Научная статья на тему 'CAPPARIS SPINOSA ЎСИМЛИГИ ХОМАШЁСИ ТАРКИБИДАГИ ПОЛИСАХАРИДЛАРНИ СИФАТ ВА МИҚДОРИЙ ЖИҲАТДАН АНИҚЛАШ'

CAPPARIS SPINOSA ЎСИМЛИГИ ХОМАШЁСИ ТАРКИБИДАГИ ПОЛИСАХАРИДЛАРНИ СИФАТ ВА МИҚДОРИЙ ЖИҲАТДАН АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
114
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Ключевые слова
Capparis spinosa / почки растений / полисахариды / технология / экстракция / осаждение. / Capparis spinosa / plant buds / polysaccharides / technology / extraction / precipitation.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Акбар Саноев, Гавҳар Саидова, Рўзали Ботиров, Обиджон Жўраев

Данная статья направлена на разработку, качественному и количественному анализу полисахаридов почек растений Capparis spinosa незрелых плодов и субстанции.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is aimed at the development of qualitative and quantitative analysis of the polysaccharides of immature fruits and substances from the buds of Capparis spinosa

Текст научной работы на тему «CAPPARIS SPINOSA ЎСИМЛИГИ ХОМАШЁСИ ТАРКИБИДАГИ ПОЛИСАХАРИДЛАРНИ СИФАТ ВА МИҚДОРИЙ ЖИҲАТДАН АНИҚЛАШ»

Wondershare PDFelement

7. Толстиков Г.А., Балтина Л.А., Рыжова С.А. Разработка новых средств для борьбы с ВИЧ-инфекцией на основе глицирризиновой кислоты // Изучение и использование солодки в народном хозяйстве СССР. - АлмаАта, 1991. - С. 160-161;

8. Плясунова О.А., Егорычева И.П., Федюк Н.В., Покровский А.Г., Балтина Л.А., Муринов Ю.И., Толстиков Г.А. Изучение анти-ВИЧ-активности глицирризиновой кислоты // Вопросы вирусологии. - М.: Медицина, 1992. - №5. - С. 235-237.

9. Плясунова О.А., Егорычева И.П., Федюк Н.В., Покровский А.Г., Балтина Л.А., Муринов Ю.И., Толстиков Г.А. Изучение анти-ВИЧ-активности глицирризиновой кислоты. // Вопросы вирусологии. - М.: Медицина, 1992. - №5. - С. 235-237.

10. Бахиев А. Формация солодки голой в нижнем течении Аму-Дарьи. Автореф. дис. канд. биол. наук. Нукус, Каракалпакск. фил. АН УзССР, 1969г. -22 с.

11. Старокожко Л.Е. /Создание высокоэффективных пенных систем доставки с препаратами корня солодки -решительный шаг в медицину 21 века. // - Ставрополь, 2000. - 148 с.

12. Быков В.А., Запесочная Г.Г., Куркин В.А. и др. Родиола розовая (Rhodiola roseal): традиционные и биотехнологические аспекты получения лекарственных средств (Обзор): Химико-фармацевтическая энциклопедия. - Т.33. - №1, 1966. - С. 28-39.

13. Deyama T., Nishibe S., Nakazawa Y., Constituents and pharmacological effects of Eucomaia and Siberian ginseng // Acta pharmacol. Sin. - 2001-Vol. 22. N12. -р. 1057-1070.

14. Иргашев Ш.Б. Растительные лекарственные средства Абу Али Ибн Сино (Авиценна). Ташкент-2003. 314 с.

15. Belinky, P. A., Aviram M., Mahmood S., and J. Vaya. /Structural aspects of the inhibitory effect of glabridin on LDL oxidation // Free Radic. Biol. -1998-Med. 24:-p. 1419-1429.

16. Yokota T., Nishio H., Kubota Y., and Mizoguchi M. The inhibitory effect of glabridin from licorice extracts on melanogenesis and inflammation. Pigment Cell Res.-1998- 11: -р. 355-361.

