Научная статья на тему 'Cu (II) ВА Ni (II)НИНГ 2,7-ДИНИТРОЗО-1,8-ДИОКСИНАФТАЛИН -3,6-ДИСУЛЬФОКИСЛОТА БИЛАН КОМПЛЕКС БИРИКМАЛАРИНИНГ СИНТЕЗИ'

Cu (II) ВА Ni (II)НИНГ 2,7-ДИНИТРОЗО-1,8-ДИОКСИНАФТАЛИН -3,6-ДИСУЛЬФОКИСЛОТА БИЛАН КОМПЛЕКС БИРИКМАЛАРИНИНГ СИНТЕЗИ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
44
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Область наук
Ключевые слова
лиганд / комплекс / ацетон / эфир / спектр

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — З.С. Оспанова

Ушбу мақолада марказий атом билан координацияланиш ҳоссасига эга бўлган бир неча донор марказлари бор кўп функционалли лигандлар билан d металларининг комплекс бирикмаларини синтезлаш ва уларнинг ҳоссаларини ўрганиш ҳақида сўз этилади. Яни лиганд сифатида олинган 2,7-динитрозо-1,8-диоксинафталин-3,6-дисульфокислота таркибида нитрозил, гидроксил ва сульфогуруҳлари бор полифункционал лиганд ҳисобланади. Унинг Cu(II) ва Ni(II) металлари билан комплекс бирикмаларининг хоссалари ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по химическим наукам , автор научной работы — З.С. Оспанова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Cu (II) ВА Ni (II)НИНГ 2,7-ДИНИТРОЗО-1,8-ДИОКСИНАФТАЛИН -3,6-ДИСУЛЬФОКИСЛОТА БИЛАН КОМПЛЕКС БИРИКМАЛАРИНИНГ СИНТЕЗИ»

Си (II) ВА N1 (11)НИНГ 2,7-ДИНИТРОЗО-1,8-ДИОКСИНАФТАЛИН -3,6-ДИСУЛЬФОКИСЛОТА БИЛАН КОМПЛЕКС БИРИКМАЛАРИНИНГ СИНТЕЗИ

З.С. Оспанова1

Ушбу мак;олада марказий атом билан координацияланиш доссасига эга булган бир неча донор марказлари бор куп функционалли лигандлар билан d металларининг комплекс бирикмаларини синтезлаш ва уларнинг доссаларини урганиш дак;ида суз этилади. Яни лиганд сифатида олинган 2,7-динитрозо-1,8-диоксинафталин-3,6-дисульфокислота таркибида нитрозил, гидроксил ва сульфогурудлари бор полифункционал лиганд дисобланади. Унинг Си(11) ва №(11) металлари билан комплекс бирикмаларининг хоссалари урганилди.

Калит сузлар: лиганд, комплекс, ацетон, эфир, спектр.

Хозирги ва;тда координацион кимёда кенг куламдаги экспериментал маълумотлар йотилган ва улар назарий билимларга асосланган. Уни урганиш чегараси шунчалик катта ва ундаги дар бир бирикмаларнинг сони ва турлари хилма-хил. Лекин буларнинг барчасини дозирги замон илмий тад;и;от усуллари ёрдамида урганса булади. [1, 2, 3, 4, 5]

Марказий атом билан координацияланиш хоссасига эга булган бир неча донор марказлари бор куп функционалли лигандлар билан d металларнинг комплекс бирикмаларини синтезлаш ва уларнинг хоссаларини урганиш дозирги замон координацион кимёсини ривожлантиришда катта адамият эга.

Яъни d металларнинг купшилиги дар хил биологик жараёнларда иштирок этеди. Уларнинг ичида мис ва никелььь микроелементларининг иштироки адамиятли урин тутади. Мис ферментлар таркибига кирувчи микроелементлардан дисобланади. Мис темир сингари молекуляр кислородни ташишга ёрдам беради. Шунинг билан бирга у ички оксидланиш жараёнининг катализатори дисобланади. Мис ;он айланиш жараёнларида дам катта адамиятга эга, айрим ;ал;ансимон без хизматини, ферментатив системаларнинг активлигини гемоглобиннинг пайдо булишини таъминлайди. Миснинг булиши фотосинтез ва нафас олишга, углевод алмашишига, мойларни синтезлашга таъсир курсатади ва кучли катализатор дисобланади. Мис иштирокида углеводлар тезиро; оксидланади ва тескари миснинг етишмовчилиги мий цитохромоксидазасининг активлигининг пасайишига олиб келади.

