Competence of higher school teacher in the course of preparation of tests according to B. Blum''s systematics Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

НОМАИ ДОНИШГОХ* УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» 8С1Е^ШС ШТЕ8» № 4(49) 2016

УДК 8 Т Ш.ИДАКИМОВА

ББК 83,3 (0) 9 МД.НЕЪМАТОВА

САЛО^ИЯТНОКИИ ОМУЗГОРИ МАКТАБИ ОЛИ ДАР ОМОДА НАМУДАНИ ТЕСТ^О АЗ РУЙИ СИСТЕМАТИКАИ Б. БЛУМ

Вожа^ои калиди: салохият, салохиятнокй, тест, мактаби олй, стандарти таълим, фахмиш, до ниш, татбик,

Пеш аз баррасии масъалаи мавриди назар, мафхумхои "салохият" ва "салохиятнокй" - ро шарх медихем.

Мафхумхои "салохият" ва "салохиятнокй"-ро мутахассисон барои ифодаи мафхумхои -«компетенсия» ва «компетентность», ки аз забони лотинй (competens, competentis) ба забони русй вом гирифта шудаанд, истифода мебаранд.

Вожаи «салохият» дар Фарханги тафсирии забони точикй чунин тафсир гаштааст: лоик, будан, сазовор будан; шоистагй, сазоворй .

Чун мафхумхои "салохият" ва "салохиятнокй" ба максади ифодаи истилохи сохаи маориф истифода мешавад, тасмим гирифтем, ки танхо маъно ва тафсири ба хамин соха иртиботдоштаи ин вожаро баррасй кунем.

Бинобар он барои равшанй андохтан ба тафсири ин ду мафхум ба якчанд сарчашма руй овардем:

Дар "Лугати истилохоти Хазинаи аврупоии тахсилот1" мафхуми салохият (компетенсия) чунин шарх ёфта2:

1Добилияти ягон кор (амал) - ро хуб ва самаранок ичро кардан.

2.Ба талаботи вазифавй (касбй) мутобик будан.

ЗДобилияти ичрои вазифахои махсуси мехнатй.

Дар стандарти зинаи тахсилот мафхуми "салохият" чунин шарх дода шудааст:

Салохият - мачмуи дониш, малака ва махоратхои ба хам марбут буда, ба халли масъалахои мушаххаси хаётй (ичтимой, иктисодй, сиёсй) ва маърифатй равона карда мешаванд.

Дар баъзе адабиёти илмй мафхумхои салохият, кобилият, малака ва махорат баробар истифода мешаванд.Дар асоси тафсири боло ба хулосае омадан мумкин аст, ки шахси салохиятнок амалеро хуб, ухдабароёна ва боэътимод ичро карда метавонад, яъне аз ухдаи масъулияте, ки бар душаш вогузор шудааст, баромада метавонад.

Низоми таълими салохиятнокй, низоме мебошад, ки малакахои амалй мехвари асосии он махсуб меёбад. Дар низоми таълими салохиятнок хам салохияти омузгор ва хам салохиятхои шогирдон пешбинй мешавад.Салохият натичаи амалии дониш, малака ва махорат аст.

Ин чо дар бобати салохияти омузгори мактаби олй дар тахияи тест - хамчун меъёри арзёбии ташаккулдихандаи ва дониш воситаи чамъбастии саводи донишчуён таваккуф хохем кард.

Гирифтани тест барои муайян кардани натичахои таълим ва дастовардхои донишчуён истифода гардида, ба ин васила оид ба дарачаи фарогирии мухтавои фанни таълимй, дониш ва ё малака ахбор чамъ оварда мешавад, ки он дар асноди гуногун, аз чумла дар фехрасти имтихонот, дар транскрипсия (бахономаи донишчуй дар низоми кредитии тахсил), дафтарчаи имтихонот ва бахонома-замимаи дипломи донишчуй бо холхо чамъбаст карда мешавад.

Усул ва воситахои арзёбии нихой ба максади тасдик кардан ё расман шинохтану ба кайд гирифтани дастовардхои таълимии донишчуён (салохиятхо) истифода мешавад. Новобаста аз навъи воситаи арзёбй - хох варакахои санчишй, санчишхои тестии хаттй ва компютерй, корхои курсиву рисолаи хатм арзёбии чамъбастй барои муайян кардани натичахои таълим хеле мухим аст.