17. Simmler C., Pauli G.F., and Chen S.N. Phytochemistry and biological properties of glabridin// -2013-Fitoterapia 90: -p.160-184.

CAPPARIS SPINOSA УСИМЛИГИ ХОМАШЁСИ ТАРКИБИДАГИ ПО ЛИСАХАРИДЛАРНИ СИФАТ ВА МИЦДО Й ЖИ^АТДАН АНИЦЛАШ

Акбар САНОЕВ,

PhD, катта илмий ходим, Гав;ар САИДОВА,

таянч докторант, кичик илмий ходим, Рузали БОТИРОВ,

PhD, катта илмий ходим, Обиджон ЖУРАЕВ,

PhD, катта илмий ходим, Академик С.Ю.Юнусов номидаги Усимликмоддалари кимёси институти.

Аннотация. Данная статья направлена на разработку, качественному и количественному анализу полисахаридов почек растений Capparis spinosa незрелых плодов и субстанции.

Ключевые слова: Capparis spinosa, почки растений, полисахариды, технология, экстракция, осаждение. Annatation. This article is aimed at the development of qualitative and quantitative analysis of the polysaccharides of immature fruits and substances from the buds of Capparis spinosa

Keywords: Capparis spinosa, plant buds, polysaccharides, technology, extraction, precipitation.

Кириш. Хозирги кунда атроф-мухит экологик холатининг куплаб зарарли моддалар таъсири остида ёмонлашуви, инсонларда турли касалликларнинг юзага келиши, турли ёшдаги инсонлар организмининг сенсибилизация жараёнларининг ортиши натижасида аллергик

ва инфекцион касалликларга чалиниш холатлари купайиб бормокда. Жахоннинг турли мамлакатларида соглик;ни сак;лаш тармоги олдидаги катта вазифалардан бири бу - ахолининг саломатлигини са;лаш, жумладан, атроф-мухитнинг турли нокулай таъсирларига чидамлилигини

УУопЬегеЬаге РОРе1етегЛ

ошириш максадида инсон иммун тизимини стимулловчи дори воситаларини яратиш ва тиббиёт амалиётига жорий килиш соха ходимлари олдида турган долзарб вазифа хисобланади.

Маълумки, хозирги вактда Узбекистон Республикаси худудида усувчи ковул усимлиги гунчалари ва етилма-ган мевалари йигиб-терилиб, консервацияланиб, катта микдорларда хорижий давлатларга экспорт килинмокда. Ушбу ковул гунчалари ва етилмаган мевалари хорижий давлатларда инсон организми иммунитетини кутарувчи, моддалар алмашинувини яхшиловчи ва инсон соглигига ижобий таъсир курсатувчи яна бошка бир катор ху-сусиятлари борлиги учун овкатга кушимча сифатида кулланилади. Ковул усимлигини гунчалари ва етилмаган меваларидан олинган экстрактларнинг кимёвий тарки-бини урганишларимиз натижасида ушбу экстрактлар узида куп микдорда полисахаридлар, флавоноидлар, ли-пидлар, органик кислоталар микро ва макроэлементлар саклаши аникланди. Дастлабки фармако-токсикологик изланишлар натижасида ковул усимлигининг гунчалари ва етилмаган меваларидан олинган ва тозаланган курук экстракт кенг микёсда стимулловчи хусусиятга эга экан-лиги аникланди.

