CC BY
87
92
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
УДК 811.161.3 ’373.4
І. С. Канавалава
ДА ПРАБЛЕМЫ ВЫЗНАЧЭННЯ ПАНЯЦЦЯ «АНТЫПРЫКАЗКА»
Артыкул прысвечаны праблеме вызначэння паняцця «антыпрыказка» як лінгвістычнай з ’явы і яго метамоўнага абгрунтавання. У артыкуле робіцца кароткі гістарычны агляд развіцця жанру антыпрыказак. Разглядаюцца існуючыя тэрміналагічныя найменні разнастайных пераробак прыказак. Адзначаецца, што выкарыстанне тэрміна «антыпрыказка» ў якасці родавага для абазначэння мэтанакіраваных трансформаций прыказак з мэтай іх наўмыснага асмяяння ці парадыравання з’яўляецца цалкам апраўданым. У артыкуле разглядаецца шырокае і вузкае разуменне паняцця антыпрыказкі. Выказваецца меркаванне, што ўстойлівасць не з’яўляецца вызначальнай прыметай антыпрыказак, паколькі супярэчыць іх прыродзе.
Уводзіны
Прыказкі ўзніклі ў даўнія часы і да сённяшняга дня з’яўляюцца адным з асноўных сродкаў і спосабаў адлюстравання народнага мыслення. Прыказкавы фонд мовы складаецца з трапных павучальных устойлівых афарыстычных выслоўяў, у якіх тыпалагізуюцца прыватныя жыццёвыя з’явы, абагульняюцца аднатыпныя сітуацыі, фармулюцца агульныя прынцыпы погляду на свет.
Адначасова з ужываннем прыказак у традыцыйнай форме яны вельмі часта пераўтвараюцца ў маўленні з мэтай парадыравання, высмейвання, абвяржэння агульнавядомых прыказкавых ісцін. Такая «жартоўная або сур’ёзная гульня з прыказкамі» дзеля «крытычнага супрацьстаяння старой мудрасці» [1, VI] атрымала шырокую распаўсюджанасць у наш час, хоць і ўзнікла, відаць, разам з самімі прыказкамі.
Мэта дадзенага артыкула - канцэптуальнае і метамоўнае вызначэнне парадыйных і жартаўлівых пераўтварэнняў парэмій, якія ў сучасным навуковым асэнсаванні проціпастаўляюцца традыцыйным прыказкам і атрымалі назву «антыпрыказкі».
Вынікі даследавання і іх абмеркаванне
Жартоўнае абыгрыванне сэнсу прыказак - з’ява даўно вядомая, яна з’яўляецца такой жа традыцыйнай, як і самі прыказкі. Аднак актыўнасць трансфармацый прыказак у маўленні не была аднолькавай, мела цыклічны характар, а самі трансфармацыі ўжываліся з рознымі мэтамі ў розныя гістарычныя эпохі. Так, моўная гульня з прыказкамі ў антычныя часы мела на мэце высмейванне злабадзённых палітычных падзей, сацыяльных з’яў; у эпоху Сярэднявечча і Рэнесансу яна была адным са сродкаў і спосабаў карнавалізацыі рэчаіснасці, у Новы час з яе дапамогай ставілася пад сумненне дагэтуль бясспрэчная і неабвержная народная мудрасць.
Жартаўлівыя, парадыйныя пераўтварэнні прыказак сустракаюцца ў творах многіх еўрапейскіх пісьменнікаў і філосафаў, пачынаючы з канца XVIII стагоддзя (Э. Канта, Ё. Гётэ, Ф. Шылера, Вальтэра і інш.). Шырока прадстаўлены трансфармаваныя прыказкі, напрыклад, на старонках твораў А. дэ Бальзака «Першыя крокі ў жыцці», «Страчаныя ілюзіі», «Баламутка» і інш.: Chat echaude craint l’eau froide (‘Кошка, якая апяклася, дзьме на ваду’); IIfaut ourler avec les loups (‘З ваўкамі жыць, па-воўчы шыць’) і да т. п. Пераробленыя прыказкі ўжываюцца ў творах рускіх пісьменнікаў ХІХ-ХХ ст.: Чужая душа - потёмки, а кошачья и подавно (А. П. Чехов); Вольному воля, а спаси нас рай; Не так страшен чёрт, как его малютки (Н. С. Лесков) і інш.