Имтихони тестй ва дар асоси он тартиби гузаронидани арзёбии фосилавй ва хам нихой Пеш аз тахияи тест ва саволу супоришхои он омузгор бояд мутмаин бошад, ки амалхои зеринро ичро карда метавонад:

1 Глоссарий терминов рынка труда, разработки стандартов образовательных программ и учебных планов. Европейский фонд образования. ЕФО, 1997

2 Зимняя И.А. Ключевые компетентности как результативно-целевая основа компетентностного подхода в образовании. Авторская версия.-М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2004

205

НОМАИ ДОНППП ОХ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES» № 4(49) 2016

1. Омузгори мактаби оли дакикан бояд донад,ки бо гyзаронидани арзëбии фосилави ë худ мархилавй ва хам нихой чиро санчидан мехохад.

2. Саволy супоришхои санчишй бояд максадхои таълимии дарсхо, бобхои таълим, салохиятхои фанниро фаро гирад.

3. Хама гуна воситахои арзëбие, ки хангоми санчиш интихоб менамоем, бояд ратман ба талаботи стандарт ва барномаи таълим, силлабyс, натичахои таълим (салохиятхо, максадхои дарс) мувофик бошанд. (Яъне омузгор бояд он чиро бисанчад, ки бевосита таълим додааст!)

4. Дарачаи салохиятнокй, ки тавассyти арзëбии мархилавй ва нихой санчида мешавад, бояд пеш аз гyзаронидани он мyайян карда шавад. Дар ин маврид дарачаи салохиятхо дар силлабyси фанни таълимй бояд зикр шyда бошанд. Дар хотир бояд дошт, ки дарачаи дониш ва кобилиятхои маърифатй бояд ба фаъолиятхое, ки дар раванди дарс донишчyëн ташаккyл додаанд, мyтобикат намояд. Яъне, агар мо дар раванди таълим маводи лексионивy дарсхои амалй, корхоли мyстакилона бо рохбарии омузгор ва корхои мyстакилонаи дигар, саволy машкхои таълимиро дар сатхи дар хотир гирифтан, фахмидан ва истифода бyрдан пешниход карда бошем, наметавонем, ки саволy супоришхои тестро барои санчидани малакахои зинахои баландтар (тахлил, арзëбй ва эчод) тахия намоем.

5. Гуногунии навъи саволу супоришхо ба максади арзëбй вобаста ба замони муайянсозии он, яъне хам мархилавй ва хам чамъбастй ë худ нихой мувофикат кунад.

6. Агар максадхои таълим кобилияти баланди фикррониро талаб кунад, он гох саволу супоришхои тест бояд хамин сатхи кобилиятхоро санчад.

7. Агар максади арзëбй санчидани шинохтан ë ба хотир овардану фахмидани маълумот бошад, он гох саволхои навъи пушидаро метавон истифода намуд.

8. Тести тахиякарда бояд навъхои гуногуни супоришро фарогир бошад, зеро дар ин холат дурустии (эътимоднокии) натичахои тест таъмин мегардад.

9. Саволу супоришхои тестй бояд фахмо ва мушаххас бошанд.

10.Вакти ичрои тест бояд ба эътибор гирифта шавад. Агар барои гузаронидани тест вакт махдуд бошад, бояд микдор ва навъи саволу супоришро мувофик интихоб гардад (тааллук дорад ба тестхои хаттй).

Бояд таъкид сохт, ки тахияи тест ва дигар воситахои арзëбии чамъбастй аз омузгор вакт ва неруи здадро талаб мекунад, ки бо вучуди он риояи коидахои асосии тахияи тестхо дар муайян сохтани вазъ ва сатхи донишу савод ва махорату малакаи донишчyëн хеле мухим буда, он барои бахогузории объективй мусоиат хохад намуд.Хднгоми тархрезии тестхо ба интихоби навъи супоришхои тестй диккати махсус дода, новобаста аз интихоби навъхои супоришхои тестй методистон ба назар гирифтани коидахои зеринро тавсия медиханд:

- Супоришхои тестй бояд максад ва натичахои таълимеро, ки дар раванди таълим аз худ шудаанд, фаро гиранд. Ин чунин маъно дорад, ки дар тахияи тест савол ва супоришхое дода мешаванд, ки вобаста ба он донишчyëн маълумот ва ахборотро аз маводи дарсхои лексионй, амаливу лабораторй, КМРО (кори мустакилона бо рохбарии омузгор) ва корхои мустакилона, адабдати тавсиявй ба даст овардаанд.

