Удзел белaрyскaя дaследчыцa Э.Р. Caбaленкa. Ayтaр змaглa перaaдолець xa-рaктэрнyю для прaц тaго чaсy aпiсaльнaсць, a тaксaмa сiстэмнa прaнaлiзaвaлa aсaблiвaсцi зaбyдовы двaрa белaрyсay. Baжнaй пaдзеяй 1980-x гг. стата тaксaмa пaдрыxтоyкa сyмеснымi нaмaгaннямi aйчынныx i yкрaiнскix дaследчыкay aбaгyльняючaй прaцы "Пaлесье. Мaтэрыяльнaя кyльтyрa" (1988). У.С. Гуркоу y aсобнaй яе 4aCT^i прaaнaлiзaвay xaрaктaр зaбyдовы двaрa белaрyсay нa na-лессi. Аугар выкaрыстay мaтэрыял yкрaiнскaгa i белaрyскaгa Пaлесся, пaрayнay ix.
У 1989 г. У.В. Трaцэyскi aпyблiкaвay ^a^ «Псторыя aрxiтэктyры нaроднaгa жылля Белa-руси». Aсновaй прaцы з'явiлiся мaтэрыялы, сaбрaныя дaследчыкaм y 1968 - 1987 гг. y экспедыцы-яx. У.В. Трaцэyскi aпрaцaвay бaгaтыя aрxiyныя мaтэрыялы, aбследaвay 116 рaëнay, вывучыу больш 3a 3000 aб'ектay, yлaснa рaбiy aбмеры, зaмaлëyкi, фотaздымкi.
Аугар axaрaктaрызaвay aсaблiвaсцi зaбyдовы вясковыx пaселiшчay i сядзiб сa стaрaжытныx 4a-соу дa пaчaткy ХХ ст., вызшчыу колa фaктaрay, якiя пayплывaлi нa тыпы зaбyдовы сядзiб fca-цыяльнa-экaнaмiчны, этнiчныя трaдыцыi, прыроднa-клiмaтычныя умовы). У.В. Трaцэyскi клaсiфiкaвay тыпы сядзiб. Aдпaведнa плaнiроУцы ëн вылучыу чaтыры aсноУныя тыпы сядзiбы: з рaзрозненaй зaбyдовaй, з вяночнaй зaбyдовaй, з ташн^й зaбyдовaй (aднaрaдны i двyxрaдны га-гон), рэгулярныя (aднa- i двyxбaковыя, рaздзеленыя дaрогaй). У пaрayнaннi з прaцaмi свaix пaпярэднiкay ayтaр aжыццявiy комплексны aнaлiз гiстaрычныx yзaемaсyвязей жылля белaрyсay, вызнaчыy яго псторычш-культурную знaчнaсць, yдaклaднiy aгyльнyю клaсiфiкaцыю сядзiб.
Ha пaчaткy 1990-x гг. з'яуляюцвд прaцы B.C. Цiтовa (1994) i С.А. Cергaчовa (1992). Aктыyнa ^a^raay вывyчaць тыпы зaбyдовы двaрa белaрyсay A.I. Лaкоткa. У прaцы «Белaрyскaе нaроднaе дойлiдствa» (1991) ëн рaзгледзеy вывyчaемыя aб'екты як пэуную сютэму, якaя склaдaеццa з yзaе-мaзвязaныx кaмпaнентay. A.I. Лaкоткa axaрaктaрызaвay трaдыцыйнaе белaрyскaе дойлiдствa у цеснaй яго сyвязi з трaдыцыйным дойлiдствaм сyседнix yсxоднеслaвянскix этнaсay, рaспрaцaвay yлaснyю тыпaлaгiчнyю клaсiфiкaцыю Усix кaмпaнентay трaдыцыйнaгa жылога комплексу белa-рyсay. Ayтaр aднëс белaрyскyю сялянскую сядзiбy дa тыпу aдкрытaй сядзiбы, з якой y ^a^œ рaзвiцця сфaрмiрaвaлiся некaторыя рaзнaвiднaсцi i перaxодныя формы [11, с. 72], axaрaктaрызaвay спецыфiкy зaбyдовы двaроy y рэгiëнax Белaрyсi (Цэнтрaльнaя Белaрyсь, Пaнямонне, Пaaзер'е, Пaдняпроyе, Усxодняе Шлессе, Зaxодняе Пaлессе), вызнaчыy пaдaбенствa i aсaблiвaсцi. Aгyльнaй рысaй стрyктyрнa-плaнiровaчнaй будовы A.I. Лaкоткa лiчыць фyнкцыянaльнa aбyмоУленyю сувязь пaбyдоУ [12, с. 217]. Пaдрaбязнa дaследaвaнa вучоным спецыфiкa i эвaлюцыя вяночныx сядзiб Пaaзер'я. Аугар вылучыу aгyльныя aсaблiвaсцi вяночнaй зaбyдовы Пaaзер'я (рaзмяшчэнне чыстaгa i гaспaдaрчaгa двaроУ нa пaрaлельныx пaмiж сaбой i перпендыкyлярныx дa вyлiцы, aдноснaя aб'ëмнa-прaсторaвaя aднaроднaсць зaбyдовы, якaя yкaзвaе нa сувязь з aрxiтэктyрaй крыгага двaрa).