Сустракаецца моўная гульня з прыказкамі і ў беларускай літаратуры, драматургіі, публіцыстыцы, параўн.: Баба волас доўгі мае, Каго хочаш ашукае (Я. Колас, «Новая зямля»); Хто пасеяў, той і сажне (І. Гурскі, «Вецер веку»); Майстра па вушах відаць (М. Лужанін, «Заклік»); Хто рана ўстае, таму і калгас дае (А. Макаёнак, «Таблетку пад язык»); Цішэй едзеш, у хвасце будзеш! (М. Пянкрат, «Шчасце маё»); У здаровым целе - здаровы смех (У. Правасуд, «Самы сур’ёзны дзень»); Доктар доктару вока не выклюе (Г. Марчук, «Голас і слова»); Слова - не верабей. Вылеціць - i заплаціш... («Чырвоная змена», 2 лістапада 1999 г., № 164); Знаць ляха па халявах («Літаратура і мастацтва», 2000 г., № 12); Перажывём - пабачым («Літаратура і мастацтва», 2001 г., № 3) і да т. п.
ФІЛАЛАГІЧНЫЯ НАВУКІ
93
Парадыраванне прыказкавай мудрасці трэба лічыць не адхіленнем ад пазітыўнага асэнсавання рэчаіснасці, а заканамернай з’явай, паколькі змест «прыказак ніколі не ацэньваўся людзьмі як непарушная ісціна. Аддаючы даніну дыдактычнай мудрасці прыказак, людзі таксама заўважалі іх абмежаваныя магчымасці пры ўжыванні як універсальных правіл паводзін...». Да таго ж «часам прыказкі з’яўляюцца проста залішне нягнуткімі і абмежаванымі ў сваёй мудрасці» [2, 1]. Жартаўлівыя пераробкі прыказак, у тым ліку і парадыйныя, заўсёды функцыянавалі паралельна з прыказкамі ў іх традыйнай форме, паколькі самі «прыказкі ніколі не разглядаліся як нешта недатыкальнае, свяшчэннае; наадварот, яны часта выкарыстоўваліся як сатырычныя, іранічныя або гумарыстычныя каментарыі да пэўнай сітуацыі» [3, 452].
Наўмыснае скажэнне ўстойлівых выразаў вельмі пашырана ў розных сучасных еўрапейскіх мовах: англійскай (Marry in haste, and pay alimony at leisure; Eat, drink and be merry for tomorrow they may recall your credit card), нямецкай (Lugen haben schone Beine; Gegensatze ziehen sich an. Und dann aus), французскай (Il faut battre son frere quand il est chaud; Comme on fait son nid on se couche), чэшскай (Rradenymu koni nekoukej na zuby!; Svёt se mёm, jen ODS zhstava stejna), сербскай (Ko drugome jamu kopa sam u New Orleans; Ne jedi govna kad je burek 0.80 centi), польскай (Gdzie kucharek szesc, tam cyckow dwanascie; Gdyby kozka nie skakala, to by slimak wystaw rogi), рускай (Старого воробья без пива не прожуёшь; Голод не тётка - в лес не убежит), украінскай (Свое болото ближче до тіла; Сміеться той, хто сміеться після іспйту), беларускай (Каб ведаў, дзе ўпадзеш, дык не піў бы да чорцікаў; Чым бы дзіця ні цешылася, абы бацькі не плакалі). Гэта сведчыць, што парадыйныя і жартаўлівыя пераўтварэнні прыказак маюць інтэрнацыянальны характар.
Інтэнсіўнасць, з якой адбываецца працэс пераўтварэння прыказак у наш час, патрабуе іх фіксацыі, сістэматызацыі і рознабаковага вывучэння. У выніку парадыйнага абыгрывання, «асмяяння», скажэння, «выварочвання ўстойлівага і прывычнага» сфарміраваўся «цэлы пласт спецыфічнага моўнага матэрыялу, які да гэтага часу не мае дакладнага тэрміналагічнага абазначэння» [4, 7]. Таму адной з актуальных задач парэміялогіі і мовазнаўства на сучасным этапе з’яўляецца канцэптуальнае і метамоўнае вызначэнне тых адзінак, якія ўтвараюцца ў выніку моўнай гульні з прыказкамі.