- Барои тахияи супоришхои тестй нишондихандахои салохиятнокй,ки дар силлабуси фан, барномахои таълимй, оварда шудаанд, ба эътибор гирифта шаванд. Добили зикр аст, ки аксари силлабусхои фунуни таълимй дар донишгохи олй дар заминаи салохиятнокии се зинаи тафаккур

- фахмиш, дониш ва истифода тахия гаштаанд. Дар ин сурат тахияи тесте, ки инкишофи тафаккурро дар дарачаи тахлил, баходихй ва эчод такозо менамояд, ба максад мувофик набуда, ба он оварда мерасонад, ки ба истиснои интихоби чавобхои дурусти эхтимолй аксари донишчyëн аз ин ë он фанни мушаххас, ки дар тахияи тестхои санчишии он ба чунин галат рох дода шудааст, бахои гайриканоатбахш мегиранд.

-Аз истифодаи колабхои супоришхои тестие, ки донишчyëн ягон маротиба истифода набурдаанд, бо он ошноии комил надоранд, бояд худдорй шавад.

-Гузаронидани санчишхои тестй дар раванди таълим хамчун машкхои мустахкамкунии дониш, малака ва махорат дар дарсхои амалй ва дар комплекси таълимй-методй пас аз ба охир расидани хар мавзуъ овардани саволхои тестй бо максади хам таълим ва хам санчиши чорй ба максад мувофик аст. Ин имкон медихад, ки донишчyëн бо шакли супориш шинос шаванд ва онро пешакй машк кунанд ва аз ичрои халли тестхои супоришаш ба ин монанд баромада тавонанд. -Талаботи супоришхо бо донишчyëн мухокима шаванд. Инчунин холхое, ки дар натичаи дуруст ичро кардани хар як навъи супориш дода мешавад, бояд ба донишчyëн фахмонида дода шавад.

20б

HQMAH flQHHmrOX« YHEHHE 3AnHCKH* SCIENTIFIC NOTES* № 4(49) 2016

-X,aMau cynopumxou TecTH 6oHg $ax,M0 Ba Mymaxxac 6omaHg. ,0,ap TaxuHH TecT ucTH^oga a3 3a6oHH aga6H ko6h.th Ka6y^ 6yga,ucTH$ogau Ka.mMa Ba u60pax,0H .rax^aBHBy meBarH, ^yM.rax,0H MypaKKa6 6a MaKcag MyBO^HK HecT.

-X,ap hk cynopumu TecT 6oHg hk aKugau nyppapo ^aporup 6omag Ba hk ^bo6h gypycTpo Ta^a6 KyHag.

-TecT 6oHg gap Ma^Myt HaBtx,ou ryHoryHH cynopum (Maca^aH, hhthxo6h hk ^aBo6u gypycT, hhthxo6h HKnaHg ^aBo6u gypycr, MyBO^HKOBapH, gypycT e HogypycT Ba ^aBo6am 030g)-p0 $apo rupag. Hh hmkoh Meguxag, kh TecTH Tax,HHKapga эtтнмоgнок rapgag. -Eapou H^pou TecT 6a goHum^yeH gacTypu Mymaxxac Ba $ax,M0 goga maBag.

-Aap Ta^HHH Tecrx,oe, kh hhthxo6h hk ^aBo6u gypycrpo Ta^a6 MeKyHaHg, 6oHg 6a Ha3ap rupu^T, kh ^aBo6xou HogypycT 6a ^aBo6u gypycT a3 HroH ^ux,aT MOHaHguBy ma6ox,aT gomTa 6omaHg, 3epo nyHHH HaBtu TecT^o 6a goHum^yeH hmkohhhth $HKp KapgaHpo $apox,aM Meopag. Ea hh Bacraa ^aBo6xou HogypycTepo, kh 6a MaB3yu caH^ugamaBaHga MyBO^HK HecTaHg, ucTH^oga KapgaH HamoHg. -MuKgopu caBO^y cynopumx,ou TecTupo MyBO^HKH BaKTH ^ygomyga nemHux,og MeKyHaHg. OgaTaH 6apou hk caBO^y cynopumu TecTH 2-3 gaKHKa BaKT 6apou xoHgaH, $ax,MugaH Ba u^po KapgaH TaBcuH MemaBag.TamKH^ Ba ry3apoHugaHH caH^umu TecTH 6a xancu ap3e6uu Mapx,H^aBH Ba ^aMt6acTHH goHum, Ma^opaT Ba Ma^aKau goHum^yeH nac a3 TaMOM mygaHH MapxH-^au MyaHHHH TaMHMH (6o6h Tat^HM, cracraau gapcx,o), kh 6apou TamaKKy^u Ma^aKaxou caH^ugamaBaHga 6axmuga mygaaHg, 6aMaBpug acT. Arap a3 3aMOHH 6a oxup pacugaHH Mapxu^au Tat^HM to 6apry3opuu caH^umu TecT BaKTH 3ueg ry3apag, hmkohh 6a TaBpu caMapaHOK Ba эtтнмонок ry3ap0HugaHH caH^umu o6teKTHBH a3 gacT MepaBag.

