Научная статья на тему '“БУЮК ИПАК ЙЎЛИ”НИ ҚАЙТА ТИКЛАШДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК ИСТИҚБОЛЛАРИ'

“БУЮК ИПАК ЙЎЛИ”НИ ҚАЙТА ТИКЛАШДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

79
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“БУЮК ИПАК ЙЎЛИ”НИ ҚАЙТА ТИКЛАШДА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК ИСТИҚБОЛЛАРИ»

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

"БУЮК ИПАК ЙУЛИ"НИ ЦАЙТА ТИКЛАШДА ХАЛЦАРО ХДМКОРЛИК ИСТЩБОЛЛАРИ

С. Алланазаров, С. Сориев

Тошкент давлат транспорт университети талабалари

Б. Маликов

Илмий рахбар, Тошкент давлат транспорт университети катта укитувчиси

Бугунги кунда Осиё ва Европа уртасидаги аксарият юк ташувлари Х,инд океани оркали денгиз йулларида амалга оширилмокда. Хусусан, ушбу йуналишдаги йиллик товар айланмаси хажми 700 млрд А^Ш доллари микдорида бахоланаётган булса, транзит хизматидан тушган тушум 40 млрд долларни ташкил этмокда [1]. Бирок Х,инд океани коммуникация тизимининг, хусусан, Малакка бугози ва Сувайш каналининг юк утказиш кобилияти хамда ушбу йуналишдаги мавжуд денгиз портларининг саклаш имкониятлари чекланганлиги боис Осиё ва Европа уртасидаги юк ташув жараёнларида куруклик йулларининг ахамияти ошиб бормокда. Масалан, Сувайш канали оракли йилига уртача 17-18 минг кема катнови амалга оширилиб (1 млрд тоннага якин юк), ушбу курсаткич дунё юк айланмасининг 10%ни ташкил этади [2].

XVI асрга келиб буюк кашфиётлар каторида денгиз транспортининг ривожланиши эвазига бир катор Осиё давлатларининг иктисодий ва маданий ривожида мухим роль уйнаган ва кадимдан "Буюк ипак йули" номини олган транспорт йулаги бирмунча уз ахамиятини йукотган эди. Кейинги йилларда Осиё билан Европа мамлакатларини куруклик оркали богловчи "Буюк ипак йули"ни кайта тиклашга булган эхтиёж ортиб бориб, бу асосан денгиз йуллари оркали юк ташувда портларнинг тирбандлиги ва бунинг окибатида юкни манзилга етиб бориш муддатининг чузилиб кетиши билан боглик булиб колмокда. Бугунги кунда "Буюк ипак йули"ни кайта тиклаш буйича бир катор минтакавий хамда халкаро лойихалар амалга оширилиб, мазкур лойихалар доирасида мавжуд транспорт йулакларига мукобил булган коридорларни ишга тушириш кузда тутилган. Узбекистон Республикаси хам ушбу лойихани амалга оширишда куп томонлама хамкорлик асосида иштирок этиб келмокда.

April_21-22_

733

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

Бугунги кунга келиб "Буюк ипак йулини" кайта тиклашга булган зарурат бир катор мухим омиллар билан изохланмокда, хусусан, биринчидан, Осиё ва Европа юк ташуви хажмининг йил сайин ортиши; иккинчидан, денгиз портларидаги тирбандликнинг ортиши. Осиё ва Европа юк ташуви хажмининг йил сайин ортиши денгиз портларида тирбандликнинг вужудга келишига ва юкларни манзилга етказишнинг белгиланган муддатидан кечикишига олиб келмокда; учинчидан, денгиз транспорти оркали ташувларнинг куп вактни талаб килиши. Масалан, 40-футли (12,2 метр) контейнерни Хитойдан (Шанхай) Гарбий Европага етказиб бериш учун кетадиган транзит вакти 30-35 кун, портлардаги тирбандлик эвазига 40-45 кунгачани ташкил этмокда. Мутахассисларнинг утказган тадкикотлари натижасида 1 тонна юкни Германиядан Сувайш канали оркали олиб утиш 3,5 минг долларга тугри келса, юк тегишли манзилга 40 кунда, шунингдек, шимол-жануб транспорт коридори оркали контейнерда юк ташиш 2,5 минг долларга ва 15-20 кунда тегишли манзилга етиб боришини кайд этишган. Ушбу тарифлар уртасидаги фаркни темир йул билан дарё транспортида ташиладиган юкларнинг нархида кузатиш мумкин. Жумладан, Транссибир темир йули оркали (Москва пунктидан) олиб утиладиган хар бир контейнерга 300-550 доллари туланса, дарё транспорти оркали ташиладиган юк (20 футли ва 40 футли контейнерлар учун) темир йул тарифидан 50 фоиз кам нархда туланади. [3].