Нягледзячы на старажытнасць феномена моўнай гульні з прыказкамі, іх нетрадыцыйныя формы не маюць на сённяшні дзень агульнапрынятага тэрміналагічнага наймення. Для азначэння разнастайных пераробак прыказак ужываюцца розныя тэрміны і тэрміналагічныя спалучэнні (у тым ліку апісальнага характару), параўн.: «трансфармацыі» [5], «бяссэнсіцы» [6], «афарызмы, утвораныя на аснове агульнавядомых» [7], «кукізмы» [8], «субстандартныя прыказкі» [9], [10], «камічныя афарызмы» [11], «неапрыказкі» [12], «квазіпрыказкі» [13], «палімпсесты» [14], «правербіяльныя трансфарманты» [15], «новыя рускія прыказкі» [16], «прыказкавыя трансформы» [17] і інш.
Амерыканскі парэміёлаг В. Мідэр, які сабраў і лексікаграфічна апрацаваў парадыйныя і жартаўлівыя перафразаванні нямецкіх [1], [18]-[22] і англа-амерыканскіх прыказак [2], [23], прапанаваў назваць такія перафразаванні прыказак «антыпрыказкі» (ням. Antisprichworter, англ. anti-proverbs) ці перакручаныя (скажоныя) мудрасці (ням. verdrehte Weisheiten, англ. twisted wisdom). Гэты тэрмін, дзякуючы лексікаграфічным працам Х. Вальтэра і В. М. Макіенкі [24]-[26], замацаваўся ва ўсходнеславянскай (прынамсі, рускай) парэміялогіі.
У межах асобных нацыянальных філалагічных традыцый час ад часу з’яўляюцца спробы стварыць агульную назву для ўсіх трансфармаваных прыказак. Так, вядомы рускі літаратуразнаўца і філолаг М. Н. Эпштэйн прапанаваў назваць перафразаваныя прыказкі «іншасловіцы» (рус. «инословицы») і адзначыў, што «іншасловіцы толькі ў рэдкіх выпадках выступаюць як “анты” ў адносінах да сваіх прататыпаў (і ў гэтым выпадку іх можна было б называць “процісловіцы” (рус. “противословицы”)» [27].
Трэба адзначыць, што з прычыны адносна непрацяглага часу навуковага вывучэння парадыйных і жартаўлівых перафразаванняў прыказак (прынамсі, з пачатку 1980-х гадоў пасля з’яўлення прац В. Мідэра), ні адзін з прапанаваных вышэй тэрмінаў пакуль не ўвайшоў у існуючыя лінгвістычныя даведнікі.
94
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
На наш погляд, у якасці родавага для абазначэння мэтанакіраваных трансформаў прыказак з мэтай іх наўмыснага асмяяння ці парадыравання цалкам апраўданым з’яўляецца выкарыстанне тэрміна «антыпрыказка», паколькі ён найбольш шырока прадстаўлены ў сучасным мовазнаўстве (у прыватнасці ў германістыцы і русістыцы) і дазваляе максімальна шырока акрэсліць межы даследуемай з’явы.
В. Мідэр адстойвае шырокае разуменне тэрміна «антыпрыказка», аргументуючы гэта цяжкасцямі дакладнага размежавання антыпрыказак і антыафарызмаў (пародый на жанр літаратурных афарызмаў), але лічыць неабходным размежаванне антыпрыказак і антыпрымавак (ням. Antiredensarten), называе апошнія перакручанымі (сапсаванымі, скажонымі) фразамі (ням. verdrehte Phrasen) ці размалочанымі (апустошанымі) фразамі (ням. verdreschten Phrasen) [28, 9].
