CC BY
22INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
BOLAJAK O'QITUVCHILARNI MADANIYATSHUNOSLIK YONDASHUVI ASOSIDA KASBIY FAOLIYATGA TAYYORLASHNING PEDAGOGIK PSIXOLOGIK
XUSUSIYATLARI Xolboy Ibragimovich Ibraimov O'zPFITI direktori, p.f.d, professor https://doi.org/ 10.5281/zenodo.10000406
Maktabgacha va maktab ta'lim tizimi oldiga qo'yilayotgan maqsadlarga erishish, o'quvchilarning xilma-xil faoliyatini uyushtirish, ularni bilimli, odobli, e'tiqodli, mehnatsevar, barkamol inson qilib o'stirish pedagog-tarbiyachi zimmasiga yuklatiladi.
So'nggi yillarda oliy o'quv yurtlarining o'quv dasturlariga madaniyatshunoslik sikli fanlari kiritildi. Ko'rib chiqilayotgan fanning asosiy maqsadi - umumiy gumanitar madaniyatni rivojlantirish, insoniyatning eng yuqori yutuqlari bilan tanishish, tarixiy rivojlanish, turli davrlar madaniy hayotining murakkab va xilma-xil hodisalarini mustaqil tahlil qilish va baholash ko'nikmalarini rivojlantirish, o'tmishdagi va hozirgi davrdagi inson faoliyatining aksariyat tomonlarini birlashtirgan butun madaniyat haqida integratsiyalashgan tushunchani rivojlantirish. Bizningcha, barcha mavzular o'rganilayotgan sifatni shakllantirishga qaratilgandek, uslubiy pozitsiyalar belgilab berilgani, bo'lajak o'qituvchilarning jahon madaniyati durdonalari bilan "muloqot qilishi" uchun shart-sharoit yaratilgani, talabalarning ma'naviy dunyosi boyitilgandek tuyuladi. Madaniy bilimlar his-tuyg'ularni tarbiyalaydi va avlodlar tajribasi bilan qurollanib, bo'lajak o'qituvchilarga "insonni o'zida kashf etishga" yordam beradi.
Madaniyatshunoslikni o'rganish jarayonida talabalarni nafaqat jahon madaniyati bilan yaqindan tanishtirish, balki buni ham alohida ta'kidlab o'tish zarurki - o'quvchilar rivojida san'at va madaniyatning ahamiyatini chuqur anglash uchun zamin yaratishdir.
Bo'lajak pedagog-tarbiyachilarni kasbiy-ma'naviy jihatdan tayyorlash uchun ta'lim jarayonida ma'ruzalar, amaliy hamda laboratoriya mashg'ulotlari mazmunini yangi yondashuvlar asosida boyitish, shuningdek, pedagogik amaliyot, ma'naviyat kunlari va soatlarini takomillashgan dasturlar yordamida tashkil etishni taqozo qiladi. Ta'lim samaradorligini ta'minlashda pedagog-tarbiyachidan chuqur pedagogik psixologik tayyorgarlik, har bir o'quvchining o'ziga xos jihatlari haqida aniq ma'lumotga ega bo'lishi hamda shaxsiy reja tuzishda quyidagi talablarga qat'iy rioya qilishi talab etiladi:
❖ vujudga keladigan pedagogik muammolarni bashorat qila olishi; buning uchun bo'lajak pedagog-tarbiyachi pedagogik jarayonda vujudga keladigan muammolarni oldindan ko'ra bilish va uni bartaraf etish layoqatiga ega bo'lishi lozim.
❖ vujudga keladigan muammolarni bartaraf etish metodlarini o'zlashtirishi;
❖ vujudga kelgan muammolarni bartaraf etishning eng qulay usullarini tanlay va qo'llay olishi;
❖ o'quvchilarga pedagogik ta'sir ko'rsatish, ularni qo'llab quvvatlash mahoratiga ega bo'lishi;
❖ har bir o' quvchiga individual yondasha olishi;
❖ o'quvchilar bilan ommaviy tadbirlarni tashkil eta olish ko'nikmasini egallashi;
❖ o'quvchilarni kitobxonlik, kitob sevarlikka unday olishi kabilar.