Никель даёт учун адамиятли микроэлементларнинг бири дисобланади. Никельь ферментлар фаолиятига таъсир курсатади, сульфогидрил гурудларининг дисульфидга синтезлайди, шуни дам айтиб утиш керак, никель синергетик яъни таъсирни биргаликда кучайттириш эффектига эга. Шунинг учун дам, темир ёки кобальт билан бирга организмга киритилиши ;он гемоглобинининг купайишига таъсир курсатади.

Лекин, мис, никель ва бош;а металлар бир жидатдан биологик системалар даёти учун адамиятли булса, иккинчи тарафдан улар маълум бир концентрацияда задарли таъсир курсатиши мумкин. Шу сабабли, комплекс досил к;илувчи агентлар тиббиётда организмдан кераксиз металл ионларини чи;ариш учун дам кулланилади.

Купчилик олимлар томонидан [2, 3, 4, 5] №(П), Zn(II), Ве(11), Ра(11) металларининг бис-(2-окси-1-нафталиденанилинат) билан комплексларининг синтези дам тузилиши урганилган. Бу асарларнинг муаллифлари комплекс бирикмаларнинг турлари о-оксиарилазометин лигандлари системасининг таутомер мувозанат долатига таъсир курсатишини исботлайди, 2-окси-1-нафталинденанилин кристалининг эркин молекуласи [5] бензоид таутомер

1 Оспанова Зухра Сарсенбаевна - ассистент преподаватель кафедры естественных и гуманитарных наук, Нукусский филиал Самаркандского института ветеринарной медицины, Республика Узбекистан.

шаклда булади, ички комплексли бирикмалар [3-4] электрон зичлигининг бир канча делокаллашиши билан характерланади ва икки таутомер шакл уртасида оралик далатни эгаллайди, лиганднинг фрагмент молекуляр комплексда хиноидли шаклга эга булади (III) (II). [6]

Лиганд 2,7 - динитрозо - 1,8 - диоксинафталин - 3,6 -дисульфокислота таркибида нитрозил, гидроксил ва сульфогурудлар бор полифункционал лиганд дисобланади, шунинг учун дам унинг Cu(II) ва Ni(II) сингари микроэлементлар билан комплекс бирикмаларинин урганиш катта ;изи;иш уйготиши табиий.

Мис(П) ва никель(П)нинг 2,7 - динитрозо - 1,8 - диоксинафталин - 3,6 -дисульфокислота билан комплекс досил ;илиши сувли эритмада комплекс тузиши ва лиганднинг моллар нисбати 1:2 булганда олиб борилади. Бунинг учун дастлаб 0,171 грамм CuCh^HzO (0,001 моль) ва 0,756 грамм 2,7- динитрозо-1,8-диоксинафталин -3,6-дисулфокислота (0,002 моль) дистилланган сувда эритилди. Лиганднинг эритмаси конуссимон колбага солиниб, магнит мешалкага куйилади ва бир соат давомида унга улшов воронкаси оркали лигандни узликсиз аралаштириш билан 40-420С температурада томчилатиб мис(П) хлориди эритмасидан кушилади.

Комплекс тузувчи кушиш натижасида лиганд эритмаси интенсив кунгир ранга узгариб борди.

Мис(П) хлориди эритмасини лигандга томчилатиб кушиб булгандан сунг, эритманинг водород курсаткичи универсал индикатор когози ёрдамида ани;ланди ва унинг рН=3 эканлиги маълум булди.

Сунгра эритма хона температурасида буглантирилди. Синтезланган бирикма эритмасини айрим булаги бугланиб кетканидан сунг майда кунгир рангли кристалл чукма тушти. Чукма филтрланди, кайта кристаллантирилди ва давода куритилди. Олинган комплекс бирикмалар диметилформамидда эрийди, ацетон ва изопропиль спиртида эримайди.

Никель(П) хлоридининг 2,7 - динитрозо - 1,8 - диоксинафталин - 3,6 -дисульфокислота билан комплекс бирикмаси юкоридаги усул билан синтезланди. Синтезланган комплекс бирикмаларнинг айрим физик-кимёвий хоссалари 1ва 2 - жадвалда келтирилган.

Жадвал 1

Синтезланган комплекс бирикмаларнинг айрим белгилари

Бирикма Чиким Таркиби Эриш темп. 0C Амалий% Брутто формуласи Назарий%

Cu Ni Cu Ni

L - - - - - C10H6O10S2N2 - -

CuL2CI2 67 1:2 271-273 7,14 - CuC20H12O20S4N4CI2 7,18 -

NiL2CI2 70 1:2 296-298 - 6,52 NiC20H12O20S4N4CI2 - 6,55

Жадвал 2

Лиганднинг ва синтезланган комплекс бирикмаларнинг ИК

спектрла ридаги асосий ютилиш чизиклари (см-1)

Бирикма v(N=O) v(OH) 5(OH) v(SO3H) v(C=C) v(N-M)