Мутахассислар томонидан "Буюк ипак йули"ни кайта тиклаш буйича 3 та сценарий ишлаб чикилган, хусусан, биринчиси, "Буюк ипак йули"ни кайта тиклаш ва умуман евро-осиё транспорт алокаларини ривожлантириш алохида давлатлар томонидан миллий даражада амалга оширилади, яъни умумий мувофиклашмаган тартибда. Мазкур сценарийни амалга оширишда хар бир транзит давлат факат уз манфаатларидан келиб чиккан холда максимал даражада фойда олишга харакат килади, иккинчиси, транзит давлатларининг географик имкониятлардан ва транспорт коммуникациялардан хамкорликда фойдаланиш, юк ташувчилар фаолиятига тусиклик килаётган турли муаммоларни бартараф этиш ва юк ташув жараёнини унификация килиш максадида истикболли интеграцион лойихаларни уз ичига олган минтакавий (шунингдек икки томонлама) хамкорликни кузда тутади, учинчиси, халкаро ташкилотларнинг хамда манфаатдор етакчи давлатларнинг иштироки ёрдамида Марказий Осиё оркали Осиё-Европа курукликдаги юк ташувини ривожлантириш механизми доирасида халкаро хамкорликни назарда тутади. Айтиш жоизки, хар бир

April_21-22_

734

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

сценарий бир-бири билан чамбарчас боглик. Энг юкори даражада хисобланган 3-сценарийни амалга ошириш уз навбатида 1- ва 2- сценарийлар кузда

тутилган барча имкониятлардан комплекс тарзда фойдаланишга олиб келади [4]. Сценарийда канчалик погона даражаси юкори булса, инфратузилмани ривожланишига хизмат килувчи ва чегаралардан тусикларсиз утиши мумкин булган шунча куп янги юк окимини жалб этиш имконияти булади. Бу уз навбатида Европа - Осиё минтакалари учун куруклик купригини, яъни янги "Буюк ипак йули"ни кайта тиклаш жараёнини тезлаштиради.

Узбекистон Республикасининг транспорт сохасидаги икки томонлама ва куп томонлама хамкорлиги киёсий тахлили бугунги кунда куп томонлама хамкорлик икки томонлама хамкорликка нисбатан самаралирок эканлигини курсатди. Икки томонлама хамкорликда асосан Туркманистон ва Эрон оркали Узбекистон экспортининг 60% Жанубий Осиё мамлакатларига етказиб берилаётган булса, Козогистон оркали эса 20% Европа давлатларига ташилмокда. Куп томонлама хамкорликда асосан халкаро ташкилотлар ва бирлашмалардаги ташаббуслар ва транспорт сохасидаги лойихаларда иштирокчиларга катта шароитлар яратилмокда, шулар каторида Узбекистон учун халкаро транспорт лойихаларида иштирок этиш жахон бозорининг асосий транспорт йулларига чикишга самара бермокда. Жумладан, ШХТ, ЭКО, ХАИ ташкилотлари хамда МОМИХ, ТРАСЕКА дастурлари доирасида амалга оширилаётган транспорт лойихалари Узбекистонга жахон бозорига чикишда ва халкаро интеграция жараёнларини жадаллашувига имкониятлар яратмокда. Умуман Узбекистон Республикаси мазкур ташкилотлар доирасида 53 та транспорт лойихаларида иштирок этмокда, жумладан 44 та лойиха амалга оширилган, 9 таси амалга оширилмокда [5].

Хулоса килиб айтганда, юкорида кайд этилган муаммоларни бартараф этиш буйича транспорт сохасидаги халкаро хамкорлик механизмини такомиллаштиришга каратилган алохида лойихаларни амалга ошириш, транспорт коммуникация тизимини жахон транспорт тармогига интеграциялашувини жадаллаштириш, халкаро транспорт йулакларини ва мамлакат транспорт инфратузилмасини ривожлантириш, экспорт-импорт юкларини етказиш таннархи ва вактини камайтириш, Узбекистон учун истикболли саналган мукобил йулакларни ривожлантиришга каратилган лойихаларни амалга ошириш буйича ягона стратегик дастур ишлаб чикиш максадга мувофикдир.

April_21-22_

735

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

REFERENCES

1. Овезова Н. Транспортная магистраль север-юг: экономический аспект транзитных перевозок.

ИСПЭР / 13.02.2016 / http://turkmenistan.gov.tm/?id=10381

2. New Suez Canal//

http://www.suezcanal.gov.eg/English/About/SuezCanal/Pages/NewSuezCanal.aspx

3. Винокуров Е.Ю., Либман А.М. Евразийская континентальная интеграция. Санкт-Петербург, 2012. - С.22-31.

4. Возрождение Великого шелкового пути в XXI веке: от теории к практике, www.polpred.com, 2007 г.

5. Зохддов А. А. Марказий Осиё транспорт тизимини самарали бошкдриш механизмини такомиллаштириш. Иктисодиёт фанлари доктори (Doctor of Science) илмий даражасини олиш учун тайёранган диссертация... Т., 2018, 156-бет.

April 21-22

International Scientific and Practical Conference

736

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.