Ковул усимлиги таркибини комплекс урганиш юзаси-дан олиб борилган илмий ишларимиз хакида аввал хабар берган эдик [1,2]. Ковул усимлиги таркибида 0,12-0,15% аскорбин кислота, 0,32-044% флавоноидлар, 23-29% азотли бирикмалар, 3,5-4,2% ёгсимон моддалар, 1,2% пектин ва гликозидлар, кумаринлар, углеводлар саклайди. УМКИ олимлари томонидан ковул усимлигини', ил-дизи, уруглари ва барглари таркибидаги липидларни, углеводларни [3] ва ковул усимлигидан олинган турли экстрактларнинг биологик фаоллигини хам урганиш [4,5] юзасидан тадкикотлар олиб борилган. Лекин ковул усимлиги гунчалари ва етилмаган мевалари таркиби-даги полисахаридлар, флавоноидлар микдор ва сифат жихатидан урганилмаган.

Адабиётлардан маълумки, Ковул усимлиги гунчалари ва етилмаган мевалари кенг камровли фармакологик фаоллик намоён килади [6,7,8,9]. Тадкикотлар давомида Ковул усимлиги таркибидан ва курук экстрактив моддалар таркибидан поисахаридларни ажратиб олиш ва хусусият-ларни урганиш юзасидан тадкикотлар амалга оширилди.

Полисахаридлар - асосан аморф, жуда кам холатларда кристалл холатлардаги моддалар булиб, кулранг-саргиш рангдан кунгир ранггача куринишга эга булади. Деярли хидсиз, таъми - шилимшикрок хоссали, ширинрок булади. Полисахаридлар спиртда ва кутбсиз органик эритувчи-ларда эримайди, сувда эрувчанлиги хам турлича булади. Полисахаридларнинг спиртда ва сувда эрувчанлиги турлича булганлиги боис айнан шу хусусиятлар уларнинг сифат ва микдорий тахлил килишда кул келади [10].

Олиб борилган тадкикотлар натижасида Ковул усимлигининг турли вегетация даври ва усиш жойлари-дан йигиб олинган гунчалари ва етилмаган меваларидан иборат намуналарни полисахаридлар сакланишига нис-

батан скрининг килиш максадида гистокимёвий реак-циялар ёрдамида тахлил килинганда, полисахаридларга хос булган кучли реакция кузатилди. Барча намуналарда полисахаридларнинг мавжудлиги аникланди (сифат реакциялари).

Ишнинг максади. Саррат spinosa усимлиги гунчалари, етилмаган меваларини ва полисахаридлардан иборат булган субстанция таркибидаги полисахаридларни сифат ва микдорий жихатдан тахлил килиш.

Тадкикот объекти ва услубияти. Саррат spinosa усимлиги гунчалари, етилмаган меваларини куритиш, экстракция килиш, чуктириш, тозалаш, физик-кимё-вий ва аналитик (юпка катламли хроматография, УФ-спектроскопия) усуллари кулланилган.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокамаси.

Ковул усимлиги гунчалари ва етилмаган меваларида полисахаридларнинг микдорий улушини аниклаш учун куйидаги тажриба утказилди. Хомашёнинг аналитик намунаси олиниб, тешиклари улчами 2 мм булган элак-дан утадиган холатгача майдаланди. 10 г (аник улчам) микдоридаги май ^ланган, элакдан утказилган намуна олиниб, 250 мл улчамли шлифли туби думалок колба-га жойланади, колбага 200 мл сув куйилади, колбага кайтарма совуткич уланиб, аралаштириб турган холда, электр плиткл.'да 30 дакика давомида кайнатилади. 5кс/ракция{и чна икки марта такроран амалга ошири-л.ади: 1-мар та 200 мл сув билан, 2-марта 100 мл сув билан бажариЧади. Сувли экстрактлар бирлаштирилади ва центрифуг ага куйилиб, дакикасига 5000 айланма харакат тез-лигида 10 дакика давомида айлантирилади. Сунгра 500 мл улчамли колба олиниб, огзига диаметри 55 мм булган шиша воронка жойланади, воронкага 5 каватли дока мато жойланади ва сув билан намлантирилади, центрифугадан чиккан экстрактлар докадан сузиб олинади. Фильтр сув билан ювилади ва эритма хажми улчов чизигига етгунча сув билан тулдирилади (А эритма).