L 1600 3380 3400 1200 1350 1170 1480 -

CuL2CI2 1620 1215 1380 1570 530

NiL2CI2 1604 1519 1208 1377 1462 578

Лиганд билан мис(П)нинг шу лиганд асосида синтезланган комплекс бирикмаларининг ИК-спектрларини солиштириш натижалари 1600 см-1 да нитрозил гурудига тегишли ютилиш чизотининг 1620 см-1 га силжиганини курсатади [7]. Гидроксил гуруди учун тегишли булган 1200 см-1 даги ютилиш чизиги комплексда 1215 см-1 да куринади, ва яна 3380, 3400 см-1 ва 1170, 800, 750 см-1 лардаги ютилиш чизиклари жуда кичик интенсивликга эга булади.

Никель(П) комплексининг ИК спектрида лиганд спектрида фар;ланиб 578 см-1 областда металл билан никель иони орасидаги кимёвий богнинг пайдо булганлигини исботловчи ютилиш чизи;лари пайдо булади.

Лиганд ва комплекснинг ИК спектрларини солиштириш натижаларининг курсатишича, 1200 см-1 областидаги гидроксил гурудига тегишли чизи;, никельнинг комплексида 1208 см-1 - да кузатилади. Эркин лиганд молекуласидаги 1600 см-1-да куринадиган нитрозил гурудига тегишли чизи;, комплексда ю;ори томон силжийди ва 1600 см-1 - да куринади. Бу маълумотларга асослана утириб, мис ва никельнинг 2,7 - динитрозо - 1,8 -диоксинафталин - 3,6 -дисульфокислота билан комплекс тузишида лиганднинг нитрозил ва гидроксил гуруди координацияга учрайди деб дисобласа булади.

ИК - спектроскопия усули буйича 2,7-динитрозо-1,8-диосинафталин-3,6-дисульфокислота металл ионлари билан нитрозил гурудининг кислород атоми ва гидроксил гурудининг кислород атоми ор;али бидентант долатда бирикиши ани;ланди.

Адабиётлар руйхати

1. Спицин В.И., Мартыненко Л.И. Неорганическая химия. - Москва: «МГУ», 1991. Т.1, с 235.

2. Мистрюков А.Э., Литвинов В.В., Сергиенко B.C., Княжанский М.И., Порай-Кошиц М.А., Гарновский А.Д. Синтез и кристаллическая структура комплекса бис-(2-окси-1-нафталиденанилинато) никеля(П) // Журн. коорд. химии. 1991. Т. 17. №10. с 1394.

3. Сергиенко B.C., Литвинов В.В., Порай- Кошиц М.А., Княжанский М.И., Гарновский А.Д. Синтез и кристаллическая структура комплекса бис-(2-окси-1-нафталиденанилинато) палладия(П) // Журн. коорд. химии. 1989. Т. 15. №7. с 986.

4. Литвинов В.В., Сергиенко B.C., Княжанский М.И., Порай-Кошиц М.А., Гарновский А.Д., Мистрюков А.Э. Синтез и кристаллическая структура комплексов бис-(2-окси-1-нафталиденанилинато) цинка(П)и бериллия (II) // Журн. коорд. химии. 1990. Т. 16. №10. с 1360.

5. Сергиенко B.C., Мистрюков А.Э., Литвинов В.В., Княжанский М.И., Гарновский А.Д., Порай-Кошиц М.А. Синтез и кристаллическая структура 2-окси-1-нафталиденанилина и молекулярного комплекса хлорида цинка с 2-окси-1-нафталиденанилином // Журн. коорд. химии. 1990. Т. 16. №2. с 168.

6. Dunitz I.D. / X-Ray Analysis and the Structure of Organic Molecules. Ithaga. N.Y.: Gomell. Univ. Press. 1979.

7. Накамото К. ИК-спектры и спектры КР неорганических и координационных соединений. М.: Мир, 1991. с 209.

© З.С. Оспанова, 2022.

SYNTHESIS OF COMPLEX COMBINATIONS OF Cu (II) AND Ni (II) WITH 2,7-DINITROZO-1,8-DIOXINAPHTALINE -3,6-DISULFONIC ACID

Z.S. Ospanova

Abstract. This article discusses the synthesis of complex compounds of d-metals with polyfunctional ligands having several donor centers, which have the property of coordination with the central atom, and the study of their properties. That is, 2,7-dinitroso-1,8-dioxinaphthalene-3,6-disulfonic acid obtained as a ligand is a polyfunctional ligand containing nitrosyl, hydroxyl and sulfo groups. The properties of its complex compounds with metals Cu(II) and Ni(II) have been studied. Key words; ligand, complex, acetone, ether, spectrum.

© Z.S. Ospanova, 2022.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.