A.I. Лaкоткa aдзнaчыy, што y сярэдзiне ХХ ст. rn4ay фaрмiрaвaццa новы тып двaрa, як з'явiyся у вынiкy эвaлюцыi вяночшга i пaгоннaгa двaроУ [12, с. 107], вызшчыу xaрaктaр гэтaй эвaлюцыi як iнтэгрaцыйны.
У прaцы «Белaрyсы. Т. 2. Дойлiдствa» (1997) A.I. Лaкоткa больш глыбокa рaзгледзеy фaктaры, што пayплывaлi нa фaрмiрaвaнне сядзiбнaй зaбyдовы белaрyсay, aдзнaчыy вaжнyю ролю прырод-нa-гегaгрaфiчныx aбстaвiн, гaспaдaрчыx зaняткay i этнiчныx традыцый. У псторьп рaзвiцця тыпay зaбyдовы двaрa A.I. Лaкоткa вылучыу двa этaпы. Адзш - дa прaвядзення aгрaрнaй рэформы 1557 г., дрyгi - тасля прaвядзення гэтaй рэформы. Дaследчык пaрayнay белaрyскi пaгон з сядзiбaй су-седнягa рэгiëнy Укрaiны, вызнaчыy aсaблiвaсцi белaрyскaй пaгоннaй сядзiбы. A.I. Лaкоткa тлу-мaчыy генезiс пaгоннaгa двaрa aсaблiвaсцямi лaндшaфтa. Ён aдзнaчыy, што вaлочнaя рэформa XVI ст. y Белaрyсi спрыялa рaзвiццю лiнейнaй зaбyдовы [13, с. 254]. A.I. Лaкоткa прaaнaлiзaвay рэгiянaльныя aсaблiвaсцi вяночныx двaроУ нa Белaрyсi, вылучыу ix пaдтыпы, прaсaчыy змены, якiя aдбылiся у вяночнaй зaбyдове у ХХ ст. [13, с. 251], вызшчыу aгyльныя рысы вяночнaгa двaрa вa ytix рэгiëнax Белaрyсi (aрxiтэктyрнaя вырaзнaсць, гaрмaнiчнaсць i сyрaзмернaсць пaбyдоУ) [13, с. 252], пaкaзay, што вяночнaя i тагантая сядзiбa з'яyляюццa вaрыянтaмi aгyльнaгa тыпу сядзiбнaй
забудовы з адкрытым (пауадкрытым) дваром [13, с. 261]. Выкарыстаушы структурны метад дасле-давання, А.1. Лакотка вылучыу тры часткi у традыцыйнай беларускай сядзiбе: чысты двор, гаспа-дарчы двор, гумнiшча [13, с. 243].
У манаграфи А.1. Лакоткi «Нацыянальныя рысы беларускай архгоктуры» падрабязна паказана плашроука асноуных тыпау забудовы двароу у Паазер'i, Падняпроу^ Панëманнi, Цэнтральнай Бе-ларусi, Усходнiм Палессi, Заходшм Палессi. Даследчык справядлiва лiчыць пагонны двор этнiчнай асаблiвасцю беларускай сельскай сядзiбнай архiтэктуры.
У пачатку ХХ1 ст. быу апублiкаваны падручнiк В.С. Щтова «Этнаграфiчная спадчына: Беларусь: Традыцыйна-бытавая культура» (2001), у яюм аутар вызначыу у якасцi найбольш характэр-ных для беларусау шэсць тыпау забудовы сядзiбы: вяночную, пагонную, двух- i трохрадную, Г-падобную i свабодную. Навуковец падрабязна ахарактарызавау першыя два тыпы. Вяночная забу-дова, на яго думку, узшкла у час панавання падсечнай сютэмы земляробства [14, с. 56]. Абашраю-чыся на дадзеныя археалогii, дадзены тып забудовы В.С. ЦiтоУ лiчыць найбольш старажытным.
На пачатку ХХ1 ст. асаблiвасцi сядзiбнай забудовы асобных рэгiëнау Беларусi вывучалi Ю.Т. Шастак, В.М. Бялявiна, С.А. Сергачоу.