Ва ўсходнеславянскай парэміялагічнай і лінгвістычнай традыцыі тэрмін «антыпрыказка»1 з’явіўся дзякуючы выданню «Слоўніка рускіх антыпрыказак» (2002) Х. Вальтэра і В. М. Макіенкі [24]. Яго істотна пашыраны варыянт пад назвай «Антыпрыказкі рускага народу» (2005) [25] -унікальны па аб’ёму (звыш за 25 000 адзінак) і зместу збор парадыйных і жартаўлівых трансфармацый прыказак і прыказкавых наватвораў - выклікаў неадназначныя адносіны як да змешчанага ў ім моўнага матэрыялу, так і да самаго тэрміна і паняцця «антыпрыказка».
Х. Вальтэр і В. Макіенка наўслед за В. Мідэрам прытрымліваюцца шырокага разумення паняцця «антыпрыказка» і адносяць да яго наступныя адзінкі: пераўтвораныя прыказкі (Семеро одного найдут), біблейскія сентэнцыі (Люби ближнего, но и дальнего не забывай объегорить по-родственному), крылатыя выразы (Пришел, увидел - отойди, дай посмотреть другому), цытаты (Чем я тебя породил, тем я тебя и убью), рэкламныя слоганы (Стиморол -непоправимо испорченный вкус), а таксама жартоўныя дэфініцыі (Алкоголик - человек, которого губит выпивка или её отсутствие), нецэнзурныя парэміі (Лучше перебз...ть, чем обоср... ся!), кароткія жартоўныя вершы (Мой друг, пойми - от нервов все болезни, Но сифилис и трипер -от любви!). Усе прыведзеныя трансформы маюць розную матывацыю і канцэптуальную прыроду - ад прынцыповага абвяржэння банальнай ісціны да «смеха дзеля смеху», моўнага каламбуру, зубаскальства [28, 7-8]. Крытэрыямі аб’яднання розных па сваёй прыродзе адзінак пад агульным тэрмінам «антыпрыказка», паводле Х. Вальтэра і В. М. Макіенкі, з’яўляюцца наяўнасць прэдыкатыўнай структуры, выражэння закончанага суджэння, элементаў моўнай гульні, устойлівасць [28].
Крытэрый устойлівасці антыпрыказак аспрэчваецца некаторымі даследчыкамі. Так, А. К. Нікалаева лічыць, што выкарыстанне ў новым тэрміне «антыпрыказка» ў якасці яго часткі агульнапрынятага тэрміна «прыказка», што абазначае ўстойлівыя моўныя клішэ прэдыкатыўнага характару, вымагае, па-першае, прымяненне да ўсіх антыпрыказак бар’ера трохкратнага ўжывання, каб пацвердзіць іх статус устойлівых і ўзнаўляльных, па-другое, наяўнасць у антыпрыказках рытму, рыфмы, алітэрацыі, уласцівых традыцыйным парэміям, і па-трэцяе «магчымасць набыцця антыпрыказкамі новага абагульняючага сэнсу» [ 30, 42]. Трэба адзначыць, што наяўнасць у прыказках рыфмы, рытму, іншых мастацка-паэтычных якасцей з’ява пашыраная (ёю, напрыклад, ахоплена 42% беларускіх прыказак [31, 139]), але яна не з’яўляецца дыферэнцыяльнай прыметай прыказкі як моўнай адзінкі, толькі садзейнічае «лёгкаму запамінанню прыказак і іх даўгавечнаму жыццю» [31, 143], г. зн. устойлівасці і ўзнаўляльнасці. Да таго ж, як адзначае І. Я. Лепешаў, не ўсе прыказкі маюць павучальны змест, выражаюць суджэнне, маюць абагульняючы характар [31, 30].