Xy^oca, Ta^HHH TecTx,0 6apou ap3e6uu ^aMt6acTHH goHumu goHum^yeH Kopu 6aco nypMacty^HHT Ba gap aräu 3aMOH xe^e caHruHy 3a^MaTTa^a6 6yga, a3 0My3r0pu goHumroxu o^h Max,opaT Ba Ma^aKau xocapo TaKO3O MeHaMOHg. XocaTaH TecTx,oe, kh gap acocu ce 3HHau Ta^aKKyp, HtHe goHum, $ax,Mum Ba ucTH^oga, kh ca^o^HHT^ou oh gap 6apH0Max,0H Tat^HMH, HtHe cu.ma6ycx,o Kang ramTaaHg, Tax,HH MerapgaHg, 6oHg xy6 Tapxpe3H rapgaHg Ba эtтнмоgнокнн ap3e6upo TatMHH HaMOHHg Ba 6a hh Bacraa 6apou goHumu xy6, caBogu komhj, ^ax,0H6uHHH rycTypgapo 6a gacT OBapgaHH goHum^yeH MycougaT HaMOHHg.

nAHHÄBHmT:

1. Ara.iM;oB, B.n. KoHTpom 3HaHHH - goMHHupyro^aH cocTaB^Hro^aH 06pa30BaTe^tH0r0 пpоцecca /B.n.Ara.i^0B//HH$0pMaTHKa h 06pa30BaHue. - 2005.- №2.- C. 94-96.

2. A^TaHuyc. ncuxo^oro-negarorunecKue ochobm kohtpo^h b yne6H0M пpоцecce. - M.: Mry, 1978.

3. MeTogw h ^opMbi kohtpo^h //negaroruKa: Eo^tmaH coBpeMeHHaH энцнк^опegнн.

4. nog^acwH, H.n. negaroruKa/H.n.nog^acwH.- Hobhh Kypc: y^e6HHK g^H cTyg. neg. By30B: b 2 t.

- M.: B^agoc, 1999.- 576.- 1t.

5. fflaMOBa, T.H.ynpaB^eHue 06pa30BaTe^tHHMH cucTeMaMu/ T.H. fflaMOBa, T.M.^aBwgeHKo. -M.,2004. -C.266-294.

6. X,aKHM0Ba,ffl.B0cuTax,0H Myocupu 6axoguxuH HaTH^au Tat^HM/ffl. X,aKHM0Ba, M.Tu^^oxo^aeBa.-Xy^aHg: CyrgTexHocepBuc-2016, 195 c.

7. X,aKHM0Ba,ffl.MaKcagry30puH Tat^HM a3 pyHH Ha3apuHH TaKcoHOMHHH E^yM/ffl.^aKHMOBa// MaBogu KOH^epeHcuHH hamhh 6aHHa^xa^KHH «^aMKopuu ^T 60 OegepaTCHHH PycuH gap mapoHTH HaBH pymgu cuecaTH ^a^0HH»-Xy^aHg, 2016.-C.196-202

REFERENCES:

1.Agaltsov, B.P. Monitoring Knowledge as a Dominating Constituent of Educational Process/B.P. Agaltsov//Informatics and Education. - 2005. - № 2. -P. 94 - 96

2.Altanius. Psychological-Pedagogical Grounds of Monitoring in Educational Process. - M.: MSU (Moscow State University), 1978.

3.Methods and Forms of Monitoring // Pedagogy: Big Modern Encyclopedia.