Bo'lajak pedagog-tarbiyachi kasbiy mahorati bolalarni maktab ta'limiga samarali tayyorlash imkonini beradi. Pedagog-tarbiyachilarning faoliyatini pedagogik, psixologik, tashkiliy-metodik jihatdan o'rganish natijalari o'quvchilarning o'quv faoliyati samaradorligini
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
oshirishda pedagog-tarbiyachining shaxsiy sifatlari va uning kasbiy tayyorgarligi katta ahamiyat kasb etadi. Shunga ko'ra, pedagogtarbiyachining kasbiy mahoratga ega bo'lishi, bilimdonligi va kreativligi oquvchilarda ongli faollik hamda mustaqillikni tarkib toptirishning asosiy omili hisoblanadi. Pedagogik amaliyot davrida bo'lajak pedagog-tarbiyachining maktabda amalga oshiradigan ishlari ularda kasbiy mahoratni shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagogik amaliyot davrida bo'lajak pedagog-tarbiyachilarda o'z kasbiga moyillik, pedagogik faoliyatga ijodiy yondashish, o'zi egallagan zamonaviy bilimlarni amaliy tajribasida qo'llash, rahbarlik ko'nikmalarini egallash, o'quvchi shaxsini pedagogik-psixologik jihatdan o'rganish, tahlil qilish, madaniy ommaviy tadbirlarni tashkil etish metodlarini o'zlashtirish kabi ko'nikmalar faollashadi hamda mustahkamlanadi[4]. Bularning barchasi talabalarni tarbiyachilik faoliyatiga tayyorlaydi. Shu bilan bir qatorda bo'lajak pedagog o'qituvchilar o'z kasbiy faoliyatlari davomida amal qiladigan bir qator qoidalarni ham o'zlashtirishlari kerak. Ular:
> oquvchilarda ongli intizomni tarkib toptirish;
> bolalarga nisbatan adolatli munosabatda bo'lish;
> guruhdagi faol o'quvchilarni qo'llab-quvvatlash va ularga yordam ko'rsatish;
> o'quvchilarning mustaqil faoliyatlarini munosib rag'batlantirish;
> o'quvchilar bilan topshiriqlar ustida tizimli ishlash va bu jarayonda ularni faollashtirish;
> -guruh o'quvchilari orasida tarbiyaviy tadbirlarni tizimli tarzda tashkil etish.
Shu bilan bir qatorda bo'lajak oqituvchilarni madaniyatshunoslik asosida innovatsion kasbiy faoliyatga tayyorlashda ma'ruzalar, amaliy va laboratoriya mashg'ulotlari davomida dialogga kirishish, fanga oid yangi ma'lumotlar ustida ishlash, mustaqil bilim olish, manbalar ustida ishlash hamda o'rgangan tajribalarini tahlil qilish muhim o'rin egallaydi. Maktabda sinf faoliyatiga rahbarlik qilish o'ziga xos xususiyatlarga ega. Pedagog-tarbiyachilar bolalarda atrof-muhit, tabiat, nutq va hisoblashga oid dastlabki ko'nikmalarni hosil qilish bilan bir qatorda ularni kompleks rivojlantirishga xizmat qiladigan milliy urfodatlarimizni ham singdiradilar. Ular bolalarda juda yoshlikdan boshlab, haqgo'ylik, bag'rikenglik, birdamlik, o'zaro yordam kabi sifatlarni shakllantirishga intiladilar. Maktab ta'limining sifati ta'limning keyingi bosqichlarid o'quvchilarning bilimlarni sifatli o'zlashtirishlarini kafolatlaydi. Buning uchun maktabgacha va maktab ta'limi muassasalarini modernizatsiyalashga oid yagona talablarni ishlab chiqish, ushbu talablar sifatli ta'lim va tayanch ko'nikmalarni hosil qilishni nazarda tutadi. Bo'lajak pedagog-tarbiyachilar kundalik ijtimoiy-siyosiy voqeliklarni tahlil qilish asosida ularni munosib baholash, shu asosda atrofdagilarning xatti harakatlariga tanqidiy munosabatda bo'lishlari lozim. Bularning barchasi oquvchilarda ma'naviy xislatlarni tarkib toptirish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Ta'lim muassasasi pedagog-tarbiyachilar bolalarda ijobiy xislatlarni tarkib toptirish bilan bir qatorda, ular xulq-atvoridagi salbiy xususiyatlarning oldini olish, ularni bartaraf qilish tajribasiga ham ega bo'lishlari kerak. Ko'pincha ta'lim muassasasiga yangi kelgan bolalarda tortinchoqlik, injiqlik, guruh hayotiga moslashmaslik kabi holatlar kuzatiladi. Bunday holatlarni bartaraf etish, bolalarni jamoa hayotiga moslashtirish, ularni muloqot vaziyatlariga olib kirish, ruhiy osoyishtaliklarini ta'minlash pedagogtarbiyachilarning muhim vazifalari sirasiga kiradi. Bolalar xarakteridagi salbiy jihatlarni bartaraf qilishga ko'maklashish, ularni to'g'rilik va haqgo'ylikka o'rgatish, irodasini mustahkamlash pedagog tarbiyachilarning muhim vazifalaridandir. Bunda pedagog-tarbiyachilar jamoaviy ta'sir ko'rsatish metodidan foydalanishlari kerak. Pedagog tarbiyachilar bolalarni tevarak-atrofdagi voqelik bilan tanishtirish, ularni shu jarayonda ishtirok