А эритмадан 25 мл олиниб, центрифуга стаканига жойланади, стаканга 75 мл 95%-ли этил спирти кушилади, яхшилаб аралаштирилади, сув хаммомига туширилиб, 5 дакика давомида 30°С хароратда илитилади ва 1 соатга колдирилади. Белгиланган муддат якунига етгач, цен-трифугага куйилиб, дакикасига 5000 айланма харакат тезлигида 30 дакика давомида айлантирилади. Стаканда-ги суюклик кисми ажратиб олиниб, 100-105°С хароратда узгармас вазнга келгунча куритилган, диаметри 40 мм булган тешиклари улчами 16 шиша фильтрда вакуум остида босим 13-16 кПа курсаткичида колдик фильтрдан утказилади. Чукма кисми эса такроран фильтрга солина-ди ва жараён давомида аввал 15 мл 95%-ли этил спирти-нинг сувли аралашмасида (3:1), сунгра 10 мл ацетонда, 10 мл этилацетатда ювилади. Чукмага эга булган фильтр аввал очик хавода, сунгра 100-105°С хароратда узгармас доимий микдорга келгунча куритилади.

Полисахаридларнинг усимлик хомашёси таркибидаги микдори (Х) мутлак курук хомашёда сакланишига нисба-тан куйидаги формула буйича хисобланди:

МДХ8Ш 80\ [2] 2021 АСКО !П1?О1Ш

Wondershare PDFelement

х =

(т2 - ma) • 500 ■ 100 ■ 100 ?n ■ 25 ■ (100 - W)

бу ерда m1 - фильтрнинг массаси, граммларда, m2 - фильтрнинг чукма билан биргаликдаги массаси, граммларда,

m - хомашё массаси, граммларда, W - хомашёни куритишдаги массасининг йуколган микдори, фоизларда.

Терилган хомашё яхшилаб куритилиб, ундан сувда эрийдиган полисахаридлар йигиндисидан иборат булган о; рангли субстанция ажратиб олинди. Олинган субстанция таркибидаги сувда эрийдиган полисахаридлар йигиндиси микдорини ани;лаш учун куйидагича таж-риба олиб борилди.

Бунинг учун субстанция намунаси 1 г. ани; микдорда улчаб олиниб, 25 мл сувда эритилади. Олинган эритма, центрифуга стаканига жойланиб, стаканга 75 мл 95%-ли этил спирти кушилади, яхшилаб аралаштирилади, сув хаммомига туширилиб, 5 дакика давомида 30°С хароратда илитилади ва 1 соатга колдирилади. Белгиланган муд-дат якунига етгач, центрифугага куйилиб, дакикасига 5000 айланма харакат тезлигида 30 да;и;а давомида айлантирилади. Стакандаги сую;лик кисми ажратиб олиниб, 100-105°С хароратда узгармас вазнга келгунча куритилгач, диаметри 40 мм булган тешиклари улчами 16 шиша фильтрда вакуум остида ;олди; босим 13-16 кПа курсаткичида фильтрдан утказилади. Чукма кисми эса фильтрга олинади ва жараён давомида аввал 15 м* 9 5%-ли этил спиртининг сувли аралашмасида (3:1), сунгра

10 мл ацетонда, 10 мл этилацетатда ювилади. Чукмага эга булган фильтр аввал очикк завода, сунгра 100-105°С хароратда узгармас доимий массага келгунча куритилади.

Полисахаридларнинг усимлик хомашёси таркибидаги микдори (Х) мутлак курук хомашёда сакланишига нисба-тан куйидаги формула буйича хисобланди: (т2 - шО ■ 100

л —

m

бу ерда m1 - фильтрнинг массаси, граммларда, m2 - фильтрнинг чукма билан биргаликдаги массаси граммларда,

m - хомашё массаси, граммларда. Хулоса. Ковул усимлиги гунчалари турли вегетиция даври ва усиш жойига караб, намуналардаги полисахаридлар микдорий жихатдан тад;и; этилганда, курсаткичлар 4,1% дан 9,3% оралигида эканлиги кузатилди.