Заключэнне. Такiм чынам, айчыннымi даследчыкамi другой паловы ХХ - пачатку ХХ1 стст. зроблена шмат у вывучэнш традыцыйнай сядзiбнай забудовы беларусау. Перыяд 1950-1980-х гг. стау важным этапам у iх навукова-даследчыцкай дзейнасцi. Шматгадовыя экспедыцыi i назапа-шванне каштоуных матэрыялау значна папоУнiлi базу крынщ айчыннай этналагiчнай навукi. Ад-нак да 1980-х гг. пераважная большасць даследчыкау толькi выяулялi i фiксавалi шматлiкiя помнiкi драулянага жылога дойлщства на Беларусi. Характар большасцi прац гэтага часу мае атсальны характар. Беларусюя даследчыкi пераважна карысталiся параунальна-пстарычным ме-тадам даследвання. З пачатку 1990-х гг. сабраныя iмi матэрыялы былi прааналiзаваны. Айчынныя навукоуцы даследавалi генезiс пагоннага i вяночнага двара, вызначылi кола фактарау, якiя пауплывалi на iх фармiраванне i распаусюджанасць у рэгiëнах Беларусi. Глыбока вывучана транс-фармацыя асобных тыпау сядзiб у ХХ ст., распрацавана iх класiфiкацыя, выяулена этнiчная спе-цыфша, якая узнiкла у вынiку сштэзу УсходнееУрапейскiх i заходнееУрапейскiх традыцый. Накап-ленне даследчыцкай базы дазволiла у канцы ХХ - пачатку XXI ст. значна павысщь тэарэтычны узровень навуковых прац, прысвечаных вывучэнню пытанняу развiцця сядзiбнай забудовы бела-русау.
Л1ТАРАТУРА
1. Беларуск1 этнаграф1чны зборшк / Акадэм1я навук БССР, 1н-т мастацтвазнауства, этнаграфи 1 фалькло-ру ; рэдкал.: 1.С. Краучанка [1 шт.]. - Мшск : Выд-ва АН БССР, 1958. - 176 с.
2. Молчанова, Л.А. Из истории развития сельских поселений и усадеб белорусов / Л.А. Молчанова // Советская этнография. - 1956. - №1. - С. 29 - 41.
3. Молчанова, Л.А. Материальная культура белорусов / Л.А. Молчанова. - Минск : Наука и техника, 1968. - 230 с.
4. Молчанова, Л.А. Производственная деятельность и материальная культура белорусского крестьянства XIX - начала XX в. : автореф. дис. ... д-ра ист. наук : 576 / Л.А.Молчанова ; Акад. наук СССР, Ин-т этнографии им. Миклухо-Маклая. - Минск, 1969. - 51 с.
5. Беларускае народнае жыллё / Акадэм1я навук БССР, 1н-т мастацтвазнауства, этнаграфи 1 фальклору ; рэдкал.: В.К. Бандарчык [1 шш.]. - Мшск : Навука 1 тэхшка, 1973. - 125 с.
6. Изменения в быту и культуре городского населения Белоруссии / АН БССР, Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора ; редкол.: В.К. Бондарчик [и др.]. - Минск : Наука и техника, 1976. - 111 с.
7. Трацевский, В.В. Народное зодчество Белоруссии / В.В. Трацевский. - Минск : Полымя, 1976. - 31 с.
8. Яшмов1ч, Ю.А. Драулянае дойлвдства Беларускага Палесся, XVII — XIX стст. / Ю.А. Яшмов1ч. -Мшск : Навука 1 тэхшка, 1978. - 149 с.
9. Лакотка, А.1. Дойлщства продкау / А.1. Лакотка // Помнш псторьп 1 культуры Беларусь - 1982. - №4. -С. 22-24.
10. Титов, В.С. Историко-этнографическое районирование материальной культуры белорусов, XIX -начало XX вв. / В.С. Титов. - Минск : Наука и техника, 1983. - 150 с.
11. Локотко, А.И. Белорусское народное зодчество : Середина XIX-XX в. / А.И. Локотко. - Минск : Навука 1 тэхшка, 1991. - 286 с.
12. Лакотка, А.1. Пад стрэхам1 прашчурау / А.1. Лакотка. - Мшск : Полымя, 1995. - 384 с.
13. Беларусы : у 13 т. / рэдкал.: В.К. Бандарчык, М.Ф. Пшпенка, А.1. Лакотка. - Мшск : Тэхналопя, 1995-2010. - Т. 2 : Дойладства / В.К. Бандарчык [1 шш.]. - 1997. - 391 с.
14. Цггоу, В.С. Этнаграфiчная спадчына : Беларусь. Традыцыйна-бытавая культура / В.С. Цггоу. - MiHCK : Беларусь, 2001. - 205 с.
THE BELARUSIANS RESEARCHERS STUDY OF THE COURTYARD BUILDING IN THE SECOND HALF OF XX - BEGINNING OF XXI CENTURIES
I.G. BACHYLA Summary
The article is devoted to the actual and little studied in the belarusian ethnology issue. The author thoroughly analyzed the works and articles national scientists of the second half of XX - beginning of XXI centuries, in which there were studied the features and types of building of the courtyard of the Bela-rusians. It was determined by the degree of knowledge of the subject, identifies the issues, which are still not investigated.
© Бачыла I. Г.
Поступила в редакцию 04 марта 2013г.