Ставіцца пад сумненне і мэтазгоднасць лексікаграфічнага апісання ўсіх без выключэння антыпрыказак у сувязі з тым, што многія з іх маюць яскравы індывідуальна-аўтарскі характар. Так, паводле У. І. Белікава, вельмі часта «не адрозніваецца тое, што стала часткай агульнавядомага парэміялагічнага фонду, разавыя вынаходкі дасціпных журналістаў, і... тое, што прыдумана спецыяльна для выдання слоўніка» [32]. У гэтай сувязі суадносіны назвы слоўніка Х. Вальтэра
1 Нявырашаным застаецца пытанне наконт арфаграфічна правільнага напісання тэрміна «антыпрыказка» [29]. Х. Вальтар і В. М. Макіенка, наследуючы англамоўную традыцыю, схільныя да напісання тэрміна праз злучок («анты-прыказка»). Згодна «Правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі» (2008) словы з прыстаўкамі і падобнымі да прыставак пачатковымі часткамі а-, анты-, арта- і інш. пішуцца разам [30, 53], што рэгламентуе ў сучаснай беларускай літаратурнай мове злітнае напісанне тэрміна.
ФІЛАЛАГІЧНЫЯ НАВУКІ
95
і В. М. Макіенкі і прадстаўленага ў ім моўнага матэрыялу вызначаюцца як «парадаксальныя», паколькі «большасць варыянтаў, што ўвайшлі ў кнігу, з’яўляюцца прадуктам індывідуальнай творчасці» (відазмененыя прыказкі з Інтэрнэту, друкаваных крыніц, «уласных» спісаў (напрыклад, афарызмы М. Фаменкі), якія, «безумоўна, адлюстроўваюць працэсы тэкстазмянення, характэрныя для вуснай традыцыі, але яшчэ не з’яўляюцца ўласна-фальклорам» [32]. Вызначэнне слоўніка рускіх антыпрыказак як «папулярнага, прызначанага для шырокага кола чытачоў» А. Е. Жыгарына лічыць «свайго роду правакацыяй», паколькі, паводле яе меркавання, ужо само «чытанне зводу відазмененых тэкстаў можа стаць падставай для прымянення варыянтаў у размовах» [32]. З такім сцвярджэннем цяжка пагадзіцца. У мове, як і ў любой іншай мнагамернай дынамічнай верагоднаснай знакавай сістэме, дзейнічае прынцып адбору адзінак, які ажыццяўляецца ў жывым маўленні пад уплывам сацыяльна значных фактараў. Любая індывідуальна-аўтарская адзінка патэнцыяльна можа атрымаць статус узуальнай, калі яна стане для носьбітаў мовы эпістэмалагічна актуальнай, запатрабаванай у той ці іншай сферы жыцця грамадства. Кожная прыказка прайшла шлях эвалюцы ад аказіянальнай адзінкі, якая мела канкрэтнага аўтара-стваральніка, да узуальнай, у якой з цягам часу ўвасобілася мудрасць народа. Такім чынам, парэміялагізацыя (уваходжанне ў прыказкавы фонд мовы) асобных індывідуальна-аўтарскіх парадыйных ці жартаўлівых пераўтварэнняў прыказак - гэта натуральны працэс, які звычайна займае заўважны прамежак часу. Вызначыць жа моўны або маўленчы статус канкрэтнай адзінкі можна толькі шляхам сацыялінгвістычнага эксперыменту (накшталт вядомага «парэміялагічнага эксперыменту» Г. Л. Пермякова). Правядзенне такога эксперыменту ў дачыненні да антыпрыказак з’яўляецца адной з актуальных задач іх лінгвістычнага вывучэння.
Антыпрыказкі вызначаюцца некаторымі даследчыкамі (напрыклад, А. К. Нікалаевай) як «функцыянуючыя ў сучасным маўленні ўстойлівыя прэдыкатыўныя выразы», сапраўдныя «жамчужыны народнай мудрасці» нашага часу, «якія адлюстроўваюць сваю ацэнку і інтэрпрэтацыю свету, дэманструюць супрацьстаянне хрэстаматыйнай мудрасці, закладзенай у класічных парэміях і выварочваюць яе навыварат» [30, 43]. Трэба зазначыць, што тут, на нашу думку, змешваюцца два зусім розных паняцці: сучасныя парэміі (прыказкі, якія ўзніклі ў сённяшнія дні і адлюстроўваюць сучасную ацэнку свету, напр.: рус. Пиво без водки - деньги на ветер; Пузо не от пива, а для...; бел. Калі вы не любіце піва, піце гарэлку) і ўласна антыпрыказкі (адзінкі, утвораныя на аснове даўно існуючых парэмій, з мэтай асмяяння і парадыравання традыцыйнай прыказкавай мудрасці, напр.: рус. Береги челюсть смолоду; бел. Рыхтуй сані летам, а пасаду з моладу). Першыя, з’яўляюцца прыказкамі новага часу і натуральна валодаюць усімі класічнымі прыметамі прыказкавага жанру. Антыпрыказкі - якасна іншы жанр, маюць іншыя, чым у прыказак дыферэнцыяльныя прыметы, іншыя функцыі, тыпы, семантычныя і структурныя ўласцівасці, спосабы і сродкі ўтварэння.