4.Podlasiy,I.P.Pedagogy.New Course:manual for students in pedagogy: in two volumes/I.P.Podlasiy.-M.: Vlados, 1999. - 576 p. - V.1.

5.Shamova,T.I.Management with Educational Systems/T.I.Shamova,T.M.Davidenko.-M.,2004.-P.266

- 294 .

6.Hakimova Sh.Modern Methods of Educational Result of Monitoring/Sh.Hakimova, M.Tillokhujaeva.- Khujand: Sughd Technological Service, - 2016. - 195 p.

7. Hakimova, Sh. Comprehensive Teaching on the Grounds of the Theory of Blum's Taxonomy/ Sh. Hakimova//materials of the scientific international conference « Correlation between Tajikistan Republic and Russian Federation under the Conditions of New Prosperity of Global Policy». -Khujand, 2016. - P. 196 - 202.

НОМАИ ДОНППП ОХ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES* № 4(49) 2016

Компетентность преподавателя высшей школы при подготовке тестов по систематике Б. Блума Ключевые слова: компетентность, компетентный, тест, высшее учебное заведение, стандарты обучения, понимание, знание, применение.

Статья посвящена исследованию вопроса о компетентности преподавателя высшей школы при подготовке тестов по системе Б. Блума. Авторы, основываясь на научную литературу и опираясь на собственный накопленный опыт преподавания в вузе, предлагают эффективные способы составления и представления теста в учебном процессе, а также методы проведения промежуточных зачетов и итоговых экзаменов в высшей школе. Подчеркивается, что система компетентного обучения - это система, стержнем которой являются практические навыки и при которой основное внимание должно уделяться компетентности, как преподавателя, так и студента.Авторы приходят к выводу, что компетентность является фактическим результатом знаний, навыков и умений, и в связи с этим, при составлении теста на этих трех этапах чрезвычайно важны навыки, мастерство и компетентность преподавателей высших школ. Это способствует овладению студентами знаний, повышению уровня их грамотности и расширению мировоззрения, а также обеспечивает объективность и прозрачность проверки знаний учащихся вузов.

Competence of Higher School Teacher in the Course of Preparation of Tests according to B. Blum^s Systematics Key words: competence, competent, test, higher educational establishment, standards of tuition, explanation, knowledge, application

The article dwells on the research of the issue dealing with competence of a higher school teacher in the course of preparation of tests on the grounds of B. Blum's systematics. Proceeding from scientific literature and leaning on their own accumulated experiences beset with teaching in higher school the authors propose effective ways towards composition and representation of tests in educational process; methods of conducting span monitoring and final examinations in higher school being taken into account as well It is stressed that the system of competent teaching - is a pivotal in regard to practical habits when particular attention should be paid to the competence of both teacher and student.

The authors of the article come to the conclusion that the competence in question is a factual result of knowledge, habits and abilities; in reference to it, in the course of composing test on these three stages skills, mastership and competence of the teacher of higher schools are extraordinarily important. The authors deem that it promotes students' knowledge acquiring, elevation of the level of their literacy and enlargement of their outlook; it ensures objectivity and transparency aimed at a monitoring of students' knowledge in higher schools as well. Маълумот дар бораи муаллифон:

Хакимова Шоира Исломовна, номзади илмхои филологй, дотсенти кафедраи методикаи таълимизабонва адабиёти тоцики ДонишгохидавлатииХуцанд ба номи академик Б.Рафуров (Цумхурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail: [email protected]

Неъматова Муцаддас Хабибовна,номзади илщои филологй, дотсенти кафедраи фанхои гуманитарии факултети тахсилоти гоибонаи Донишгохи давлатии Хуцанд ба номи академик Б..Рафуров (Цумхурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail: [email protected] Сведения об авторах:

Хакимова Шоира Исломовна, кандидат филологических наук, доцент кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: xakimova. shoira@mail. ru

Негматова Мукаддас Хабибовна, кандидат филологических наук, доцент кафедры гуманитарных дисциплин факультета заочного обученя Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан,г.Худжанд), E-mail: [email protected] Information about the authors:

Hakimova Shoira Islomovna,candidate of philological sciences,Associate Professor of the department of methods of teaching of the Tajik language and literature under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected] Negmatova Mukaddas Habibovna, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Humanitarian disciplines of correspondence learning faculty under Khujand State University named after academician B.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]