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
etishlari uchun tayyorlashi kerak. Bolalar oldiga aniq, o'rtacha murakkablikdagi vazifalar qo'yilgandagina, ularda tashabbuskorlik, qiziquvchanlik, faollik ko'rsatish istagi namoyon bo'ladi. Natijada bolada mas'uliyat hissi paydo bo'ladi, tarbiyachi tomonidan bildirilgan ishonchni oqlashga intiladi. Bolalarning o'z oldiga qo'yilgan topshiriqlarni bajara olishlari ularning xulq-atvorlari tartibga solinishiga ko'maklashadi. Buning natijasida ularda xarakter, irodaviy xislatlar mustahkamlanadi. Bolalar xulq-atvoridagi ijobiy jihatlarga tayanish orqali pedagog tarbiyachi ularni rag'batlantirib, kamchiliklarini bartaraf etishga erishadi. Biroq, bolaning kamchiliklarini muntazam ta'kidlayverish ijobiy natija bermasligini bo'lajak pedagog-tarbiyachilar ongiga yetkazish lozim. Bolalarning xulq-atvorini shakllantirish uchun pedagog-tarbiyachi mehribon va talabchan bo'lishi kerak. Bola xulq-atvoridagi tortinchoqlik, loqaydlik, o'yinqaroqlik, qaysarlik kabilarni pedagog-tarbiyachilar ota-onalar bilan yaqindan hamkorlik qilishlari talab etiladi.
Xulosa o'rnida shuni aytish lozimki, talabalarning didaktik va uslubiy tayyorgarligining birligiga erishish pedagogik madaniyatni shakllantirish samaradorligiga ta'sir etuvchi muhim omillardan biridir. Bu birlikka erishish uchun pedagogika va metodika fani o'qituvchilari faoliyatida izchillikka erishish, o'quv fanlari o'rtasidagi asosiy aloqa nuqtalarini, ularning umumiy va xususiy vazifalarini belgilash, asosiy toifalar mazmunini bir ovozdan izohlash, o'quv fanlari orqali o'quv fanlari o'rtasida izchillikni ta'minlash zarur.
Ko'rinib turibdiki, Maktablarda barcha faoliyat ko'rsatayotgan pedagog-tarbiyachilar oldiga murakkab vazifalar qo'ymoqda. Shu bois, bo'lajak pedagog - tarbiyachilarda ilmiy dunyoqarash va yuksak ma'naviy xislatlarni rivojlantirish hamda jamoada, jamiyatda o'zini munosib tuta bilish ko'nikmalarini tarkib toptirish tizimli tarzda amalga oshirilishi talab etiladi.
REFERENCES
1. Ibragimov, X., M.Quronov. Umumiy pedagogika (darslik)." Toshkent.: 2022-y.
2. Ибраимов Х. И. Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога //Наука, образование и культура. - 2018. - №. 3 (27). - С. 44-46.
3. Ibragimovich X. I. O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL. - 2021. - С. 209-214.
4. Ibragimovich, Ibraimov Kholboy. "Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system." International journal of discourse on innovation, integration and education 1 (2020): 6-15.
5. Berkimbaeva Ts.K., Bo'lajak kasb-hunar ta'limi o'qituvchilarining kommunikativ madaniyatini rivojlantirish metodikasi: muallif. diss. t.f.n.: 13.00.08 / Ts.K.Berkimbaev: Olmaota gumanitar texnika universiteti.-Almati, 2010.-24 b.
6. Smorchkova V.P. Universitetda kasb-hunar ta'limi tizimida ijtimoiy o'qituvchining kommunikativ madaniyatini shakllantirish: pedagogika fanlari doktori dissertatsiyasi avtoreferati: 13.00.08 / V.P. Smorchkova; Moskva davlat pedagogika universiteti.-M., 2007.
7. Nikonova O.V. Bo'lajak o'qituvchilarni kommunikativ tayyorlash muammolari: // 2-ilmiy-amaliy konferentsiya materiallari - Bryansk: BDU nashriyoti, 2003.