Так, устойлівасць, на нашу думку, не з’яўляецца вызначальнай прыметай антыпрыказак, супярэчыць іх прыродзе. Адна з мэтаў стварэння антыпрыказак - супрацьстаянне таму традыцыйнаму, агульнапрынятаму, клішыраванаму, шаблоннаму, што ўвасабляецца ў прыказках. Наяўнасць у антыпрыказак устойлівасці ў маўленні не адпавядае самой мэце іх стварэння -парадыраванню і асмяянню догмаў, якія нельга змяніць, якія існуюць у нязменным выглядзе і ў нязменнай форме. Нельга забывацца, што антыпрыказкі «нарадзіліся не толькі як ...пратэст супраць банальнага цвярозага сэнсу і павучальнага тону традыцыйнай “народнай мудрасці”, але і як вясёлая моўная гульня, ачышчальны катарсіс, карнавальная моўная маска стомленага ад “сур’ёзнасцей” і трагедый паўсядзённага жыцця Чалавека» [28, 8]. А моўная гульня сама па сабе не можа спараджаць устойлівыя адзінкі, паколькі прызначана не для гэтага.
На нашу думку, кампанент «прыказка» ў складзе тэрміна «антыпрыказка» абазначае «асвечанае традыцыяй правіла», «жыццёвы закон», «агульнапрынятую ісціну», супрацьстаянне якім выражаецца пры дапамозе прэфікса «анты-» (ад гр. anti- ‘супраць’), што абазначае супрацьлегласць, накіраванасць супраць чаго-небудзь. Гэта дазваляе меркаваць, што ў дачыненні да антыпрыказак не дзейнічае дыхатамія «узуальнае» - «аказіянальнае», яны займаюць, калі можна так казаць, прамежкавае становішча паміж масавым і індывідуальным узнаўленнем. З гэтай прычыны антыпрыказкам уласціва разнастайнасць і рухомасць межаў корпуса, што не павінна перашкаджаць ні іх спецыялізаванаму вывучэнню, ні іх канцэнтраванаму лексікаграфічнаму апісанню [25].
96
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
Вывады
Такім чынам, антыпрыказкамі мэтазгодна называць выказванні, якія маюць структуру сказа (або звышфразавага адзінства), утвораны шляхам другаснай намінацыі на падставе трансфармацыі і адначасова на ўзор тых ці іншых шырока вядомых устойлівых адзінак (прыказак, крылатых выразаў, цытат), змяшчаюць замест патэнцыяльна чакаемага сур’ёзнага жыццёвага назірання іранічна-гумарыстычны падтэкст, які грунтуецца на наяўнасці эфекту нечаканасці.
У сувязі з актывізацыяй у сучаснай беларускай літаратурнай мове парадыйных і жартаўлівых трансфармацый прыказак (антыпрыказак) адной з актуальных задач беларускай парэміялогіі з’яўляецца фіксацыя і лексікаграфічнае апісанне беларускіх антыпрыказак, вывучэнне іх асноўных разнавіднасцей, прататыпаў, дэрывацыйных, структурных і семантычных уласцівасцей.
Літаратура
1. Mieder, W. Verdrehte Weisheiten : Antisprichworter aus Literatur und Medien. Gesellschaft fur Deutsche Sprache / W. Mieder. - Wiesbaden : Quelle & Meyer, 1998. - 396 s.
2. Mieder, W. Twisted Wisdom : Modern Anti-Proverbs / W. Mieder, A. T. Litovkina. - Burlington : The University of Vermont, 2002. - 260 s.