Усимликнинг етилмаган меваларида эса бу курсаткич 4,5-7,8% ни ташкил этди.

Ковул усимлиги гунчалари турли вегетиция даври ва усиш жойига караб, намуналардан ажратиб олинган полисахаридлар субстанцияси таркибида полисахарид-ларнин микдорий улуши субстанция массасига нисба-тан 5 1,01% дан 58,03% оралигида эканлиги кузатилди.

Усимликнинг етилмаган меваларидан ажратиб олин-ган субстанциялар таркибидаги полисахаридларнинг микдои субстанция массасига нисбатан 64,5-66,8% ни ташкил этди.

/лхлилларнинг хар бири хар битта намуна учун камида з мартадан к;айта-к;айта бажарилди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Ботиров Р.А., Муталова Д.К., Валиев Н.В., Жураев О.Т., Садиков А.З., Сагдуллаев Ш.Ш., Турсунова Ш.З. Постадийный контроль производства субстанции стахидрина из растений Capparis spinosa L // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2020. № 11(77). С. 42-45. DOI - 10.32743/UniChem.2020.77.11-1

URL: https://7universum.com/ru/nature/archive/item/10847

2. Ботиров Р.А., Саидова Г.Э., Валиев Н.В., Садиков А.З., Сагдуллаев Ш.Ш. Биологически активные экстракты из бутонов и плодов каперса колючего // «Наука и инновации» хал;аро конференция материаллари туплами. Тошкент. 2020 йил 26 ноябр. С. 403-405. https://www.doi.org/ 10.36522/ Science_and_innovation.

3. Kulisic-Bilusic T., Schmoller K., Schnabele K., Siracusa L., Ruberto G. The anticarcinogenic potential of essential oil and aqueous infusion from caper (Capparis spinosa L.) // Food Chemistry. 2012. -№132. -Р. 261-267.

4. Юлдашева Н.К., Ульченко Н.Т., Глушенкова А.И. Липиды семян Capparis spinosa // Хим.природ.соед. -2008. -№ 5. -С. 516.

5. Yilli A., Tao Wu, Сагдуллаев Б.Т., Aisa H.A., Ульченко Н.Т., Глушенкова А.И., Рахмонбердиева Р.К. Липиды и углеводы корней Capparis spinosa // Хим.природ.соед. -2006. -№1. -С. 81-82.

6. Aghel N.; Rashidi I. and Mombeini A. Hepatoprotective Activity of Capparis spinosa Root Bark Against CCl4 Induced Hepatic Damage in Mice // Iranian Journal of Pharmaceutical Research. -2007. -6(4). -Р. 285-290.

7. Arrar L., Benzidane N., Krache I., Charef N., Khennouf S., Baghiani B. Comparison between polyphenol contents and antioxidant activities of different parts of Capparis spinosa L // Phcog Commn. -2013. -3.2. -Р. 70-74.

8. Benzidane N., Charef N., Krache I., Baghianl A., Arrar L. In Vitro Bronchorelaxant Effects of Capparis Spinosa Aqueous Extracts on Rat Trachea // J. App. Pharm. Sci. -2013. -3.09. -Р. 085-088.

9. Ali-Shtayeh A., Abu Ghdeib S.L. Antifungal activity of plant extracts against dermatophytes // Mycoses. -1999. -№42. -Р. 665-672.

10. Bonina F., Puglia C., Ventura D., Aquino R., Tortora S., Sacchi A., Saija A. Tomanio A., Pellegrino M.L., De Carparis P. In vitro antioxidant and in vivo photoprotective effects of a lyophilized extract of Capparis spinosa L. buds // J. of Cosmetic Science. -2002. -№53. -Р. 321-335.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.