3. Litovkina, A. T. «Never do today what can be done tomorrow» - most frequent types of alteration in anglo-american and Russian proverb transformations / A. T. Litovkina // Frazeologija v jezikoslovju in drugih vedah : Europhas Slovenija 2005, Strunjan, 12-14 September 2005 / uredila redaktory E. Krzisnik in W. Eisman. -Ljubljana : Filozofska fakulteta, Oddelek za slovenistiko, 2007. - S. 451-471.
4. Костомаров, В. Г. Старые мехи и молодое вино. Из наблюдений над русским словоупотреблением конца ХХ века / В. Г. Костомаров, Н. Д. Бурвикова. - СПб. : Златоуст, 2001. - 71 с.
5. Саввина, Е. Н. О трансформации клишированных выражений в речи / Е. Н. Саввина // Паремиологические исследования : сб. ст. / АН СССР, Ин-т востоковедения ; сост. Г. Л. Пермяков. -М., 1984. - С. 200-221.
6. Айсман, В. К структуре так называемых бессмыслиц / В. Айсман // Z problemow frazeologii polskiej i slowianskiej / Polska Akademia Nauk, Komitet Slowianoznawstwa ; pod red. M. Basaja. - Wroclaw, 1988. - IV. - S. 99-114.
7. Крейдлин, Г. Е. Структура афоризма / Г. Е. Крейдлин // Проблемы структурной лингвистики (1985-1987) / отв. ред. В. П. Григорьев. - М. : Наука, 1989. - С. 196-206.
8. Беликов, В. И. Паремиологические заметки / В. И. Беликов // Знак : сб. ст. по лингвистике, семиотике и поэтике памяти А. Н. Журинского ; редкол.: В. И. Беликов [и др.]. - М. : Русский учебный центр МС, 1994. - С. 252-261.
9. Мокиенко, В. М. Русские пословицы в прошлом и настоящем / В. М. Мокиенко // Rusistika Espanola : науч. журнал по проблемам рус. яз. и лит. - Madrid, 1991. - № 1. - С. 65-67.
10. Вальтер, X. Пословицы русского субстандарта (материалы к словарю) : экспериментальный выпуск / X. Вальтер, В. М. Мокиенко. - Грайфсвальд, 2000. - 45 с.
11. Дамм, Т. И. Комические афоризмы в современной газете / Т. И. Дамм // Русская речь. - 2002. -№ 5. - С. 48-52.
12. Селиверстова, Е. Чем дальше в лес, тем тише едешь: новое в пословицах / Е. Селиверстова // Frazeologicke Studie III : K 13. kongresu slavistov v L’ubl’ane / J. Mlacek, P. Durco (ed.). - Bratislava, 2003 - S. 200-211.
13. Береговская, Э. М. «Квази» (Чужой текст как материал для языковой игры) : на материале фр. яз. / Э. М. Береговская // Лингвистические исследования : сб. ст. к 75-летию проф. Владимира Григорьевича Гака / редкол.: Е. М. Александрова [и др.]. - Дубна : Феникс+, 2001. - С. 23-37.
14. Исаева, А. В. Функционирование прецедентных текстовых реминисценций в устной речи носителей русского языка : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.02.01 / А. В. Исаева ; Гос. ин-т рус. яз. имени А. С. Пушкина. - М., 2001. - 23 с.
15. Гнедаш, С. И. Провербиальные трансформанты в функциональном стиле прессы и
публицистики : на материале немецкоязычной печати ФРГ : дис. ... канд. филол. наук : 10.02.04
/ С. И. Гнедаш. - М., 2005. - 189 c.
16. Вельмезова, Е. В. «Новые русские пословицы» и проблема классификации / Е. В. Вельмезова // Живая старина. - 2006. - № 1. - С. 38-41.
17. Фёдорова, Н. Н. Современные трансформации русских пословиц : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.02.01 / Н. Н. Фёдорова ; Псков. гос. ун-т. - В. Новгород, 2007. - 20 с.
ФІЛАЛАГІЧНЫЯ НАВУКІ
97
18. Mieder, W. Antisprichworter / W. Mieder. - Wiesbaden : Verlag fur deutsche Sprache, 1982. -Band I. - 235 s.
19. Mieder, W. Antisprichworter / W. Mieder. - Wiesbaden : Verlag fur deutsche Sprache, 1985. -Band II. - 222 s.
20. Mieder, W. Antisprichworter / W. Mieder. - Wiesbaden : Quelle & Meyer, 1989. -Band III. - 215 s.
21. Mieder, W. Verkehrte Worte : Antizitate aus Literatur und Medien / W. Mieder. - Wiesbaden : Quelle & Meyer, 1997. - 356 s.
22. Mieder, W. Phrasen Verdreschen : Antisredensarten aus Literatur und Medien / W. Mieder. -Wiesbaden : Quelle & Meyer, 1999. - 399 s.
23. Mieder, W. Twisted Wisdom : Modern Anti-Proverbs / W. Mieder, A. T. Litovkina. - Burlington : The University of Vermont, 1999. - 256 s.
24. Walter, H Worterbuch russischer Anti-Sprichworter. Lehrmaterial fur Studenten der Slawistik / Н. Walter, V. Mokienko. - Greifswald : Institut fur Slawistik, 2002. - 153 s.
25. Вальтер, Х. Антипословицы русского народа / Х. Вальтер, В. М. Мокиенко. - СПб. : Изд. Дом «Нева», 2005. - 576, [1] с.
26. Мокиенко, В. М. Прикольный словарь (антипословицы и антиафоризмы) / В. М. Мокиенко, X. Вальтер. - СПб. : Изд. Дом «Нева», 2006. - 384 с.
27. Эпштейн, М. Проективный лексикон русского языка / М. Эпштейн // Сетевой проект «Дар слова» [Электронный ресурс]. - 2008. - Режим доступа : http://old.russ.ru/antolog/intelnet/dar215.html. -Дата доступа : 06.12.2009.
28. Walter, H Анти-пословицы в современной живой русской речи / Н. Walter, V. Mokienko // Worterbuch russischer Anti-Sprichworter. Lehrmaterial fur Studenten der Slawistik. - Greifswald : Institut fur Slawistik, 2002. - С. 3-24.
29. Николаева, E. К. Антипословицы как лингвистические единицы и их лексикографическое описание / Е. К. Николаева // Материалы XXXII Междунар. филол. конф., Санкт-Петербург, 11-15 марта 2003 г. / С.-Петерб. гос. ун-т ; редкол.: В. Мокиенко [и др.]. - СПб., 2003. - Вып. 14 : Фразеология. - С. 38-43.
30. Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі : Закон Рэспублікі Беларусь 23 ліпеня
2008 г., № 420-З: прыняты Палатай прадстаўнікоў 24 чэрвеня 2008 г.: адобраны Саветам Рэспублікі 28 чэрвеня 2008 г. - Мінск : Нацыянальны цэнтр прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь,
2008. - 142, [1] c.
31. Лепешаў, І. Я. Парэміялогія як асобны раздзел мовазнаўства : дапаможнік па курсу «Сучасная беларуская літаратурная мова» для студэнтаў спецыяльнасці 1-210501 - Беларуская філалогія / І. Я. Лепешаў. - Гродна : ГрДУ, 2006. - 279 с.
32. Охота за цитатами // Форум ABBYY Lingvo [Электронный ресурс]. - 2007. - Режим доступа : http://forum.lingvo.ru/actualthread.aspx?tid=78205. - Дата доступа : 10.12.2009.
Summary
The article is devoted to the problem of defining the notion of the «antiproverb» as а linguistic phenomenon and its metalanguage validity. The brief historical review of the development of the genre of antiproverbs is given in the article. The existing terminological names of various alterations of proverbs are given. The concept of the «antiproverb» is defined in its wide and narrow senses. It is considered that the use of the term «antiproverb» as a patrimonial one to designate the purposeful transformations of proverbs with the purpose of their derision and parodying is acceptable. It is supposed that stability is not a defining attribute of antiproverbs as it contradicts their individually-speech nature.
Паступіў у рэдакцыю 22.04.10.
